Trong thời gian qua, Quảng Ninh là tỉnh có nhiều tư duy và hành động đột phá. Đánh giá toàn diện, khách quan về những kết quả đạt được, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, từ đó làm sáng tỏ những giá trị lý luận về tư duy và hành động đột phá phát triển trong đổi mới sáng tạo, phương thức xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trên các ngành, lĩnh vực, địa phương tiêu biểu của Quảng Ninh sẽ thấy được không chỉ những thành tựu mà còn cả những bất cập cần tháo gỡ, những thách thức phải đối mặt, thu được những bài học quý báu làm kinh nghiệm cho nhiều địa phương trên cả nước trong quá trình phát triển.

Phát biểu khai mạc hội thảo, đồng chí Nguyễn Xuân Ký, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Ninh nhấn mạnh: Trải qua gần 60 năm xây dựng và phát triển tỉnh Quảng Ninh, trong hơn 37 năm thực hiện đường lối đổi mới, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước; sự phối hợp, giúp đỡ của các ban, bộ, ngành trung ương, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các dân tộc trong tỉnh không ngừng nỗ lực, đoàn kết, chủ động, sáng tạo, đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhiều mặt nổi bật, mang tính tiên phong và đột phá, đưa Quảng Ninh từ một tỉnh còn yếu kém phải dựa vào hỗ trợ của Trung ương “vươn lên trở thành một trong những tỉnh đi đầu trong công cuộc đổi mới sáng tạo của vùng đồng bằng Bắc Bộ, một cực tăng trưởng của khu vực phía Bắc” - như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đánh giá khi về thăm, làm việc năm 2022 - với đà tăng trưởng hai con số trong 8 năm liên tiếp (2016 - 2023), kể cả trong những giai đoạn khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19; quy mô nền kinh tế tăng nhanh, năm 2022 đạt gần 270.000 tỷ đồng, gấp 103 lần so với năm 1986, ước hết năm 2023 đạt gần 312.420 tỷ đồng, gấp 1,5 lần năm 2020; tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn luôn đứng nhóm đầu của cả nước; là một trong 5 địa phương có tỷ lệ đô thị hóa cao nhất cả nước, đạt gần 70%.

Trong suốt hành trình đó, Quảng Ninh đã mạnh dạn tìm tòi và đi tiên phong thử nghiệm những cách làm mới chưa có tiền lệ đầy táo bạo, sáng tạo, mang tính đột phá, giúp tạo nên những kỳ tích phát triển, đưa Quảng Ninh trở thành một “địa chỉ đỏ” khởi nguồn của một số chủ trương, chính sách mới, mang tính đột phá của cả nước; đóng góp quan trọng vào sự nghiệp đổi mới của toàn Đảng và đất nước.

Phát biểu đề dẫn hội thảo, PGS, TS Nguyễn Ngọc Hà, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản khẳng định: Quảng Ninh đã đột phá trên rất nhiều lĩnh vực: Chuyển đổi mô hình phát triển từ nâu sang xanh; quy hoạch và giao thông; thu hút nguồn lực, chuyển tiềm lực thành động lực và tạo thêm xung lực; kết nối và thu hút nguồn lực; cải cách hành chính và xây dựng nguồn nhân lực; đột phá trong phát triển kinh tế, xã hội, văn hoá, con người, trong xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, trong quốc phòng, an ninh và đối ngoại,… Tư duy và hành động đột phá của tỉnh Quảng Ninh không phải là sự “xuất thần”, càng không phải một giải pháp tình thế mà đó thực sự là một quá trình đột phá kép, nhiều vòng, nhiều lớp, có chiều sâu; là kết quả của sự kiên định, kiên trì và nhạy bén, quyết đoán.

Đồng chí Nguyễn Ngọc Hà nhấn mạnh: Kết quả đạt được của Quảng Ninh thời gian qua là toàn diện, quan trọng, rất đáng tự hào. Những chỉ số cho thấy, sự phát triển của Quảng Ninh không chỉ tốt về tốc độ, mà còn có “đà” rất thuận, “tầm” rất xa, “hướng” rất trúng. Trong bức tranh màu hồng ấy, sẽ khó nhưng càng là đóng góp cực kỳ giá trị nếu cuộc hội thảo này chỉ ra được những giải pháp để tăng độ bền của đà phát triển, những không gian phát triển mới mà tầm cần chinh phục, những mục tiêu mới mà hướng cần nhắm đến, những nguồn năng lượng mới của khát vọng vươn lên. Vì thế, giá trị lý luận và thực tiễn từ tư duy và hành động đột phá phát triển của tỉnh Quảng Ninh cần hội thảo phải có tính đột phá trong tổng kết thực tiễn ở tầm lý luận và làm rõ các vấn đề lý luận đang thấm đẫm hơi thở cuộc sống.

