Vùng Tây Bắc Việt Nam bao gồm các tỉnh Lào Cai, Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, Yên Bái - đây đều là những tỉnh có vị trí địa lý rất hiểm trở, đa phần là đồi núi, xen kẽ những bản làng ở sườn núi, dân số phân bố không đồng đều, trình độ dân trí một số khu vực còn thấp, đời sống còn nhiều khó khăn. Đây cũng là vùng đất mang nhiều dấu ấn lịch sử. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân cả nước và các dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam đã anh dũng đứng lên đánh bại thực dân Pháp xâm lược, làm nên một “Điện Biên Phủ - lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. Vì thế, vùng Tây Bắc Việt Nam có nhiều di tích lịch sử, văn hóa lưu giữ những kỷ vật, chứng tích thời kỳ cách mạng hào hùng của dân tộc. Vùng Tây Bắc Việt Nam có nhiều giá trị văn hóa tiêu biểu đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số, đó là phong tục, tập quán, lối sống, tính cách trong giao tiếp, ứng xử, đi lại, ăn mặc, ở và những nghi lễ trong cưới, hỏi, ma chay, giỗ chạp, xây nhà, sinh con, đặt tên con; đó còn là văn hóa thêu, dệt, sản xuất, cúng giỗ tổ tiên, tổ chức lễ hội văn hóa, trò chơi dân gian… Tất cả các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể đó đều gắn liền với cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số.

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể không chỉ tạo nên bản sắc từng dân tộc, cố kết cộng đồng, mà còn là động lực tinh thần thúc đẩy các hoạt động kinh tế - xã hội ở mỗi khu vực, địa bàn phát triển. Không gian văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số mang đậm bản sắc riêng độc đáo của mỗi dân tộc. Dân tộc Thái ưa thích ca hát, nhiều điệu múa, như múa xòe, múa sạp, múa quạt đã được trình diễn trên sân khấu trong và ngoài nước, thu hút nhiều người xem. Đặc biệt, dân tộc Thái còn có chò trơi dân gian “Ném còn” rất đặc trưng, nổi tiếng. Dân tộc Mông ưa chuộng trang phục, đó là sự cầu kỳ, cẩn thận trong đường nét, cách mặc, trang trí những phụ kiện đi kèm và rất gắn bó với trang phục truyền thống. Múa khèn là đặc trưng nổi bật của văn hóa Mông nói riêng và của dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam nói chung. Múa khèn là sinh hoạt văn hóa không thể thiếu được trong đời sống của người Mông, khi vui là mời gọi bạn xuống chợ, du xuân, chúc mừng nhau trong cưới hỏi…, khi buồn là tiễn biệt người thân về thế giới bên kia. Văn hóa thổi khèn của người Mông đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian vào năm 2015…

Đồng bào dân tộc thiểu số quan tâm chú trọng đến đời sống văn hóa tinh thần. Không gian sinh hoạt văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ bó hẹp trong phạm vi một khu vực, địa phương, bản, làng, mà luôn có sự mở rộng giao lưu, kết nối giữa các khu vực, địa phương. Văn hóa vật thể và phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số vừa phản ánh những đặc trưng văn hóa của dân tộc, đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý thức cộng đồng, đoàn kết gắn bó, trọng nghĩa tình, giản dị, thủy chung; là tính cố kết rất bền chặt trong lao động, sản xuất, chống lại thiên nhiên khắc nghiệt, vừa thể hiện sự giao hòa với thiên nhiên, núi rừng, cuộc sống lạc quan, yêu đời; phản ánh tính cần cù, thông minh, sáng tạo, kiên trì trong làm việc; tinh tế, tự trọng, tin người và rất cầu thị, mến khách. Những giá trị văn hóa đặc sắc riêng có của đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam được biểu hiện rõ nhất, đầy đủ nhất thông qua văn hóa trang phục, nhà cửa, cách nấu các món ăn; quan hệ gia đình, dòng họ, cộng đồng, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, phong tục, tập quán, nghi lễ… Các giá trị văn hóa đó của đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam cần được các thế hệ gìn giữ, lưu truyền, bảo tồn, đồng thời phải được phát huy, trở thành một nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Quyết định số 1719/QĐ-TTg, ngày 14-10-2021, của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025” xác định: giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc thiểu số đi đôi với xóa bỏ phong tục, tập quán lạc hậu và gắn với phát triển du lịch là 1 trong 10 dự án trọng điểm. Để hoàn thành được mục tiêu này, vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện là rất quan trọng. Hệ thống chính trị cơ sở là cấp cuối cùng, là nơi gần dân nhất, sát dân nhất; đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước có đi vào thực tiễn cuộc sống hay không phụ thuộc rất nhiều vào tính năng động, sáng tạo của hệ thống chính trị cơ sở. Hệ thống chính trị cơ sở vùng Tây Bắc Việt Nam có chức năng, nhiệm vụ chung là thực hiện các chương trình, kế hoạch, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh toàn diện. Vai trò của đội ngũ cán bộ cơ sở là người dân tộc thiểu số đặc biệt quan trọng đối với vùng Tây Bắc Việt Nam. Đội ngũ này có thể khắc phục những khó khăn do đặc thù của địa hình hiểm trở, của những phong tục, tập quán riêng; am hiểu và gần gũi với đồng bào dân tộc thiểu số, thuận lợi hơn khi đưa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đến với đồng bào dân tộc thiểu số.

