Theo đánh giá của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, giáo dục đại học nước ta thời gian qua có bước phát triển mạnh mẽ song chất lượng đào tạo còn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, đặc biệt khung pháp lý chưa chặt chẽ, phân tán và hiệu quả pháp lý không cao… Việc kỳ họp này thông qua Luật giáo dục đại học sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm giải quyết một số vấn đề cấp bách trước mắt, đồng thời thể chế hóa định hướng phát triển lâu dài nhằm đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đại học theo Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI. Đa số ý kiến đại biểu tán thành sự cần thiết, quan điểm và mục tiêu xây dựng Luật giáo dục đại học.

Đa số ý kiến đại biểu tán thành sự cần thiết, quan điểm và mục tiêu xây dựng Luật GDĐH. Một số ý kiến cũng cho rằng, dự án luật chưa có sự đánh giá đầy đủ về tầm quan trọng, căn cứ pháp lý xây dựng luật cũng như còn né tránh nhiều vấn đề quan trọng; nội dung các quy định trong dự thảo chưa đáp ứng được yêu cầu về tính đồng bộ, cụ thể, khả thi của một luật chuyên ngành…

Giao quyền tự chủ cho những trường đủ điều kiện

Quyền tự chủ thể hiện ở công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế, tổ chức nhân sự, tài chính và tài sản, bảo đảm chất lượng giáo dục đại học.

Lý giải việc vì sao dự luật phải quy định quyền hạn chế tự chủ, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Đồng Nai Phạm Thị Hải (đại biểu tỉnh Đồng Nai), cho biết trong số 400 trường đại học, cao đẳng hiện nay, nhiều trường có điều kiện cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên... không đồng đều về quy mô, chất lượng. Do đó, “giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các cơ sở giáo dục đại học không thể thực hiện một cách đồng loạt và cào bằng được”, “với thực trạng của giáo dục hiện nay ở nước ta, nếu tất cả các trường đều được giao quyền tự chủ ngay thì tôi e rằng sẽ dẫn đến việc khó kiểm soát làm ảnh hưởng chất lượng giáo dục đại học”. Giao quyền tự chủ cần phải dựa trên cơ sở của điều kiện năng lực, kết quả kiểm định chất lượng của từng trường. Điều này sẽ khuyến khích các đơn vị trường học nâng cao khả năng cạnh tranh để được giao quyền tự chủ. Tuy nhiên, đại biểu Huỳnh Thành Đạt (Thành phố Hồ Chí Minh) lại cho rằng, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm là quyền rất quan trọng của đại học, là điều kiện tiên quyết để đại học thực hiện nhiệm vụ sứ mệnh và trách nhiệm xã hội của mình. Theo đại biểu một cơ sở giáo dục đại học được phép thành lập là một pháp nhân cần được đảm bảo quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trước xã hội và trước pháp luật. Nếu cơ sở giáo dục đại học hoạt động kém chất lượng thì nó sẽ bị cộng đồng, bị xã hội đào thải, nếu vi phạm thì sẽ bị xử lý theo pháp luật, đình chỉ hoặc thậm chí có thể bị giải thể và đề nghị quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học cần được khẳng định rõ trong luật.

Kiểm định chất lượng giáo dục đại học là cần thiết

Đa số ý kiến đại biểu Quốc hội nhất trí đề nghị quy định việc kiểm định chất lượng giáo dục đại học và công khai kết quả kiểm định là bắt buộc nhưng cần có lộ trình thực hiện và bổ sung nội dung cụ thể về mục tiêu, nguyên tắc, đối tượng, quy trình, chu kỳ kiểm định cũng như việc sử dụng kết quả kiểm định chất lượng.

Đại biểu Nguyễn Xuân Trường (Hải Phòng) nhấn mạnh, đây là một vấn đề mới của Luật Giáo dục đại học. Đại biểu Trần Văn Bản - Bình Định cũng cho rằng, bảo đảm chất lượng và kiểm định chất lượng giáo dục đại học hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu của xã hội, tình trạng sinh viên tốt nghiệp ra trường phải đào tạo lại khá phổ biến, do đó cần quy định chặt chẽ về chất lượng đầu ra của giáo dục đại học, trách nhiệm của cơ sở giáo dục đại học trong việc đảm bảo chất lượng đào tạo, quy định chặt chẽ giữa việc phát triển quy mô và nâng cao chất lượng đào tạo, làm rõ các điều kiện đảm bảo chất lượng, tổ chức kiểm định chất lượng đào tạo giáo dục là một vấn đề cốt lõi để đảm bảo chất lượng giáo dục của đại học.

