Tự diễn biến và tự chuyển hoá của tổ chức và cá nhân hiện nay rất đa dạng và phong phú, được biểu hiện và biến thể ở nhiều mức độ, hình thái khác nhau.

Tự diễn biến và tự chuyển hoá của tổ chức đảng, tổ chức nhà nước

Tự diễn biến của tổ chức đảng, tổ chức nhà nước được thể hiện qua các biểu hiện sau đây:

- Không chấp hành, chấp hành không đúng, không đầy đủ Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, nghị quyết, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, của chính quyền cấp trên gây thiệt hại cho tập thể, cho tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương, cho lợi ích chung của cộng đồng.

- Không chấp hành nghiêm chỉnh nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng, thể hiện rõ nét nhất là không chấp hành đầy đủ, đúng đắn nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách trong việc thảo luận, biểu quyết những vấn đề thuộc trách nhiệm của tập thể.

- Một số cấp uỷ, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước khi có quyết định chia tách, giải thể, sáp nhập hoặc kết thúc hoạt động nhưng tập thể vẫn "cố tình", "tranh thủ" ra nghị quyết, quyết định không đúng thẩm quyền, trách nhiệm để vụ lợi (ban hành chủ trương quy hoạch, đầu tư các dự án; cấp đất, cấp nhà, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ) hoặc với động cơ không trong sáng (quyết định kết luận vụ việc kiểm tra, giám sát không đúng nguyên tắc, quy trình, thủ tục hoặc quyết định kỷ luật cán bộ mang tính trù dập).

- Có cấp uỷ, ban thường vụ cấp uỷ, tổ chức nhà nước khóa mới biết cấp uỷ, ban thường vụ, tổ chức nhà nước khoá trước ban hành nghị quyết, chủ trương, quyết định chưa phù hợp, thậm chí sai nhưng không nêu cao trách nhiệm trong việc xem xét, quyết định điều chỉnh hoặc khắc phục kịp thời (kể cả trong quyết định chủ trương thực hiện các quy hoạch, dự án đầu tư, cả trong công tác cán bộ, thi hành kỷ luật đảng). Ngược lại, có cấp uỷ, ban thường vụ cấp uỷ, tổ chức nhà nước cấp trên thấy cấp dưới ban hành chủ trương, nghị quyết, quyết định không phù hợp, chính xác hoặc sai nhưng làm ngơ, hoặc bao che cho cấp dưới, dẫn đến khuyết điểm, vi phạm kéo dài, có khi qua nhiều nhiệm kỳ, gây hậu quả nghiêm trọng nhưng không hoặc chậm giải quyết, gây khiếu kiện kéo dài, bức xúc trong xã hội, dẫn đến tình trạng "tư duy nhiệm kỳ" và "lợi ích nhóm".

- Không nghiêm túc tự giác tự kiểm điểm phê bình trong sinh hoạt của tập thể cấp uỷ, ban thường vụ cấp uỷ, tổ chức đảng, chi uỷ, chi bộ, tập thể lãnh đạo cơ quan, đơn vị. Do nể nang, ngại va chạm nên tập thể, trước hết là người đứng đầu làm ngơ, bỏ qua hoặc sợ trách nhiệm, sợ mất thành tích, mất cán bộ nên đã xuê xoa, bao che cho vi phạm của thành viên trong tổ chức mình; không báo cáo, báo cáo không đầy đủ, kịp thời, trung thực, thậm chí báo cáo sai sự thật với cấp trên.

- Tập thể cấp uỷ, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước vì lợi ích cục bộ đã ban hành các nghị quyết, chủ trương, chính sách, quyết định cho tập thể, cho cơ quan, đơn vị mình trái với chủ trương, nghị quyết của Đảng, Nhà nước, của cấp trên theo phương châm "trên có chính sách, dưới có đối sách".

- Lợi dụng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, vị thế của cấp uỷ, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, địa phương để làm trái hoặc tự đặt ra các chủ trương, thủ tục hành chính, giấy tờ không đúng quy định, gây khó khăn cho tổ chức, cá nhân, cho doanh nghiệp... nhằm trục lợi cho tập thể.

