Một số thành tựu quan trọng

Trong công tác tổ chức thực hiện

Những năm qua, Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn, đơn vị liên quan, ủy ban nhân dân các huyện, thành phố triển khai thực hiện nghiêm túc các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến công tác quản lý di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh, như: Ban hành văn bản phổ biến, quán triệt và hướng dẫn triển khai thực hiện các nghị định của Chính phủ, thông tư hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; triển khai hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa; chương trình hành động số 23-CTr/TU, ngày 28-7-2014, của Tỉnh ủy Ninh Bình thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9-6-2014, của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và Nghị quyết 10-NQ/TU, ngày 26-6-2017, của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Bình về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Ninh Bình đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững, trong đó chú trọng công tác bảo tồn di sản văn hóa; quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh đã xếp hạng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình; triển khai các kế hoạch, đề án, đề tài nghiên cứu khoa học về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh.

Hằng năm, Ủy ban nhân dân tỉnh chỉ đạo các đơn vị chuyên môn ban hành các văn bản về tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh; thực hiện các quy định về bảo vệ di tích, di vật khảo cổ trên địa bàn; tăng cường công tác quản lý, tổ chức và thực hiện nếp sống văn minh trong các hoạt động lễ hội; đẩy mạnh hoạt động quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị và phòng, chống thiên tai, cháy, nổ, trộm cắp tại các di tích trên địa bàn; bảo đảm an ninh, trật tự, văn minh tại các khu di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh.

Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành nhiều quyết định, hướng dẫn, quy định liên quan đến quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh đã xếp hạng trên địa bàn tỉnh. Trong đó, quy định rõ việc phân cấp, làm rõ trách nhiệm, mối quan hệ phối hợp của các cấp, các ngành trong quản lý hoạt động, bảo vệ và phát huy giá trị di tích; trao quyền quản lý trực tiếp cho chính quyền địa phương và chủ sở hữu di tích quản lý trực tiếp các di tích của địa phương, có trách nhiệm thành lập, kiện toàn và quy định nội quy, quy chế hoạt động của ban quản lý di tích địa phương. Đây là quyết định quan trọng của tỉnh giúp tình trạng xâm hại, lấn chiếm đất đai ở di tích cơ bản được ngăn chặn kịp thời. Công tác trùng tu, tôn tạo, khoanh vùng bảo vệ di tích được thực hiện nghiêm. Các di sản văn hóa, đặc biệt là các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, các lễ hội truyền thống được bảo vệ và phát huy.

Hằng năm, Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch triển khai tổ chức hội nghị tập huấn về công tác văn hóa, thể thao và gia đình, di sản văn hóa cho các đối tượng là lãnh đạo phòng văn hóa - thông tin các huyện, thành phố, công chức văn hóa xã, phường, thị trấn, ban quản lý các di tích. Công tác tuyên truyền, phổ biến Luật Di sản văn hóa được triển khai bằng nhiều hình thức, như: Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, nói chuyện chuyên đề về lĩnh vực văn hóa và thể thao, lĩnh vực di sản văn hóa; tổ chức quán triệt lồng ghép trong triển khai thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; tuyên truyền trên hệ thống báo, đài, internet, tuyên truyền trực quan qua pa-nô, áp-phích, khẩu hiệu, băng-rôn, trang thông tin điện tử của tỉnh; tuyên truyền tại các di tích, lễ hội, sự kiện...

Trong hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa

Các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể

Tính đến tháng 4-2024, toàn tỉnh có 405 di tích đã được xếp hạng (324 di tích cấp tỉnh, 81 di tích cấp quốc gia, trong đó có 3 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 1 Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới - Quần thể danh thắng Tràng An). Việc xếp hạng di tích được thực hiện nghiêm túc theo quy định của Luật Di sản văn hóa và Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL, ngày 14-7-2011, của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh.

Hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích của tỉnh từng bước đi vào nền nếp và tuân thủ chặt chẽ các quy định của Luật Di sản văn hóa, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa; Nghị định số 166/2018/NĐ-CP, ngày 25-12-2018, của Chính phủ quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh; Nghị định số 61/2016/NĐ-CP, ngày 1-7-2016, của Chính phủ quy định điều kiện kinh doanh giám định cổ vật và hành nghề bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh; Thông tư số 15/2019/TT-BVHTTDL, ngày 31-12-2019, của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định chi tiết một số quy định về bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích. Công tác tu bổ, tôn tạo di tích, các di tích của tỉnh luôn nhận được sự hỗ trợ kịp thời của Nhà nước, sự hướng dẫn của cơ quan chuyên môn, tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật nên đã kịp thời ngăn chặn sự xuống cấp của di tích. Tính từ khi thực hiện Luật Di sản văn hóa đến nay, có trên 300 lượt di tích được tu bổ, tôn tạo thông qua nguồn kinh phí của Nhà nước, của tỉnh và nhân dân đóng góp, qua đó, đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân. Bên cạnh hoạt động tu bổ và tôn tạo di tích, công tác ngăn chặn vi phạm di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh đã xếp hạng trên địa bàn tỉnh cũng luôn được quan tâm. Theo đó, ban quản lý di tích ở các huyện, thành phố đã phát huy được vai trò, trách nhiệm, giúp ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa của di tích; chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm đến di tích, báo cáo với cơ quan chức năng khi phát hiện những hành vi xâm hại đến di tích; thực hiện nghiêm túc các quy định trong hoạt động trùng tu, tôn tạo di tích. Nhờ đó, tính đến nay, trên địa bàn tỉnh chưa có di tích nào bị xâm phạm, hủy hoại, bị làm sai lệch, biến dạng.

