Cơ sở xác định việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, tính đa dạng trong thành phần của tổ chức đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ trong cách tiếp cận. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) có thành viên là các tổ chức và các cá nhân tiêu biểu trong các tầng lớp nhân dân, các dân tộc, các tôn giáo, nhân sĩ, trí thức, người Việt Nam ở nước ngoài,... trong đó có đảng viên và người ngoài Đảng. Thành viên của MTTQVN gồm Đảng Cộng sản Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; vì thế, sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống ủy ban MTTQVN các cấp và các thành viên khác có liên quan mật thiết nhau, nhưng không hoàn toàn đồng nhất, với mỗi thành viên lại có những yêu cầu về nội dung, cách thức khác nhau.

Thứ hai, sự lãnh đạo của Đảng với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc không tách rời sự lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tên gọi trong giai đoạn hiện nay của tổ chức Mặt trận dân tộc thống nhất trong lịch sử cách mạng của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng, là một tổ chức liên minh chính trị, trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam. Việc xác định rõ vị trí của Đảng trong MTTQVN, xác định quan điểm của Đảng về khối đại đoàn kết toàn dân tộc, về vai trò, vị trí của Mặt trận dân tộc thống nhất trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng đã thể hiện phương thức lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN; và đó cũng đồng thời là nội dung sự lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN. Thông thường, mỗi nội dung lãnh đạo đều đòi hỏi có phương thức lãnh đạo tương ứng; nhưng giữa phương thức lãnh đạo và nội dung lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN có sự hòa quyện với nhau, khó phân biệt riêng rẽ.

Thứ ba, nghiên cứu về phương thức lãnh đạo của Đảng sẽ không thể tách rời những bài học kinh nghiệm rút ra trong thực tiễn hoạt động lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN từ nhiều thập niên qua. Đó là một quá trình không đơn giản, khi vừa phải không ngừng đấu tranh chống các khuynh hướng quá tả, hay quá hữu; vừa phải tránh những nhận thức và việc làm dẫn tới hoặc buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng, hoặc bao biện, làm thay, mệnh lệnh, áp đặt, coi MTTQVN chỉ như một tổ chức đoàn thể, từ đó coi Đảng đứng ngoài, đứng trên để lãnh đạo MTTQVN. Những hiện tượng trên chẳng những không tăng cường được vai trò lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN, mà còn làm suy giảm sự lãnh đạo đó.

Thứ tư, sự lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN không thể tách rời tư tưởng Hồ Chí Minh về Mặt trận dân tộc thống nhất. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt nền móng cho quan điểm, đường lối của Đảng về công tác mặt trận. Nói chuyện tại lớp bồi dưỡng cán bộ về công tác mặt trận (tháng 8-1962), Người chỉ rõ: “Công tác mặt trận là một công tác rất quan trọng trong toàn bộ công tác cách mạng... Trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân cũng như trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, Mặt trận dân tộc thống nhất vẫn là một trong những lực lượng to lớn của cách mạng Việt Nam”⁽¹⁾.

Về mối quan hệ giữa Đảng với Mặt trận dân tộc thống nhất, Người nhấn mạnh: “Đảng không thể đòi hỏi Mặt trận thừa nhận quyền lãnh đạo của mình, mà phải tỏ ra là một bộ phận trung thành nhất, hoạt động nhất và chân thực nhất. Chỉ trong đấu tranh và công tác hằng ngày, khi quần chúng rộng rãi thừa nhận chính sách đúng đắn và năng lực lãnh đạo của Đảng, thì Đảng mới giành được địa vị lãnh đạo”⁽²⁾.

Những luận điểm đó của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt cơ sở tư tưởng, lý luận và là “kim chỉ nam” về mối quan hệ giữa Đảng với MTTQVN; đó là căn cứ để luận giải và đề ra phương hướng đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN theo hướng nêu gương, giáo dục, thuyết phục, nhằm khắc phục bệnh chủ quan, duy ý chí, quan liêu, mệnh lệnh - một căn bệnh rất dễ mắc phải trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền.