Từ tự diễn biến của tổ chức đảng, tổ chức nhà nước trong một giai đoạn cụ thể đi từ thay đổi về lượng đến một mức độ nào đó sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất. Từ những thiếu sót, khuyết điểm nhỏ, đơn lẻ phát triển dần dần đến thiếu sót, khuyết điểm lớn, từ phạm vi nhỏ đến phạm vi lớn hơn; từ sai phạm nhỏ đến sai phạm lớn, từ cơ hội, nhất thời đến mang tính cố ý, thường xuyên, phổ biến, từ số lượng vi phạm nhỏ đến số lượng vi phạm lớn, từ ít nghiêm trọng, đến nghiêm trọng, thậm chí đặc biệt nghiêm trọng; từ khuyết điểm, sai phạm của một tổ chức đảng, tổ chức nhà nước lan sang nhiều tổ chức, từ cấp dưới đến ngang cấp, đến cấp trên; từ đơn lẻ đến sự liên kết giữa nhiều tổ chức, nhiều cấp; từ một lĩnh vực sang nhiều lĩnh vực.

Những khuyết điểm, sai phạm lúc đầu có thể do nguyên nhân khách quan (điều kiện, hoàn cảnh bên ngoài tác động từ cơ chế, chính sách, sự thiếu kiểm tra, kiểm soát, giám sát) của chủ thể quản lý (các tổ chức đảng, tổ chức nhà nước), của hệ thống giám sát xã hội (Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, các phương tiện thông tin đại chúng và của nhân dân), sau chủ yếu do nguyên nhân chủ quan (do bột phát, đến cố ý lợi dụng kẽ hở của cơ chế, chính sách hoặc tự đặt ra các quy định, thủ tục trái với quy định của Đảng, Nhà nước, của cấp trên) để trục lợi.

Quá trình tự diễn biến, chuyển sang tự chuyển hoá có thể diễn ra một cách tự phát chậm chạp, nhưng cũng có thể diễn ra một cách mau lẹ, liên tục, nhất là khi có thêm sự tác động của các nhân tố bên ngoài xã hội hoặc của các thế lực phản động, thù địch trong thực hiện âm mưu diễn biến hoà bình, có thể kéo theo hoặc kết hợp với sự suy sụp về kinh tế, sự suy giảm về lòng tin của nhân dân, có thể đẩy tới sự sụp đổ chế độ xã hội.

Tự diễn biến, tự chuyển hoá của cán bộ, đảng viên

Tự diễn biến của cán bộ, đảng viên có các biểu hiện:

- Không thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, do đó, sau khi thảo luận, tập thể đã quyết định nhưng bản thân có ý kiến khác thì không chấp hành nghị quyết, quyết định của tập thể, phản ứng, cùng nhau viết, ký tên vào đơn phản ảnh, tố cáo, kiến nghị, gây mất đoàn kết nội bộ; hoặc trong sinh hoạt cấp uỷ, sinh hoạt tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước không phát biểu ý kiến hoặc có thảo luận, tranh luận nhưng khi ra ngoài thì nói khác với ý kiến phát biểu của mình hoặc khác với kết luận, nghị quyết, quyết định của tập thể.

- Không gương mẫu chấp hành quy chế làm việc của cấp uỷ, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước thể hiện khi có thiếu sót, khuyết điểm, sai phạm thuộc về trách nhiệm cá nhân nhưng không tự giác tự phê bình, tự nhận trách nhiệm, khuyết điểm, sai phạm, còn đổ lỗi cho khách quan, cho tập thể, cho người khác, cho mình "vô can". Hoặc chức trách, nhiệm vụ của cá nhân đã được phân công rõ ràng cụ thể nhưng sợ trách nhiệm nên không chủ động chỉ đạo, tổ chức thực hiện, còn ỷ lại, dựa dẫm vào tập thể.

- Lợi dụng quyền bảo lưu ý kiến của mình để viết bài, trả lời phỏng vấn, lợi dụng diễn đàn, câu lạc bộ để truyền bá ý kiến trái với quan điểm, đường lối, nghị quyết của Đảng, của cấp uỷ, tổ chức đảng, của chi bộ, tổ chức nhà nước, cơ quan, đơn vị dưới nhiều hình thức với động cơ không trong sáng, làm mất uy tín của tổ chức, của cán bộ, đảng viên, để các thế lực phản động, thù địch lợi dụng.

