Khái niệm, phương thức, nguyên tắc lãnh đạo của Đảng

Phương thức lãnh đạo của Đảng là tổng hợp các phương pháp, cách thức và biện pháp mà Đảng sử dụng để thực hiện vai trò lãnh đạo của mình với tư cách là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Đối tượng lãnh đạo của Đảng không chỉ có một (đơn nhất) mà là có nhiều (đa dạng), cho nên phương thức lãnh đạo (phương pháp, cách thức, biện pháp) không thể áp dụng máy móc cho mọi đối tượng mà phải vận dụng linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng, bởi mỗi loại đối tượng đều có chức năng, nhiệm vụ không giống nhau.

Có 5 loại phương thức lãnh đạo cho 5 loại đối tượng khác nhau như sau:

- Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với nội bộ Đảng, giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp ủy với đảng ủy các ngành, giữa tổ chức đảng với cán bộ, đảng viên.

- Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, với tư cách là cơ quan quyền lực do nhân dân bầu ra và cử lên.

- Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, người có vai trò quan trọng đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước thông qua chức năng, giám sát và phản biện xã hội.

- Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với các lực lượng vũ trang - Quân đội nhân dân, Công an nhân dân - các lực lượng chịu sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng.

- Phương thức lãnh đạo của Đảng thông qua tổ chức đảng và đảng viên trong các tổ chức sản xuất - kinh doanh đặc thù, các doanh nghiệp nhà nước và ngoài nhà nước.

Rõ ràng là chúng ta không thể đem phương thức lãnh đạo của Đảng đối với nội bộ áp thành phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước; cũng không thể áp phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước thành phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể; càng không thể áp dụng cả ba phương thức lãnh đạo trên thành phương thức lãnh đạo đối với lực lượng vũ trang.

Nói không thể có một phương thức lãnh đạo của Đảng chung cho cả 5 loại đối tượng nêu trên, không có nghĩa là không có những nguyên tắc cơ bản mà cả 5 loại phương thức lãnh đạo nêu trên đều phải tuân thủ.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) và Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đều khẳng định: Đảng Cộng sản Việt Nam là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội.

Năm nội dung chủ yếu cũng là 5 nguyên tắc cơ bản của lãnh đạo nói chung và của phương thức lãnh đạo nói riêng, được nêu lên là:

Một là, Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên.

Hai là, Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan lãnh đạo của hệ thống chính trị.

Ba là, Đảng lãnh đạo thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các tổ chức của hệ thống chính trị, tăng cường chế độ, trách nhiệm cá nhân, nhất là người đứng đầu.

Bốn là, Đảng thường xuyên nâng cao năng lực cầm quyền và hiệu quả lãnh đạo, đồng thời phát huy mạnh mẽ vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị.

Năm là, Đảng lãnh đạo hệ thống chính trị, đồng thời là bộ phận của hệ thống ấy. Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng, chịu sự giám sát của nhân dân, hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.

Thực trạng, định hướng và giải pháp đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng

Tôi xin nêu lên sau đây đôi nét nhận định của Đại hội XI (năm 2011) và XII (năm 2016) của Đảng về đánh giá thực trạng thực hiện, định hướng, giải pháp đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng.

* Đại hội XI:

- Đánh giá mặt làm được: Phương thức lãnh đạo của Đảng tiếp tục được đổi mới, vừa bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, vừa phát huy tốt hơn tính chủ động, sáng tạo của các tổ chức trong hệ thống chính trị. Việc mở rộng phát huy dân chủ trong Đảng được chú trọng; đã thí điểm chủ trương Đại hội Đảng bầu trực tiếp ban thường vụ, bí thư, phó bí thư. Phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo Đảng từ Trung ương đến cơ sở tiếp tục được cải tiến theo hướng sâu sát cơ sở, gần gũi nhân dân, tăng cường đôn đốc, kiểm tra, giám sát.

- Mặt hạn chế, khuyết điểm: Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trên một số nội dung chưa rõ, chậm đổi mới. Chức năng, nhiệm vụ của đảng đoàn, ban cán sự đảng chưa được xác định rõ ràng, cụ thể nên hoạt động còn lúng túng. Phong cách, lề lối làm việc đổi mới chậm, hội họp vẫn nhiều. Nguyên tắc tập trung dân chủ còn bị vi phạm, ảnh hưởng đến sự đoàn kết thống nhất trong Đảng.

- Định hướng tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng:

+ Tập trung rà soát, bổ sung điều chỉnh, ban hành mới, xây dựng đồng bộ hệ thống các quy chế, quy định, quy trình công tác để tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của hệ thống chính trị.

+ Khắc phục tình trạng Đảng bao biện, làm thay hoặc buông lỏng lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước.

+ Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, tôn trọng nguyên tắc hiệp thương dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

+ Đổi mới phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương đến địa phương, cơ sở. Thực hiện tốt chế độ lãnh đạo tập thể đi đôi với phát huy tinh thần chủ động sáng tạo và trách nhiệm cá nhân, nhất là trách nhiệm người đứng đầu.

+ Phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp ủy viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân.

