Trên thế giới hiện nay, thông tin khoa học về dịch bệnh COVID-19 chưa đủ để đưa ra các biện pháp triệt để nhằm chấm dứt đại dịch này, nhất là sau thời gian lây nhiễm kéo dài, các biến thể mới xuất hiện ngày càng phức tạp, đặt ra thách thức không nhỏ đối với an ninh sức khỏe con người và tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. Đại dịch COVID-19 đang cho thấy, không một quốc gia nào có thể đơn phương giải quyết “mối đe dọa” này và không một quốc gia nào “an toàn” cho đến khi tất cả mọi quốc gia trên thế giới đều “an toàn”. Do đó, để ngăn chặn, đẩy lùi, tiến tới kiểm soát tốt dịch bệnh COVID-19, các quốc gia cần có sự phối hợp và liên kết chặt chẽ với nhau.

Nỗ lực của ngoại giao Việt Nam trong cuộc chiến phòng, chống COVID-19

Hiện nay, Việt Nam đã trải qua đợt dịch COVID-19 lần thứ tư và đang thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch bệnh COVID-19. Với phương châm “chống dịch như chống giặc”, cùng vào cuộc với cả hệ thống chính trị, ngành ngoại giao Việt Nam đã thể hiện vai trò quan trọng, phát huy tính chủ động trong việc nắm bắt, xử lý, kết nối, chia sẻ thông tin, cũng như tích cực tiến hành các hoạt động ngoại giao và thúc đẩy hợp tác quốc tế trong phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Bên cạnh những hoạt động ngoại giao trong các lĩnh vực truyền thống, ngoại giao y tế là một trong những nội dung mới của ngành ngoại giao Việt Nam. Việc phối hợp diễn ra ở nhiều cấp độ, từ chính sách đến lĩnh vực chuyên ngành, như hợp tác trong sản xuất và tiếp cận vaccine phòng ngừa dịch bệnh COVID-19. Ngoại giao y tế của Việt Nam trong thời gian qua đã giúp đất nước tăng cường “sức mạnh mềm” và thể hiện truyền thống “ngoại giao công tâm” của Việt Nam trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc đang trỗi dậy mạnh mẽ. Mặt khác, trong bối cảnh cuộc chiến phòng, chống đại dịch COVID-19 hiện nay, cùng với quá trình chính trị hóa và ngoại giao hóa về vấn đề hợp tác y tế gia tăng, việc cung cấp, hỗ trợ vật tư y tế thiết yếu và phân phối vaccine có thể trở thành “con bài chiến lược” của một số nước. Yêu cầu đặt ra đối với các hoạt động ngoại giao là cần có cách tiếp cận khéo léo, linh hoạt, phù hợp với vị thế đất nước trên nền tảng của nguyên tắc cơ bản về lợi ích quốc gia - dân tộc.

Một là, chủ động nắm bắt các thông tin về tình hình dịch bệnh COVID-19 trên toàn thế giới; đẩy mạnh hoạt động ngoại giao khoa học trong việc tìm hiểu, tập hợp thông tin khoa học về vấn đề dịch bệnh; tổng hợp kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới về phòng, chống dịch bệnh COVID-19 và cách khắc phục những hậu quả do dịch bệnh gây ra, cũng như những bài học kinh nghiệm trong quản lý và phát triển kinh tế - xã hội nhằm giảm thiểu tối đa các tác động tiêu cực trong giai đoạn dịch bệnh. Phát huy tối đa mạng lưới 94 cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài để phối hợp và triển khai các nhiệm vụ phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Ngay từ những ngày đầu, Việt Nam đã thể hiện tinh thần trách nhiệm, cùng cộng đồng quốc tế ứng phó với dịch bệnh vô cùng nguy hiểm này thông qua các hoạt động hợp tác quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực phòng, chống dịch trong khả năng có thể. Điển hình, Việt Nam đã trao tặng Nhật Bản khẩu trang và các vật tư y tế với tổng trị giá 100.000 USD, cũng như gửi đến Mỹ 200.000 khẩu trang vải kháng khuẩn để phòng, chống dịch bệnh COVID-19 ⁽¹⁾; trao tặng 550.000 khẩu trang hỗ trợ phòng, chống dịch bệnh COVID-19 cho Đức và một số nước châu Âu ⁽²⁾… Việt Nam không chỉ tận tình cứu chữa cho những bệnh nhân là người nước ngoài đang sinh sống, học tập và làm việc tại Việt Nam mắc COVID-19, mà còn tiêm vaccine phòng, ngừa dịch bệnh COVID-19 miễn phí cho họ. Việt Nam cũng chính thức cùng với 189 quốc gia tham gia cơ chế COVAX được bảo đảm quyền tiếp cận công bằng trên toàn cầu đối với vaccine phòng ngừa dịch bệnh COVID-19, đồng thời đóng góp 500.000 USD vào quỹ COVAX ⁽³⁾.