- Một số cán bộ lãnh đạo chủ chốt, là người đứng đầu cấp uỷ, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước đã lợi dụng cơ chế, chế độ lãnh đạo tập thể để hợp pháp hoá quyết định, ý đồ cá nhân của mình, làm trái nguyên tắc, quy định nhằm trục lợi cho mình, cho người thân trong gia đình, cho người khác (trong bổ nhiệm, đề bạt, luân chuyển, điều động cán bộ, cử cán bộ đi học tập, đào tạo; trong quyết định chủ trương đầu tư các dự án,...). Một số khác lạm quyền trong việc tự ý quyết định những vấn đề, công việc thuộc trách nhiệm của tập thể như quyết định việc chỉ định thầu các dự án đầu tư, chỉ định các nhà cung cấp dịch vụ mua sắm công cho cơ quan, tổ chức, đơn vị.

Có cán bộ, đảng viên, kể cả cán bộ lãnh đạo các cấp, nhất là cán bộ trung, cao cấp khi còn đương chức, công tác thì không nói, không dám đấu tranh ngăn chặn cái xấu, bảo vệ cái tốt, nhân tố tích cực, nhưng khi đã nghỉ hưu, nghỉ chế độ thì nói khác với quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng hoặc lúc đó mới dám đấu tranh với cái xấu, bảo vệ nhân tố tích cực...

Một bộ phận cán bộ, đảng viên có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, phẩm chất, đạo đức, lối sống, thậm có những trường hợp suy thoái kéo dài, từ suy thoái phẩm chất đạo đức, lối sống, chạy theo chủ nghĩa cá nhân, cơ hội thực dụng, tham nhũng, lãng phí, chuyển sang suy thoái cả về tư tưởng chính trị (tuy không nhiều); ngược lại, một bộ phận cán bộ, đảng viên từ suy thoái về tư tưởng chính trị có thể chuyển sang cả suy thoái về phẩm chất, đạo đức, lối sống trên năm biểu hiện cụ thể: Thứ nhất, sống ích kỷ, cá nhân, thực dụng, cơ hội, vụ lợi, tham nhũng, lãng phí. Thứ hai, sự hám danh, bè phái, cục bộ, mất đoàn kết. Thứ ba, phong cách thì quan liêu, xa dân, vô cảm trước khó khăn, bức xúc của nhân dân. Thứ tư, lối sống thì xa hoa, hưởng lạc, suy đồi. Thứ năm, nói không đi đôi với làm, nói một đằng, làm một nẻo, không chấp hành nghiêm túc quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp, không gương mẫu trong sinh hoạt gia đình. Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" của cán bộ, đảng viên còn có thể nảy sinh từ hoạt động của các chủ thể xã hội, đặc biệt là từ tình trạng "tự tha hoá" của đội ngũ lãnh đạo các cấp, kể cả ở cấp cao, thực tế đã xảy ra ở Liên Xô trước đây. Vì vậy, phải hết sức lưu ý khi có sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là ở cấp cao thì đó là một sự nguy hại, nguy cơ khó lường.

Về tự chuyển hoá của cán bộ, đảng viên: Thực tế cho thấy, từ tự diễn biến của cán bộ, đảng viên trong một giai đoạn cụ thể, đến một mức độ nào đó (từ thay đổi về lượng sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất) sẽ dẫn đến tự chuyển hóa một cách tinh vi, kín đáo hoặc có thể công khai dưới các biến thái sau đây:

- Từ việc sai phạm của cán bộ, đảng viên có tính chất đơn lẻ, cơ hội, nhất thời, sang vi phạm có tính thường xuyên, tinh vi hơn; từ những khuyết điểm, sai phạm nhỏ, ít nghiêm trọng đến những sai phạm lớn, từ không cố ý đến mang tính cố ý, thường xuyên, phổ biến, từ số lượng vi phạm nhỏ đến số lượng vi phạm lớn, từ phạm vi sai phạm hẹp đến phạm vi rộng, từ ít nghiêm trọng, đến nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Từ khuyết điểm, sai phạm của một người đến nhiều người, khuyết điểm, vi phạm của cấp dưới đến cấp trên, từ thấp đến cấp cao, vi phạm của một người sang nhiều người; khuyết điểm, vi phạm từ cấp dưới đến đồng cấp, đến cá nhân cấp trên; từ đơn lẻ đến sự liên kết giữa nhiều người trong cùng tổ chức hoặc của tổ chức khác.

