1 - Một số nét về sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp

Đảng lãnh đạo các cơ quan tư pháp là nội dung rất quan trọng và cần thiết trong công cuộc đổi mới hiện nay, nhằm mục đích: một là, bảo đảm hoạt động của các cơ quan tư pháp theo đúng đường lối chính trị, kiên định đi theo định hướng xã hội chủ nghĩa, giữ vững bản chất tốt đẹp của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; hai là, bảo đảm phát huy đầy đủ vị trí, vai trò của các cơ quan tư pháp để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ theo luật định, duy trì và bảo vệ nền pháp chế xã hội chủ nghĩa, vì sự công bằng, dân chủ và nghiêm minh trong tổ chức thi hành pháp luật.

Đảng lãnh đạo các cơ quan tư pháp có nội dung toàn diện: lãnh đạo về chính trị, tư tưởng; về tổ chức, cán bộ; về định hướng công tác. Đảng lãnh đạo các cơ quan tư pháp thông qua việc định ra các nguyên tắc, quan điểm lớn làm cơ sở xây dựng tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp; vạch ra đường lối, định hướng trong các lĩnh vực hoạt động của các cơ quan tư pháp.

Lãnh đạo chính trị, tư tưởng. Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cấp ủy thường xuyên lãnh đạo cán bộ, đảng viên của các cơ quan tư pháp ổn định tư tưởng, tích cực tham gia công tác xây dựng đảng, thực hiện tốt nhiệm vụ chuyên môn, tăng cường đoàn kết, giữ gìn phẩm chất đạo đức. Do có sự quan tâm làm tốt công tác chính trị, tư tưởng cho nên đội ngũ cán bộ, đảng viên của các cơ quan tư pháp trong những năm qua đã thể hiện rõ ý thức trách nhiệm trong công tác, nâng cao tinh thần cảnh giác cách mạng, nghiêm chỉnh thực hiện kỷ luật phát ngôn, giữ gìn bí mật của Đảng và Nhà nước, đấu tranh chống những luận điệu xuyên tạc, thông tin sai lệch về các chủ trương, quan điểm của Đảng, về sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp... Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng của các cấp ủy, tổ chức đảng trong các cơ quan tư pháp giúp cho cán bộ tư pháp có nhận thức đúng đắn, bản lĩnh chính trị vững vàng để đấu tranh với mọi âm mưu, thủ đoạn "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch, phản động chống phá Đảng và Nhà nước; đấu tranh có hiệu quả với các đối tượng phạm tội; khắc phục những lệch lạc, sai lầm về vai trò lãnh đạo của Đảng.

Lãnh đạo tổ chức, cán bộ. Trong những năm gần đây, Đảng ta rất quan tâm đến công tác xây dựng, củng cố về tổ chức và đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ cho các cơ quan tư pháp. Sau khi có Hiến pháp năm 1992, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư (Thường vụ Bộ Chính trị khóa VII và VIII) đã quan tâm lãnh đạo xác định chức năng, nhiệm vụ, xây dựng tổ chức, bộ máy của các cơ quan tư pháp; đề ra mục tiêu và nhiều giải pháp lớn để xây dựng đội ngũ cán bộ của các cơ quan tư pháp đủ sức gánh vác nhiệm vụ trong tình hình mới. Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị đã rất quan tâm chỉ đạo việc ban hành các dự án luật, pháp lệnh về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, về tiêu chuẩn, chế độ của đội ngũ cán bộ có chức danh tư pháp (thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên, chấp hành viên, luật sư...). Các dự án luật và pháp lệnh về lĩnh vực nói trên trước khi trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đều được Bộ Chính trị xem xét, cho ý kiến về quan điểm, định hướng chính trị cần thể hiện. Chẳng hạn, về chức năng của Viện Kiểm sát nhân dân; về thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân; về mô hình tổ chức và công tác quản lý của tòa án nhân dân địa phương; về nhiệm vụ và mô hình tổ chức của các cơ quan điều tra; về nhiệm vụ và mô hình tổ chức của các cơ quan bổ trợ tư pháp (luật sư, công chứng, giám định, thi hành án, v.v.); về tiêu chuẩn và cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ tư pháp, đặc biệt là cán bộ có chức danh tư pháp, v.v..

