Trên cơ sở ngày càng nhận thức đúng đắn hơn vị trí, vai trò của nông nghiệp, nông thôn và nông dân đối với sự nghiệp cách mạng, Đại hội VII của Đảng đã tiếp tục bổ sung, khẳng định và làm rõ tầm quan trọng của vấn đề này. Đại hội chỉ rõ: “Phát triển nông, lâm, ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến, phát triển toàn diện kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu để ổn định tình hình kinh tế - xã hội”(3). Có thể thấy, nét nổi bật của Đại hội VII là nhấn mạnh vị trí, vai trò của nông nghiệp và kinh tế nông thôn; coi phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của sự nghiệp công nghiệp hoá đất nước, có ý nghĩa quyết định đối với ổn định tình hình kinh tế - xã hội của đất nước.

Hội nghị Trung ương 5, khoá VII (tháng 6 - 1993) đã ra Nghị quyết về “Tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội nông thôn”, trong đó đã đánh giá thực trạng nông nghiệp, nông thôn nước ta qua những năm đổi mới; xác định mục tiêu, quan điểm tiếp tục đổi mới và phát triển nông nghiệp, nông thôn; đề ra những phương hướng và giải pháp cụ thể nhằm phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn giàu mạnh, văn minh theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đến Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ (khoá VII), lần đầu tiên Đảng ta đã đưa ra khái niệm công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và kinh tế nông thôn, coi đó là nhiệm vụ chiến lược có tầm quan trọng hàng đầu. Tuy nhiên, quan niệm thế nào là công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn vẫn chưa được xác định rõ tại hội nghị này.

Hội nghị Trung ương 7, khóa VII, một lần nữa nhấn mạnh: phải quan tâm đến công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và kinh tế nông thôn. Điều đó vừa khẳng định nhiệm vụ cấp bách công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn ở nước ta, vừa chỉ ra Đảng và các cơ quan Nhà nước phải không ngừng tăng cường chỉ đạo phát triển nông nghiệp, nông thôn, đảm bảo về lương thực, thực phẩm, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của xã hội và xuất khẩu; cung cấp ngày càng lớn về nguyên liệu cho phát triển công nghiệp và các ngành kinh tế quốc dân.

Trên cơ sở đánh giá kết quả 10 năm đổi mới, với những tiền đề đã đựơc tạo ra, Đại hội VIII của Đảng tiếp tục phát triển nội dung công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn nhằm từng bước nâng cao đời sống nông dân. Theo đó, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn và xây dựng nông thôn mới, đưa nông nghiệp và kinh tế nông thôn lên sản xuất lớn là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng cả trong trước mắt và về lâu dài. Gắn công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn với thực hiện dân chủ hoá, tạo ra sự phân công lao động mới, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống nhân dân và xây dựng nông thôn mới. Cụ thể là:

“- Phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp, hình thành các vùng tập trung chuyên canh, có cơ cấu hợp lý về cây trồng, vật nuôi, có sản phẩm hàng hoá nhiều về số lượng, tốt về chất lượng, bảo đảm an toàn về lương thực trong xã hội đáp ứng được yêu cầu của công nghiệp chế biến và của thị trường trong, ngoài nước.

- Thực hiện thuỷ lợi hoá, điện khí hoá, cơ giới hoá, sinh học hoá…

- Phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản với công nghệ ngày càng cao, gắn với nguồn nguyên liệu và liên kết với công nghiệp ở đô thị.…

- Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, từng bước hình thành nông thôn mới văn minh, hiện đại”(4).

