Hiến pháp nước ta đã nêu rõ: Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Cấp ủy là người thay mặt cho tổ chức đảng làm vai trò tổ chức, thực hiện các nhiệm vụ lãnh đạo của Đảng, trong đó bí thư cấp ủy (người đứng đầu) giữ vai trò chủ trì, có thể hiểu là chỉ huy. Người đứng đầu phải có những thẩm quyền, trách nhiệm nhất định trong mối quan hệ với các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể nhân dân.

Phẩm chất người cộng sản và năng lực cá nhân là điều kiện tiên quyết giúp người đứng đầu hoàn thành nhiệm vụ. Một cách tổng thể, người đứng đầu cần có phẩm chất, năng lực, có tinh thần trách nhiệm cao, “có một số nét đặc sắc, một số điểm sáng nổi bật, khắc họa rõ nét hơn bản sắc, tính cách của họ, làm cho họ trở thành người “có góc có cạnh”(1).

Người có phẩm chất, năng lực, có tinh thần trách nhiệm cao có thể làm tốt được thẩm quyền, trách nhiệm người đứng đầu, vì họ hiểu rõ bổn phận của mình phải làm những gì và làm như thế nào. Ngược lại, người có phẩm chất đạo đức kém, năng lực yếu, thiếu tinh thần trách nhiệm mà giữ vị trí đứng đầu e không sớm thì muộn sẽ mang tai họa cho Đảng, cho nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Phải đào tạo một mớ cán bộ phụ trách, có gan làm việc, ham làm việc. Có thế Đảng mới thành công. Nếu đào tạo một mớ cán bộ nhát gan, dễ bảo “đập đi, hò đứng”, không dám phụ trách. Như thế là một việc thất bại cho Đảng.”(2).

Thời gian tới, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quyết tâm phấn đấu thực hiện tốt một số nhiệm vụ cơ bản như: phát huy vai trò, trách nhiệm của mình trong việc tham gia xây dựng Đảng; nâng cao nhận thức, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng; tăng cường sự đồng thuận xã hội và sự vững mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Ở các cấp, gắn việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh với triển khai thực hiện xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền trong sạch vững mạnh; công tác giám sát cán bộ, đảng viên, công chức ở khu dân cư; thực hiện vai trò giám sát, phản biện xã hội thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, Quy chế dân chủ ở cơ sở.

Trách nhiệm là phần việc mà mỗi người phải làm, người đứng đầu thì phần việc đó nặng nề hơn, do đó cần có dũng khí, có tính quyết đoán trong chủ trương và quyết liệt trong hành động. Để giúp người đứng đầu hoàn thành trọng trách thì thẩm quyền cũng như trách nhiệm của họ cần sớm được luật hóa. Thẩm quyền là phần việc tổ chức giao cho người đứng đầu làm tới mức độ nào, phạm vi nào. Vượt quá thẩm quyền sẽ là lạm dụng quyền hạn, nhiệm vụ thì cần phải xem xét về động cơ, về ý thức tổ chức kỷ luật. Với tôn chỉ hoạt động của Đảng thì mối quan hệ giữa người đứng đầu cấp ủy và người đứng đầu các tổ chức trong hệ thống chính trị phải dựa trên nguyên tắc dân chủ, bình đẳng và tôn trọng pháp luật, điều lệ. Với ý nghĩa đó, có thể nói rằng: Đảng mang tính chất đoàn thể là vận động, thuyết phục, Đảng cần thực hiện vai trò lãnh đạo của mình bằng sự “đồng thuận xã hội”, tránh thái độ độc đoán, chuyên quyền. Có thể phát triển tinh thần đồng thuận xã hội thành một chủ thuyết cách mạng, như Bác Hồ đã dạy “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Cũng xin được nói thêm rằng chủ thuyết “nhân đức” của Khổng Tử cách đây hơn 2.600 năm vẫn sáng như sao trên trời, một số học giả trên thế giới đang khuyến nghị nên phổ quát cho thế kỷ XXI.

Quan hệ giữa tổ chức đảng và tổ chức Mặt trận là quan hệ đặc biệt. Đảng không đứng trên, đứng ngoài mà đứng trong lòng nhân dân; Đảng phấn đấu cho lợi ích của cả dân tộc. Đảng lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc thông qua đảng đoàn; Đảng tôn trọng nguyên tắc tự nguyện, hiệp thương dân chủ trong Mặt trận Tổ quốc. Bởi vậy, mối quan hệ giữa người đứng đầu các tổ chức này là mối quan hệ rất đặc biệt, “vừa là đồng chí, vừa là đồng minh”. Với các đoàn thể, cũng cần sự tôn trọng tính độc lập của tổ chức theo điều lệ quy định, đặc biệt là phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội, giữ mối liên hệ mật thiết, máu thịt giữa Đảng, Nhà nước với các tầng lớp nhân dân; thông qua vai trò những người đứng đầu để làm cho sợi dây gắn bó thêm bền chặt.