Những năm vừa qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, hệ thống chính trị cơ sở nói chung và vùng Tây Bắc Việt Nam nói riêng đã làm tốt công tác tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc thiểu số chấp hành nghiêm đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; những chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số được đội ngũ cán bộ cơ sở vùng Tây Bắc Việt Nam lĩnh hội, cụ thể hóa, tích cực, chủ động phối hợp với các già làng, trưởng bản, người có uy tín tổ chức các hoạt động, như xây dựng, bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, sửa sang, làm mới nhà văn hóa thôn, hướng dẫn đồng bào phát triển kinh tế, áp dụng khoa học - kỹ thuật vào lao động, sản xuất, qua đó nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào, vận động đồng bào xóa bỏ hủ tục lạc hậu. Các tỉnh Sơn La, Lai Châu, Điện Biên triển khai nhiều đề tài khoa học, đề án, dự án, chương trình bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc, như: “Khảo sát sưu tầm lễ hội dân tộc Mông tỉnh Sơn La”, “Giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc Thái trong quá trình hội nhập quốc tế”, “Bảo tồn văn hóa vùng tái định cư thủy điện Sơn La”, “Bảo tồn di sản văn hóa vùng lòng hồ thủy điện Sơn La”, Đề án “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp các dân tộc gắn với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Lai Châu giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030”, Chương trình Bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc tỉnh Ðiện Biên gắn với phát triển kinh tế - xã hội… Công tác bồi dưỡng kiến thức về văn hóa cho đội ngũ cán bộ cơ sở được các sở văn hóa, phòng quản lý văn hóa ở các tỉnh, huyện vùng Tây Bắc Việt Nam quan tâm, chú trọng, tổ chức thành lớp học, mời những chuyên gia có kinh nghiệm nghiên cứu, giảng dạy về văn hóa để truyền đạt, phổ biến cho người học…

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, vẫn còn một số hạn chế về nhận thức và tổ chức hoạt động. Một số cán bộ chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm trong tuyên truyền, vận động, hướng dẫn đồng bào cách thức, biện pháp giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể để phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo; vai trò, trách nhiệm của hệ thống chính trị cơ sở vùng Tây Bắc Việt Nam chưa có sự phân định rõ ràng và chưa có sự phối hợp chặt chẽ trong tổ chức thực hiện chương trình, kế hoạch giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội có lúc, có nơi còn hạn chế trong nắm bắt, lắng nghe tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của đồng bào dân tộc thiểu số để có những hình thức, biện pháp giữ gìn bản sắc văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp.

Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Động lực và nguồn lực phát triển quan trọng của đất nước là khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và nền văn hóa, con người Việt Nam”⁽²⁾. Do đó, vai trò hệ thống chính trị cơ sở trong giữ gìn bản sắc văn hóa, khơi dậy tinh thần yêu nước, khơi thông động lực và nguồn lực văn hóa, con người dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam là rất quan trọng, không chỉ là mục tiêu trước mắt mà còn là nhiệm vụ mang tính chiến lược lâu dài, bảo đảm cho sự phát triển nhanh và bền vững vùng Tây Bắc của Tổ quốc. Để đạt được mục tiêu đó, cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể về tầm quan trọng giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam.

Cấp ủy các cấp, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội (đoàn thanh niên, hội phụ nữ, hội nông dân…) quán triệt quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách, nghị quyết, chương trình của Đảng, Nhà nước về gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời tích cực tuyên truyền, phổ biến đến đồng bào các dân tộc, hệ thống chính trị cơ sở ở mỗi địa phương cần cụ thể hóa thành các chương trình, kế hoạch cụ thể, phù hợp với đặc thù từng khu vực, địa bàn, để triển khai có hiệu quả. Quá trình thực hiện chương trình, kế hoạch cần có sơ kết, tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm, đề ra phương hướng, nhiệm vụ tiếp theo kịp thời, hiệu quả.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam.

Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam có ý nghĩa rất quan trọng. Thực tiễn những năm qua cho thấy, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ là người dân tộc thiểu số được quan tâm, chú trọng, có sự phát triển về số lượng, chất lượng; tuy nhiên, vẫn chưa tương xứng so với yêu cầu, nhiệm vụ. Đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều khó khăn, nhất là ở vùng sâu, vùng xa; nhiều hủ tục vẫn tồn tại trong đời sống sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số… Do đó, đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa phải nâng cao trình độ về mọi mặt, nhất là những kiến thức về văn hóa, phong tục, tập quán, lối sống, lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số, tiếng dân tộc, ngoại ngữ; hòa  vào cuộc sống của đồng bào để thực sự thấu hiểu, qua đó, hướng dẫn, giúp đỡ đồng bào dân tộc thiểu số cách thức, phương pháp bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa. Hằng năm, mở những lớp tập huấn cho cán bộ làm công tác văn hóa để cập nhật, bổ sung thông tin, các chủ trương, chương trình, kế hoạch của Đảng, Nhà nước về văn hóa. Tích cực, chủ động phối hợp với nghệ nhân, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số để tổ chức các hoạt động văn hóa. Tham mưu, đề xuất với cấp trên phục hồi giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số, bảo đảm cho hoạt động văn hóa đi vào chiều sâu, có tác dụng quan trọng nâng cao cuộc sống cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Ba là, tăng cường phối hợp với các bộ phận, lực lượng liên quan tổ chức hoạt động quảng bá, giới thiệu, tôn vinh giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam với các địa phương khác.

Hệ thống chính trị cơ sở vùng Tây Bắc Việt Nam tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch, chương trình giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số, phân công, giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ phận, lực lượng. Phối hợp chặt chẽ với đồng bào dân tộc thiểu số tổ chức các hoạt động quảng bá, giới thiệu sản phẩm, đặc sản của địa phương đến với du khách, qua đó, tạo thành chuỗi cung ứng sản phẩm liên hoàn, rộng rãi với các địa phương khác, nhất là với các tổ chức quốc tế. Những hoạt động quảng bá, giới thiệu giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số cần có sự vào cuộc thường xuyên của cả hệ thống chính trị cơ sở, với sự bảo đảm đầy đủ các điều kiện về cơ sở vật chất, nhất là kinh phí hoạt động, nguồn lực con người, cụ thể đó là các nghệ nhân biểu diễn, giới thiệu sản phẩm đặc trưng của địa phương…

Bốn là, tích cực, chủ động đấu tranh với các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, phản động lợi dụng văn hóa dân tộc thiểu số để chống phá cách mạng ở vùng Tây Bắc Việt Nam.

Xu thế mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng, cạnh tranh quốc tế và cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa - tư tưởng diễn ra quyết liệt, phức tạp; sự phát triển của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư vừa đem lại những thời cơ, thuận lợi, vừa tạo ra những nguy cơ, thách thức đối với hệ thống chính trị cơ sở cho việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam. Bên cạnh đó, các thế lực thù địch, phản động thường xuyên tuyên truyền, xuyên tạc quan điểm, đường lối, chính sách về văn hóa, dân tộc của Đảng, Nhà nước ta… Tình hình đó đặt ra yêu cầu hệ thống chính trị cơ sở phải tích cực, chủ động đấu tranh với các quan điểm sai trái, phản động; tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp đối với hoạt động giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số; Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số; xây dựng không gian văn hóa và tạo điều kiện để đồng bào dân tộc thiểu số phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp, tổ chức hoạt động vui chơi giải trí, xây dựng nhà văn hóa thôn, bản, câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa, văn nghệ…, vận động đồng bào thực hiện nếp sống văn hóa, từng bước xóa bỏ hủ tục lạc hậu; hướng dẫn đồng bào thực hiện các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng vùng Tây Bắc ngày càng giàu mạnh, đậm đà bản sắc dân tộc.

Bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam là bức tranh thổ cẩm đa sắc và đặc sắc góp phần làm giàu có nền văn hóa của dân tộc, là động lực và nguồn lực phát triển quan trọng đối với vùng Tây Bắc Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Để giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc Việt Nam, hệ thống chính trị cơ sở cần có sự thống nhất về nhận thức và hành động, nỗ lực hơn nữa để thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng: “Từng bước vươn lên khắc phục các hạn chế con người Việt Nam; xây dựng con người Việt Nam thời đại mới, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại “⁽³⁾./.

--------------------

(1), (2), (3) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 143, 34, 143