Bất cập từ thể chế

Giải trình ý kiến đại biểu về những vấn đề đặt ra sau hai năm thực hiện Luật Đầu tư công, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết đã đạt được một số kết quả như tăng cường quản lý đầu tư phát triển; bảo đảm tính công khai, minh bạch, công bằng trong quá trình phân bổ giữa các vùng miền, địa phương và các ngành; không gây phiền hà, nhũng nhiễu, tiêu cực; tạo quyền chủ động cho các bộ, ngành, địa phương trong việc bố trí kế hoạch đầu tư.

Theo Bộ trưởng, năm 2013 có 15.000 - 16.000 dự án, giờ chỉ còn 5.000 dự án, giảm đi 2/3 nên việc bố trí vốn tập trung hơn. Do đó, đã đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành dứt điểm công trình và phát huy hiệu quả dự án, tạo môi trường thuận lợi hơn thu hút vốn đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài (FDI).

Tuy nhiên, Bộ trưởng cho rằng một số cơ quan, đơn vị chưa nắm chắc, nhận thức chưa đầy đủ về yêu cầu mục tiêu, quan điểm của Luật và các Nghị định hướng dẫn thi hành nên thực hiện còn lúng túng, một số nội dung chưa đúng với quy định của pháp luật, đôi khi trái thẩm quyền.

Bộ đã có kế hoạch báo cáo với Chính phủ sắp tới rà soát lại toàn bộ quy định, sửa đổi Nghị định 136/2015/NĐ-CP (về hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đầu tư công), Nghị định 15/2015/NĐ-CP (về đầu tư theo hình thức đối tác công tư) và các Nghị định liên quan để bảo đảm chặt chẽ nhưng vẫn tạo thuận lợi cho các bộ, ngành, địa phương.

Tranh luận với Bộ trưởng, đại biểu Nguyễn Thị Quyết Tâm (Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, Điều 61 của Nghị định 136 không phù hợp với quy định tại Điều 91 của Luật Đầu tư công. Nếu ủy quyền cho Thường trực Hội đồng Nhân dân quyết định chủ trương đầu tư, có thể vi phạm 3 luật: Luật Đầu tư công, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

Đáp lời đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết trong thực tế, Hội đồng Nhân dân một năm chỉ họp hai lần, mà theo quy định trong Luật, các quyết định xem xét phải hoàn thành trước ngày 31-10. Do vậy, quy định để Hội đồng Nhân dân quyết định thì nhiều địa phương không kịp làm thủ tục. Do đó, Bộ tham mưu cho Chính phủ tháo gỡ theo tinh thần, hoặc Hội đồng Nhân dân quyết định theo quy định của Luật, hoặc có thể ủy quyền cho Thường trực Hội đồng Nhân dân. Tùy từng địa phương, tùy từng điều kiện cụ thể để Hội đồng Nhân dân có thể tự quyết định hay ủy quyền cho Thường trực Hội đồng Nhân dân quyết định.

Không đồng tình với phần giải trình này, đại biểu Nguyễn Thị Quyết Tâm tiếp tục tranh luận lần 2: “Tôi nghĩ áp dụng pháp luật là phải nghiêm minh, thống nhất và đồng bộ, không thể tùy tiện được”. Đại biểu nêu rõ quyết định những vấn đề đầu tư công là dùng ngân sách của Nhà nước nên không thể tùy tiện. Chính phủ, Quốc hội, Bộ trưởng cần cân nhắc điểm này, có hướng dẫn thuận lợi, tạo điều kiện cho các địa phương thực hiện Luật Đầu tư công và rà soát toàn bộ Luật này để phân cấp mạnh hơn. “Hiện nay là phân cấp ngược, có nghĩa là kéo về Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhiều hơn trước đây, điều này là không hợp lý”, đại biểu nêu quan điểm.

Tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng chia sẻ: “Chúng tôi phải báo cáo lại Chính phủ xem xử lý vấn đề pháp lý cũng như là sự cho phép như thế nào vì trên thực tế Nghị định đã ban hành rồi”.

Bộ trưởng trần tình rằng: “Luật pháp là như thế, nhưng trên thực tế sẽ ảnh hưởng đến địa phương. Tinh thần chung là tạo hài hòa và tạo mọi thuận lợi cho các địa phương”; “Luật không đi ngược với phân cấp cho địa phương, cố kéo về cho Bộ”.

