Vị trí, vai trò của công tác đối ngoại nhân dân

Đối ngoại nhân dân là một trong những sáng tạo độc đáo của cách mạng Việt Nam. Đối ngoại nhân dân thực chất là công tác dân vận nhằm tuyên truyền, vận động nhân dân Việt Nam ở cả trong nước và ngoài nước thực hiện chủ trương, chính sách hòa bình, hữu nghị và hợp tác của nước ta đối với nước ngoài; đồng thời, vận động nhân dân các nước ủng hộ đường lối đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa của Đảng, Nhà nước ta. Đối ngoại nhân dân có ưu thế là tiến hành với nhiều nước, nhiều tổ chức chính trị, xã hội, các tổ chức phi chính phủ trên thế giới,…

Lịch sử và truyền thống Việt Nam là minh chứng rõ nét cho thấy, ở bất kỳ giai đoạn nào, hoàn cảnh nào, đối ngoại nhân dân cũng luôn là một thành tố quan trọng trong công tác đối ngoại chung; phối hợp chặt chẽ và hỗ trợ tích cực cho đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước, tạo thành sức mạnh to lớn trên mặt trận đối ngoại, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó, góp phần giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ các nguồn lực phục vụ phát triển, nâng cao vị thế quốc tế của nước ta.

Năm 1930, ngay sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mở đường và trực tiếp triển khai, đưa đối ngoại nhân dân trở thành một kênh đối ngoại quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam ngay từ trước khi nước ta có kênh liên lạc chính thức với các nước, với mục tiêu chính là nhằm vận động dư luận quốc tế ủng hộ sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, từ đó đưa cách mạng Việt Nam trở thành một bộ phận của cách mạng thế giới. Đây chính là cơ sở quan trọng để Đảng ta hình thành chính sách đối ngoại thân thiện với nhân dân các nước, nhất là việc vận động dư luận, để bạn bè quốc tế hiểu rõ và ủng hộ cuộc đấu tranh trường kỳ giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam.

Tháng 2-1951, Đảng ta chính thức đưa cụm từ “đối ngoại nhân dân” vào Văn kiện Đại hội II, nhấn mạnh phát triển ngoại giao nhân dân rộng rãi, đặc biệt chú trọng tham gia các cuộc vận động lớn trên thế giới và thắt chặt liên hệ tổ chức các hoạt động giữa những đoàn thể nhân dân Việt Nam với các đoàn thể nhân dân trên thế giới. Sau khi đất nước thống nhất, quan điểm của Đảng ta về đối ngoại nhân dân và chủ trương triển khai đồng bộ ba trụ cột đối ngoại đã tiếp tục được phát triển và hoàn thiện. Văn kiện Đại hội IV của Đảng (năm 1976) đã xác định nhiệm vụ đối ngoại với từng nhóm đối tượng cụ thể. Văn kiện Đại hội VI của Đảng (năm 1986) làm rõ chủ thể và sự phối hợp giữa các chủ thể của hoạt động đối ngoại, bao gồm Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam. Với tư duy mới về đối ngoại, Đại hội VII của Đảng (năm 1991) đã nhấn mạnh chủ trương “đoàn kết với các lực lượng đấu tranh cho hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội”, tạo bước đột phá và mang lại “sức sống mới” cho công tác đối ngoại nhân dân. Văn kiện các kỳ Đại hội VIII (năm 1996), IX (năm 2001), X (năm 2006), XI (năm 2011), XII (năm 2016) của Đảng đều có các nội dung yêu cầu mở rộng hơn nữa công tác đối ngoại nhân dân, làm rõ nội hàm, nhiệm vụ của đối ngoại nhân dân và sự cần thiết phải phối hợp chặt chẽ hoạt động ngoại giao của Nhà nước, hoạt động đối ngoại của Đảng và hoạt động đối ngoại nhân dân... làm cho thế giới hiểu rõ hơn đất nước, con người, công cuộc đổi mới của Việt Nam, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta.