Chưa nên quy định cụ thể việc xếp hạng đại học

Đại biểu Nguyễn Xuân Trường (Hải Phòng) cho rằng, cần phân biệt giữa phân tầng đại học và xếp hạng chất lượng đại học. Phân tầng đại học là phân chia các cơ sở giáo dục đại học theo mục tiêu đào tạo, còn xếp hạng là đánh giá chất lượng trong từng nhóm trường, không thể so sánh chất lượng đào tạo của một trường thuộc nhóm ngành nghiên cứu với trường thuộc nhóm ngành ứng dụng.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc phân tầng cơ sở giáo dục đại học và kiểm định chất lượng giáo dục được thực hiện bởi cơ quan chuyên môn như tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục, tổ chức hiệp hội giáo dục đại học, các tạp chí khoa học v.v... Trao đổi tại phiên thảo luận, làm rõ hơn một số vấn đề đại biểu quan tâm, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận (Quảng Trị)  đã giải đáp một số nội dung cụ thể: trong đó có về phân tầng đại học, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận cho biết, hiện nay chúng ta đã triển khai ở mức độ nhất định việc phân tầng. Còn với xếp hạng giáo dục đại học là vấn đề còn mới. Cơ quan soạn thảo dự luật đề xuất với Quốc hội không nên quy định phân tầng và xếp hạng cơ sở giáo dục đại học, cũng không nên quy định Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ hoặc Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đảm nhận việc công nhận xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học như Điều 8 của Dự luật. Theo Bộ trưởng, dự luật chỉ nên quy định chung về các tầng và các tiêu chí xếp hạng các trường đại học. Còn các vấn đề cụ thể thì nên để văn bản dưới luật quy định.

Xã hội  hóa trên cơ sở quan tâm đến quyền lợi của người học

Về nội dung xã hội hóa giáo dục, nhiều ý kiến đề nghị cần làm rõ khái niệm lợi nhuận và không vì lợi nhuận, vì làm rõ được khái niệm này mới có những chính sách phù hợp với từng loại hình. Đại biểu Phạm Thị Trung (Kon Tum) cho là về mặt thực tiễn mục tiêu xã hội hóa thì các đại học tư thục thực hiện trách nhiệm đào tạo hơn 40% nguồn nhân lực cho đất nước. Nhưng hiện nay sinh viên theo học tại các cơ sở giáo dục đại học tư thục không được hưởng những quyền lợi như các sinh viên theo học các trường đại học công lập. Sinh viên ngoài công lập không được hưởng chế độ miễn giảm học phí như trong diện 49. Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) tham gia: do phải thỏa mãn yêu cầu về lợi nhuận của các cổ đông làm cho các trường tư thục vì lợi nhuận không thể đáp ứng được chức năng giáo dục thường có của một trường đại học công lập, những hạn chế thường là thương mại hóa giáo dục, chạy theo lợi nhuận, chạy theo ngành đào tạo chi phí thấp nhu cầu lớn, không có đầu tư lớn vào nghiên cứu cơ bản, thậm chí có những hành vi vi phạm về quy chế tuyển sinh cũng như quy chế đào tạo. Từ thực tế đó, các đại biểu đề nghị trong dự thảo luật lần này không chỉ quan tâm đến các cơ sở giáo dục đại học mà còn quan tâm đến quyền lợi của người học.