Tranh luận của đại biểu Nguyễn Văn Thể (Sóc Trăng) và chất vấn của một số đại biểu cho thấy, Luật Đầu tư công và Nghị định 15 đang là rào cản rất lớn về đối tác công tư, cản trở công tác xây dựng cơ bản, các đại biểu đề nghị Bộ nhìn thẳng sự thật, sửa ngay Luật Đầu tư công, Nghị định 15 và Nghị định 30/2015/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà đầu tư.

Thừa nhận những điều đại biểu đã nêu, Bộ trưởng cho biết đang nghiên cứu tổng hợp kiến nghị để sửa đổi Luật, dự kiến trình Chính phủ vào tháng 9-2016.

Thu hút nguồn lực kinh tế tư nhân và đầu tư nước ngoài

Về các giải pháp thu hút nguồn lực kinh tế tư nhân và đầu tư nước ngoài được đại biểu Ma Thị Thúy (Tuyên Quang), Đàng Thị Mỹ Hương (Ninh Thuận) chất vấn, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết đây là hai nguồn lực quan trọng trong thời gian tới.

Muốn thu hút nguồn lực trong khu vực tư nhân, đầu tiên phải xác lập môi trường đầu tư kinh doanh ổn định, nhất là kinh tế vĩ mô. Bảo đảm quyền tự do kinh doanh của người dân với những lĩnh vực mà pháp luật không cấm, thu hẹp lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, xóa bỏ rào cản chính sách, can thiệp hành chính, hoàn thiện pháp luật về đất đai, tài nguyên, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tiếp cận bình đẳng…

Khẳng định nhu cầu thu hút vốn FDI là cần thiết, bổ sung nguồn vốn cho đầu tư phát triển, song Bộ trưởng cũng cho rằng cần cẩn trọng hơn trong thu hút đầu tư trước làn sóng thay đổi công nghệ của các nước hiện nay; chọn những dự án sử dụng ít tài nguyên, nguồn lực, năng lượng... Cải thiện môi trường đầu tư, chuẩn bị tốt các vấn đề về nguồn lực, mặt bằng, năng lượng, sẽ đón được làn sóng đầu tư tốt.

Cũng liên quan đến vấn đề thu hút đầu tư nước ngoài, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết để có thể kêu gọi đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực nông nghiệp, điều quan trọng là phải mở rộng hạn điền, tích tụ ruộng đất lớn hơn; quy hoạch vùng nguyên liệu ổn định; kết nối doanh nghiệp Việt Nam với tập đoàn lớn có thế mạnh về nguồn vốn, giống, đào tạo nguồn nhân lực; đồng thời sửa đổi Nghị định 210 về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.

Cơ chế này áp dụng cho cả doanh nghiệp nước ngoài trong lĩnh vực nông nghiệp nhưng trong khung khổ pháp luật cho phép. Cùng với đó là hỗ trợ đầu tư kết nối hạ tầng; đơn giản hóa thủ tục đầu tư; giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Thông tin của Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư cho thấy hiện ở Việt Nam mới chỉ có 1% nhà đầu tư nước ngoài tham gia đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp. Một số dự án trước đây trong lĩnh vực nông nghiệp bị thất bại.

Còn tình trạng “ôm việc” ở một số bộ, ngành

Giải trình ý kiến đại biểu về vấn đề chậm giải ngân, phân bổ vốn đầu tư công, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ thẳng thắn thừa nhận, việc giải ngân vốn đầu tư công năm 2016 và năm tháng đầu năm 2017 tuy có cao hơn cùng kỳ năm trước nhưng còn chậm, không phân bổ hết dự toán. Đây là một trong những nguyên nhân khiến tăng trưởng kinh tế không đạt kế hoạch, làm giảm hiệu quả sử dụng vốn.

“Dù nguyên nhân khách quan hay chủ quan, xảy ra ở đâu, của ngành nào, địa phương nào, trách nhiệm vẫn thuộc Chính phủ. Chính phủ nhận trách nhiệm với Quốc hội và hứa làm tốt hơn trong thời gian tới”, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nhấn mạnh.

Trong các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn tới tình trạng trên, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cũng chỉ rõ, nguyên nhân chủ quan là quan trọng. Về nguyên nhân khách quan, Luật Đầu tư công và pháp luật liên quan có nhiều quy định mang tính chất thủ tục, làm cản trở tiến độ giải ngân.