Hội thảo có sự tham dự của hơn 150 đại biểu, với 140 tham luận. Ngoài ý kiến phát biểu khai mạc và đề dẫn, hội thảo nhận thêm được 10 tham luận và ý kiến phát biểu tại hội trường. Tổng hợp những ý kiến tham luận tại hội trường, PGS, TS Phạm Văn Linh, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, cho biết: những vấn đề cốt lõi và tầm vóc, giá trị to lớn của tư duy và hành động đột phá trong quá trình phát triển của tỉnh Quảng Ninh được thể hiện tập trung vào 3 nhóm vấn đề chính.

Nhóm vấn đề thứ nhất: Những vấn đề chung về cơ sở lý luận và thực tiễn, yếu tố, điều kiện khách quan xác lập, thúc đẩy tư duy và hành động đột phá phát triển của tỉnh Quảng Ninh. Các ý kiến khẳng định, Quảng Ninh là địa bàn có vị thế địa - kinh tế, địa - văn hóa, địa - chính trị đặc biệt quan trọng với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng, mảnh đất giàu truyền thống cách mạng, anh hùng, là nền tảng tạo động lực và nguồn lực quan trọng cho phát triển nhanh, bền vững. Mọi sự đổi mới đều xuất phát từ 3 yêu cầu: điều kiện tự nhiên, xã hội được ví như “Việt Nam thu nhỏ”, bề dày lịch sử, là nơi khởi đầu cho những ý tưởng đột phá. Tuy nhiên, Quảng Ninh cũng phải đối diện với không ít thách thức, mâu thuẫn trong quá trình xây dựng và phát triển, như trong quản lý, khai thác, sử dụng các nguồn lực; cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp trước đổi mới triệt tiêu động lực của sự phát triển để lại không ít những hệ lụy cho Quảng Ninh; những “nút thắt”, “điểm nghẽn” mang tính lịch sử và thời đại cần có giải pháp giải quyết.

Ở nhóm vấn đề này, tham luận về “Nhận diện, xử lý tổng thể và hiệu quả các mối quan hệ của công cuộc đổi mới ở Quảng Ninh”, TS Nhị Lê trình bày 24 mối quan hệ mà Quảng Ninh cùng các nước trong tiến trình đổi mới cần nhận diện, xử lý. Qua thực tiễn xử lý tối thiểu 24 mối quan hệ cơ bản và chủ yếu trên, có thể khẳng định kinh tế phát triển nhanh, mạnh, bền vững song hành với phát triển văn hóa toàn diện là nền tảng gắn với xây dựng Đảng, hệ thống chính trị về văn hóa là then chốt. Mặt khác, chủ động liên kết trong nước, hội nhập toàn diện khu vực và quốc tế là động lực tiên phong; đồng thời phát huy đại đoàn kết toàn dân là động lực chủ yếu, nắm chắc và sử dụng chuyển đổi số là động lực trực tiếp và đột phá. Tất cả hợp thành sức mạnh tổng thể và toàn diện của mọi sự phát triển mang tầm chiến lược và thống nhất ngang tầm vị thế và tiềm năng Quảng Ninh 38 năm qua, nhất là 10 năm nay bứt phá và tạo gia tốc phát triển mới trong những năm tiếp theo.

Nhóm vấn đề thứ hai: Trên cơ sở nghiên cứu sâu sắc thực tiễn của tỉnh, Quảng Ninh xác định rõ những tiềm năng, lợi thế cạnh tranh, những “điểm nghẽn”, “nút thắt” gây cản trở cho sự phát triển để có tư duy, hành động đột phá tháo gỡ những vấn đề mâu thuẫn của quá trình phát triển, xác định giữa tầm nhìn dài hạn gắn với trung hạn; giữa ưu tiên ngắn hạn với mục tiêu dài hạn; giải quyết hài hòa giữa đổi mới, sáng tạo, phát triển nhanh với bảo đảm tăng trưởng, phát triển trong dài hạn là bền vững. Lựa chọn những vấn đề trọng tâm, trọng điểm, trình bày thực tiễn về tư duy và hành động đột phá phát triển của tỉnh Quảng Ninh trong một số lĩnh vực cụ thể nhằm vận dụng trên thực tế; cần xử lý các mối quan hệ giữa chất lượng tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng; phát triển nhanh và bền vững; tư duy chiến lược và hành động cụ thể… Trong đó, quan trọng nhất là đổi mới tư duy về nhận thức, thể chế và con người.