Chỉ thị số 44-CT/TW, ngày 20-9-1994, của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa VII, “Về mở rộng và đổi mới hoạt động đối ngoại nhân dân”, là văn bản đầu tiên của Đảng dành riêng cho hoạt động đối ngoại nhân dân, xác định rõ đối ngoại nhân dân là bộ phận cấu thành của công tác đối ngoại chung của nước ta, nêu rõ yêu cầu, mục tiêu và biện pháp tiến hành công tác đối ngoại nhân dân. Sau khi tổng kết Chỉ thị số 44-CT/TW, Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI ban hành Chỉ thị số 04-CT/TW, ngày 6-7-2011, “Về tiếp tục đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân trong tình hình mới”, khẳng định quan điểm đối ngoại nhân dân là bộ phận cấu thành của công tác đối ngoại chung của Đảng và Nhà nước ta.

Đối với lực lượng chuyên trách về đối ngoại nhân dân là Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 27-CT/TW, ngày 27-7-1993, “Về nhiệm vụ và tổ chức của Liên hiệp các tổ chức hòa bình, đoàn kết, hữu nghị Việt Nam”, Chỉ thị số 28-CT/TW, ngày 2-12-2008, “Về tiếp tục đổi mới và nâng cao kết quả hoạt động của Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam”, và gần đây nhất là Chỉ thị số 38-CT/TW, ngày 19-9-2019, “Về tiếp tục đổi mới, phát huy vai trò và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam trong tình hình mới”⁽¹⁾.

Có thể thấy, trong mọi thời kỳ, đối ngoại nhân dân đều phối hợp chặt chẽ với đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước bám sát mục tiêu, chủ trương, đường lối, chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc; tăng cường hợp tác tạo thế đan xen lợi ích giữa nước ta với các nước, ngăn ngừa xung đột, tránh đối đầu, không để bị cô lập, phụ thuộc; kiên trì, sáng suốt xử lý đúng đắn mọi vấn đề phức tạp trong đối ngoại, nhất là vấn đề chủ quyền lãnh thổ, mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Công tác đối ngoại nhân dân của Thủ đô Hà Nội thời gian qua

 Với vị thế là thủ đô, “trái tim” của cả nước, thủ đô của lương tri và phẩm giá con người, bộ mặt của quốc gia, thành phố vì hòa bình, cùng lịch sử nghìn năm văn hiến, nền văn hóa lâu đời, truyền thống cách mạng vẻ vang, Hà Nội luôn quán triệt sâu sắc chủ trương, quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác đối ngoại nhân dân. Thực hiện phương châm “chủ động, linh hoạt, sáng tạo và hiệu quả”, nhiều năm qua, công tác đối ngoại nhân dân của Hà Nội đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực, cụ thể, đạt nhiều kết quả quan trọng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung, Thủ đô nói riêng.

Thứ nhất, đối với các hoạt động hòa bình, đoàn kết, hữu nghị và hợp tác. Hà Nội đã tổ chức thành công nhiều hoạt động đoàn kết hữu nghị trong các dịp ngày Quốc khánh, ngày lễ của các nước có quan hệ hợp tác, hữu nghị, ngày thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam với các nước; tổ chức gặp mặt, giao lưu với đại sứ quán các nước, các tổ chức quốc tế và các doanh nghiệp nước ngoài hoạt động trên địa bàn thành phố; các hội hữu nghị nước ngoài...; phối hợp tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, như Liên hoan hữu nghị nhân dân Việt Nam - Nhật Bản; giao lưu văn hóa Việt Nam - Hàn Quốc, Việt Nam - Nhật Bản, Việt Nam - Lào…

Bên cạnh đó, để phát triển hơn nữa hoạt động đối ngoại nhân dân của thành phố và tìm hiểu về hoạt động đối ngoại nhân dân của các nước trên thế giới cũng như tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của bạn bè quốc tế trong công cuộc xây dựng Thủ đô, Hà Nội đã phối hợp tham gia với các đoàn đi công tác nước ngoài theo kênh đối ngoại nhân dân tại nhiều quốc gia trên thế giới, như Lào, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Hoa Kỳ…

