Giải thưởng Kovalevskaia mang tên nhà nữ toán học lỗi lạc của Nga thế kỷ 19, bà Sophia Kovalevskaia. Giải thưởng được bắt đầu trao cho các nhà khoa học nữ ở Việt Nam trong lĩnh vực khoa học tự nhiên từ năm 1985. Từ đó đến nay đã có 17 tập thể và 48 cá nhân ở Việt Nam được trao giải.

Người được vinh danh đầu tiên trong Lễ trao Giải thưởng Kovalevskaia 2017 là PGS,TS. Đinh Thị Bích Lân, 58 tuổi.

Bà là tác giả của nhiều đề tài nghiên cứu tạo ra những sản phẩm công nghệ có tính ứng dụng cao, như các loại kháng nguyên tái tổ hợp, các loại KIT chẩn đoán nhanh (que nhúng), vaccine tái tổ hợp, chế phẩm sinh học chứa kháng thể lòng đỏ trứng gà hay các tổ hợp lợn lai.

PGS,TS. Đinh Thị Bích Lân có 28 năm công tác tại Đại học Huế, không chỉ làm quản lý, bà còn là giảng viên cao cấp tham gia trực tiếp giảng dạy, đào tạo, nghiên cứu khoa học...

Không những thế, bà còn là chủ biên 2 giáo trình Miễn dịch học Thú y và Sinh lý bệnh Thú y - hiện đang được sử dụng làm tài liệu giảng dạy trong các trường đại học có chuyên ngành Thú y.

Người được vinh danh thứ 2 nhận Giải thưởng Kovalevskaia cũng là nhà khoa học đầu tiên của Việt Nam triển khai thành công liệu pháp điều trị gen sử dụng mô hình tế bào đối với bệnh lý di truyền, PGS, TS. Trần Vân Khánh, Trưởng Bộ môn Bệnh học phân tử, Khoa Kỹ thuật Y học; Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Gen - Protein, Đại học Y Hà Nội. Chị đã góp phần to lớn thúc đẩy sự phát triển nền Y học nước nhà và giúp hàng nghìn gia đình tránh được những bất hạnh trong tương lai.

PGS, TS. Trần Vân Khánh sinh năm 1973, trong một gia đình có truyền thống làm thầy thuốc. Ngay từ nhỏ, chị đã được tiếp xúc với nhiều bệnh nhân mắc những căn bệnh hiểm nghèo nên quyết tâm trở thành bác sĩ. Với niềm đam mê nghề nghiệp, tốt nghiệp Đại học Y Hà Nội năm 1999, chị về công tác tại Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam để tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực sinh học phân tử. Thời gian làm việc tại đây, chị có cơ hội tiếp cận, nghiên cứu về một số đột biến trong bệnh lý di truyền - một lĩnh vực còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Theo lý giải của giới chuyên môn, tỷ lệ mắc bệnh lý di truyền không cao như các bệnh lý ung thư, tim mạch hay các bệnh lý truyền nhiễm khác nhưng khi bố mẹ mang trong mình căn bệnh nào đó, khả năng di truyền sang con là rất cao, trở thành nỗi bất hạnh và gánh nặng rất lớn cho gia đình và cả xã hội. Nhiều trường hợp, những đứa trẻ sinh ra không được bao lâu đã phải lìa đời, hoặc chịu đau đớn, khổ sở suốt đời.

Với mong muốn tìm ra phương pháp hữu hiệu ngăn chặn kịp thời mầm bệnh, giúp các gia đình tránh được những bất hạnh trong tương lai, bác sỹ Trần Vân Khánh quyết định sang Nhật Bản làm nghiên cứu sinh và tập trung vào đề tài “Cơ chế bệnh sinh và điều trị bệnh ở mức độ phân tử đối với bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne”. Đây là một trong những bệnh lý di truyền phổ biến nhất ở Việt Nam cũng như trên thế giới với tần suất mắc bệnh 1/3.500 trẻ... Hầu hết những trẻ mắc bệnh này đều có dấu hiệu suy cơ và tiến triển ngày càng nặng, cuối cùng dẫn đến tàn phế, mất khả năng đi lại ở tuổi 12 và thường tử vong ở lứa tuổi 20 do tổn thương cơ tim và rối loạn hô hấp…

Thành công với nghiên cứu cơ chế bệnh sinh và điều trị bệnh ở mức độ phân tử đối với bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne, năm 2006, chị về nước và công tác tại Trung tâm Nghiên cứu Gen - Protein, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội. Năm 2012, đề tài “Nghiên cứu xây dựng quy trình điều trị gen cho bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne” được Hội đồng Khoa học Bộ Khoa học và Công nghệ đánh giá cao và nghiệm thu ở mức xuất sắc. Kết quả nghiên cứu nổi bật của đề tài đã được công bố trên hai tạp chí khoa học có uy tín trên thế giới và 6 bài trên tạp chí khoa học đầu ngành trong nước. 10 năm trở lại đây, PGS, TS. Trần Vân Khánh đã chủ trì, tham gia thực hiện 29 đề tài cấp Nhà nước và cấp Bộ, công bố 170 bài báo khoa học trong và ngoài nước, trong đó 21 bài báo đăng trên tạp chí khoa học quốc tế; 149 bài được công bố trên các tạp chí khoa học có uy tín trong nước.

Theo thống kê của Bộ Y tế, hiện còn rất nhiều bệnh lý về di truyền nhưng chưa chẩn đoán được do nhiều nguyên nhân. Chỉ tính riêng bệnh lý tan máu bẩm sinh (thalassemia), cả nước hiện có hơn 10 triệu người mang gen bệnh, mỗi năm có khoảng 2.000 trẻ mắc bệnh thalassemia chào đời. Chính vì vậy, kết quả nghiên cứu của PGS, TS. Trần Vân Khánh không chỉ góp phần to lớn thúc đẩy sự phát triển nền Y học nước nhà mà còn đem lại hạnh phúc, niềm vui cho hàng nghìn gia đình.

Lý giải về động lực tiếp cận với một lĩnh vực khó và hoàn toàn mới mẻ tại Việt Nam, PGS, TS. Trần Vân Khánh cho biết, bên cạnh niềm đam mê khoa học, việc chứng kiến những hoàn cảnh đầy thương cảm đã thôi thúc chị dành toàn bộ tâm huyết tìm cho ra phương pháp nhằm ngăn chặn những bất hạnh vô tình ập đến với những gia đình vô tội. Theo bác sỹ Trần Vân Khánh, bất kỳ ai cũng mang trong mình gen tốt và gen xấu. Nhiều trường hợp bố mẹ khỏe mạnh và không ngờ rằng khi hai gen xấu trong cơ thể vô tình gặp nhau sẽ tạo thành bệnh lý. Những trường hợp bố hoặc mẹ đang mắc bệnh do di truyền, tỷ lệ lây sang con là rất cao.

Được giới chuyên môn đánh giá cao và trở thành một nhà khoa học nữ trẻ tuổi nhất được vinh danh trong lịch sử của Giải thưởng Kovalevskaia danh giá, PGS, TS. tâm sự, điều mà chị sợ nhất là khi phải thông báo với gia đình bệnh nhân bỏ đi một nguồn sống vừa mới được hình thành trong cơ thể của người mẹ. Nhưng xét về mọi khía cạnh, lời thông báo ấy chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc, vì đó là kết quả của sự nỗ lực không ngừng nghỉ của một trái tim nhân hậu và tình yêu thương con người vô bờ bến.../.