Nghị quyết 06 của Bộ Chính trị khoá VIII về một số vấn đề phát triển nông nghiệp và nông thôn đã cụ thể hoá về nội dung công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn. Nghị quyết đã khẳng định: Một là, coi trọng thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn, đưa nông nghiệp và kinh tế nông thôn lên sản xuất lớn là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng cả trước mắt và lâu dài, là cơ sở để ổn định tình hình kinh tế, chính trị, xã hội, củng cố liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức, đẩy mạnh công nghiệp hoá với hiện đại hoá đất nước theo hướng xã hội chủ nghĩa. Hai là, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, gắn phát triển nông nghiệp với công nghiệp chế biến, ngành nghề, gắn sản xuất với thị trường để hình thành sự liên kết nông - công nghiệp - dịch vụ và thị trường ngay trên địa bàn nông thôn và trên phạm vi cả nước; gắn phát triển nông nghiệp với xây dựng nông thôn mới; gắn công nghiệp hoá với thực hiện dân chủ hoá và nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực ở nông thôn; tạo ra sự phân công lao động mới, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống, xoá đói giảm nghèo, thu hẹp khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn, thực hiện có kết quả mục tiêu phát triển dân số. Ba là, phát huy lợi thế của từng vùng và cả nước, áp dụng nhanh các tiến bộ khoa học, công nghệ để phát triển nông nghiệp hàng hoá đa dạng, đáp ứng ngày càng cao nhu cầu nông sản thực phẩm và nguyên liệu công nghiệp, hướng mạnh ra xuất khẩu. Bốn là, phát triển nền nông nghiệp với nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế hợp tác sản xuất dần trở thành nền tảng, hợp tác và hướng dẫn kinh tế tư nhân phát triển theo đúng pháp luật. Tiếp tục phát triển nhiều hình thức kinh tế hợp tác; các loại hình hợp tác xã dịch vụ cho kinh tế hộ nông dân, từng bước xây dựng các hợp tác xã nông nghiệp theo Luật Hợp tác xã; chú trọng liên kết kinh tế nhà nước với các thành phần kinh tế khác. Tạo điều kiện và khuyến khích mạnh mẽ hộ nông dân và những người có khả năng đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ ở nông thôn.

Trước yêu cầu phải rút ngắn thời gian tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Đại hội IX của Đảng đã tiếp tục bổ sung, phát triển những quan điểm cơ bản về công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn trong giai đoạn mới. Đại hội chỉ rõ: Chú trọng điện khí hoá ở nông thôn, phát triển mạnh công nghiệp chế biến gắn với vùng nguyên liệu, cơ khí phục vụ nông nghiệp, công nghiệp gia công và dịch vụ; liên kết nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ trên từng địa bàn và trong cả nước.

Cụ thể hoá Nghị quyết Đại hội IX, Hội nghị Trung ương 5, khoá IX, đã ra Nghị quyết về “Đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn thời kỳ 2001-2010”. Những quan điểm của Đảng về công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn được khẳng định trong Nghị quyết Trung ương 5 là sự kế thừa, phát triển những quan điểm đã được xác định trong các nghị quyết của các Đại hội, các Hội nghị Trung ương và của Bộ Chính trị từ trước tới nay. Nghị quyết đã xác định những quan điểm, chủ trương, phương hướng, nhiệm vụ và các giải pháp lớn cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn trong những năm tiếp theo. Đặc biệt, lần đầu tiên, Đảng ta ra nghị quyết chuyên đề về công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn và đặt trong mối quan hệ với sự phát triển của kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác, hợp tác xã, kinh tế tư nhân và với sự phát triển của văn hoá, xã hội. Điều đó thể hiện bước phát triển mới trong nhận thức của Đảng về vị trí, vai trò quan trọng của khu vực kinh tế này đối với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội.

Sau Nghị quyết Trung ương 5, khoá IX, Hội nghị Trung ương 7, khoá IX đã ra Nghị quyết về “Tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”. Hội nghị đề ra những quan điểm cơ bản về đổi mới chế độ sử dụng đất đai với từng loại đất cụ thể, như đối với đất sản xuất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp,… Đồng thời, phân định nhiệm vụ, quyền hạn quản lý đất đai của Nhà nước; xác định các chính sách giao đất, thuê đất sản xuất, tạo điều kiện về đất đai để thúc đẩy nông nghiệp, nông thôn tiếp tục phát triển.