+ Đổi mới cách ra nghị quyết, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết của Đảng, khắc phục tình trạng rườm rà, bất hợp lý về thủ tục, giảm bớt giấy tờ, hội họp, sâu sát thực tế cơ sở, nói đi đôi với làm.

* Đại hội XII:

Tôi xin đi thẳng vào mặt hạn chế, khuyết điểm. Đó là:

+ Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn chậm, nhất là việc cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011).

+ Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước có những nội dung còn lúng túng. Chưa xác định rõ nội dung và phương thức cầm quyền.

+ Chưa thật sự phát huy vai trò của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp ủy viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội; một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa gương mẫu trước nhân dân.

+ Chưa khắc phục được tình trạng ban hành nhiều nghị quyết; một số nghị quyết nội dung thiếu khả thi, chưa tính kỹ điều kiện và nguồn lực thực hiện.

+ Chưa thật tập trung lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết, một số nghị quyết chậm đi vào cuộc sống.

+ Còn có biểu hiện quan liêu, cửa quyền, chưa thật sự sâu sát, thực tế, cơ sở. Tình trạng nói không đi đôi với làm, nói nhiều làm ít chậm được khắc phục.

- Định hướng tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng:

+ Nâng cao hiệu quả thực hiện và tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị, đặc biệt là với Nhà nước.

+ Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng các chủ trương, chính sách lớn, lãnh đạo thể chế hóa các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật, lãnh đạo xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất và năng lực, lãnh đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách và hệ thống pháp luật; chú trọng lãnh đạo đổi mới, nâng cao chất lượng lập pháp, cải cách hành chính và cải cách tư pháp; các tổ chức của Đảng và đảng viên phải gương mẫu tuân thủ Hiến pháp và pháp luật.

+ Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội, tôn trọng nguyên tắc hiệp thương dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

+ Tiếp tục cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011) ở tất cả các cấp bằng các quy chế, quy định, quy trình cụ thể.

+ Quy định rõ hơn Đảng phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình, về quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu và mối quan hệ giữa cấp ủy, tổ chức đảng và người đứng đầu, bảo đảm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách đi đôi với phát huy vai trò, trách nhiệm, tính chủ động của người đứng đầu và cơ chế xử lý đối với người đứng đầu khi vi phạm.

+ Quy định rõ hơn thẩm quyền và trách nhiệm của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy và ban thường vụ cấp ủy. Đẩy mạnh việc phân cấp, phân quyền; có cơ chế để các địa phương phát huy quyền chủ động sáng tạo, gắn với đề cao trách nhiệm, đồng thời bảo đảm sự lãnh đạo, quản lý thống nhất của Trung ương.

Làm thế nào và làm gì để tiếp tục đổi mới có hiệu quả phương thức lãnh đạo của Đảng?

Thứ nhất, về mặt nhận thức, có phải trong xây dựng Đảng, đổi mới nội dung lãnh đạo và đổi mới phương thức lãnh đạo là hai việc khác nhau không? Câu hỏi đặt ra là do trong một số đề án đổi mới công tác của một số ngành, người ta hay tách bạch hai phần: nội dung công tác và phương thức công tác và cho rằng đổi mới nội dung công tác quan trọng hơn đổi mới phương thức công tác. Thật ra, trong xây dựng Đảng nói chung, từ Đại hội VI đến nay, tuy cách trình bày có khác nhau chút ít, nhưng đổi mới công tác xây dựng Đảng luôn bao gồm 4 nội dung: đổi mới về chính trị, về tư tưởng, về tổ chức, cán bộ và về phương thức lãnh đạo. Đổi mới phương thức lãnh đạo phải được coi là một nội dung gắn bó hữu cơ với các nội dung đổi mới khác.

Thứ hai, tôi dẫn ra hai Nghị quyết của Đại hội XI và Đại hội XII nói về phương thức lãnh đạo của Đảng, cả về đánh giá thực trạng tiến trình lẫn định hướng đổi mới để chúng ta có cái nhìn biện chứng.

Về mặt làm được, cả hai Đại hội đều có sự đánh giá gần như giống nhau, rằng có tiến bộ đáng ghi nhận nhưng chưa nhiều. Về mặt yếu kém, khuyết điểm, nhìn chung, đổi mới còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu đề ra. Về định hướng đổi mới, cả hai Đại hội đều đưa ra khá cụ thể. Nhưng so với Đại hội XI, Đại hội XII đã nêu lên 2 điểm nhấn đặc biệt quan trọng: (1) Nhấn mạnh phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và những nội dung cụ thể phải làm. (2) Nhấn mạnh việc tiếp tục cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh ở tất cả các cấp, bằng những quy chế, quy định, quy trình cụ thể (tôi nhấn mạnh).

Vậy chúng ta phải làm gì?

Đại hội XII đã nêu lên định hướng và cả giải pháp để tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong tình hình hiện nay. Định hướng ấy mang tính “cẩm nang”. Những công việc phải làm cũng khá cụ thể. Quán triệt và thực hiện nghiêm túc những gì Đại hội XII đã nêu lên sẽ giúp tạo ra một bước chuyển có ý nghĩa.

Trung ương vẫn dành cho chúng ta những khoảng không gian mở. Chúng ta có thể mạnh dạn nêu lên những sáng kiến và kiến nghị của cá nhân mình./.