- Từ việc cán bộ, đảng viên vi phạm ở một lĩnh vực, sang nhiều lĩnh vực hoặc chuyển từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác hoặc nhiều lĩnh vực trong cùng một thời điểm hoặc ở các thời điểm khác nhau, hoặc chuyển từ suy thoái tư tưởng chính trị sang suy thoái cả về đạo đức, lối sống và ngược lại.

- Từ thiếu sót, khuyết điểm, sai phạm của cán bộ, đảng viên do cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan. Nhất là tình trạng cán bộ, đảng viên do bột phát, đến cố ý lợi dụng kẽ hở của cơ chế, chính sách hoặc tự đặt ra các quy định, thủ tục trái với quy định của Đảng, Nhà nước, của cấp trên hoặc của bản thân được cấp có thẩm quyền giao.

Quá trình tự chuyển hoá của cán bộ, đảng viên có thể diễn ra trong một thời gian dài, hoặc một thời gian ngắn, hoặc có thể diễn ra tức thời với sự diễn biến khó lường, nhất là chuyển hoá về tư tưởng chính trị, nhiều khi nó diễn ra âm thầm hoặc rất tinh vi trong chính bản thân cán bộ, đảng viên, nhưng chưa biểu hiện ra bên ngoài bằng các hành vi, việc làm, hành động cụ thể thì rất khó nhận biết, phát hiện để ngăn chặn. Việc chuyển hoá của cán bộ, đảng viên có thể cả về tư tưởng chính trị, cả về đạo đức, lối sống của họ hoặc là từ chuyển hoá về tư tưởng chính trị đến chuyển hoá về đạo đức, lối sống; hoặc ngược lại, cán bộ đảng viên có thể tự chuyển hoá từ suy thoái về đạo đức, lối sống sang suy thoái về tư tưởng chính trị. Tuy nhiên, ở mỗi thời gian, thời điểm mức độ tự diễn biến khác nhau và biến thái của sự chuyển hoá cũng khác nhau. Quá trình tự diễn biến, nhất là diễn biến về tư tưởng chính trị của cán bộ, đảng viên chuyển sang tự chuyển hoá có thể diễn ra nhanh hay chậm tuỳ thuộc vào động cơ, mục đích và điều kiện ngoại cảnh tác động, ảnh hưởng ở từng thời điểm cụ thể. Do đó phải nắm chắc đặc điểm này của sự "tự diễn biến" sẽ chuyển sang trạng thái "tự chuyển hoá" để có biện pháp đấu tranh ngăn chặn kịp thời, có hiệu quả.

Giải pháp đấu tranh ngăn chặn, phòng ngừa "tự diễn biến", "tự chuyển hoá"

Để đấu tranh phòng ngừa, ngăn chặn, đẩy lùi "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ hiện nay, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp chính sau đây:

Một là, đổi mới và tăng cường việc nâng cao nhận thức tư tưởng cho các cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước, cán bộ, đảng viên, công chức và nhân dân. Trước hết là người đứng đầu cấp uỷ, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội các cấp phải có nhận thức đúng, đầy đủ để tạo sự đột phá trong nêu cao tính gương mẫu thực hiện, tạo chuyển biến mạnh mẽ nhận thức và hành động từ trên xuống, từ dưới lên, từ trong Đảng đến toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội. Tiếp tục đẩy mạnh có hiệu quả việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị số 05-CT/TW, của Bộ Chính trị; phát huy vai trò chủ động, tự giác của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu trong chấp hành và thực hiện các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, Nhà nước, trong việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống, nói đi đôi với làm, mẫu mực trong chấp hành quy định về những điều đảng viên, cán bộ, công chức không được làm, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp.

Hai là, hoàn thiện các quy định, cơ chế, chính sách về công tác tổ chức, cán bộ để bảo đảm đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả sự suy thoái của cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước và đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đối với tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, thường suy thoái về tư tưởng chính trị xuất hiện trước (qua việc không chấp hành nghiêm nguyên tắc tổ chức sinh hoạt đảng, sinh hoạt tổ chức nhà nước, nhất là không chấp hành nghiêm quy chế làm việc, chế độ công tác...), sau đó sẽ chuyển sang suy thoái về đạo đức, lối sống của các thành viên trong tổ chức. Thường thì cán bộ, đảng viên, công chức suy thoái đạo đức xuất hiện trước và dễ nhận thấy, khi sự suy thoái đó kéo dài sẽ xuất hiện suy thoái về tư tưởng chính trị. Biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị là sự biến đổi về phẩm chất chính trị theo chiều hướng xấu, dẫn đến xa rời những nguyên tắc của Đảng, quan điểm, lập trường chính trị dao động, thiếu niềm tin, phai nhạt lý tưởng cách mạng, giảm sút ý chí chiến đấu, mơ hồ, hoài nghi về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, bị các thế lực thù địch lôi kéo, dụ dỗ, mua chuộc. Vì vậy, phải nắm vững cả suy thoái về tư tưởng chính trị và suy thoái về đạo đức, lối sống của tổ chức, cá nhân để có giải pháp đồng bộ về tổ chức, cán bộ để đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả.