Tiếp đến, Nghị quyết Trung ương 9, khoá IX (năm 2004) xác định chủ trương “chú trọng xây dựng các khu, cụm công nghiệp vừa và nhỏ phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn gắn với bảo vệ môi trường”(5), đẩy mạnh thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng tạo ra các vùng sản xuất hàng hoá tập trung chuyên canh, thâm canh, có năng suất, chất lượng cao, áp dụng tiến bộ khoa học và công nghệ mới, nhất là công nghệ sinh học, gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm.

Tổng kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội IX, Đại hội X của Đảng đã khẳng định phát triển nông nghiệp, nông thôn là sự lựa chọn bước đi đúng đắn trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đồng thời chủ trương đẩy mạnh hơn nữa công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn, giải quyết đồng bộ các vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân(6). Cụ thể là:

- Phát triển nền nông nghiệp hàng hoá đa dạng có khả năng cạnh tranh cao. Thúc đẩy nhanh và mạnh mẽ quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp và kinh tế nông thôn. Phát triển trồng trọt và chăn nuôi các cây, con đem lại giá trị và hiệu quả kinh tế cao. Xây dựng các vùng sản xuất nông sản hàng hoá tập trung; xây dựng các khu công nghiệp công nghệ cao với phương thức sản xuất hiện đại, gắn với sơ chế và chế biến chất lượng cao. Nhanh chóng chuyển giao khoa học, công nghệ, phát triển hệ thống khuyến nông để hỗ trợ nông dân và các doanh nghiệp nông nghiệp tiếp thu kỹ thuật mới. Đẩy mạnh phát triển công nghiệp và ngành nghề, dịch vụ ở nông thôn, khôi phục và phát triển làng nghề.

- Song song với việc đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại gắn với hàng hoá thị trường, cần tiếp tục xây dựng nông thôn mới theo hướng hiện đại, công bằng, dân chủ, văn minh. Nhà nước kết hợp với nhân dân sẽ ưu tiên nhiều hơn cho đầu tư phát triển hạ tầng nông thôn; củng cố và xây dựng mới nhiều hệ thống thuỷ lợi, hồ đập, đê kè ven sông, ven biển, hệ thống cảnh báo, chủ động phòng chống và giảm nhẹ thiên tai; phát triển giao thông nông thôn, bảo đảm hầu hết các xã có đường ô tô tới khu trung tâm; phát triển, mở rộng mạng lưới điện sản xuất và tiêu dùng, quan tâm cung cấp nước sạch cho sinh hoạt và giải quyết tốt việc bảo vệ môi trường sinh thái bảo đảm cho nông thôn phát triển theo hướng bền vững.

- Không ngừng cải thiện đời sống nông dân. Toàn xã hội tiếp tục đầu tư cao hơn cho các chương trình xoá đói, giảm nghèo, nhất là các vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Quan tâm giải quyết tốt việc làm cho nông dân bằng nhiều hình thức như: lao động tại chỗ, lao động ngoài khu vực nông thôn, kể cả ở nước ngoài. Đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục, văn hoá, y tế ở nông thôn, xây dựng các khu dân cư văn minh, tiến bộ. Đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng các làng văn hoá, bài trừ tệ nạn xã hội và hủ tục. Coi trọng việc xây dựng quy hoạch nông thôn theo hướng hiện đại kết hợp phát huy bảo tồn truyền thống văn hoá, sinh thái của dân tộc. Tất cả với quyết tâm xây dựng một lớp nông dân mới có đời sống ấm no, có kiến thức và kinh nghiệm sản xuất hiện đại, có nếp sống văn hoá mới.

*

*     *

Những thành tựu đạt được trong những năm đổi mới đất nước vừa qua đã khẳng định tính đúng đắn trong đường lối, chủ trương phát triển nông nghiệp, nông thôn và nâng cao đời sống nông dân của Đảng và Nhà nước ta. Nông nghiệp, nông thôn không chỉ tiếp tục được phát triển, mà còn có những bước phát triển nhảy vọt, góp phần quan trọng ổn định tình hình chính trị, kinh tế - xã hội, xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của nhân dân.

