Xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của Thủ đô

Một giá trị văn hóa nổi bật

Từ buổi bình minh của lịch sử đến nay, dân tộc Việt Nam luôn phải chống chọi với thiên tai - “sáng chắn bão giông, chiều ngăn nắng lửa” và liên tục bị bủa vây bởi mối nguy “địch họa”. Cũng bởi thế mà tiết kiệm là một trong những giá trị nổi bật trong văn hóa Việt Nam để có thể ứng phó linh hoạt với những biến đổi bất thường, rủi ro có thể xảy ra bất cứ thời điểm nào. Bởi vậy, người dân Việt Nam luôn tâm niệm cần tiết kiệm “Ăn phải dành, có phải kiệm”; “Năng nhặt chặt bị”; “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”; “Tích tiểu thành đại”; phê phán thói xa hoa, lãng phí “Ném tiền qua cửa sổ”;… Có thể thấy, lối sống tiết kiệm để vun vén cho tương lai trở thành nếp nghĩ thường nhật từ bao đời của người Việt Nam.

Tiếp nối truyền thống dân tộc, Đảng ta luôn quán triệt tinh thần thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí thông qua việc ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết, kết luận về phòng, chống lãng phí, như Nghị quyết số 04-NQ/TW, ngày 21-8-2006, của Hội nghị Trung ương 3 khóa X, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí”, Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25-5-2012, của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI “Về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khóa X”; Chỉ thị số 21-CT/TW, ngày 21-12-2012, của Ban Bí thư “Về việc đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”; Chỉ thị số 27-CT/TW, ngày 25-12-2023, của Bộ Chính trị “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đề ra yêu cầu kiên trì giáo dục rèn luyện đức tính liêm khiết, xây dựng văn hóa tiết kiệm, không tham nhũng, lãng phí, trước hết trong cán bộ đảng viên, công chức, viên chức. Quốc hội đã thông qua Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2013). Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2544/QĐ-TTg, ngày 30-12-2016, “Về ban hành Chương trình tổng thể của Chính phủ về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016 - 2020”; Quyết định số 1845/QĐ-TTg, ngày 2-11-2021, “Về việc ban hành Chương trình tổng thể của Chính phủ về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2021 - 2025”; Quyết định số 1579/QĐ-TTg, ngày 17-12-2024, “Về việc thành lập Ban Chỉ đạo phòng, chống lãng phí”…

“Đầu tàu” trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí

Là Thủ đô nghìn năm văn hiến, nơi hội tụ, kết tinh những giá trị văn hóa của dân tộc Việt Nam, tiết kiệm và phòng, chống lãng phí cũng là một trong những giá trị được Thủ đô Hà Nội đề cao. Thực tế cho thấy, thành phố Hà Nội luôn phát huy vai trò đầu tàu của cả nước trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trên địa bàn Thủ đô luôn được Thành ủy, Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố quan tâm chỉ đạo sâu sát với nhiều chương trình, kế hoạch được ban hành, như: Chương trình số 10-CTr/TU, ngày 17-3-2021, của Thành ủy “Về nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2021 - 2025”; Kế hoạch số 223-KH/TU, ngày 25-12-2023, của Thành ủy “Về thực hiện Chỉ thị số 27-CT/TW của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”; Kế hoạch số 168/KH-UBND, ngày 08-6-2023, của UBND thành phố “Về triển khai thực hiện Nghị quyết số 53/NQ-CP ngày 14-4-2023 của Chính phủ về thực hiện Nghị quyết số 74/2022/QH15 ngày 15-11-2022 của Quốc hội về đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”…