Ngoài việc thúc đẩy mối quan hệ hợp tác hữu nghị truyền thống với các nước láng giềng và các đối tác truyền thống (Lào, Campuchia, Trung Quốc, Cuba, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên…), Hà Nội còn tiến hành mở rộng xúc tiến quan hệ hữu nghị với một số địa phương của các nước trong khu vực Đông Nam Á, Đông Bắc Á, châu Á, châu Âu và châu Phi. Đến nay, Hà Nội đã có quan hệ hữu nghị, hợp tác với hơn 100 thủ đô, thành phố lớn trên thế giới, duy trì vai trò tích cực trong các khuôn khổ hợp tác đa phương, là thành viên của các tổ chức liên đô thị quốc tế; ký kết nhiều thỏa thuận quốc tế trong các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, nhất là các chương trình hợp tác về nông nghiệp công nghệ cao, quản lý đô thị bền vững, giáo dục và đào tạo, y tế...

Các chuyến thăm, tiếp đón, làm việc với các đoàn khách quốc tế của lãnh đạo Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố đã trở thành hoạt động thường xuyên, khoảng 250 lượt/năm. Việc tích cực tham gia Hiệp hội quốc tế các Hội đồng kinh tế, xã hội và các tổ chức tương đương (AICESIS) đã giúp Hà Nội có nhiều cơ hội quảng bá hình ảnh đất nước Việt Nam, tuyên truyền thành tựu đổi mới và kêu gọi sự ủng hộ, giúp đỡ của các tổ chức quốc tế đối với nhân dân Việt Nam nói chung, thành phố Hà Nội nói riêng; các địa phương, nhất là các địa phương có đường biên giới trên bộ với các nước láng giềng thuận lợi trong triển khai những hoạt động trao đổi hợp tác, tăng cường các hoạt động giao lưu, kết nghĩa, trao đổi đoàn với các địa phương của các nước; hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất trong các lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp… Các chương trình đều để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng bạn bè quốc tế và có sức lan tỏa tới đông đảo quần chúng nhân dân Thủ đô.

Thứ hai, trong công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài. Hà Nội thường xuyên giữ mối liên hệ chặt chẽ với các Hội người Việt Nam ở nước ngoài, tăng cường trao đổi thông tin, vận động kiều bào Việt Nam hướng về quê hương, đất nước, về Thủ đô Hà Nội. Nhờ làm tốt công tác vận động kiều bào, những năm gần đây, nhiều doanh nghiệp, doanh nhân kiều bào đã trở về đầu tư, chung sức xây dựng thành phố, với 79 dự án, có tổng số vốn đăng ký đạt 476,8 triệu USD (chiếm 21,8% tổng số dự án và 29,7% tổng số vốn đăng ký trong cả nước)⁽²⁾. Các doanh nghiệp không chỉ sản xuất, kinh doanh hiệu quả, giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động của thành phố, góp phần vào sự phát triển kinh tế của thành phố, mà còn tham gia nhiều hoạt động từ thiện, nhân đạo giúp đỡ người dân gặp nhiều khó khăn trên địa bàn Hà Nội.

Thứ ba, về công tác vận động viện trợ phi chính phủ và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Trong những năm qua, Hà Nội luôn tích cực vận động các tổ chức phi chính phủ nước ngoài tài trợ góp phần cải thiện đời sống văn hóa, xã hội của các khu vực ngoại thành Hà Nội, tập trung vào các lĩnh vực y tế, giáo dục, chống biến đổi khí hậu, xóa đói, giảm nghèo, chuyển giao công nghệ... Việc tạo dựng môi trường đầu tư ngày càng thuận lợi, thông thoáng, minh bạch đã giúp Hà Nội từng bước trở thành điểm đến hấp dẫn và tin cậy cho các nhà đầu tư quốc tế. Trong giai đoạn 2018 - 2020, thu hút FDI của Hà Nội luôn ở nhóm dẫn đầu cả nước, trong đó, năm 2018 và năm 2019 xếp thứ 1/63 tỉnh, thành phố với tổng số vốn lần lượt đạt 7,5 tỷ USD và 8,67 tỷ USD; năm 2020, xếp thứ 3/63 tỉnh, thành phố, đạt 3,83 tỷ USD. Trong hai năm 2021 và 2022, do bị ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 nên thu hút FDI vào thành phố Hà Nội có sự giảm sút. Tuy nhiên, bước sang năm 2023, thu hút FDI của Hà Nội tăng trưởng đột phá với kết quả đứng đầu toàn quốc⁽³⁾. Tính đến tháng 6-2023, đã đạt gần 2,3 tỷ USD⁽⁴⁾.