Chia sẻ về tư duy đổi mới và những cách làm đột phá của tỉnh Quảng Ninh trong quá trình phát triển, ở nhóm vấn đề này, đồng chí Cao Tường Huy, Quyền Chủ tịch Ủy Ban nhân dân tỉnh nhấn mạnh: Thứ nhất, tận dụng cơ hội nổi trội, lợi thế cạnh tranh của tỉnh Quảng Ninh, trong đó phát huy cao nhất những tiềm năng, thế mạnh về thiên tạo. Thứ hai, xác lập trong giai đoạn dài hạn với những chiến lược cụ thể để có kế hoạch ngắn hạn. Thứ ba, tập trung đổi mới các điểm nghẽn nhất là trong công tác đầu tư, thu hút đầu tư ngoài ngân sách. Thứ tư, kiên trì đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế; giải quyết mâu thuẫn thách thức trong phát triển. Thứ năm, ưu tiên phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế. Thứ sáu, tập trung cải cách hành chính, trọng tâm là cải cách thủ tục hành chính. Thứ bảy, gắn kết chặt chẽ giữa đô thị và nông thôn, phát triển công nghiệp và dịch vụ, bảo đảm an sinh xã hội để nâng cao chất lượng đời sống nhân dân, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, chênh lệch vùng miền.

Tham luận về “Quan điểm mục tiêu, yêu cầu xây dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: Nhìn từ thực tiễn Quảng Ninh”, PGS, TS Vũ Văn Hà, Thư ký khoa học Hội đồng Lý luận Trung ương đã tập trung làm rõ bước chuyển đổi sang phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong bối cảnh cả nước thực hiện đường lối đổi mới. Quảng Ninh đã có những chủ trương đẩy mạnh phát triển nền kinh tế thị trường thể hiện trên một số khía cạnh sáng tạo, đó là: Đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế của tỉnh gắn với quá trình chuyển đổi chung của cả nước. Nhận diện được những bất cập trong quá trình phát triển, từ những năm đầu của nhiệm kỳ 2010 - 2015, Quảng Ninh xác định chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” theo hướng bền vững dựa vào ba trụ cột: Thiên nhiên, con người, văn hóa kết hợp với xu thế hòa bình, hợp tác, hội nhập và cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Qua đó, để dần giảm bớt việc dựa vào các yếu tố không bền vững như tài nguyên hữu hạn và tăng dần các yếu tố bền vững dựa vào vị trí địa chính trị, kinh tế tri thức, khoa học - công nghệ, tiêu dùng, đầu tư, xuất khẩu, cảnh quan, văn hoá, truyền thống lịch sử và trí tuệ con người... để phát triển, trên cơ sở định vị được tiềm năng, thế mạnh, sự phát triển của địa phương đặt trong bối cảnh khu vực, quốc gia, quốc tế. Đây là điểm đặc sắc của Quảng Ninh phù hợp và tiên phong theo xu hướng phát triển thế giới.

Nhóm vấn đề thứ ba: Từ sự phân tích các nội dung cơ bản trên, các ý kiến tập trung đánh giá tư duy, hành động đột phá của Quảng Ninh vào tầm vóc, diện mạo, vị thế mới của tỉnh, giúp “Quảng Ninh vươn lên, đã và đang trở thành một trong những tỉnh đi đầu trong công cuộc đổi mới sáng tạo của vùng đồng bằng Bắc Bộ, một cực tăng trưởng của khu vực phía Bắc” như lời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định tại cuộc làm việc với tỉnh ngày 6-4-2022. Nhân tố con người, đặc biệt là người đứng đầu, dám nghĩ, dám làm; kiên định mục tiêu phát triển, đặc biệt chú trọng các định hướng và giải pháp mang tính dài hạn. Nhận diện rõ những mâu thuẫn, điểm nghẽn và xử lý tốt những yếu tố này nhằm có những phản ứng chính sách; sự đồng thuận và tính kỷ luật cao…

Với nhóm vấn đề này, PGS, TS Bùi Văn Huyền, Viện trưởng Viện Kinh tế, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhấn mạnh: Là một trong những địa phương thành công trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng, Quảng Ninh đã đạt được nhiều thành tựu cả về tốc độ và chất lượng tăng trưởng trên cơ sở khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh, huy động các nguồn lực đặc biệt là khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được, mô hình tăng trưởng của tỉnh đã bộc lộ một số thách thức cần giải quyết cũng xuất hiện một số điểm nghẽn trong quá trình phát triển. Đề xuất một số nội dung để Quảng Ninh tập trung giải quyết, PGS, TS Bùi Văn Huyền chia sẻ: Thứ nhất, phát huy hơn nữa vai trò “kết nối”, “dẫn dắt” “cực tăng trưởng”. Thứ hai, nâng cao chất lượng nguồn lực đầu vào, bao gồm cả phân bổ, sử dụng cũng như thu hút và hoán chuyển các nguồn lực cho phát triển.