Trong những thời kỳ trước đây, khi chưa nắm chính quyền, Đảng ít mắc khuyết điểm trong các mối quan hệ với nhân dân. Vì, Đảng đã thực sự gần nhân dân, cán bộ đảng viên cùng ăn, cùng ở, cùng làm với nhân dân, vận động thuyết phục và dựa hẳn vào đồng bào “lấy sức ta giải phóng cho ta”, đồng tâm hiệp sức vì mục đích chung là giành độc lập tự do cho nước nhà. Ngày nay trong hòa bình xây dựng đất nước, đời sống nhân dân có cải thiện, từng bước được nâng cao, nhưng niềm tin với Đảng không được mặn mà như trước nữa. Vì sao? Cái chính là do một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên thiếu gương mẫu, quan liêu, xa dân, thiếu trách nhiệm với nhân dân. Nghiêm khắc mà nói, chúng ta đã không thực hiện tốt nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, mặc dù rất tôn trọng chế độ làm việc tập thể, coi làm việc tập thể là một nguyên tắc của đảng vô sản, V.I. Lê-nin vẫn hết sức đề cao chế độ trách nhiệm cá nhân. Người yêu cầu, phải không ngừng phấn đấu làm sao cho trên thực tế bảo đảm được trách nhiệm cá nhân của mỗi người đối với một công tác nhất định một cách chính xác và nghiêm ngặt.

Vậy, làm thế nào để chính xác, làm thế nào để nghiêm ngặt?

Trong điều kiện và hoàn cảnh hiện nay, cần thiết lập những quy chế, quy định, có chế tài cần thiết, chú trọng đổi mới phương thức lãnh đạo, phong cách làm việc. Trên tinh thần đó, chúng ta phải có nhiều cách làm chủ động và sáng tạo. Ngày 25-4-2012, Đảng bộ Quảng Ngãi đã ban hành Quy chế tiếp xúc, đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu các cấp ủy đảng trong tỉnh với nhân dân. Cứ ba tháng tiếp xúc, đối thoại một lần; chậm nhất ba mươi ngày sau khi có buổi làm việc của bí thư cấp ủy, các cơ quan có trách nhiệm phải thông báo bằng văn bản về kết quả giải quyết vụ việc cho tập thể, cá nhân có liên quan. Thiết nghĩ, đó là những quy định cần thiết cho người đứng đầu, với tinh thần thật cụ thể, thiết thực để chúng ta triển khai thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”.

Từ những điều đã trình bày trên, để nâng cao hiệu quả mối quan hệ giữa người đứng đầu cấp ủy với người đứng đầu các tổ chức chính trị -xã hội, xin đề xuất một số giải pháp cụ thể:

1 - Hằng năm, giữa người đứng đầu cấp ủy và người đứng đầu tổ chức chính trị - xã hội phải hoạch định chương trình phối hợp, nêu ra được những công việc phải làm. Như vậy mới có định hướng cho bộ phận tham mưu giúp việc, bố trí thời gian nghiên cứu khảo sát, chuẩn bị các đề án, công việc một cách chu đáo, khoa học và hiệu quả. Cách làm như vậy đòi hỏi sự sâu sát, chăm lo giải quyết, đôn đốc công việc của người đứng đầu, chứ không chỉ chung chung trên văn bản giấy tờ. Rõ ràng ở đây cần một sự sâu sát và chuyên cần, không thể qua loa đại khái, “dài dòng, rỗng tuếch”, “sáo cũ”, “cầu kỳ”, “hay nói chữ”, “nói không ai hiểu”, như lời Bác Hồ đã chỉ ra trong việc “Chống thói ba hoa”. Trong tác phẩm nổi tiếng “Sửa đổi lối làm việc”, Bác chỉ rõ: Cách lãnh đạo đúng là “liên hợp chính sách chung với sự chỉ đạo riêng” và “liên hiệp người lãnh đạo với quần chúng”.

2 - Hai bên thống nhất phương thức lãnh đạo, chỉ đạo, chế độ báo cáo thỉnh thị, kiểm tra giám sát một cách nền nếp, thường xuyên hằng tháng, hằng quý. Việc này có thể làm những người đứng đầu bận rộn thêm, ảnh hưởng đến công việc lãnh đạo chung, nhưng đó chính là trách nhiệm, thẩm quyền của người đứng đầu. Để tháo gỡ khó khăn này, cần biết phân công, sắp xếp công việc hợp lý và kiểm tra sát sao. Có thể là đồng chí trợ lý, được phân công giúp việc cho bí thư cấp ủy; trợ lý có trách nhiệm sắp xếp công việc, lựa chọn thời gian thích hợp giúp bí thư xử lý công việc nhanh gọn, hiệu quả.

3 - Ngoài thời gian làm việc tại công sở, người đứng đầu cấp ủy cần “vi hành”, thăm và làm việc với các cơ quan đoàn thể, gần gũi, nắm bắt tâm tư nguyện vọng của quần chúng. Cách tiếp cận này đơn giản, chân thành, không cần phải phát thanh, truyền hình; “hữu xạ tự nhiên hương” - lòng dân thêm ấm cúng, lãnh đạo thêm uy tín. Đối với cấp dưới, cộng sự, người đứng đầu có thể dành thời gian đến thăm gia đình, biết được hoàn cảnh, động viên nhau công tác, củng cố “hậu phương vững chắc”, ắt mọi việc thành công./.

--------------------------------------------------

 (1) GS, TS Nguyễn Phú Trọng: Xây dựng chỉnh đốn Đảng - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr. 446 - 447

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. 5, tr. 281