Thứ tư, về công tác thông tin tuyên truyền đối ngoại. Hà Nội đã phát huy tốt vai trò là cầu nối thông tin quan trọng, phát triển mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị giữa nhân dân thành phố với nhân dân các nước trên thế giới cũng như cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài; thông tin về chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước cũng như thành tựu, kết quả, định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam nói chung và của thành phố Hà Nội nói riêng đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài thông qua Hội liên lạc với người Việt Nam ở nước ngoài thành phố Hà Nội (HALOVI). Ngoài ra, Hà Nội tích cực đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Việt Nam.

Có thể khẳng định, thời gian qua, công tác đối ngoại nhân dân đã có sự đổi mới, sáng tạo, bám sát nhiệm vụ chính trị của thành phố, mỗi người dân Thủ đô thật sự là những sứ giả hòa bình, hữu nghị. Các hoạt động đối ngoại nhân dân của thành phố Hà Nội ngày càng thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân Thủ đô và tạo được uy tín với bạn bè quốc tế; trở thành cầu nối của tình đoàn kết, hữu nghị, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam và Thủ đô Hà Nội thân thiện, mến khách, điểm đến an toàn và phát triển trên đà hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đạt được, công tác đối ngoại nhân dân của Hà Nội vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần khắc phục. Hoạt động của các hội chưa đồng đều, thiếu linh hoạt, hình thức hoạt động tuy có đổi mới nhưng còn chậm. Một số đơn vị còn thụ động, chưa phát huy sức mạnh tổng hợp, phân định nhiệm vụ chưa rõ ràng nên có sự chồng chéo. Một số địa bàn, phạm vi quan hệ, mạng lưới đối tác còn hạn chế, mối liên hệ với đối tác chưa thường xuyên; phương pháp tiếp cận một số vấn đề mới chưa được đổi mới mạnh mẽ. Cơ sở vật chất và đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại nhân dân còn hạn chế cả về số lượng lẫn chất lượng, thiếu kinh nghiệm, trình độ chưa ngang tầm với vai trò, vị trí, phương châm và yêu cầu nhiệm vụ đặt ra cho công tác đối ngoại nhân dân trong tình hình mới, nhất là trong công tác phân tích, nghiên cứu, dự báo tình hình, xây dựng chiến lược, chính sách. Ngoài ra, công tác vận động, tiếp nhận viện trợ nhân đạo của các tổ chức phi chính phủ nước ngoài đã khởi sắc nhưng mới dừng lại ở quy mô nhỏ, chưa vận động được dự án để hỗ trợ an sinh xã hội cho những khu vực còn khó khăn thuộc Hà Nội…

Để nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân của Hà Nội trong giai đoạn mới

Tình hình khu vực, thế giới được dự báo tiếp tục có những diễn biến phức tạp, khó lường, tác động không nhỏ đến môi trường an ninh, phát triển của các quốc gia nói chung, Việt Nam nói riêng, trong đó có Thủ đô Hà Nội. Thời gian tới, để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân, thành phố Hà Nội xác định:

Một là, quán triệt sâu sắc, vận dụng một cách sáng tạo, linh hoạt đường lối đối ngoại của Đảng, nhất là những chủ trương, đường lối mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra. Đối ngoại nhân dân phải được thực hiện một cách hài hòa để vừa đáp ứng được lợi ích quốc gia - dân tộc, đồng thời đóng góp vào những lợi ích chung của nhân loại, vì sự tiến bộ, công bằng và phát triển bền vững.

