Triển khai Luật Thủ đô năm 2024: Đổi mới cơ chế huy động và quản lý đầu tư công tại Hà Nội

Khung thể chế mới và bối cảnh đặt ra

Ngày 28-6-2024, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi) số 39/2024/QH1 (Luật số 2024/QH15). Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2025 (một số quy định đặc thù thực thi từ ngày 1-7-2025). Luật xác lập khuôn khổ pháp lý mang tính đột phá, nhấn mạnh phân cấp, phân quyền gắn trách nhiệm giải trình, tạo điều kiện để Hà Nội chủ động hơn trong tổ chức không gian phát triển, quản trị đô thị và điều hành nguồn lực công.

Bước vào năm đầu triển khai luật, quy mô vốn và mục tiêu điều hành đặt ra yêu cầu cải cách ngay từ khâu chuẩn bị và tổ chức thực hiện. Năm 2025, Thủ tướng Chính phủ giao Hà Nội 87.130 tỷ đồng vốn đầu tư công (tăng khoảng 13% so với 2024); trên cơ sở đó, thành phố giao chi tiết hơn 102.337 tỷ đồng để dồn nguồn lực cho các dự án có mức sẵn sàng cao, đồng thời điều hành vốn theo hướng linh hoạt phù hợp mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đến hết tháng 10-2025, giá trị giải ngân đạt 40.916 tỷ đồng, đạt 51% kế hoạch đã giao, chậm giải ngân so với kế hoạch đăng ký của chủ đầu tư khoảng 5.634 tỷ đồng. Thành phố xác định kỷ luật, kỷ cương giải ngân là tiêu chí đánh giá trách nhiệm người đứng đầu và đặt mục tiêu hoàn thành mức giải ngân cao trong năm.

Về bối cảnh tăng trưởng, tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) 6 tháng đầu năm 2025 của Hà Nội tăng 7,63%, vượt kịch bản điều hành và cao hơn cùng kỳ, tạo thuận lợi để đầu tư công tiếp tục phát huy vai trò “vốn mồi” trong những tháng cuối năm, nhất là với các dự án liên kết vùng, giao thông hướng tâm, hạ tầng xã hội và môi trường đô thị.

Về tổng thể, Luật Thủ đô năm 2024 mở ra không gian thể chế đặc thù và yêu cầu chuyển mạnh từ “quản trị theo thủ tục” sang “quản trị theo kết quả”: làm rõ thẩm quyền - trách nhiệm giữa các cấp, chuẩn hóa - số hóa quy trình nội bộ, tăng cường công khai, minh bạch - trách nhiệm giải trình trong suốt quá trình dự án; đồng thời, đa dạng hóa kênh vốn (ngân sách, hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP), trái phiếu chính quyền địa phương) và điều phối kế hoạch vốn “động” để nâng hiệu quả hấp thụ, hạn chế vốn “nằm chờ”. Những chỉ dấu sớm về tiến độ giải ngân và đà tăng trưởng cho thấy định hướng này đang phát huy tác dụng.

Cơ chế huy động và quản lý đầu tư công theo tinh thần Luật Thủ đô năm 2024

Một là, phân cấp - ủy quyền sâu, chuyển dự án xuống cơ sở. Trên nền khung thể chế mới, Hà Nội đẩy nhanh phân bổ lại thẩm quyền và nhiệm vụ xuống tuyến cơ sở nhằm rút ngắn “độ trễ” xử lý vướng mắc tại chỗ (giải phóng mặt bằng, hạ tầng kỹ thuật, thủ tục lặp lại). Theo các nghị quyết điều hành giữa năm 2025, thành phố chuyển 27.764 dự án/nhiệm vụ về cấp xã, phường (mới) quản lý; đồng thời, chỉ có 12 dự án/nhiệm vụ chuyển lên cấp thành phố để bảo đảm tính tập trung ở các dự án liên kết vùng, quy mô lớn.

