Ba thách thức đối với Nhật Bản: nợ công, dân số giảm và giảm phát

TCCSĐT - Khó khăn của Nhật Bản hiện giờ có thể tóm gọn trong ba chữ D: đó là debt (nợ công), demographics (nhân khẩu học) và deflation (giảm lạm phát). Tuy đây không phải là những hiện tượng quá mới nhưng khi kết hợp cùng rất nhiều khó khăn khác thì chúng lại đe dọa đến vị thế kinh tế của nước này. Và thực tế là Nhật Bản đã không còn giữ được ngôi vị nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Nợ công cao ngất

Nợ công của Chính phủ Nhật Bản đã tăng mạnh so với các quốc gia có nền công nghiệp hóa hàng đầu khác trên thế giới, chiếm 200% GDP, đứng trên cả Mỹ, Anh và Đức do tỷ lệ nợ công ở những nước này chỉ dưới 100%. Câu hỏi đặt ra là vào thời điểm khi Ai-len (Ireland), Hy Lạp và Bồ Đào Nha đều đang hứng chịu sự trừng phạt của thị trường tài chính do tỷ lệ nợ công cao ngất, thì bằng cách nào Nhật Bản lại có thể đi vay nhiều như vậy? Câu trả lời nằm ở vấn đề nhân khẩu học của nước này.

Theo cách thức truyền thống, Chính phủ Nhật Bản không hề gặp khó khăn khi bán các khoản nợ của mình cho các nhà đầu tư nội địa. Các nhà đầu tư nhỏ ít mạo hiểm, các quỹ hưu trí và các tổ chức từ thiện đều sẵn lòng nắm giữ cổ phiếu của Chính phủ có tên JGB. Khoảng 90% số nợ cổ phiếu tồn đọng đều thuộc về các nhà đầu tư trong nước của Nhật Bản. Vì thế Chính phủ nước này không phải quá lo lắng về sự đánh giá của thị trường ngoại về gánh nặng nợ công “chất cao như núi” của họ.

Dân số giảm và lão hóa

Dân số Nhật Bản đang giảm trầm trọng, và theo những dự đoán của các chuyên gia, từ con số 125 triệu dân vài năm trước, tính đến năm 2050, sẽ chỉ còn 100 triệu dân. Trong khi đó, tính đến giữa thế kỷ XXI này, tỷ lệ người già trên 65 tuổi của Nhật Bản sắp đạt con số 40%. Kèm theo đó, chi phí hưu trí và chăm sóc sức khỏe cho số người này cũng tiếp tục tăng chóng mặt.

Viện nghiên cứu Mi-du-hô (Mizuho Research Institute) ước tính đến năm 2025, chừng 70% ngân khố quốc gia Nhật Bản sẽ bị “gặm nhấm” bởi nợ công và chi phí an sinh xã hội. Y-a-su-ô Y-a-ma-ma-mô-tô (Yasuo Yamamoto), nhà kinh tế cao cấp tại Viện này, nhận xét “đây là một tình thế vô cùng khó khăn nhưng chiều hướng khủng hoảng không lan sang tất cả các lĩnh vực của xã hội”. Chuyên gia kinh tế cao cấp A-ki-ra Ko-di-ma (Akira Kojima), tại Trung tâm nghiên cứu kinh tế Nhật Bản cho rằng, nước Nhật đang ở trong một thời kỳ chuyển giao quan trọng và đang rơi vào một vị thế nguy hiểm. Tỷ lệ sinh con bùng phát sau chiến tranh đã không còn nữa.

Dân số giảm mạnh trong khi tỷ lệ người dân nằm trong độ tuổi nghỉ hưu lại tăng cao sẽ đặt ra câu hỏi hóc búa về vấn đề tài chính cho chính phủ Nhât Bản. Liệu có đủ các nhà đầu tư cung ứng tài chính bù lại sự thâm hụt ngân sách hằng năm của Chính phủ nước này hay không?