Cùng với việc xây dựng, kiện toàn về tổ chức của các cơ quan tư pháp, Đảng ta rất quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh, vững vàng về chính trị, tinh thông về nghiệp vụ, bảo đảm cho hoạt động của các cơ quan tư pháp theo đúng pháp luật, giữ vững kỷ cương, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Trong nhiều nghị quyết, Đảng ta đã đề ra những chủ trương, định hướng, giải pháp cụ thể nhằm đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp. Đảng yêu cầu đội ngũ cán bộ tư pháp phải có quan điểm chính trị đúng đắn, trình độ chuyên môn vững và phẩm chất đạo đức công minh, chính trực, liêm khiết. Dựa trên những quan điểm đó, Nhà nước đã ban hành các văn bản pháp luật về cán bộ của các cơ quan tư pháp, trước hết là cán bộ có chức danh tư pháp theo hướng bảo đảm về chính trị, phẩm chất đạo đức và chuyên môn.

Lãnh đạo định hướng công tác. Đảng ta rất quan tâm đến việc lãnh đạo, chỉ đạo định hướng công tác của các cơ quan tư pháp. Yêu cầu hàng đầu Đảng ta đặt ra cho các cơ quan tư pháp là phải xây dựng được một nền tư pháp công bằng, dân chủ, nghiêm minh, phục vụ nhân dân. Tư tưởng chỉ đạo của Đảng đối với công tác của các cơ quan tư pháp được đúc kết và chỉ rõ trong nhiều nghị quyết, chỉ thị gần đây của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư, mà thể hiện rõ nhất là trong Nghị quyết số 08 ngày 2-1-2002 của Bộ Chính trị về "Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới". Trong Nghị quyết này, Bộ Chính trị xác định tám nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp, trong đó nhiệm vụ hàng đầu là "Nâng cao chất lượng hoạt động và đề cao trách nhiệm của các cơ quan và cán bộ tư pháp". Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, Bộ Chính trị đề ra nhiều biện pháp cụ thể và yêu cầu các cơ quan tư pháp phải quán triệt và thực hiện bằng được, như: các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động điều tra, kiểm sát, công tố; các biện pháp đề cao dân chủ, tranh tụng bình đẳng tại phiên tòa, v.v.. Trong lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đối với công tác chuyên môn của ngành tư pháp, nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng ngày càng được làm rõ hơn và qua đó, vừa khắc phục tình trạng buông lỏng lãnh đạo, vừa khắc phục sự can thiệp không đúng pháp luật vào công việc chuyên môn của các ngành tư pháp.

Một trong những phương thức lãnh đạo rất cần thiết, có hiệu quả của Đảng đối với công tác của các cơ quan tư pháp là kiểm tra các tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan tư pháp thực hiện nghị quyết, chỉ thị của Đảng. Thông qua kiểm tra, các cấp ủy đánh giá tư tưởng, nhận thức chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực chuyên môn của đảng viên là cán bộ tư pháp, trên cơ sở đó bố trí, sắp xếp, sử dụng đúng đội ngũ cán bộ để hoàn thành tốt nhiệm vụ chuyên môn được giao. Trong những năm qua, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cấp ủy ở các địa phương đã tăng cường kiểm tra các tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan tư pháp thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của Đảng về công tác tư pháp. Ngoài các cuộc kiểm tra do Trung ương chỉ đạo thực hiện, nhiều cấp ủy địa phương cũng chủ động tiến hành hoặc chỉ đạo tiến hành các cuộc kiểm tra thực hiện nghị quyết của Đảng trong các mặt công tác cụ thể của công tác tư pháp, như công tác thi hành án, công tác xét xử, công tác giam giữ, v.v..

2 - Một số bài học kinh nghiệm về sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp trước hết là tăng cường xây dựng, củng cố tổ chức, bộ máy và đội ngũ cán bộ của các cơ quan tư pháp; bảo đảm việc lãnh đạo toàn diện, chặt chẽ nhưng không bao biện làm thay; nâng cao trách nhiệm của các tổ chức đảng và từng đảng viên trong các cơ quan tư pháp.

Sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp tuân theo quy chế cụ thể, trong đó xác định rõ nội dung, biện pháp lãnh đạo, trách nhiệm, quyền hạn của cấp ủy, của mỗi đồng chí cấp ủy viên được phân công phụ trách về từng lĩnh vực. Cấp ủy lãnh đạo các cơ quan tư pháp trước hết là thông qua tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan đó, bởi vì các chủ trương, biện pháp của cấp ủy chỉ có thể được thực hiện khi tổ chức đảng và các đảng viên trong ngành chấp hành triệt để. Do vậy, cần xây dựng mối quan hệ giữa cấp ủy địa phương với ban cán sự và tổ chức đảng của các cơ quan tư pháp. Cấp ủy nên giao trách nhiệm cho ban cán sự đảng của các cơ quan tư pháp, trước hết là trách nhiệm của đồng chí bí thư ban cán sự, chủ động lựa chọn, cân nhắc kỹ những vấn đề cần xin ý kiến chỉ đạo của cấp ủy.

Cần phối hợp chặt chẽ giữa ban cán sự đảng của các ngành tư pháp với cơ quan tham mưu của cấp ủy và đồng chí cấp ủy viên được phân công chỉ đạo công tác nội chính; phân loại rõ và cân nhắc kỹ những loại việc nào và những trường hợp nào cần báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo của cấp ủy, những loại việc nào, trường hợp nào do đồng chí cấp ủy viên được phân công chỉ đạo công tác nội chính sẽ chủ trì cùng các ngành bàn bạc, giải quyết rồi báo cáo lại để cấp ủy biết.

Hai là, các cấp ủy nắm vững tình hình hoạt động của các cơ quan tư pháp, định kỳ nghe các ngành báo cáo, thường xuyên theo dõi, thu thập ý kiến từ nhiều nguồn thông tin khác đánh giá về ngành tư pháp để phát hiện những vấn đề cần quan tâm lãnh đạo. Đảng kịp thời có chủ trương, biện pháp lãnh đạo các cơ quan tư pháp đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của từng thời kỳ. Trong điều kiện tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, Đảng cần quan tâm lãnh đạo đồng bộ việc đổi mới hoạt động lập pháp, cải cách nền hành chính quốc gia và cải cách tư pháp. Nhiệm vụ lãnh đạo cải cách tư pháp phải được thực hiện trên tất cả các mặt công tác tổ chức, cán bộ, ở mọi khâu của hoạt động tố tụng. Kinh nghiệm và thực tiễn cho thấy, nhiệm vụ cải cách tư pháp liên quan đến rất nhiều vấn đề thuộc trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là trách nhiệm của các cơ quan tư pháp. Chính vì sự đặc thù này cho nên Đảng phải là người lãnh đạo thống nhất công cuộc cải cách tư pháp. Đây cũng là tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị đối với công tác tư pháp trong thời gian tới.

Ba là, thực hiện tốt chế độ kiểm tra các cơ quan tư pháp, kiểm tra cán bộ, đảng viên của các cơ quan tư pháp trong việc chấp hành quan điểm, đường lối của Đảng. Để việc kiểm tra đạt hiệu quả cao, không trùng lặp với việc kiểm tra về công tác chuyên môn của các cơ quan nhà nước, các cấp ủy xác định rõ những nội dung cần kiểm tra, xây dựng kế hoạch kiểm tra một cách cụ thể. Trong khi thực hiện việc kiểm tra, cần dựa vào các tổ chức đảng và đảng viên trong ngành tư pháp; đối với những vấn đề liên quan đến chuyên môn, khi muốn kết luận phải hết sức thận trọng, không can thiệp và làm ảnh hưởng đến quyền hạn, thẩm quyền của các cơ quan tư pháp theo luật định. Kết hợp tốt việc kiểm tra của cấp ủy với việc kiểm tra trong ngành (cấp trên kiểm tra cấp dưới), trên cơ sở đó, kịp thời phát hiện những sai sót, khuyết điểm của các cơ quan và cán bộ tư pháp để có biện pháp sửa chữa, khắc phục.