Hai là, tiếp tục củng cố, mở rộng, phát triển cả về chiều sâu lẫn bề rộng mạng lưới bạn bè, đối tác quốc tế theo hướng tập trung vào các nước láng giềng khu vực có chung biên giới, như Lào, Campuchia, Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN); các nước lớn, các đối tác chiến lược, các nước bạn bè truyền thống và đối tác chiến lược toàn diện.

Ba là, tăng cường công tác thông tin tuyên truyền đối ngoại, chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển trang thông tin điện tử tiếng nước ngoài để thông tin đến bạn bè quốc tế về tình hình phát triển của Hà Nội; đẩy mạnh tuyên truyền về chủ quyền biển, đảo, đấu tranh phản bác những quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, phản động.

Bốn là, đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của hoạt động đối ngoại nhân dân một cách toàn diện trên tất cả các lĩnh vực; tiếp tục gắn kết đối ngoại nhân dân với các hoạt động ngoại giao chính trị, kinh tế, văn hóa và công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài vì sự phát triển chung của thành phố; tăng cường tính chuyên nghiệp, trình độ kỹ năng, bản lĩnh chính trị vững vàng cho lực lượng cán bộ đối ngoại chuyên trách công tác đối ngoại nhân dân, nhằm đáp ứng yêu cầu của công tác đối ngoại nhân dân trong tình hình mới.

Năm là, tích cực vận động các tổ chức phi chính phủ nước ngoài và bạn bè quốc tế, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài tham gia và ủng hộ các hoạt động xã hội, từ thiện, coi đây không chỉ là kênh tranh thủ viện trợ nhằm xóa đói, giảm nghèo, giải quyết các vấn đề xã hội, mà còn là một kênh hiệu quả để chuyển tải thông tin khách quan về Việt Nam ra thế giới, tranh thủ sự ủng hộ cho Việt Nam.

Những thành tựu của đối ngoại nhân dân trong nhiều năm qua của Hà Nội đã góp phần thiết thực củng cố tình đoàn kết, hữu nghị với nhân dân các nước; vận động và tranh thủ nguồn lực vật chất, sự ủng hộ về tinh thần của bạn bè, các đối tác quốc tế, góp phần giữ vững ổn định chính trị, bảo vệ lợi ích của đất nước nói chung, thành phố Hà Nội trong thời kỳ hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, toàn diện./.

-----------------------

(1) Nguyễn Phương Nga: “Phát huy vai trò, nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân - một trụ cột của nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại”, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 4-2-2022, https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/quoc-phong-an-ninh-oi-ngoai1/-/2018/824989/phat-huy-vai-tro%2C-nang-cao-hieu-qua-cong-tac-doi-ngoai-nhan-dan---mot-tru-cot-cua-nen-ngoai-giao-viet-nam-toan-dien%2C-hien-dai.aspx#
(2) Xem: An Bình: “Thu hút đầu tư từ kiều bào, đóng góp vào xây dựng và phát triển đất nước”, Báo Thế giới và Việt Nam điện tử, ngày 26-11-2020, https://baoquocte.vn/thu-hut-dau-tu-tu-kieu-bao-dong-gop-vao-xay-dung-va-phat-trien-dat-nuo-129958.html
(3) Nguyễn Hòa: “Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Hà Nội xuất hiện xu hướng mới”, Tạp chí Công thương điện tử, ngày 2-5-2023, https://congthuong.vn/thu-hut-dau-tu-truc-tiep-nuoc-ngoai-vao-ha-noi-xuat-hien-xu-huong-moi-252602.html
(4) Xem: Minh Anh: “Hà Nội đứng đầu cả nước về thu hút vốn FDI trong 6 tháng”, Cổng thông tin điện tử Chính phủ, ngày 29-6-2023, https://thanglong.chinhphu.vn/ha-noi-dung-dau-ca-nuoc-ve-thu-hut-von-fdi-trong-6-thang-dau-nam-103230629155313555.htm#:~:text=T%C3%ADnh%20chung%206%20th%C3%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A7u,Nh%C3%A0%20%C4%91%E1%BA%A7u%20t%C6%B0%20Nh%E1%BA%ADt%20B%E1%BA%A3n