Hai là, đa dạng hóa nguồn lực - cơ cấu kế hoạch vốn “động”. Theo tinh thần Luật Thủ đô (sửa đổi), Hà Nội chủ động phối hợp ngân sách nhà nước với các kênh ODA, PPP, trái phiếu chính quyền địa phương và xã hội hóa, đồng thời giao chi tiết kế hoạch vốn ở mức cao để có “biên độ” điều chuyển trong năm: vốn được dịch chuyển từ dự án chậm giải ngân sang dự án có khả năng hấp thụ tốt, tránh vốn “nằm chờ”. Cách làm này phát huy rõ ở các dự án động lực, đặc biệt đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô theo mô hình ngân sách + PPP; công tác giải phóng mặt bằng toàn tuyến đã đạt khoảng 98,53% và được yêu cầu “khóa” nốt các điểm nghẽn để vào giai đoạn thi công nước rút.

Ba là, rút ngắn vòng đời thủ tục - số hóa toàn trình. Để chuyển mạnh từ “quản trị theo thủ tục” sang “quản trị theo kết quả”, Công văn số 991/UBND-TH, ngày 19-3-2025, yêu cầu phân luồng và rút ngắn tối thiểu 60% thời gian xử lý đối với một số nhóm thủ tục; đồng thời, hợp nhất các quy trình liên thông đất đai - xây dựng - môi trường - phòng cháy, chữa cháy về một đầu mối và mở rộng xử lý trực tuyến toàn trình. Thực thi bước đầu cho thấy, nhiều thủ tục thuộc lĩnh vực tư pháp đã giảm thời gian từ 7 - 10 ngày xuống còn 3 - 4 ngày làm việc, qua đó hình thành thỏa thuận mức dịch vụ (SLA) rõ ràng, tăng tính tiên liệu cho chủ đầu tư và nhà thầu.

Bốn là, minh bạch - trách nhiệm giải trình. Luật Thủ đô năm 2024 nhấn mạnh yêu cầu công khai, giám sát xã hội, kiểm soát lãng phí, đội vốn trong đầu tư công. Theo đó, Hà Nội công bố định kỳ danh mục dự án, kế hoạch vốn, tình trạng giải ngân và tỷ lệ hồ sơ đúng hạn; các hồ sơ quá hạn phải giải trình và gắn kết quả với xếp loại đơn vị, đánh giá người đứng đầu. Cách làm này nhằm khép “khoảng mờ” thủ tục, giảm chi phí giao dịch, nâng kỷ luật - kỷ cương ngân sách nhà nước.

Năm là, gắn nguồn lực với an sinh - động lực tăng trưởng. Bên cạnh hạ tầng liên kết vùng, giao thông hướng tâm và môi trường đô thị, Hà Nội đặt ưu tiên thực chất cho nhà ở xã hội như một “điểm rơi” an sinh trực tiếp. Năm 2025 dự kiến hoàn thành khoảng 4.730 căn, vượt 60 căn so với chỉ tiêu Thủ tướng giao (4.670 căn) - kết quả này đã được Bộ Xây dựng kiểm tra và xác nhận tiến độ nhiều dự án trên địa bàn. Đây là minh chứng cho cách điều hành nguồn lực theo kết quả đầu ra, gắn đầu tư công với chất lượng sống của người dân.

Nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp tổ chức thực thi

Thứ nhất, củng cố năng lực tuyến cơ sở để “kéo quyết định gần hiện trường”. Việc chuyển 27.764 dự án/nhiệm vụ về cấp xã, phường (mới) và chỉ 12 dự án/nhiệm vụ lên cấp thành phố đặt ra yêu cầu cấp bách về nhân lực - nghiệp vụ ở tuyến cơ sở: lập và thẩm định hồ sơ, lựa chọn nhà thầu, quản lý hợp đồng, giám sát hiện trường, nghiệm thu, báo cáo số hóa theo chuẩn. Thành phố cần ban hành cẩm nang nghiệp vụ theo nhóm dự án lặp lại (trường học, trạm y tế, hạ tầng thoát nước - môi trường), tổ chức tổ công tác liên ngành “cầm tay chỉ việc” trong 6 - 12 tháng đầu; đồng thời, chuẩn hóa biểu mẫu - quy trình và trách nhiệm người đứng đầu cấp xã/phường để hạn chế sai sót thủ tục. Cách làm này bám sát các nghị quyết điều hành giữa năm 2025 khi Hội đồng nhân dân thành phố điều chỉnh phân cấp, xác định rõ danh mục và nguyên tắc bàn giao nhiệm vụ về cơ sở.