Ngày 20-11-2024, UBND thành phố ban hành Quyết định số 6037/QĐ-UBND “Về việc thành lập Ban Chỉ đạo về thực hiện các biện pháp phòng, chống lãng phí của UBND thành phố Hà Nội” do Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND thành phố làm Trưởng Ban Chỉ đạo. Ban Chỉ đạo có 22 thành viên, gồm lãnh đạo UBND thành phố và giám đốc, thủ trưởng các sở, ngành trực tiếp chỉ đạo, điều hành việc rà soát, xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện hiệu quả Kế hoạch thực hiện các biện pháp phòng, chống lãng phí của thành phố Hà Nội năm 2025 và các năm tiếp theo của từng ngành, lĩnh vực với 4 nhóm nội dung lớn, trong đó có 23 vấn đề cụ thể để tập trung rà soát, xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện. Hà Nội là thành phố đầu tiên trong cả nước thành lập Ban Chỉ đạo với quyết tâm đưa nội dung phòng, chống lãng phí thành nhiệm vụ thường xuyên, liên tục với mục tiêu tháo gỡ các nút thắt, điểm nghẽn để phát huy nguồn lực đầu tư xã hội từ đất đai, tài nguyên, vốn đầu tư ngoài ngân sách, đồng thời sử dụng tiết kiệm, hiệu quả vốn đầu tư công, các khoản chi từ ngân sách nhà nước. Cách làm của Hà Nội thể hiện rõ hơn sự quyết liệt, đồng lòng, trách nhiệm trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ phòng, chống lãng phí của thành phố.

Ngày 25-3-2025, UBND thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 1042/QĐ-UBND “Về việc ban hành Chương trình thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2025 của thành phố Hà Nội”; Quyết định số 3712/QĐ-UBND, ngày 8-7-2025 “Về việc ban hành Chương trình phòng, chống lãng phí đến năm 2035”, trong đó đề ra các mục tiêu cụ thể, giải pháp toàn diện, tạo chuyển biến mạnh mẽ từ nhận thức đến hành động trong toàn hệ thống chính trị và nhân dân.

Trên cơ sở đó, thành phố Hà Nội quán triệt thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí ở các cơ quan, đơn vị, các cấp, các ngành và trên các mặt của đời sống; khuyến khích, động viên các tầng lớp nhân dân tích cực thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Nhờ chủ động và quyết tâm trong quá trình triển khai thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí nên Hà Nội đã đạt nhiều kết quả tích cực trên nhiều lĩnh vực, góp phần quản lý, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh được giữ vững.

Tính đến hết năm 2024, Hà Nội tiếp tục là địa phương đi đầu trong thực thi Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030 (gọi tắt là chương trình). Chương trình được hiện thực hóa bằng hàng loạt hoạt động cụ thể. Trong lĩnh vực công nghiệp, hàng trăm cơ sở sản xuất đã triển khai các biện pháp tiết kiệm năng lượng. Hà Nội cũng đẩy mạnh công nhận danh hiệu “Cơ sở, tòa nhà sử dụng năng lượng xanh”, hỗ trợ các đơn vị tham gia Chương trình hiệu quả năng lượng cấp bộ; tổ chức các hội thảo phổ biến chính sách, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ kỹ thuật, cán bộ quản lý về tiết kiệm năng lượng. Công tác giám sát và thực hiện tuân thủ các quy định về sử dụng năng lượng cũng được đẩy mạnh. Hệ thống chiếu sáng công cộng được hiện đại hóa từng bước bằng các bộ điều khiển giám sát từ xa qua GSM/GPRS, kết hợp ứng dụng công nghệ LED, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả vận hành. Chương trình được lồng ghép với các mô hình ứng dụng công nghệ cao, như sử dụng hệ thống tưới tiết kiệm, bảo quản nông sản bằng thiết bị tiết kiệm điện, ứng dụng phân bón sinh học, vi sinh thay thế hóa chất. Chương trình lan tỏa ý thức sử dụng năng lượng tiết kiệm đến 100% cán bộ, giáo viên, học sinh trên toàn thành phố. Các hoạt động tắt thiết bị điện khi không dùng, giảm sử dụng điều hòa, tham gia Giờ Trái đất và Cuộc thi viết về môi trường đã tạo nên hiệu ứng xã hội tích cực. Sau 1 giờ tắt đèn sự kiện Giờ Trái đất năm 2025 (từ 20 giờ 30 đến 21 giờ 30 ngày 22-3), người dân Thủ đô đã chung tay với cả nước tiết kiệm lượng điện năng là 448.000kWh, tương đương khoảng 942,2 triệu đồng. Từ đó, giúp hình thành thói quen tắt các thiết bị điện không cần thiết, giúp tiết kiệm tài nguyên cho đất nước. Những hành động này không chỉ mang lại lợi ích cho bản thân mà còn cho cả cộng đồng, xã hội, thế giới. Với hiệu ứng lan tỏa của sự kiện Giờ Trái đất, phát huy kết quả thực hiện qua các năm, phong trào “Toàn dân tiết kiệm năng lượng hưởng ứng Giờ Trái đất năm 2025” với thông điệp “Chuyển dịch xanh - Tương lai xanh” ngày càng được lan tỏa rộng khắp, không chỉ dừng lại ở việc kêu gọi tiết kiệm điện, mà còn khuyến khích các hoạt động sản xuất năng lượng bền vững, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, thúc đẩy việc ứng dụng các sản phẩm, thiết bị tiết kiệm năng lượng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trên cả phương diện kinh tế và môi trường. Tổng năng lượng tiết kiệm năm 2024 của toàn thành phố Hà Nội đạt 148,4 kTOE đạt 1,67% mức  tiêu thụ năng lượng so với dự báo nhu cầu; trong đó lượng điện thành phố tiết kiệm là 537,39 triệu kWh, tương đương 2,3% thương phẩm cao hơn mục tiêu tiết kiệm tối thiểu 2,2% tổng điện năng tiêu thụ mà Hà Nội đặt ra.

