Lịch sử phát triển của dân tộc trong bất kỳ thời đại nào cũng cho thấy thanh niên luôn được coi là rường cột và tương lai của đất nước, nhìn vào thế hệ thanh niên hôm nay, biết được tương lai của đất nước mai sau. Chính vì vậy, thanh niên giữ vai trò quyết định cho sự phát triển của dân tộc. Là người dành trọn cuộc đời cho sự nghiệp đấu tranh và giải phóng dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn thấy được sức mạnh và vai trò to lớn của thanh niên. Cả cuộc đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm tới thanh niên, chú trọng phát triển, giáo dục thanh niên. Tinh thần ấy, những trăn trở ấy được Người thể hiện rõ trong Di chúc.

Ngày nay, cùng với việc đẩy mạnh phát triển kinh tế, những mặt trái của kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, của những trào lưu tư tưởng, văn hóa ngoại lai... đã ảnh hưởng không nhỏ đến tâm tư, tình cảm, trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc quán triệt tinh thần học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thực hiện nội dung cơ bản trong Di chúc của Người để vận dụng sáng tạo trong tình hình mới, nhất là khi hiện nay Đảng ta đang tiến hành chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là việc làm rất cần thiết, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước trong điều kiện mới.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên

Thứ nhất, giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên có vị trí đặc biệt quan trọng trong Di chúc. Di chúc là tâm nguyện, tình cảm, ý chí, niềm tin, trách nhiệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh với Tổ quốc, nhân dân và sự nghiệp cách mạng. Người đã căn dặn toàn Đảng, toàn dân ta những việc to lớn, hệ trọng, cần làm sau khi đất nước thống nhất, trong đó Người đặc biệt nhấn mạnh đến giáo dục đạo đức cho thanh niên. Người nhấn mạnh, muốn làm tốt công tác Đảng, phải có lực lượng nòng cốt là thanh niên, muốn xây dựng Đảng phải quan tâm giáo dục thế hệ trẻ, đoàn viên và thanh niên; sau khi kháng chiến thắng lợi, xây dựng đất nước trong điều kiện mới, toàn Đảng, toàn dân nhất định phải đầu tư, chăm lo tới lực lượng nòng cốt này. Người viết: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khǎn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chǎm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên””⁽¹⁾. Người nhấn mạnh: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”⁽²⁾. Đó không chỉ là sự quan tâm, chăm lo cho sự nghiệp cách mạng, vun trồng cái gốc để sự nghiệp của các thế hệ đi trước luôn được gìn giữ, phát triển, mà còn là tầm nhìn sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với hiện tại và tương lai bền vững của nước nhà.

Thứ hai, giáo dục đạo đức cho đoàn viên và thanh niên là nội dung thống nhất, xuyên suốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thấy rõ vai trò và sức mạnh to lớn của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá cao vai trò của thế hệ trẻ - những người mang trong mình bầu nhiệt huyết, sức sống tràn trề, năng lực sáng tạo... đối với sự trường tồn của đất nước. Người nhấn mạnh thanh niên phải tham gia ý kiến vào công việc của chính phủ, chiến đấu giữ lấy nền độc lập và tự rèn luyện từ bây giờ để sau này gánh vác những việc trọng đại của nước nhà.

Thứ ba, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thức rõ vai trò của thanh niên trên cả hai bình diện xã hội và mối quan hệ kết nối quá khứ với tương lai không thể tách rời. Người khẳng định, thanh niên là người xung phong trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hóa, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, “đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên làm”. Với tình yêu thương vô hạn với thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhìn nhận thanh niên theo quan điểm phát triển và toàn diện. Theo Người, thanh niên sống trong điều kiện mới tất yếu có những nhu cầu, lợi ích khác với cha, anh họ, vì thế, Người căn dặn cán bộ, đảng viên phải tránh thái độ thành kiến, hẹp hòi, bảo thủ đối với thanh niên, không nên xem xét thanh niên một cách cứng nhắc, trước sao nay vậy. Để hiểu thanh niên, theo Người, cần phải đi sâu vào đời sống, hiểu rõ tâm lý của thanh niên và giúp họ giải quyết vấn đề một cách thiết thực.