Gran Lê-uýt (Grant Lewis), Trưởng bộ phận nghiên cứu kinh tế tại công ty Thị trường vốn châu Âu Đai-oa (Daiwa Capital Markets Europe) kết luận: “Khi dân số già đi, tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình sẽ ngày càng lộ ra hạn chế bởi những người hưởng lương hưu sẽ dùng đến số tiền mà họ tiết kiệm bấy lâu nay. Một thị trường cổ phiếu JGB vốn đã không thể dựa vào dòng chảy tiền tệ tiết kiệm ổn định trong quá khứ, sẽ có khuynh hướng bấp bênh gấp nhiều lần so với những năm qua”.

Giá cả giảm theo chiều xoắn ốc

Một trong ba vấn đề nóng mà Nhật Bản đang phải đối mặt chính là căn bệnh giảm phát kinh niên. Nước Nhật đã kéo dài việc giảm giá cả tiêu dùng (trừ giá thức ăn và giá năng lượng) trong gần một thập kỷ qua. Tuy nhiên, dường như Nhật Bản đang mắc kẹt trong chính tư duy giảm phát của mình. Các công ty luôn luôn phải chịu áp lực nặng nề là giảm giá vì thế họ không dự trữ tiền mặt nhằm cung cấp tài chính cho việc đầu tư.

Nhật Bản là nước đầu tiên thử nghiệm chính sách tạo ra đồng tiền mới, có tên Nới lỏng số lượng tiền tệ (Quantitative Easing - QE) vào năm 2000 nhằm góp phần giảm giá trị của đồng yên. Song đến nay đồng yên vẫn không ngừng tăng giá, hiện 1 USD đổi ra được có 83 yên Nhật. Các ngân hàng trung ương của Mỹ và Anh coi Nhật Bản là một điều tra mẫu về việc tư tưởng giảm phát một khi đã trở thành thâm căn cố đế thì có thể gây ra những chuyện gì.

Các ngân hàng này cũng khởi động chương trình QE đầy tham vọng, hy vọng có thể tránh khỏi vết xe đổ của Nhật Bản. Nhưng nhà kinh tế trưởng của Viện nghiên cứu No-mu-ra (Nomura Research Institute), Ri-chát Cô (Richard Koo), đã đưa ra một lời cảnh báo cho Oa-sinh-tơn và Luân Đôn. Ông Ri-chát Cô cho rằng, các ngân hàng của Oa-sinh-tơn và Luân Đôn đều có thể bị ảnh hưởng khi đi theo con đường giảm phát của Nhật Bản, thậm chí ngay cả khi có sự quản lý sát sao chương trình QE. Bởi ở Nhật Bản, khi đồng yên tăng mạnh ảnh hưởng đến lợi nhuận, một số doanh nghiệp xuất khẩu phải thuyên chuyển việc sản xuất sang nước ngoài. Nhưng các doanh nghiệp nhỏ hơn thì không thể hành động tương tự và đành nhìn lãi ròng của doanh nghiệp mình liên tục đi xuống.

Đối mặt với vấn đề nóng

Vậy Nhật Bản sẽ giải quyết những vấn đề trên ra sao? Thay vì lo lắng, các bộ trưởng và các nhà học thuật của Nhật Bản lại cho rằng, sự thay đổi nhân khẩu học sẽ là bàn đạp cho sự thành công của chiến lược tăng trưởng kinh tế của nước này. Việc chăm sóc người già và trẻ em sẽ tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho phụ nữ. Công nghệ xanh cũng được coi là một lĩnh vực tiềm năng tạo ra cơ hội việc làm và góp phần vào sự tăng trưởng của đất nước.

Về giảm phát, một số quan chức Nhật Bản đánh giá đó không phải là gánh nặng đối với nền kinh tế nước này. Tỷ lệ tội phạm tại Nhật Bản thấp cho thấy chất lượng cuộc sống nơi đây tốt hơn nhiều so với một số quốc gia khác. Vì vậy, các chính sách y tế, một trong những bí quyết kéo dài tuổi họ, được Chính phủ đánh giá rất cao.

Song dù nói gì đi nữa, những vấn đề nan giải hiện nay tại Nhật Bản như nợ công, già hóa, giảm số dân, và giảm phát vẫn phải được các nhà hoạch định chính sách và các cử tri nước này quan tâm sâu sắc./.