Về nguyên nhân chủ quan, theo Phó Thủ tướng, các bộ, ngành, địa phương vẫn chậm trễ trong việc rà soát, phát hiện để sửa đổi kịp thời những điểm bất hợp lý trong văn bản pháp lý hướng dẫn liên quan đến đầu tư công, cũng như trình ra Quốc hội xem xét, sửa đổi các văn bản quy phạm liên quan. Nhiều bộ, ngành, địa phương chưa kiên quyết trong việc rà soát, cắt giảm theo đúng tinh thần Nghị quyết của Quốc hội.

“Các bộ, ngành đang giằng xé giữa nhiều lựa chọn và có tình trạng việc nào cũng muốn, nên mất nhiều thời gian rà soát, cắt giảm nguồn vốn dành cho các dự án”, Phó Thủ tướng chỉ rõ.

Ngoài ra, việc phân cấp, ủy quyền chưa thực sự quyết liệt, hợp lý, còn tình trạng “ôm việc” ở một số bộ, ngành như các đại biểu Quốc hội phản ánh. Công tác phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương vẫn là khâu yếu. Đặc biệt, một bộ phận cán bộ, công chức chưa đề cao trách nhiệm, nhũng nhiễu, yếu kém về năng lực nhưng chưa được tư lệnh ngành, lãnh đạo địa phương thay thế kịp thời và xử lý nghiêm.

Để đẩy nhanh việc xây dựng và giao kế hoạch vốn đầu tư công, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho biết Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thường xuyên rà soát tình hình, ban hành nhiều chủ trương, nhiệm vụ và giải pháp trong nghị quyết hàng tháng. Đặc biệt, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết chuyên đề số 60 ngày 08-7-2016 về nhiệm vụ, giải pháp đẩy nhanh tiến độ và nâng cao hiệu quả vốn đầu tư công. Thủ tướng cũng thành lập tổ công tác đặc biệt do một Phó Thủ tướng đứng đầu, trực tiếp chỉ đạo.

Mới đây nhất, để tiếp tục đẩy nhanh tiến độ, nâng cao hiệu quả giải ngân vốn đầu tư công, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng năm 2017, tại Phiên họp thường kỳ tháng 5, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết mới về đẩy nhanh tiến độ giải ngân đầu tư công, trong đó bổ sung thêm nhiều giải pháp mới.

Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tiếp tục rà soát sửa đổi, bổ sung các Nghị định, Thông tư về đầu tư công, đấu thầu xây dựng; tăng cường phân cấp mạnh mẽ và triệt để hơn nữa cho cấp dưới và cho địa phương; tăng cường kỷ luật, kỷ cương, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu, của công chức và đạo đức công chức, Phó Thủ tướng khẳng định.

Phó Thủ tướng cho biết, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương kịp thời thanh toán với Kho bạc Nhà nước khối lượng hoàn thành các dự án, không để dồn vào cuối năm. Trường hợp đến thời hạn nhất định, bộ, ngành đã có quyết định phân bổ, mà chưa giải ngân đạt tỷ lệ tối thiểu, báo cáo với Chính phủ để cắt giảm, nhập vào vốn dự phòng chung, thậm chí không phân bổ trong dự toán ngân sách năm sau.

Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng chỉ đạo thường xuyên tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm toán; xử lý nghiêm cán bộ tham mưu trong từng cấp để xảy ra chậm trễ trong việc giải ngân, có tiêu cực trong sử dụng vốn đầu tư công.

Suất đầu tư đường cao tốc sáu làn 9,5 triệu USD/km

Tại phiên chất vấn, Bộ trưởng Giao thông Vận tải Trương Quang Nghĩa đã tham gia giải trình, làm rõ hơn băn khoăn của các đại biểu về suất đầu tư đường cao tốc, việc đấu thầu theo hình thức BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao).

Bộ trưởng Trương Quang Nghĩa cho biết suất đầu tư đường cao tốc quy ra sáu làn xe là khoảng 200 tỷ đồng/km và chưa tính giải phóng mặt bằng. Tuy nhiên, có những khu vực rất khác nhau, nên suất đầu tư cũng khác nhau, phụ thuộc rất nhiều vào địa chất và giá thành vật liệu.