Thứ tư, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến công tác thanh niên. Từ việc nhìn nhận vai trò quan trọng của thanh niên đối với sự nghiệp cách mạng và tương lai của dân tộc, Người đã dành sự quan tâm đặc biệt đến công tác thanh niên và cho rằng tổ chức là môi trường để giáo dục thanh niên. Do đó, phải kiên trì xây dựng tổ chức thanh niên cộng sản làm cánh tay và đội hậu bị của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập, rèn luyện tổ chức Đoàn, qua quá trình hình thành và phát triển đến tháng 12-1976 chính thức được mang tên Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Với mục tiêu “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”, sau khi giành được chính quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo Nhà nước đề ra các chính sách thanh niên phù hợp với từng thời kỳ cách mạng, thường xuyên coi trọng và quan tâm giáo dục, dìu dắt thế hệ trẻ Việt Nam, trực tiếp tổ chức công tác đào tạo, rèn luyện, đồng thời tự mình nêu gương sáng về mọi mặt để thế hệ trẻ học tập và noi theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên căn dặn phải ra sức đoàn kết, tập hợp thanh niên thành một mặt trận rộng lớn. Người yêu cầu tổ chức đoàn phải nghiên cứu tìm ra những hình thức và phương pháp thích hợp vừa thu hút rộng rãi thanh niên tham gia, vừa phải được định hướng vững chắc, mục tiêu phấn đấu rõ ràng, có tính ổn định và triển vọng phát triển để đoàn kết và tổ chức thanh niên một cách rộng rãi và vững chắc. Theo Người, muốn củng cố và phát triển Đoàn phải liên hệ rộng rãi và chặt chẽ với các tầng lớp thanh niên, phải quan tâm đến đời sống công tác, học tập của thanh niên; phải phát triển đoàn viên về số lượng, coi trọng việc nâng cao chất lượng, vì vậy, khi kết nạp đoàn viên cần phải lựa chọn cẩn trọng những thanh niên tốt.

Thứ năm, giáo dục đạo đức cách mạng vừa “hồng” vừa “chuyên” cho thanh niên. Để làm người chủ đất nước trong thời đại mới, thanh niên cần được giáo dục để trở thành công dân tốt, người lao động tốt, người chiến sĩ tốt, những người cách mạng chân chính. Muốn vậy, thanh niên cần được trang bị đạo đức cách mạng, chỉ khi được trang bị đạo đức cách mạng chân chính thanh niên mới có thể tự phấn đấu hoàn thiện mình, từ đó hình thành năng lực cá nhân làm tiền đề hoàn thành nhiệm vụ cách mạng vẻ vang. Với nghĩa đó, đạo đức cách mạng là nền tảng vững chắc để thanh niên hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang của mình. Giáo dục, bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ ở đây bao gồm những phẩm chất: 1- Trung với nước, hiếu với dân. Đây là vấn đề quan trọng hàng đầu được Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm trong giáo dục cách mạng cho thanh niên. Yêu nước hay trung với nước là làm sao cho “dân giàu, nước mạnh”. Hiếu với dân là phải giáo dục cho thanh niên biết yêu thương con người, yêu mến nhân dân, quý trọng nhân dân, học tập, làm việc, chiến đấu vì nhân dân;  2- Có tinh thần cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Trong bài nói chuyện với các học viên ở Trường Đại học Nhân dân Việt Nam, ngày 19-1-1955, Người nhắc nhở, thanh niên cần phải chống tâm lý tự tư, tự lợi, chỉ lo lợi ích riêng và sinh hoạt riêng của mình; chống tâm lý ham sung sướng và tránh khó nhọc; chống thói xem khinh lao động, nhất là lao động chân tay; chống lười biếng, xa xỉ; chống cách sinh hoạt ủy mị; chống kiêu ngạo, giả dối, khoe khoang... Theo Người, đó là những thói xấu kìm hãm chí tiến thủ của thanh niên. Thanh niên cũng cần xây dựng ý thức luôn luôn trau dồi đạo đức cách mạng, khiêm tốn và giản dị; không kiêu căng, tự mãn; không lãng phí, xa hoa; phải không ngừng phấn đấu, hi sinh vì Tổ quốc. Trong mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đòi hỏi thanh niên phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà, chứ không phải là hỏi nước nhà đã cho mình những gì? Phải giáo dục cho thanh niên có tình thương và trách nhiệm với mọi người. Thanh niên phải thường xuyên thực hành tự phê bình và phê bình nghiêm chỉnh để giúp đỡ nhau cùng tiến bộ; 3- Có đạo đức trong sáng. Học tập, rèn luyện đạo đức chính là để có đủ năng lực làm chủ, có đủ năng lực tổ chức cuộc sống mới. Chính vì vậy, rèn luyện đạo đức cách mạng trong sáng cho thanh niên được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm.