Các đại biểu cũng đã thảo luận, cho ý kiến vào một số vấn đề khác. Đại biểu Bùi Mạnh Hùng (Bình Phước) cho rằng không nên quy định đại học quốc gia là đại học có chất lượng cao bởi lẽ đó chỉ là ý chí của Nhà nước, có là đại học có chất lượng cao hay không phải qua một thực tế được kiểm nghiệm. Quy định này sẽ tạo ra phân biệt mất bình đẳng rất lớn giữa đại học quốc gia và các trường đại học khác, chúng ta phải tạo ra điều kiện để tất cả các trường đại học tiến tới chất lượng cao, được quốc tế công nhận, được xã hội chấp nhận. Việc đạt được chất lượng cao hay không phải do chính các trường đó phấn đấu, đó là nhiệm vụ của giáo viên nhà trường, là thương hiệu và uy tín của trường đó tạo nên trong quá trình phấn đấu của mình, luật cần tạo ra sự cạnh tranh thật lành mạnh, đây là động lực để phát triển sự nghiệp phát triển giáo dục đào tạo. Đại biểu Thích Thanh Quyết (Lương Công Quyết) (Quảng Ninh) cho ý kiến ngay từ cấp học trung học phổ thông phải phân luồng, một luồng sẽ đào tạo thẳng vào hệ cao đẳng, đại học, một luồng sẽ cho thi vào các trường trung cấp dạy nghề trở xuống, như vậy ta sẽ có một đội ngũ thầy và thợ, thầy phải ít hơn thợ nhưng chất lượng cao hơn thợ. Đương nhiên trong quá trình đào tạo và công tác thợ cố gắng trở thành thầy; phải đào tạo người ra người trí đức vẹn toàn.

Tán thành tên gọi Tổng Công đoàn

Tại phiên làm việc buổi chiều, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận tập trung vào 5 vấn đề:

Một là về địa vị pháp lý của công đoàn, quy định tại Điều 1 của dự thảo luật.

Hai là về quyền gia nhập hoạt động công đoàn của lao động là người nước ngoài, quy định tại Khoản 2, Điều 5 của dự thảo luật.

Ba là về hệ thống tổ chức và tên gọi của công đoàn các cấp, quy định tại Điều 7 của dự thảo luật.

Bốn là về các điều kiện bảo đảm cho cán bộ công đoàn, quy định tại Điều 25 của dự thảo luật.

Năm là về tài chính của công đoàn, quy định tại Điều 26 của dự thảo luật.

Về địa vị pháp lý của công đoàn, nhiều đại biểu nhất trí với quy định tại Điều 1 của dự thảo Luật; về tên gọi của công đoàn các cấp, các đại biểu tán thành với quy định tên gọi công đoàn ở cấp Trung ương là Tổng Công đoàn, còn tên gọi cụ thể của công đoàn các cấp sẽ do Điều lệ Công đoàn Việt Nam quy định.

Về hệ thống tổ chức công đoàn, đại biểu Huỳnh Nghĩa (Đà Nẵng) cho rằng, hệ thống tổ chức của các cấp công đoàn hiện nay còn nhiều tồn tại, mang nặng tính hình thức cấp trên cấp dưới, chưa phù hợp, chưa phân biệt chức năng nhiệm vụ của từng cấp công đoàn.

Đại biểu Phạm Huy Hùng (Hà Nội) đã tán thành với ý kiến giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là cần thiết phải duy trì và quy định về tài chính công đoàn, tán thành với quy định nội dung về nguồn thu công đoàn tại Điều 26 của dự thảo luật. Đại biểu cho rằng, công đoàn mạnh trước hết là phải có kinh phí hoạt động, kinh phí công đoàn là dùng cho việc tổ chức các phong trào, động viên, khen thưởng thi đua sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, của ngành, cho việc học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ, kỹ năng nghiệp vụ, nghề nghiệp cho người lao động, thăm hỏi, chia sẻ, giúp đỡ khi người lao động ốm đau, gia đình gặp khó khăn. Chế độ thu chi, kinh phí công đoàn từ trước đến nay đã có kinh phí, tạo điều kiện cần thiết tối thiểu cho hoạt động công đoàn, nếu thiếu kinh phí thì hoạt động công đoàn sẽ suy yếu.

Đại biểu Trần Ngọc Vinh (Hải Phòng) cho rằng cần thiết phải quy định trách nhiệm của công đoàn trong việc lãnh đạo đình công theo quy định của pháp luật, đồng thời đề nghị trong Bộ Luật Lao động (sửa đổi) lần này và các văn bản khác quy định cụ thể cơ chế bảo đảm và trình tự thủ tục theo hướng đơn giản, dễ thực hiện và rút ngắn thời gian để công đoàn thực hiện được trách nhiệm này có hiệu quả phù hợp với pháp luật. Từ trước đến nay chưa có cuộc đình công nào do công đoàn tổ chức và lãnh đạo, vì quy định về trình tự thủ tục tổ chức đình công tại Điều 174 của Bộ luật lao động hiện hành không có tính khả thi, nên hầu hết các cuộc đình công đều không hợp pháp, thực tế đang diễn ra tình trạng luật một bên và đình công một bên.