Trong công tác phân bổ dự toán ngân sách nhà nước, thành phố đã thực hiện tiết kiệm khoảng 10% chi thường xuyên để thực hiện cải cách tiền lương; phê duyệt phương án sắp xếp lại, xử lý đối với hàng vạn cơ sở nhà, đất. Công tác quản lý, sử dụng nhà, đất từng bước được quan tâm, phù hợp tiêu chuẩn, định mức, tiết kiệm và hiệu quả…

Với người dân Hà Nội, việc thực hành tiết kiệm được thể hiện bằng nhiều cách khác nhau, từ thắt chặt chi tiêu đến tái sử dụng nhiều vật dụng, từ tiết kiệm đồ ăn thức uống đến việc tính toán hợp lý cho các khoản chi tiêu trong gia đình, cơ quan..., tiết kiệm thời gian, tiết kiệm cơ hội, tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm tài nguyên… Nhờ thực hành tiết kiệm, chống lãng phí mà hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, khai thác và sử dụng nguồn lực thành phố Hà Nội được nâng lên rõ rệt, đóng góp thiết thực vào tăng trưởng kinh tế - xã hội, ổn định đời sống nhân dân Thủ đô và cả nước.

Góp phần phát triển bền vững Thủ đô trong kỷ nguyên mới

Thực tế hiện nay cho thấy, nhận thức về thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí ở một số cán bộ, đảng viên và người dân Hà Nội vẫn chưa đầy đủ, sâu sắc; có lúc, có nơi tổ chức chưa tốt, chấp hành chưa nghiêm; một số cơ quan, đơn vị, địa phương, một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa gương mẫu trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, có nhiều hành động tiêu cực, nhiều vụ án tham ô, lãng phí, gây thất thoát lớn tài sản của Nhà nước và nhân dân… Chính sách, pháp luật, nhất là chế độ quản lý tài chính, tín dụng, tài sản công, đầu tư công, đất đai, đấu thầu, quản lý vốn, tài sản nhà nước chưa hoàn thiện, còn bất cập.  Bên cạnh đó, một bộ phận không nhỏ người dân nhiễm thói xa hoa, lãng phí, coi trọng sự hào nhoáng bên ngoài. Tất cả đều gây ra những hậu quả trước mắt và lâu dài, không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến xã hội và môi trường. Thực tế này càng đặt ra yêu cầu cấp thiết là xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí để góp phần phát triển bền vững Thủ đô trong kỷ nguyên mới. Một số giải pháp cần chú trọng thực hiện là:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền và nhân dân Thủ đô về vai trò của thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa Việt Nam và văn hóa Thăng Long - Hà Nội để nâng cao trách nhiệm xã hội của mỗi công dân trong xây dựng văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí. Tăng cường lồng ghép nội dung giáo dục thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong hệ thống giáo dục Thủ đô. Đa dạng hóa, đổi mới hình thức và huy động sự tham gia vào cuộc của các cơ quan thông tấn, báo chí trong công tác tuyên truyền, vận động lan tỏa văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong toàn xã hội. Các cơ quan, đơn vị, địa phương trên địa bàn Thủ đô cần xây dựng kế hoạch, chương trình cụ thể, nêu cao trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí gắn với thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao.