Công tác tuyên truyền, quảng bá giới thiệu về di tích, danh thắng được tỉnh triển khai bằng nhiều hình thức như: Quảng bá, giới thiệu giá trị của di tích trên các phương tiện truyền thông đại chúng trong và ngoài tỉnh, đặc biệt là trên các trang thông tin điện tử của ngành văn hóa, thể thao, cổng thông tin điện tử của tỉnh Ninh Bình, internet, mạng xã hội; tuyên truyền về giá trị của di tích thông qua đội ngũ thuyết minh viên, đài phát thanh tại di tích để giúp du khách và nhân dân biết được giá trị của các di tích, bảo vật quốc gia; tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia thực hiện nghiêm túc các quy định về giữ gìn di tích lịch sử - văn hóa và bảo vệ môi trường tự nhiên, môi trường xã hội, thực hiện nếp sống văn minh, văn hóa ứng xử tại di tích… Qua đó, nhiều di tích đã phát huy được giá trị, trở thành điểm thu hút khách du lịch, điểm tham quan, nghiên cứu, học tập, giáo dục truyền thống cho các thế hệ người dân, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong cộng đồng.

Các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể

Thực hiện Kế hoạch số 154/KH-UBND, ngày 1-10-2021, của Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình về việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025, Sở Văn hóa và Thể thao đã phối hợp với các chuyên gia của Trường Đại học Văn hóa Hà Nội tiến hành tổng kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn toàn tỉnh nhằm đánh giá thực trạng, tư liệu hóa, kiểm kê bổ sung danh mục di sản phi vật thể và đề xuất tham mưu với các cấp quản lý phương án bảo tồn, phát huy di sản phi vật thể tiêu biểu, đặc biệt các di sản có nguy cơ mai một, nguy cơ bị biến dạng văn hóa cao, chọn lập hồ sơ khoa học đề nghị đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo đó, tổng số di sản văn hóa phi vật thể của của tỉnh là 582 di sản. Về loại hình di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh Ninh Bình sở hữu đầy đủ các loại hình được quy định trong Thông tư số 04/2010/TT-BVHTTDL, ngày 30-6-2024, của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể để đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể, bao gồm: Về tiếng nói, chữ viết có 2 di sản; ngữ văn dân gian 75 di sản; nghệ thuật trình diễn dân gian 92 di sản; tập quán xã hội, tín ngưỡng dân gian 95 di sản; lễ hội truyền thống 213 di sản; nghề thủ công truyền thống 39 di sản và tri thức dân gian có 65 di sản⁽¹⁾.

Công tác truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là các loại hình nghệ thuật truyền thống của địa phương được quan tâm từ cấp tỉnh tới cơ sở. Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với các ủy ban nhân dân các huyện, thành phố tăng cường công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, các lễ hội truyền thống, loại hình nghệ thuật truyền thống được khôi phục và phát triển, như hát chèo, hát xẩm, múa rối nước, múa lân, múa sư tử, múa trống… Các địa phương thực hiện tốt công tác truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Cùng với đó, công tác tôn vinh nghệ nhân cũng luôn được tỉnh quan tâm. Tính đến nay, tỉnh Ninh Bình có 8 nghệ nhân được Chủ tịch nước tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, thuộc loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian. Trong lĩnh vực làng nghề, có 36 nghệ nhân nghề đá mỹ nghệ xã Ninh Vân, Hoa Lư được tôn vinh⁽²⁾.

Một số hạn chế và giải pháp

Bên cạnh những thành tựu đã đạt được trong quá trình thực hiện Luật Di sản văn hóa, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa tỉnh Ninh Bình vẫn còn tồn tại một số hạn chế cần được quan tâm giải quyết trong thời gian tới, cụ thể:

Việc phân cấp quản lý di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Ninh Bình còn hạn chế. Do nhận thức chưa đầy đủ của một số cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, ban quản lý các di tích về vai trò, trách nhiệm trong quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, di tích nói riêng, dẫn đến công tác quản lý ở địa phương còn lỏng lẻo, thiếu sự phối hợp, lúng túng, thụ động trong công tác chỉ đạo giải quyết các vấn đề liên quan.

Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về di sản văn hóa ở một số địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số chưa thực sự được chú trọng. Đội ngũ cán bộ quản lý, công chức thực hiện quản lý nhà nước về di sản văn hóa ở cơ sở kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực khác nhau, trình độ chuyên môn, chất lượng tham mưu và hiệu quả quản lý còn hạn chế. Bên cạnh đó, một số nguồn lực để triển khai thực thi các quy định của Luật Di sản văn hóa và các văn bản pháp luật khác có liên quan chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn…

Trong hoạt động bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa vật thể, đặc biệt là công tác trùng tu, tôn tạo di tích, việc huy động nguồn kinh phí xã hội hóa trong công tác tu bổ, tôn tạo di tích còn hạn chế; nguồn vốn đầu tư của Nhà nước còn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn; một số di tích tu sửa nhỏ từ nguồn công đức của nhân dân chưa tuân thủ nghiêm các quy định. Việc quản lý hiện vật, di vật, cổ vật tại một số di tích do nhân dân và ban quản lý di tích quản lý còn bị buông lỏng; vẫn còn tình trạng tự ý thay đổi, di chuyển, sơn mới đồ thờ, hiện vật trong di tích, trong khi nhận thức chưa đầy đủ về giá trị di vật, cổ vật và các quy định bảo quản di vật cổ vật.

Hoạt động bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở một số nơi, đặc biệt là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, chỉ còn được lưu giữ bởi các bậc cao niên, đang có nguy cơ bị mai một, thất truyền, do vậy, việc sưu tầm, nghiên cứu gặp nhiều khó khăn, nhiều di sản bị thiếu thông tin hoặc thông tin sai lệch. Cùng với đó, lực lượng nghệ nhân nòng cốt, những người trực tiếp tham gia giữ gìn, bảo tồn, phục dựng các loại hình di sản văn hóa phi vật thể còn mỏng; chính sách hỗ trợ, tôn vinh những nghệ nhân có nhiều đóng góp cho hoạt động bảo tồn, truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể còn hạn chế, dẫn đến khó thu hút nghệ nhân tham gia.

Ngoài ra, công tác xã hội hóa hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh vẫn còn tâm lý trông chờ ỷ lại vào Nhà nước, nhất là việc tu bổ tôn tạo ở các di tích đã xếp hạng. Một số nơi huy động được nguồn xã hội hóa, song do tâm lý ngại làm hồ sơ tu bổ di tích theo quy định, dẫn đến không tiếp nhận hoặc tiếp nhận nguồn hỗ trợ không phục vụ mục đích tu bổ di tích.

Để công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thực sự đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả hơn nữa các giá trị theo tinh thần Luật Di sản, tỉnh Ninh Bình đề ra nhiều giải pháp, tập trung chủ yếu vào các giải pháp sau:

Một là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách về di sản văn hóa để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong công tác bảo vệ, phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc. Trong đó, chú trọng việc xây dựng cơ chế, chính sách thúc đẩy công tác xã hội hóa hoạt động bảo tồn di sản; khuyến khích các cá nhân, tổ chức doanh nghiệp đóng góp kinh phí để tu bổ di tích, hiến tặng hiện vật cho bảo tàng, tổ chức các hoạt động truyền dạy di sản; có chính sách hỗ trợ, tôn vinh những tổ chức, cá nhân, nghệ nhân có nhiều đóng góp cho hoạt động bảo tồn, tôn tạo di tích và thực hành, truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể; hoàn thiện các quy định về trách nhiệm, quyền hạn, quan hệ công tác cũng như cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa ở Trung ương và địa phương trong quản lý hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa, khắc phục tình trạng chồng chéo chức năng hoặc buông lỏng quản lý.

Hai là, đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành về hệ thống cơ chế, chính sách, pháp luật trong lĩnh vực di sản văn hóa; vai trò, chức năng của di sản văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội. Tăng cường công tác phối hợp giữa các cấp, các ngành liên quan trong công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Đầu tư và phát huy giá trị di sản văn hóa tương xứng, hài hòa và là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ văn hóa thật sự tâm huyết, có trình độ, năng lực chuyên môn thông qua việc đào tạo, tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về quản lý, tổ chức sự kiện; có chế độ đãi ngộ hợp lý đối với những người trực tiếp làm công tác quản lý và bảo vệ di tích, những người có công truyền dạy và phổ biến di sản văn hóa phi vật thể; tuyển chọn, xây dựng, đào tạo đội ngũ thuyết minh viên điểm tại các di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng, trước hết là tại các địa điểm di tích có khả năng khai thác phục vụ du lịch.

Bốn là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý kịp thời, nghiêm minh các sai phạm trong lĩnh vực di sản văn hóa, như: Tổ chức kiểm tra thường xuyên, đột xuất việc quản lý và sử dụng di tích văn hóa; gắn với trách nhiệm cá nhân và tổ chức khi để xảy ra sai phạm; các cấp, các ngành phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và cư dân đối với việc quản lý nhà nước đối với các di sản văn hóa.

Năm là, đẩy mạnh công tác xã hội hóa nhằm huy động các nguồn lực trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, công tác trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa với phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm./.

----------------------------

(1) Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình: Báo cáo kết quả kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2023
(2) Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình: Báo cáo kết quả kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2023.