Về quyền gia nhập và hoạt động công đoàn của người lao động là người nước ngoài. Đại biểu cho rằng trên đất nước ta hiện nay có hàng chục ngàn lao động là người nước ngoài đang làm việc tại các loại hình doanh nghiệp. Nhiều người cũng có nguyện vọng gia nhập tổ chức công đoàn Việt Nam để được tham gia vào các hoạt động của tổ chức công đoàn và được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp theo pháp luật của Việt Nam trong thời gian họ làm việc tại Việt Nam. Do vậy, Dự án Lụât nên quy định nếu lao động nước ngoài tự nguyện và tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam thì kết nạp họ vào tổ chức công đoàn. Đjai biểu Nguyễn Văn Sơn (Hà Tĩnh) cũng dẫn chứng khi các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài vào địa bàn thì đầu tiên họ đến các cơ quan quản lý lao động, họ đăng ký bảo hiểm, bảo hộ làm các thủ tục và sau đó họ cũng thăm dò, nếu có được tổ chức sinh hoạt cho người lao động của họ thì họ cũng có nguyện vọng.

Theo đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị), khoản 2, Điều 5 quy định không thực tiễn. Cụ thể, dự thảo luật quy định những cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp mới thành lập chưa có tổ chức công đoàn thì chậm nhất sau 6 tháng kể từ ngày bắt đầu hoạt động công đoàn cấp trên cơ sở có quyền và trách nhiệm thành lập công đoàn cơ sở hoặc chỉ định ban chấp hành công đoàn lâm thời. Quy định này không hợp lý, vì mâu thuẫn với Khoản 1, Điều 6 của dự thảo Luật Công đoàn: tổ chức công đoàn cơ sở được thành lập, hoạt động, giải thể hoặc chấm dứt hoạt động trên cơ sở tự nguyện của người lao động. Khoản 7, Điều 8 Luật doanh nghiệp quy định một trong những quyền của doanh nghiệp là tự chủ quyết định các công việc kinh doanh và quan hệ nội bộ. Vì thế nếu chủ doanh nghiệp chưa đồng ý thì công đoàn cấp trên cơ sở khó thực hiện được quyền của mình.

Khoản 1, Điều 26 dự thảo quy định: trường hợp hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc hết hạn mà người lao động đang trong nhiệm kỳ ban chấp hành công đoàn cơ sở mặc nhiên được tiếp tục thực hiện hợp đồng đến hết nhiệm kỳ. Nếu vẫn được tín nhiệm bầu tham gia ban chấp hành công đoàn cơ sở nhiệm kỳ tiếp theo thì được ký kết hợp đồng lao động không xác định thời hạn hoặc hợp đồng lao động xác định thời hạn bằng với thời hạn nhiệm kỳ của ban chấp hành công đoàn cơ sở. Quy định này trái với Khoản 1, Điều 7 Luật Lao động về quyền và nghĩa vụ cơ bản của người sử dụng lao động, người sử dụng lao động có quyền tuyển chọn lao động, bố trí điều hành lao động theo nhu cầu sản xuất, kinh doanh, nếu người lao động không đáp ứng được yêu cầu công việc thì dù tham gia ban chấp hành công đoàn, người sử dụng lao động vẫn có quyền chấm dứt hợp đồng lao động khi đó chỉ có thể sử dụng nguồn tài chính từ công đoàn cấp trên để trả lương cho người lao động cho đến hết nhiệm kỳ.

Theo chương trình, ngày 26-5, Quốc hội họp riêng. Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Trưởng Ban Công tác đại biểu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Nguyễn Thị Nương báo cáo kết quả thảo luận ở Đoàn về việc bãi nhiệm tư cách đại biểu Quốc hội đối với bà Đặng Thị Hoàng Yến, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Long An. Bà Đặng Thị Hoàng Yến sẽ phát biểu ý kiến nếu đăng ký. Sau đó, Quốc hội thảo luận và bỏ phiếu về việc bãi nhiệm tư cách đại biểu Quốc hội đối với bà Đặng Thị Hoàng Yến, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Long An./.