Ba là, thực hiện nghiêm túc, có chất lượng, hiệu quả chế độ tự phê bình và phê bình trong cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước, trong cán bộ, đảng viên, công chức. Từng cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước, mỗi cán bộ, đảng viên, công chức phải nhận thức sâu sắc, đầy đủ yêu cầu cấp bách của nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong tình hình hiện nay, thấy rõ trách nhiệm của mình trước Đảng, trước nhân dân để nêu cao ý thức tự phê bình và phê bình nghiêm túc, thực sự cầu thị, tạo chuyển biến về chất trong việc đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị đồng thời với đẩy lùi sự suy thoái về đạo đức, lối sống. Trước hết, sự gương mẫu của Trung ương, của cấp trên là cực kỳ quan trọng, có ý nghĩa quyết định. Cán bộ, đảng viên, công chức, trước hết là cán bộ, lãnh đạo, quản lý, cấp càng cao càng phải gương mẫu và nghiêm túc tự giác kiểm điểm, tự phê bình và phê bình để làm làm gương cho cấp dưới noi theo. Sau khi tiến hành kiểm điểm, tự phê bình và phê bình nghiêm túc trong toàn Đảng, những khuyết điểm, vi phạm của từng cán bộ, đảng viên về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống phải được sửa chữa, khắc phục ngay bằng những biện pháp tích cực, hữu hiệu để đẩy lùi tình trạng này, kiên quyết không để "tự diễn biến" xảy ra kéo dài, nghiêm trọng, chuyển sang "tự chuyển hoá".

Bốn là, coi trọng và thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra, giám sát, kiểm soát cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước, cán bộ, đảng viên, công chức trong việc tu dưỡng rèn luyện đạo đức, lối sống và xử lý kiên quyết, kịp thời, nghiêm minh những trường hợp vi phạm theo kỷ luật đảng, kỷ luật hành chính và bằng pháp luật. Tổ chức thực hiện nghiêm túc, có kết quả Quy chế về chế độ kiểm tra, giám sát công tác cán bộ; Quy chế chất vấn trong Đảng; Quy định về những điều cán bộ, đảng viên, công chức không được làm, Quy định về công tác kiểm tra của tổ chức đảng đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên theo Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị; Quy chế giám sát trong Đảng; quy định về quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức. Sớm nghiên cứu ban hành cơ chế và tổ chức thực hiện nghiêm túc, có kết quả việc kiểm tra, giám sát, kiểm soát đối với người đứng đầu cấp uỷ, tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ, trong tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống, chủ động ngăn chặn tình trạng lạm dụng quyền lực nhằm trục lợi. Kịp thời biểu dương, khen thưởng nhân điển hình những tập thể, cá nhân tiêu biểu, xử lý kiên quyết, nghiêm minh, dứt điểm, công khai các vi phạm, bất kể tổ chức nào, hoặc người đó là ai.

Đấu tranh, ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên hiện nay phải coi trọng cả xây và chống, là cuộc đấu tranh trong nội bộ Đảng, bộ máy nhà nước, hệ thống chính trị, trước hết phải bắt đầu từ trong Đảng, dựa trên sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và sự tham gia tích cực của toàn dân để thực sự góp phần ngăn chặn "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" từ trong nội bộ. Đòi hỏi mỗi cấp uỷ, tổ chức đảng, chi bộ, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội, từng cán bộ, đảng viên, công chức, công dân cần tỉnh táo, thể hiện bản lĩnh, quyết tâm, có ý thức trách nhiệm tự giác tự phòng chống không để trở thành "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" với chính tập thể, bản thân mình./.