Phát triển kinh tế đô thị ở Hà Nội thời gian qua

Thủ đô Hà Nội thời điểm được hợp nhất (tháng 8-2008) có diện tích 3.328,89km² với dân số 6.230 nghìn người, gồm 29 quận, huyện, thị xã và 577 xã, phường, thị trấn. Qua 15 năm phát triển (từ 2008 - 2023), dân số ước tính đến tháng 6-2023 là 8.564,5 nghìn người (gấp 1,37 lần so với thời điểm mới hợp nhất); có 30 quận, huyện, thị xã (huyện Từ Liêm tách lập thành 2 quận Nam Từ Liêm và Bắc Từ Liêm) và 579 xã, phường, thị trấn (tăng 2 phường). Theo Nghị quyết số 06-NQ/TW, ngày 24-1-2022, của Bộ Chính trị, “Về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, kinh tế trên toàn bộ địa giới hành chính của thành phố Hà Nội được nhìn nhận là khu vực kinh tế đô thị, trong đó có cả khu vực nông thôn.

Trong những năm qua, kinh tế đô thị tại Thủ đô đã được quan tâm, cơ cấu ngành kinh tế đã chuyển dịch đúng hướng, giảm tỷ trọng ngành công nghiệp - xây dựng và tăng tỷ trọng các ngành dịch vụ, thương mại, du lịch. Các hoạt động kinh tế tại khu vực đô thị có nhiều kết quả tích cực. Hạ tầng thương mại được chú trọng xây dựng, các hình thức thanh toán trên nền tảng công nghệ hiện đại, thương mại điện tử phát triển mạnh; du lịch dần trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Các loại thị trường: bất động sản, chứng khoán, khoa học - công nghệ dần phát triển theo hướng hiện đại, đồng bộ và hội nhập.

Cụ thể, kinh tế khu vực đô thị Hà Nội có sự phát triển khá nhanh và vững chắc, liên tục tăng trưởng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thể nền kinh tế Thủ đô. Bình quân giai đoạn 2015 - 2020, tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) ước tăng 7,39%. Năm 2020, quy mô GRDP ước đạt 1,06 triệu tỷ đồng, khoảng 45 tỷ USD; GRDP bình quân đầu người ước đạt 5.420 USD, tăng 1,5 lần so với năm 2015, gấp 1,8 lần bình quân cả nước. Cơ cấu các ngành kinh tế thay đổi theo hướng hiện đại, phù hợp với định hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tỷ trọng các nhóm ngành phi nông nghiệp luôn ở mức cao trong nền kinh tế. Trong 2 năm (2020 và 2021), đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, với quan điểm xuyên suốt “bảo đảm sức khỏe, tính mạng của nhân dân là trên hết”, Thủ đô Hà Nội thực hiện nhiều đợt giãn cách xã hội. Các hoạt động sản xuất, kinh doanh nhiều thời điểm phải đóng băng để tập trung chống dịch. Kinh tế Thủ đô đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Năm 2020, GRDP của thành phố tăng 3,98%; năm 2021 tăng 2,92%. Tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn 2020 - 2021 của thành phố tuy không đạt chỉ tiêu đề ra nhưng trong bối cảnh đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp và so với kinh tế các nước trên thế giới, mức tăng trưởng trên là rất quan trọng, thể hiện tính chủ động, kịp thời, hiệu quả của thành phố trong chỉ đạo, điều hành khôi phục kinh tế, phòng, chống dịch bệnh, sự quyết tâm, đồng lòng của toàn bộ hệ thống chính trị, sự nỗ lực, cố gắng của người dân và cộng đồng doanh nghiệp.

Năm 2022, thực hiện mục tiêu “Thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19”, đẩy mạnh phục hồi, phát triển kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, kinh tế Thủ đô từng bước hồi phục. 9 tháng năm 2022, GRDP của thành phố ước tăng 9,69%; thu ngân sách nhà nước tăng 13,7%; chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 8,6%; khu vực dịch vụ phục hồi tích cực, cung ứng hàng hóa ổn định, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng 21,3%. Giá tiêu dùng các mặt hàng thiết yếu được kiểm soát; sản xuất nông nghiệp được duy trì; văn hóa, nghệ thuật, thể thao được quan tâm phát triển; thị trường lao động việc làm sôi động trở lại; an sinh xã hội được bảo đảm. Trong 9 tháng năm 2023, theo số liệu của Cục Thống kê thành phố Hà Nội, GRDP Hà Nội tăng 6,08% so với cùng kỳ năm trước. Kinh tế từng bước phục hồi rõ nét hơn, chuyển biến theo đà tăng tiến sau mỗi quý và thể hiện sức vươn lên của kinh tế thành phố…