Về Dự án đường cao tốc Bắc - Nam, Bộ trưởng Trương Quang Nghĩa cho biết theo dự kiến của tư vấn Nhật Bản là khoảng 9,5 triệu USD/km. “Trước nhiệm vụ Chính phủ giao, dự án này sẽ báo cáo Quốc hội tại kỳ họp cuối năm 2018, lúc đó sẽ có số liệu chính xác và bảo đảm hơn”, Bộ trưởng nêu rõ.

Đối với đấu thầu BOT, Bộ trưởng Trương Quang Nghĩa khẳng định đây là hình thức rất đúng đắn theo Nghị quyết Trung ương và đã huy động được nhiều nguồn lực. Chỉ trong năm 2011-2015, đã huy động được 171.000 tỷ đồng. Để đáp ứng yêu cầu của xã hội về việc triển khai dự án BOT bảo đảm công khai, minh bạch, Bộ sẽ có kiến nghị cụ thể với Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đẩy mạnh phân cấp, tăng cường trách nhiệm trong quản lý đầu tư công

Phát biểu kết luận phần trả lời chất vấn của Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân ghi nhận những kết quả đạt được trong thời gian qua, đồng thời chỉ ra nhiều điểm Bộ trưởng cần phải quan tâm, chỉ đạo. Đó là việc phân bổ vốn đầu tư trung hạn còn chậm, vốn đã thấp so với nhu cầu nhưng tiến độ giải ngân vốn cũng chậm, “có tiền mà chưa chi được”.

Nhiều quy định, thủ tục đầu tư còn bất cập, chậm nghiên cứu sửa đổi. Tình trạng đầu tư còn dàn trải, chưa sát với thực tế gây lãng phí, kém hiệu quả đã tồn tại nhiều năm nay vẫn chưa có giải pháp khắc phục triệt để.

Chủ tịch Quốc hội đề nghị, Chính phủ, Bộ trưởng Kế hoạch Đầu tư cùng các Bộ trưởng liên quan tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, chỉ đạo thực hiện quyết liệt các giải pháp đã đề ra, nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế. Trong đó, các bộ, ngành cần tập trung thực hiện nghiêm kỷ luật, kỷ cương trong đầu tư công; rà soát các quy định về đầu tư công để kịp thời sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan, bảo đảm đơn giản hóa thủ tục.

Các đơn vị cần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và tăng cường trách nhiệm trong quản lý đầu tư công; tham mưu cho Chính phủ chỉ đạo các cơ quan liên quan và các địa phương tập trung nguồn lực bố trí vốn cho từng dự án cụ thể theo thứ tự ưu tiên; bảo đảm tiến độ thực hiện dự án, tránh tình trạng kéo dài, đội vốn đầu tư, gây thất thoát lãng phí.

Trong năm 2017, các bộ, ngành ban hành các giải pháp để phát triển kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước; xây dựng lại kế hoạch đầu tư công giai đoạn 2016 - 2020; có chính sách đẩy mạnh đầu tư cho vùng kinh tế khó khăn, miền núi, hải đảo, vùng đồng bằng dân tộc thiểu số, vùng chịu nhiều thiệt hại do biến đổi khí hậu và ưu tiên nguồn vốn để thực hiện các chính sách hỗ trợ người có công.

Các đơn vị cần tiếp tục mở rộng các hình thức đầu tư để mở rộng huy động vốn từ khu vực tư nhân, vốn nước ngoài; sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA, vốn trái phiếu Chính phủ, các chương trình mục tiêu quốc gia.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng các bộ liên quan cần hoàn thiện khung pháp lý cho việc phát triển thị trường vốn, hoạt động mua bán nợ; tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tránh tình trạng xin - cho trong đầu tư công; thực hiện tốt việc điều hòa tổng nguồn vốn đầu tư, tránh tình trạng nơi thiếu vốn, nơi thì không giải ngân được; có cơ chế cắt giảm vốn đầu tư với các dự án, công trình chậm tiến độ, hiệu quả thấp.

Ngoài ra, các đơn vị cần tăng cường thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật đầu tư công; làm rõ trách nhiệm, xử lý nghiêm đối với các cơ quan, đơn vị, cá nhân vi phạm các quy định của pháp luật gây lãng phí, thất thoát trong đầu tư công./.