Quan điểm và giải pháp giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên trong bối cảnh hiện nay

Đảng luôn nhận thức rõ thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh của quốc gia, dân tộc. Chính vì vậy, từ khi ra đời đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đánh giá đúng vị trí, vai trò quan trọng của thanh niên, đặt niềm tin vào thanh niên, thường xuyên chăm lo, giáo dục, bồi dưỡng và tạo điều kiện thuận lợi cho thanh niên phấn đấu để hình thành một thế hệ con người mới có lý tưởng cao đẹp, có ý thức trách nhiệm công dân, có tri thức, có sức khỏe, lao động giỏi, sống có văn hóa và tình nghĩa, giàu lòng yêu nước và tinh thần quốc tế chân chính, giáo dục, bồi dưỡng tổ chức thanh niên thành lực lượng hùng hậu, trung thành, kế tục sự nghiệp của Đảng và đất nước. Vì thế, công tác thanh niên luôn được xác định là nhiệm vụ ưu tiên của Đảng và cả hệ thống chính trị. Từ khi thực hiện công cuộc đổi mới (năm 1986) đến nay, Đảng ta đã ban hành 3 nghị quyết chuyên đề về công tác thanh niên. Ngày 9-2-1991, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 25-NQ/TW “Về đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên”. Đây là Nghị quyết có tầm quan trọng đặc biệt, là điểm khởi đầu cho đường lối đổi mới của Đảng về công tác thanh niên thời kỳ đổi mới. Ngày 14-1-1993, Nghị quyết số 04-NQ/HNTW, của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII, về “Công tác thanh niên trong thời kỳ mới” được ban hành là bước chuyển biến có tính đột phá, căn bản trong nhận thức, chủ trương của Đảng đối với công tác thanh niên. Nghị quyết khẳng định: “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”. Tiếp tục khẳng định vai trò to lớn và quan trọng của thanh niên đối với tương lai của dân tộc và tiền đồ của cách mạng Việt Nam, ngày 25-7-2008, Hội nghị Trung ương 7 khóa X đã ban hành Nghị quyết số 25-NQ/TW, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Nghị quyết nêu rõ: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước... là nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội”. Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam, Điều 44 xác định: “Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là đội dự bị tin cậy của Đảng, thường xuyên bổ sung lực lượng trẻ cho Đảng, kế tục sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; là lực lượng nòng cốt trong phong trào thanh niên; là trường học xã hội chủ nghĩa; đại diện quyền lợi của thanh niên; phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh”.

Ngày nay, tình hình trong nước và trên thế giới có nhiều biến động, đòi hỏi con người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ thanh niên cần nhận thức rõ vai trò, vị trí, trách nhiệm của mình trong sự nghiệp đổi mới đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Tại Hội nghị Trung ương lần 4 khóa VII, Đảng ta khẳng định, sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước ta bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không là tùy thuộc vào lực lượng thanh niên.