Tuy nhiên, hoạt động kinh tế ở khu vực đô thị chưa thật sự phát huy được lợi thế, chưa làm tốt vai trò động lực, thu hút, thúc đẩy kinh tế khu vực nông thôn và cả thành phố. Các nguồn lực như đất đai, tài chính, lao động, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội... trong khu vực đô thị chưa được huy động và khai thác đồng bộ, có hiệu quả cho phát triển kinh tế đô thị; vẫn còn nhiều dư địa và nhiều cơ hội phát triển lớn trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, tăng trưởng kinh tế đô thị chưa thực sự bền vững, thể hiện ở tốc độ tăng trưởng kinh tế không đều qua các năm. Tốc độ tăng giá trị tăng thêm ngành dịch vụ ở nhiều quận còn thấp hơn ngành công nghiệp - xây dựng; các ngành dịch vụ, công nghiệp có giá trị gia tăng cao đóng góp vào tăng trưởng còn thấp. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế đô thị còn chậm. Một số chỉ tiêu về hạ tầng đô thị, như nhà ở, giao thông đô thị, diện tích công viên trên đầu người của Hà Nội ở mức thấp so với các nước trong khu vực và thế giới. Hệ thống vận tải hành khách công cộng phát triển chậm, chưa đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân đô thị; hạ tầng đô thị bị quá tải gây nên các hiện tượng tắc nghẽn giao thông, úng ngập và vệ sinh môi trường đô thị. Hạ tầng thương mại khu vực đô thị tồn tại nhiều bất cập, khó khăn.

Ngoài ra, việc phát triển đô thị và đô thị hóa thời gian qua chưa thể hiện rõ bản sắc của từng địa phương, chưa đạt kết quả cao về cấu trúc chùm đô thị; chưa phát huy tối đa các yếu tố tác động đến tăng trưởng kinh tế đô thị như tiềm năng, lợi thế về quy mô kinh tế, vị trí địa lý, văn hóa - xã hội đặc sắc. Thêm vào đó, ô nhiễm môi trường ngày càng tăng, đặc biệt là tình trạng ô nhiễm không khí luôn ở mức báo động. Nhiều chỉ số ô nhiễm vượt quy chuẩn cho phép, nhất là tại các công trình xây dựng, mức độ ô nhiễm không khí cao gấp 5-6 lần quy chuẩn cho phép. Hoạt động giao thông của hai loại phương tiện ô tô và xe máy cũng chiếm 70% nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí tại Hà Nội.

Nguyên nhân được cho là do nhận thức về đô thị nói chung và kinh tế đô thị nói riêng còn chưa đầy đủ. Công tác quản lý nhà nước về đô thị và phát triển kinh tế đô thị còn chưa hiệu quả, năng lực quản lý còn hạn chế. Hệ thống cơ chế, chính sách pháp luật còn chưa đồng bộ, chưa theo kịp yêu cầu đặt ra. Môi trường kinh doanh còn nhiều bất cập. Việc triển khai thực hiện quy hoạch và giám sát quy hoạch, nhất là xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật còn chậm và thiếu đồng bộ giữa các chuyên ngành, dẫn đến chưa theo kịp tốc độ và nhu cầu phát triển. Các nhân tố chính tác động tới tăng trưởng kinh tế đô thị còn chưa phát huy được tiềm năng.

Định hướng và một số giải pháp

Trước một số hạn chế nêu trên, ngày 13-6-2023, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội phê duyệt Đề án “Phát triển Kinh tế đô thị thành phố Hà Nội” theo Quyết định số 3195/QĐ-UBND nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 5-5-2022, của Bộ Chính trị, “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chương trình số 02-CTr/TU, ngày 17-3-2021, của Thành ủy Hà Nội, về “Đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và hội nhập quốc tế, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh, phát triển kinh tế Thủ đô nhanh và bền vững giai đoạn 2021 - 2025” và Chương trình số 03-CTr/TU, ngày 17-3-2021, của Thành ủy Hà Nội, về “Chỉnh trang đô thị, phát triển đô thị và kinh tế đô thị thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025”.

Mục tiêu của đề án là đánh giá thực trạng phát triển kinh tế đô thị thành phố Hà Nội, giai đoạn 2016 - 2020, về các mặt: tăng trưởng kinh tế; thực trạng ngành thương mại - dịch vụ; các mô hình kinh tế mới; ngành công nghiệp - xây dựng và nông nghiệp đô thị, qua đó, xác định các nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế đô thị thành phố đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Phấn đấu phát triển kinh tế đô thị thành phố Hà Nội theo hướng nhanh, hiệu quả, bền vững; đưa Hà Nội đến năm 2030 trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ và cả nước; hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới, phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực.

Chỉ tiêu cụ thể được đề ra trong giai đoạn này là: Kinh tế khu vực đô thị đóng góp chủ yếu vào GRDP toàn thành phố đến năm 2025 là 85%, năm 2030 là 90%; Tỷ trọng kinh tế số trong GRDP đạt 30% năm 2025, đạt 40% năm 2030; Phấn đấu đến năm 2025, doanh số thương mại điện tử chiếm 10% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng trên địa bàn thành phố, đến năm 2030 tăng 20%. Tốc độ tăng trung bình hằng năm so với năm trước khoảng 20%; giá trị gia tăng dịch vụ lưu trú và ăn uống tăng khoảng 15 - 20%; giá trị gia tăng ngành giáo dục, đào tạo tăng 20 - 25%; giá trị gia tăng dịch vụ y tế tăng 25 - 30%; giá trị gia tăng dịch vụ nghệ thuật, vui chơi, giải trí tăng khoảng từ 20 - 25%.