Mặt trận dân tộc thống nhất là ngôi nhà chung của mọi thành phần, giai cấp, tầng lớp người Việt Nam yêu nước dưới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng; vì thế, tổ chức mặt trận đã phát huy được sức mạnh đoàn kết, yêu nước của dân tộc ta và trở thành một trong những lực lượng to lớn của cách mạng trong mọi thời kỳ. Đó chính là những kinh nghiệm quý cần được kế thừa, vận dụng triệt để, sáng tạo trong sự nghiệp cách mạng ngày nay.

Phương hướng, giải pháp đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Một là, phải làm rõ đặc điểm mối quan hệ giữa Đảng với MTTQVN.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) đã chỉ rõ: Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là thành viên vừa là người lãnh đạo Mặt trận. Trước đó, quan điểm này đã được Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa VI (Nghị quyết số 08B-NQ/HNTW, ngày 27-3-1990) làm rõ: “Các cấp ủy đảng từ Trung ương đến cơ sở phải thực hiện tốt vai trò của Đảng vừa là thành viên, vừa là người lãnh đạo của Mặt trận, trình bày các chủ trương, chính sách của Đảng, lắng nghe ý kiến và cùng bàn bạc, hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên của Mặt trận, động viên phong trào hành động cách mạng rộng lớn của nhân dân”⁽³⁾.

Thực chất mối quan hệ giữa Đảng với MTTQVN là quan hệ nêu gương, thuyết phục, giáo dục giữa đại diện của Đảng với đại diện các tầng lớp nhân dân rộng rãi nhất; nói cách khác, Đảng tham gia MTTQVN tức là hòa mình trong nhân dân. Để tránh cho Đảng không rơi vào nguy cơ quan liêu, xa rời quần chúng, thì một mặt, thông qua MTTQVN, đưa được đường lối, chủ trương của Đảng đến với nhân dân; mặt khác, chân thành lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân để hoàn thiện đường lối, chủ trương của Đảng. Sự thông tin hai chiều trong môi trường MTTQVN là điều rất cần thiết, hữu ích cho sự lãnh đạo của Đảng, là điều kiện rất thuận lợi để gắn bó Đảng, Nhà nước với nhân dân. Những chủ trương, đường lối của Đảng về “quốc kế, dân sinh”, những quyết định của Đảng về nhân sự... cần có ý kiến tham góp của MTTQVN được hình thành thông qua những phương thức, như giới thiệu, hiệp thương, bàn bạc dân chủ, trao đổi cho thấu tình, đạt lý; qua đó, làm cho chủ trương, đường lối, quyết định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đi vào thực tiễn cuộc sống, được các tầng lớp nhân dân hưởng ứng, tham gia tích cực.

Là một thành viên trong MTTQVN, Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện sự lãnh đạo của mình bằng cách phát huy vai trò nêu gương là hạt nhân chính trị, làm cho ảnh hưởng của Đảng lan tỏa đến mọi thành viên khác. Điều này đòi hỏi tính giáo dục, thuyết phục của Đảng với MTTQVN cần được coi trọng, thực hiện tốt hơn nữa. Thông qua đối thoại dân chủ, bàn bạc, thống nhất hành động trong MTTQVN, Đảng biến đường lối của mình thành phong trào hành động của đông đảo tầng lớp nhân dân, giành lấy sự đồng tình, ủng hộ một cách tự giác của nhân dân, MTTQVN trở thành nơi Đảng bàn việc nước với dân. Theo tinh thần ấy, phải thực hiện thành nền nếp việc Đảng và Nhà nước cùng bàn bạc và tham khảo ý kiến của MTTQVN về những quyết định, chủ trương, đường lối của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đây là sự tổng kết có ý nghĩa quan trọng, được rút ra từ thực tiễn hoạt động lãnh đạo của Đảng trong lịch sử, đặc biệt là trong giai đoạn Đảng cầm quyền.

Hai là, phải giữ vững và tăng cường bản chất giai cấp công nhân và tính tiên phong của Đảng, luôn đổi mới và chỉnh đốn Đảng, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN.

Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, chỉ có giữ vững được bản chất giai cấp công nhân, tính tiên phong gương mẫu của Đảng, trước hết là tiên phong trong lý luận cách mạng, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ và giữ gìn đoàn kết thống nhất trong Đảng; đồng thời, mọi đảng viên phải không ngừng rèn luyện, tu dưỡng nâng cao năng lực và phẩm chất để trở thành công bộc phục vụ nhân dân vô điều kiện, thì Đảng mới thực sự là tấm gương sáng, thấu hiểu được mọi yêu cầu và nguyện vọng chính đáng, hợp pháp của nhân dân, mới biết đặt lợi ích của dân tộc lên hàng đầu. Trên cơ sở ấy, toàn Đảng mới trở thành một khối đoàn kết, thống nhất, nói đi đôi với làm, giữ vững kỷ cương, là đầu tàu gương mẫu, được dân tin, dân mến, trở thành hạt nhân quy tụ mọi tầng lớp trong xã hội. Chỉ có như vậy, Đảng mới đoàn kết, tập hợp được đông đảo mọi tầng lớp nhân dân dưới ngọn cờ lãnh đạo của mình và qua đó, Mặt trận dân tộc thống nhất mới được củng cố. Sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng trên cơ sở đường lối đúng đắn là nguồn gốc tạo nên sức mạnh cho Đảng, đồng thời là hạt nhân, đầu tầu gương mẫu và là nòng cốt để tăng cường đoàn kết trong các tầng lớp nhân dân, để củng cố và phát huy mạnh mẽ vai trò của MTTQVN.

Ba là, cần xác định rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của MTTQVN trong tình hình mới.

Đây là yêu cầu cần thiết để đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức mặt trận. Sự đổi mới luôn đòi hỏi phải mang lại kết quả tương xứng, nếu không thế sẽ ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân. Sau năm 1975, sự thống nhất 3 tổ chức Mặt trận dân tộc thống nhất ở hai miền thông qua hiệp thương dân chủ, thành lập MTTQVN trong cả nước là một chủ trương đúng đắn, là thành công to lớn của Đảng trong lãnh đạo tổ chức mặt trận. Quá trình hiệp thương dân chủ, trên cơ sở tôn trọng ý kiến của ba tổ chức mặt trận ở hai miền, là quá trình sinh hoạt cởi mở, chân thành trong niềm vui hân hoan mừng thắng lợi và thống nhất đất nước một cách nhanh chóng và trọn vẹn. Sự ra đời của MTTQVN trên cơ sở thống nhất các tổ chức mặt trận của hai miền đã phản ánh được nguyện vọng của toàn dân tộc và phù hợp với xu thế phát triển của thời đại, mở ra thời kỳ phát triển mới của Mặt trận dân tộc thống nhất Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay trong công tác lãnh đạo MTTQVN cũng nổi lên một số vấn đề cần nghiên cứu, tổng kết cho sâu sắc, thấu đáo hơn:

- Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hoạt động trong điều kiện có sự lãnh đạo của Đảng, có bộ máy nhà nước hoàn chỉnh từ Trung ương đến địa phương - cơ sở và chủ thể chịu trách nhiệm chăm lo toàn bộ đời sống xã hội. Trong bối cảnh ấy, chức năng của MTTQVN đã hướng vào việc động viên xã hội đối với các tầng lớp nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; hoàn thành nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Song, việc thực hiện chức năng động viên xã hội của MTTQVN phải làm sao cho phù hợp với tính chất của tổ chức mặt trận - một tổ chức liên minh chính trị, một tổ chức không có hội viên của riêng mình, mà chỉ có các tổ chức (với hội viên) và các cá nhân thành viên. Do đó, việc động viên xã hội của MTTQVN không thể trực tiếp đến với các tầng lớp nhân dân, mà chỉ gián tiếp thông qua các tổ chức thành viên. Chính việc tổ chức sự động viên xã hội một cách gián tiếp đó dễ làm cho MTTQVN trở thành một tổ chức mang tính hình thức. Từ đó, một vấn đề đặt ra là: Sau khi giành được chính quyền, trong điều kiện có hệ thống chính trị rộng khắp thì vị trí, vai trò của MTTQVN sẽ được xác định như thế nào? Hoạt động của MTTQVN từ thời kỳ chiến tranh giải phóng chuyển sang thời kỳ hòa bình xây dựng đất nước sẽ có thay đổi gì về nội dung và phương thức hoạt động để không mang tính hình thức? Cuộc thảo luận xung quanh những vấn đề trên đây là có tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn, nhằm giữ vững tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng về vị trí, vai trò của MTTQVN trong lịch sử, để khẳng định tầm quan trọng của tổ chức mặt trận trong giai đoạn hiện nay.