Thứ hai, chuẩn hóa quy trình - dữ liệu theo hướng “một quy trình, một đầu mối, một bộ hồ sơ số”. Trên cơ sở Công văn số 991/UBND-TH, cần đặt chuẩn thời gian SLA cho từng khâu và công bố định kỳ theo quý; mở rộng xử lý trực tuyến toàn trình; áp dụng hậu kiểm theo rủi ro, giảm tiền kiểm chồng chéo giữa đất đai - xây dựng - môi trường - phòng cháy, chữa cháy. Thực tế triển khai cho thấy, nhiều thủ tục đã giảm mạnh thời gian xử lý nhờ phân luồng. Kinh nghiệm này cần được nhân rộng sang các thủ tục đầu tư công để tăng tính tiên liệu pháp lý, giảm chi phí giao dịch cho chủ đầu tư.

Thứ ba, đẩy mạnh PPP trên nền hợp đồng - dữ liệu chuẩn, tăng cường quản trị rủi ro theo vòng đời dự án. Thành phố cần công bố danh mục PPP ưu tiên (giao thông liên kết vùng, xử lý nước thải - rác thải, bãi đỗ xe ngầm, nhà ở xã hội - ký túc xá…) kèm hợp đồng mẫu và cơ chế chia sẻ rủi ro để giảm tính bất định, thu hút khu vực tư nhân. Với các dự án động lực như Vành đai 4 - Vùng Thủ đô, yêu cầu “đi cùng” các giải pháp giải phóng mặt bằng - tái định cư, phối hợp liên tỉnh, liên ngành và kiểm soát thay đổi thiết kế theo chuẩn BIM/dữ liệu số để tránh dồn ứ khối lượng vào cuối kỳ; đến tháng 9-2025, công tác giải phóng mặt bằng toàn tuyến đạt khoảng 98,53% (Hà Nội xấp xỉ 98,74%), tạo tiền đề cho giai đoạn thi công nước rút.

Thứ tư, minh bạch hóa thực chất - giám sát đa chủ thể. Cần vận hành bảng điều khiển (dashboard) công khai theo thời gian thực trên Cổng thông tin điện tử thành phố, hiển thị danh mục - tiến độ - tỷ lệ đúng hạn - giải ngân - danh sách dự án chậm và nguyên nhân; cập nhật trạng thái hồ sơ đất đai, xây dựng, môi trường, phòng cháy, chữa cháy theo một mã định danh để người dân, doanh nghiệp, hội đồng nhân dân và Mặt trận Tổ quốc giám sát thuận tiện, phù hợp với tinh thần Luật Thủ đô năm 2024 về công khai, trách nhiệm giải trình, phòng ngừa lãng phí - đội vốn, đồng thời tạo trục dữ liệu dùng chung cho thanh tra - kiểm toán.

Thứ năm, gắn kết quả với trách nhiệm và với mục tiêu an sinh - tăng trưởng. Kết quả giải ngân cần trở thành tiêu chí xếp loại đơn vị và đánh giá người đứng đầu, đồng thời chủ động chuẩn bị danh mục 2026 - 2030 để không gián đoạn thi công khi chuyển kỳ kế hoạch. Cách điều hành kế hoạch vốn “động” (điều chuyển từ dự án chậm sang dự án hấp thụ tốt) cần bám sát bảng điều khiển và các chỉ tiêu trung gian, qua đó nâng hiệu quả sử dụng vốn./.