Có thể thấy, thực tiễn cách mạng Việt Nam đã chứng minh rằng, thế hệ trẻ Việt Nam luôn xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân, thực sự là lực lượng xung kích trong sự nghiệp cách mạng. Theo suốt chiều dài lịch sử, nhiều tấm gương, điển hình tiên tiến trong chiến đấu, lao động, học tập và công tác đã thuộc về tuổi trẻ Việt Nam. Trong giai đoạn hội nhập quốc tế và phát triển đất nước hiện nay, thanh niên vẫn khẳng định là lực lượng hăng hái xung kích, đi đầu trong thực hiện các chương trình, mục tiêu của sự nghiệp đổi mới, nổi bật là hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp”, “Tuổi trẻ giữ nước”, được tiến hành cụ thể ở bốn chương trình hành động “Lập thân, lập nghiệp, xây dựng đất nước phồn vinh”, “Bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn trật tự, an ninh”, “Nâng cao dân trí, bồi dưỡng tài năng trẻ, phát triển văn hóa, thể thao”, “Công tác xã hội, bảo vệ môi trường”... đã thu hút hàng triệu thanh niên tham gia, chủ động sáng tạo, cống hiến cho Tổ quốc.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích to lớn mà thanh niên đã đóng góp cho đất nước thì hiện nay, một bộ phận thanh niên vẫn còn những hạn chế, không ít thanh niên còn lúng túng, mơ hồ trong nhận thức về âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch đối với cách mạng Việt Nam. Đáng lo ngại hơn, vẫn còn có những thanh niên chưa tích cực trong học tập, rèn luyện, không tham gia vào hoạt động của các đoàn thể, các tổ chức xã hội, có biểu hiện suy thoái về tư tưởng, có lối sống buông thả, gây hậu quả nghiêm trọng cho bản thân, gia đình và xã hội.

Để hình thành một lớp thanh niên ưu tú, kế tục xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân, phải quan tâm chăm lo nhiều hơn nữa tới việc bồi dưỡng, giáo dục, rèn luyện thế hệ trẻ.

Thứ nhất, tăng cường giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước với nội dung và phương pháp thích hợp làm cơ sở cho phát triển tư duy biện chứng, bản lĩnh chính trị, nâng cao ý thức trách nhiệm, giữ vững niềm tin của thanh niên vào mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn.

Thứ hai, khắc phục tư tưởng hoài nghi, hoang mang, dao động, phai nhạt mục tiêu, lý tưởng cách mạng, giảm lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng ở một bộ phận giới trẻ hiện nay. Kiên trì xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam có đạo đức cách mạng, có ý thức chấp hành kỷ luật, có văn hóa, lối sống lành mạnh...

Thứ ba, trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng; trước những thời cơ và những thách thức mới của cơ chế thị trường, của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cần coi trọng việc nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, khoa học - kỹ thuật, ngoại ngữ cho thế hệ trẻ... Xây dựng một thế hệ có ý thức tự giác tiếp thu những kiến thức về kinh tế, khoa học  - kỹ thuật, văn hóa - xã hội, có khả năng làm chủ khoa học, công nghệ, kỹ thuật hiện đại, có đủ năng lực làm việc trong môi trường quốc tế.

Thứ tư, xây dựng môi trường xã hội tích cực, thuận lợi để thanh niên phát triển và hoàn thiện nhân cách, có điều kiện cống hiến cho đất nước. Chăm lo toàn diện đời sống vật chất, tinh thần và nhu cầu, lợi ích chính đáng của thanh niên, như nhu cầu học tập, rèn luyện, việc làm, nhu cầu vui chơi giải trí. Đặc biệt, cần coi trọng tài năng trẻ, tạo bước chuyển có tính đột phá trong bố trí và sử dụng cán bộ trẻ trên tất cả các lĩnh vực, ở tất cả các cấp, coi đây là một nội dung quan trọng về công tác cán bộ của Đảng để lựa chọn cán bộ lãnh đạo cho tương lai./.

------------------------------
(1), (2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 15, tr. 612