Đánh giá tư duy, hành động đột phá của Quảng Ninh, đồng chí Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Công nghiệp Việt Nam khẳng định: Quảng Ninh là nơi nuôi dưỡng tinh thần cải cách; là điểm sáng trong thu hút đầu tư, cả các dự án đầu tư nước ngoài và cả các dự án đầu tư trong nước; là “hiện tượng” rất đáng chú ý gần đây trong tất cả các tỉnh, thành phố ở Việt Nam, nổi bật lên như một địa phương đang tạo lập được một hình ảnh năng động, hiệu quả và thân thiện với các doanh nghiệp và nhà đầu tư. Tinh thần cải cách của Quảng Ninh thể hiện rõ trong chất lượng điều hành kinh tế. Từ những vị trí khiêm tốn nhiều năm trước đây, thời gian gần đây Quảng Ninh vươn lên đứng trong nhóm dẫn đầu cả nước trong bảng xếp hạng PCI, bộ chỉ số đánh giá về chất lượng điều hành kinh tế của các tỉnh, thành phố ở Việt Nam. Đặc biệt từ PCI 2017 đến PCI 2022, Quảng Ninh liên tục đứng đầu cả nước về chất lượng điều hành kinh tế theo đánh giá của cộng đồng doanh nghiệp. Từ góc nhìn thực tế kinh doanh, có thể thấy Quảng Ninh khác với nhiều địa phương khác là luôn có được tinh thần tiên phong, đi đầu trong việc tìm tòi các mô hình mới, cách làm hay, đáp ứng nhanh nhất các nhu cầu từ thực tiễn kinh doanh. 

Trung tướng, PGS, TS Trần Vi Dân, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, Cục trưởng Cục Khoa học, Chiến lược và Lịch sử Công an cho rằng: Trong những năm tới, để bảo đảm an ninh kinh tế trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế ở tỉnh Quảng Ninh, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, thật sự là đầu tàu của vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, trước hết cần thấu suốt và có giải pháp thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ chiến lược nhưng cũng rất cụ thể trên địa bàn, đó là: Phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hoá là nền tảng tinh thần; bảo đảm quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên. Cần xác lập một hệ thống giải pháp tổng thể để sự phát triển kinh tế Quảng Ninh đúng định hướng với đường lối của Đảng, Nhà nước, kỳ vọng của cấp uỷ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trên địa bàn tỉnh. Theo đó, phát triển bền vững, đúng định hướng xã hội chủ nghĩa trên cơ sở nội lực và quyết tâm cùng việc tận dụng các lợi thế của hội nhập quốc tế; loại bỏ những nguyên nhân, điều kiện tiêu cực.

Với nhiều ý kiến từ các góc tiếp cận đa chiều, toàn diện của các nhà quản lý, nhà khoa học, hội thảo đã làm sáng tỏ những giá trị lý luận về tư duy, hành động đột phá phát triển của tỉnh Quảng Ninh trong phương thức xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trên các ngành, lĩnh vực; khẳng định vai trò của tư duy và hành động đột phá vào những thay đổi bứt phá ngoạn mục trong phát triển kinh tế - xã hội của Quảng Ninh, góp phần đóng góp quan trọng vào tiến trình đổi mới của đất nước; bổ sung lý luận của Đảng về xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Bế mạc hội thảo, PGS, TS, Phạm Văn Linh nhận định: Những bài học kinh nghiệm quý báu của Quảng Ninh không chỉ có ý nghĩa đối với địa phương, mà còn đóng góp quan trọng vào sự nghiệp cách mạng chung cho toàn Đảng và đất nước trong tiến trình đổi mới. Những đánh giá và bài học kinh nghiệm rút ra từ việc khẳng định vai trò của tư duy và hành động đột phá của Quảng Ninh là cơ sở nhận diện, gợi mở những tầm nhìn, tư duy, hành động đột phá mới, căn cứ đưa ra những giải pháp chính sách nhằm thúc đẩy cho sự phát triển toàn diện, bền vững của Quảng Ninh trong thời gian tới./.

* Toàn văn kỷ yếu hội thảo (tập 1)

* Toàn văn kỷ yếu hội thảo (tập 2)