- Ngày nay, muốn đoàn kết được toàn dân, huy động sức mạnh của toàn xã hội, MTTQVN phải đại diện và bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của toàn dân, thông qua việc tham gia có hiệu quả vào quá trình xây dựng chủ trương, chính sách bằng hoạt động giám sát và phản biện xã hội; chuyển tải nguyện vọng hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân đến với Đảng, Nhà nước.

Bốn là, Đảng cần thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình trong tổ chức mặt trận.

Đảng lãnh đạo MTTQVN, nhưng lại là thành viên trong MTTQVN. Đây là một vấn đề độc đáo, thể hiện mối quan hệ biện chứng giữa cái chung và cái riêng trong tổ chức MTTQVN. Song, để thực hiện được “vai trò kép” của mình, Đảng cần tìm ra một cơ chế thích hợp để thực hiện sự lãnh đạo đó một cách có hiệu quả. Do tính chất, đặc trưng của MTTQVN hoạt động theo nguyên tắc hiệp thương dân chủ; với tư cách là một thành viên của MTTQVN, Đảng cũng tuân thủ nguyên tắc đó. Đảng tham gia MTTQVN trước hết với tư cách là một thành viên, chứ không chỉ duy nhất với tư cách là người lãnh đạo. Đảng thể hiện trước hết vai trò gương mẫu của một thành viên tổ chức mặt trận, song thành viên đó lại có chức năng lãnh đạo MTTQVN. Muốn làm được điều đó, đòi hỏi cần có một cơ chế lãnh đạo thích hợp. Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX (Nghị quyết số 23-NQ/TW, ngày 12-3-2003), “Về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc vì “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh””, đã chỉ ra cơ chế này, đó là: “Kết hợp chế độ tập trung, dân chủ trong Đảng và chế độ hiệp thương dân chủ trong tổ chức Mặt trận”⁽⁴⁾. Do vậy, vấn đề ở đây là cần tìm ra những hình thức, biện pháp, bước đi để thực hiện sự kết hợp đó ở từng cấp, từng nơi, từng lúc một cách phù hợp.

Hiện nay, chỉ có xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh mới là biện pháp thích hợp cho việc thực hiện sự nêu gương của Đảng với MTTQVN ở tất cả địa phương trong cả nước, từ đó mới thuyết phục được các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp... và các tầng lớp nhân dân hưởng ứng mọi chủ trương, đường lối của Đảng. Muốn vậy, một trong các nội dung cần quan tâm là Đảng phải thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ. Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng chính là nhằm làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao sức chiến đấu và năng lực lãnh đạo của Đảng. Sức chiến đấu và năng lực lãnh đạo của Đảng có được nâng cao, thì khi đó Đảng mới tạo ra được sự tin cậy trong tổ chức mặt trận; đồng thời, Đảng mới lắng nghe được những tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, mới có tư cách để hiệp thương, thuyết phục, lôi cuốn các thành viên khác bằng sự nêu cao tấm gương sáng, qua đó thực hiện sự lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN.

Năm là, Đảng cần thực hiện tốt công tác cán bộ đối với tổ chức mặt trận các cấp.

Đảng lãnh đạo MTTQVN bằng cách cử những cán bộ là đảng viên tham gia vào tổ chức mặt trận, nhất là bộ máy lãnh đạo MTTQVN. Vai trò của người đứng đầu MTTQVN với tư cách là “ngọn cờ” tập hợp các tầng lớp nhân dân là một yêu cầu đặc thù của MTTQVN. Trước đây, trong thời kỳ cách mạng còn “trứng nước”, hoặc gặp những “cơn sóng gió, thác ghềnh”, sở dĩ Mặt trận dân tộc thống nhất tập hợp được tất thảy những người có thể tập hợp, vượt qua được những hiểm nguy, đưa sự nghiệp cách mạng tiến tới thắng lợi, chính là nhờ ảnh hưởng hết sức to lớn của vai trò cá nhân Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với phong trào cách mạng trong nước và trên trường quốc tế. Theo gương của Người, đã có rất nhiều cá nhân tiêu biểu ở trong và ngoài Đảng tham gia hoạt động của MTTQVN và có tín nhiệm cao. Điều đó thể hiện sức mạnh của Đảng, của khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong MTTQVN. Từ kinh nghiệm thành công đó, hiện nay Đảng cần cử những cán bộ ưu tú của Đảng, có uy tín, ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội sang làm công tác mặt trận.