Bốn là, để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp, cần chú trọng công tác xây dựng đảng trong các cơ quan này. Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương, khóa VIII nêu rõ vai trò của tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan nhà nước: tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan nhà nước vừa là hạt nhân lãnh đạo chính trị của các cơ quan đó, vừa làm tham mưu cho Đảng về chủ trương, chính sách đối với những lĩnh vực có liên quan. Vai trò đó của tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan tư pháp lại càng có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi vì, các cơ quan tư pháp, cụ thể là các điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, chấp hành viên, có quyền hạn rất lớn, lại được thực thi trong điều kiện và một phạm vi độc lập tương đối cao. Để bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp và đội ngũ cán bộ tư pháp, các cấp ủy đảng phải kiện toàn, củng cố vững chắc các chi bộ, đảng ủy, ban cán sự đảng trong các cơ quan tư pháp, trước mắt kiện toàn các tổ chức đảng trong các cơ quan tư pháp cấp huyện; xác định rõ nhiệm vụ của từng tổ chức đảng, giới thiệu những đảng viên có tâm huyết, năng lực, kinh nghiệm để tham gia vào chi ủy, đảng ủy; xây dựng quy chế làm việc trong từng tổ chức đảng, định rõ quan hệ giữa ban cán sự với đảng ủy, chi ủy, giữa tổ chức đảng với thủ trưởng cơ quan để phối hợp thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan.

3 - Những yêu cầu đặt ra đối với công tác tư pháp

Thực hiện đường lối đổi mới, bên cạnh những thuận lợi, thời cơ, đất nước ta còn gặp không ít khó khăn, thách thức về kinh tế - xã hội, an ninh, trật tự an toàn xã hội. Riêng lĩnh vực an ninh, trật tự an toàn xã hội, chúng ta có thể thấy các thế lực thù địch, phản động vẫn tiếp tục chống phá Đảng và Nhà nước ta. Tình hình tranh chấp, vi phạm pháp luật, tội phạm còn diễn biến phức tạp; một số loại tội phạm có thể sẽ tiếp tục gia tăng. Tệ nạn tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đối với nước ta. Hoạt động tội phạm có tổ chức, có sự liên kết giữa các băng, nhóm tội phạm trong và ngoài nước có thể xảy ra nhiều hơn; sẽ xuất hiện một số loại tội phạm mới như đầu cơ chứng khoán, rửa tiền...; các đối tượng phạm tội sẽ tăng cường sử dụng những thành tựu mới nhất của khoa học - kỹ thuật vào những hoạt động tội phạm. Tình hình này đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ hết sức nặng nề, đòi hỏi công tác tư pháp phải có những chuyển biến mạnh mẽ và phấn đấu đạt được mục tiêu xây dựng nền tư pháp công bằng, dân chủ, nghiêm minh.

Trước hết, công tác tư pháp phải thực hiện đúng đường lối, chủ trương của Đảng, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp phải tiến hành đồng bộ với đổi mới hoạt động lập pháp và hành pháp, phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế, góp phần giữ vững và phát huy bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Thứ hai, công tác tư pháp phải ngăn ngừa có hiệu quả và xử lý kịp thời, nghiêm minh các tội phạm an ninh quốc gia, tội tham nhũng và các tội hình sự khác; bảo vệ trật tự, kỷ cương, bảo đảm và tôn trọng quyền dân chủ, quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức và công dân; phục vụ đắc lực công cuộc đổi mới, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ ba, công tác tư pháp phải phát huy được sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội trong đấu tranh phòng, chống vi phạm, tội phạm. Các cơ quan tư pháp phải là lực lượng nòng cốt, là chỗ dựa vững chắc của nhân dân trong đấu tranh phòng, chống vi phạm, tội phạm và giải quyết tranh chấp. Bảo đảm sự giám sát của Quốc hội, của Hội đồng nhân dân các cấp và của nhân dân đối với hoạt động của các cơ quan tư pháp.

Thứ tư, xây dựng các cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh và từng bước hiện đại, góp phần xây dựng, bảo vệ Đảng và Nhà nước. Tích cực đổi mới và hoàn thiện hệ thống pháp luật làm cơ sở cho việc đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp theo hướng phục vụ kịp thời công cuộc đổi mới kinh tế - xã hội, bảo vệ độc lập chủ quyền quốc gia, mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa. Bảo đảm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động tư pháp.

* TS, Phó trưởng ban Nội chính Trung ương.