Thứ hai, xây dựng văn hóa tiết kiệm bắt đầu từ mỗi cá nhân, hình thành trong gia đình, trường học, công sở, doanh nghiệp và lan tỏa ra toàn xã hội. Nhà trường, gia đình và xã hội cần tích cực phối hợp giáo dục để hình thành thói quen và ý thức tiết kiệm từ khi con em còn nhỏ. Trong mỗi gia đình, bố mẹ, ông bà cũng phải là các tấm gương trong thực hành tiết kiệm. Tiết kiệm cũng cần trở thành chuẩn mực ứng xử trong mỗi gia đình. Cán bộ, đảng viên của Thủ đô cần gương mẫu, đi đầu trong việc xây dựng văn hóa tiết kiệm. Cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp và toàn xã hội cần thường xuyên đôn đốc, kiểm tra việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, áp dụng các mô hình sản xuất bền vững và có trách nhiệm xã hội… Các đoàn thể chính trị - xã hội cũng nghiên cứu đưa thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí thành một trong những chuẩn mực của hội viên, đoàn viên… Cộng đồng dân cư, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp trên địa bàn Thủ đô Hà Nội nên thiết lập quy tắc rõ ràng để khuyến khích thành viên của mình thực hành tiết kiệm trong sử dụng thời gian, tài sản công, tài nguyên… Tổ chức các phong trào thi đua, các cuộc vận động sôi nổi, thiết thực nhằm khơi dậy, lan tỏa, cổ vũ thực hành văn hóa tiết kiệm để mỗi cá nhân, cộng đồng nhận thấy tiết kiệm là lối sống đẹp và văn minh. Đồng thời nghiên cứu xây dựng và tổ chức triển khai hệ giá trị, chuẩn mực văn hóa tiết kiệm phù hợp với cá nhân, tổ chức trên địa bàn Thủ đô trong bối cảnh mới để có cơ sở thực hành, phát triển văn hóa tiết kiệm trong toàn xã hội.

Thứ ba, phát huy quyền làm chủ của nhân dân Thủ đô cũng như vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức chính trị - xã hội, hội quần chúng và nhân dân, tạo điều kiện cho hoạt động thanh tra nhân dân và giám sát của cộng đồng dân cư ở cơ sở kịp thời phát hiện, thông tin, phản ánh, ngăn chặn hành vi gây thất thoát, lãng phí, tiêu cực. Kịp thời biểu dương, khen thưởng, nhân rộng các điển hình, sáng kiến; có biện pháp thiết thực bảo vệ người đấu tranh, tố giác hành vi gây lãng phí, thất thoát. Bổ sung, hoàn thiện quy định, quy chế, hương ước, quy ước của cơ quan, đơn vị, cộng đồng dân cư trên địa bàn Thủ đô gắn với các cuộc vận động và phong trào thi đua yêu nước; cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Thứ tư, đẩy mạnh thực hiện Quyết định số 3712/QĐ-UBND, ngày 8-7-2025, của UBND thành phố Hà Nội “Về việc ban hành Chương trình phòng, chống lãng phí đến năm 2035” với các nhóm nhiệm vụ và giải pháp, như hoàn thiện chính sách, pháp luật trên các lĩnh vực quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống lãng phí; tập trung xây dựng, tinh gọn bộ máy và xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức hiệu lực, hiệu quả; quản lý, sử dụng tài nguyên, nhân lực, vật lực, tài lực hiệu quả, tăng cường tính bền vững; nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng; đẩy mạnh cải cách hành chính, tập trung cắt giảm tối đa thủ tục hành chính, chi phí tuân thủ của người dân, doanh nghiệp; tập trung giải quyết dứt điểm tồn tại kéo dài đối với các dự án quan trọng, trọng điểm, dự án hiệu quả thấp, tồn đọng, kéo dài gây thất thoát, lãng phí lớn; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, điều tra, xử lý các vụ việc lãng phí; nâng cao nhận thức, phát huy vai trò và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và nhân dân Thủ đô trong phòng, chống lãng phí; tăng cường năng lực cho cán bộ làm công tác phòng, chống lãng phí./.