Người đứng đầu tổ chức mặt trận phải thực sự là người được nhân dân tin yêu bởi năng lực và phẩm chất, bởi tác phong và lối sống mẫu mực. Đối với dân, họ phải là người giành được sự tin yêu không phải bằng cái “uy” do vị trí công tác mang lại, mà bằng ảnh hưởng từ uy tín và phẩm chất đạo đức của mình, để có được lòng mến yêu và sự tin cậy của nhân dân. Những nhân vật tiêu biểu ngoài Đảng, nếu được nhân dân tin yêu, lại hết mực trung thành với sự nghiệp của nhân dân, có đủ năng lực và phẩm chất, sẽ xứng đáng được giao nhiệm vụ trong tổ chức mặt trận. Khi đó, tính chất quần chúng rộng rãi của MTTQVN càng thể hiện rõ nét, nhưng vẫn không làm suy giảm ảnh hưởng của MTTQVN trong xã hội cũng như trong hệ thống chính trị.

Sáu là, nâng cao hiệu quả lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức mặt trận thông qua đảng đoàn và các đảng bộ của các thành viên.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bao gồm nhiều tổ chức thành viên và các cá nhân tiêu biểu. Do vậy, xác định rõ đặc điểm, vai trò và vị trí, chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu... của đảng đoàn MTTQVN là vấn đề lớn trong công tác xây dựng Đảng. Nhiều tổ chức thành viên của MTTQVN có tổ chức đảng đoàn và đảng bộ chịu trách nhiệm quán triệt và tổ chức thực hiện đường lối của Đảng trong hệ thống tổ chức của mình theo quy định. Đảng đoàn của các tổ chức thành viên chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về mọi hoạt động của tổ chức mình trong thực hiện nhiệm vụ chính trị. Giữa đảng đoàn của MTTQVN với đảng đoàn của các tổ chức thành viên là quan hệ độc lập. Các tổ chức đảng của các thành viên chịu sự lãnh đạo của cấp ủy địa phương nơi các thành viên đó hoạt động. Đồng thời, các tổ chức thành viên cũng phối hợp với nhau trong chương trình thống nhất hành động chung của MTTQVN. Tình hình đó đặt ra vấn đề: Cần làm rõ đặc điểm cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ của đảng đoàn MTTQVN có điểm gì giống và khác so với đảng đoàn các tổ chức thành viên. Đặc biệt, vấn đề đặt ra trong việc xác định phương thức lãnh đạo của Đảng đối với MTTQVN thông qua tổ chức đảng, đó là phải có tổ chức đảng đoàn phù hợp với tính chất và đặc điểm của tổ chức mặt trận. Điều này có vai trò không nhỏ của công tác giáo dục tư tưởng chính trị, để xây dựng đội ngũ lãnh đạo cốt cán của các đảng đoàn có năng lực, đạo đức và uy tín, nhằm đáp ứng đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới. Hoạt động của đảng đoàn ủy ban mặt trận cần phối hợp chặt chẽ với đảng đoàn các tổ chức thành viên về mặt cơ cấu tổ chức cũng như nội dung lãnh đạo. Tính cấp thiết đó là do đặc điểm của sự liên minh, liên kết giữa các tổ chức thành viên trong MTTQVN, do yêu cầu củng cố tính bền chặt của khối đại đoàn kết toàn dân tộc đang đặt ra hiện nay./.

---------------------

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 13, tr. 453
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 3, tr. 168
(3) Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, t. 50, tr. 89
(4) Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, t. 62, tr. 40