Ủy ban nhân dân thành phố giao Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội là đơn vị thường trực theo dõi kết quả thực hiện đề án, có trách nhiệm tổng kết, báo cáo các kết quả thực hiện hằng năm; kiến nghị các hoạt động tiếp theo. Các sở, ban, ngành thành phố; ủy ban nhân dân các quận, huyện, thị xã và các đơn vị, cá nhân liên quan thực hiện nhiệm vụ cụ thể được giao tại đề án.

Để phát huy tối đa tiềm năng của kinh tế đô thị, giúp bứt tốc kinh tế Thủ đô theo các mục tiêu đề ra, thành phố Hà Nội đề ra nhiều giải pháp cụ thể trong đề án. Trong đó, thành phố đặt ra yêu cầu quy hoạch khu vực phát triển đô thị với các không gian phát triển kinh tế đô thị quy mô, đặc sắc, vượt trội, đáp ứng được yêu cầu là động lực chính giúp Thủ đô đạt được các mục tiêu cao về tăng trưởng đã được xác định tại Nghị quyết số 15-NQ/TW. Cụ thể, để mở rộng không gian kinh doanh thương mại - dịch vụ phục vụ phát triển thương mại sẽ nghiên cứu, quy hoạch phát triển diện tích kinh doanh thương mại tại khu vực được quy hoạch không gian xây dựng ngầm đô thị, tổ chức các siêu thị, cửa hàng tiện ích để phục vụ dân cư trong vùng, thu hút khách du lịch, góp phần phát triển công nghiệp văn hóa. Gia tăng diện tích thương mại trong khu vực nội đô cả về không gian, mặt đất và không gian ngầm. Tiếp tục phát triển các diện tích thương mại, khu mua sắm, cửa hàng tiện ích trong các tòa nhà cao tầng; các không gian công cộng phía trên mặt đất.

Bên cạnh đó, mở rộng không gian kinh doanh thương mại khi phát triển mới các khu vực đô thị của thành phố. Đối với các khu vực định hướng phát triển mô hình thành phố trực thuộc Thủ đô (vùng Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn, Hòa Lạc và Xuân Mai), ưu tiên hình thành các trung tâm bán buôn, trung tâm mua sắm Outlet cho khách du lịch, trung tâm thương mại vùng, khu dịch vụ logistics, khu tổng kho tập trung,…

Đối với khu vực phát triển đô thị thông minh hai bên trục Nhật Tân - Nội Bài, ưu tiên hình thành các trung tâm thương mại vùng, trung tâm đại diện thương mại, khu dịch vụ logistics, khu tổng kho tập trung. Đối với khu dân cư hai bên bờ sông Hồng và sông Đuống, hình thành các trung tâm mua sắm, khu tổng kho tập trung… Hai bên Vành đai 4, hình thành các trung tâm thương mại, siêu thị, cửa hàng tiện lợi, chợ dân sinh tại các đô thị.

Thành phố cũng sẽ tập trung quy hoạch một số địa điểm để phát triển cơ sở lưu trú du lịch cao cấp 4 - 5 sao tại một số quận, huyện, như Tây Hồ, Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm, Long Biên, Đông Anh, Mê Linh, Sơn Tây, Ba Vì, Mỹ Đức, Sóc Sơn... gắn với phát triển du lịch MICE. Quy hoạch, mở rộng mạng lưới tài chính, ngân hàng, bảo hiểm.

Phát triển mạng lưới giao dịch theo các trục, điểm nhấn về tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, như khu vực các quận Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Tây Hồ, đường Võ Nguyên Giáp, đường Võ Chí Công (trục Nhật Tân - Nội Bài), các khu vực được định hướng phát triển 2 thành phố trực thuộc Thủ đô (thành phố Bắc sông Hồng gồm các huyện Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn và thành phố phía Tây gồm khu vực Hòa Lạc - Xuân Mai)... Đồng thời, thành phố cũng chỉ đạo triển khai cải tạo, chỉnh trang các khu dân cư hiện hữu, đặc biệt khu vực nội đô lịch sử nhằm tăng quỹ đất, diện tích kinh doanh cho các hộ cá thể tại các khu vực tuyến đường, ngõ, xóm, tăng mỹ quan đô thị.

Có thể nói, với những định hướng và giải pháp nêu trên, quy hoạch sẽ mở ra nhiều không gian phát triển kinh tế đô thị quy mô, đặc sắc, vượt trội. Ngược lại kinh tế đô thị sẽ là động lực để nâng cao chất lượng đô thị hóa, để đô thị phát triển bền vững./.