Tuy nhiên, cho đến nay, nông nghiệp, nông thôn và nông dân nước ta đang đứng trước những khó khăn, thách thức mới. Nông nghiệp có biểu hiện tăng trưởng chậm lại và kém bền vững; mức sống của nông dân vẫn còn thấp và chậm được nâng cao; chênh lệch về mức sống giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, miền đang có xu hướng mở rộng... Điều đó tạo nên những mâu thuẫn trong xã hội, đe dọa sự phát triển bền vững của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vì vậy:

- Cần có sự nhận thức sâu sắc, đầy đủ hơn vị trí, vai trò của nông nghiệp, nông thôn và nông dân trong bối cảnh mới. Cuộc khủng hoảng lương thực đã và đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu là bằng chứng cho thấy, nếu không chú trọng phát triển nông nghiệp, nông thôn, thì chẳng những an ninh lương thực của quốc gia không được bảo đảm, mà còn kéo theo một loạt vấn đề khác về kinh tế, chính trị, xã hội, như: gia tăng lạm phát, giá nhiều mặt hàng tăng cao, sự bất ổn định về an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội... Như vậy, chú trọng giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân ở nước ta có ý nghĩa rất quan trọng không chỉ trước mắt mà còn cả về lâu dài. Điều đó đòi hỏi cần có sự nhận thức sâu sắc, đầy đủ hơn nữa trong toàn xã hội, nhất là trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, về vị trí, vai trò của nông nghiệp, nông thôn và nông dân trong bối cảnh mới.

- Trong đầu tư, hỗ trợ phát triển giữa công nghiệp và nông nghiệp, kinh tế nông thôn cần bảo đảm sự cân đối, hài hòa, hợp lý để không chỉ đẩy mạnh và nâng cao chất lượng phát triển nông nghiệp, cải thiện đời sống của nông dân mà còn tạo động lực thúc đẩy công nghiệp phát triển, cũng như đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hiểu theo đúng nghĩa của nó, bao hàm cả việc công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Trong tương lai không xa, sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa không chỉ là sự mở rộng và hiện đại hóa các thành phố, thị xã đã có, mà chủ yếu là đô thị hóa nông thôn. Đô thị hóa nông thôn sẽ kéo theo một loạt vấn đề có tính chất phi nông nghiệp, như đẩy mạnh phát triển công nghiệp (nhất là công nghiệp chế biến nông sản) và các ngành dịch vụ, du lịch ở nông thôn, kể cả việc hình thành các khu, cụm công nghiệp, chế xuất. Thực tế cho thấy, nền nông nghiệp của các nước phát triển trong Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) rất được ưu ái về đầu tư, hỗ trợ phát triển từ phía nhà nước. Bởi vậy, sản phẩm nông nghiệp của họ thường có chất lượng cao, giá thành hạ và do đó, có sức canh tranh cao trên thị trường quốc tế. Nếu ngay từ bây giờ, chúng ta không đầu tư, hỗ trợ thỏa đáng cho phát triển nông nghiệp, nông thôn thì khi thế giới đã vượt qua cuộc khủng hoảng lương thực, hàng hóa nông sản của nước ta, dù có dư thừa nhiều, nhưng chất lượng không cao, cũng khó mà cạnh tranh nổi.

- Quan tâm đúng mức, kịp thời đến việc sử dụng đất nông nghiệp, đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong quản lý, sử dụng đất. Một trong những giải pháp quan trọng là rà soát, sửa đổi chế độ, chính sách và tạo lập kỷ cương, nền nếp trong quản lý sử dụng đất đai; có sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao, quyết liệt và sự tổ chức thực hiện chặt chẽ, nghiêm túc trong giải quyết vấn đề này. Nhà nước cần sớm điều chỉnh, sửa đổi một số luật, như Luật Ngân sách, Luật Đầu tư và nhất là Luật Đất đai; đồng thời, sớm xây dựng, ban hành Luật Nông nghiệp và Luật Việc làm. Việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2003 phù hợp với phạm vi, đối tượng điều chỉnh trong tình hình hiện nay sẽ tạo điều kiện thuận lợi để quản lý, sử dụng đất đai có hiệu quả, bảo vệ một cách chính đáng quyền lợi của người nông dân, nhất là đối với các hộ bị thu hồi đất.