Hai là, với phương châm bảo vệ mọi người dân Việt Nam trước đại dịch COVID-19, Bộ Ngoại giao đã chỉ đạo các cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam, nhất là các đại sứ quán Việt Nam tại nước ngoài, nâng cao trách nhiệm bảo hộ công dân; tích cực trao đổi, kết nối thông tin để nắm bắt tình hình, các chính sách của nước sở tại; cập nhật số lượng công dân Việt Nam ở nước ngoài cần trợ giúp; tạo điều kiện sinh hoạt, chăm sóc y tế… tốt nhất cho công dân Việt Nam đang sinh sống, học tập và làm việc tại nước ngoài; tạo điều kiện thuận lợi cho mọi công dân Việt Nam có nhu cầu trở về nước.

Ba là, đẩy mạnh xúc tiến chiến lược vaccine. Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến hết sức phức tạp, giải pháp tiêm vaccine phòng, ngừa virus SARS-CoV-2 được thế giới coi là “chìa khóa” để thoát khỏi đại dịch. Theo đó, Chính phủ Việt Nam tích cực đẩy mạnh triển khai chiến lược vaccine với ba nội dung lớn, bao gồm: 1- Tiếp cận, mua vaccine phòng ngừa dịch bệnh COVID-19 nhiều nhất, nhanh nhất có thể; 2- Đẩy nhanh tiếp cận, chuyển giao công nghệ, nghiên cứu và sản xuất vaccine phòng ngừa virus SARS-CoV-2 tại Việt Nam; 3- Thực hiện chiến dịch tiêm chủng nhanh chóng, kịp thời, an toàn, hiệu quả.

Với tinh thần khẩn trương và quyết liệt, Chính phủ đã thành lập Tổ công tác về ngoại giao vaccine nhằm xúc tiến, vận động viện trợ vaccine, thuốc điều trị, vật phẩm y tế phòng, chống dịch bệnh COVID-19 và chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine, thuốc phòng, chống dịch bệnh COVID-19 từ các đối tác song phương và đa phương. Trong đó, “ngoại giao vaccine” được xác định là một “mũi nhọn” trước mắt, vấn đề cấp bách trong bối cảnh đợt dịch thứ tư với biến chủng Delta, Omicron đang lây lan nhanh và ảnh hưởng mạnh ở nước ta. Ngay sau khi được thành lập, Tổ công tác của Chính phủ về ngoại giao vaccine đã thống nhất phương châm phát huy cao nhất tinh thần trách nhiệm trước Đảng và nhân dân, chủ động, phối hợp chặt chẽ, khẩn trương, sáng tạo và hiệu quả, “đã quyết tâm, càng quyết tâm cao hơn nữa”, “đã cố gắng, càng cố gắng hơn nữa” để “có càng nhiều vaccine phòng dịch bệnh COVID-19 đến Việt Nam càng tốt”, đồng thời xác định và giao nhiệm vụ cho tất cả các cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài đẩy mạnh triển khai công việc quan trọng hàng đầu trong hoạt động ngoại giao lúc này là thông qua mọi hình thức (trực tuyến, ngoại tuyến), mọi cơ chế ngoại giao (song phương, đa phương) để tranh thủ tối đa cơ hội tiếp cận vaccine một cách nhanh nhất và không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào, nhằm sớm kiểm soát dịch bệnh, đưa đất nước sớm trở lại “trạng thái bình thường mới”.

 Nhận thức rõ vai trò quan trọng của “ngoại giao vaccine” trong việc thực hiện chiến lược phòng, chống đại dịch COVID-19 trước mắt cũng như lâu dài, ngành ngoại giao đã xây dựng các chương trình, kế hoạch hoạt động cụ thể, đưa “ngoại giao vaccine” trở thành vấn đề ưu tiên trong các hoạt động đối ngoại cấp cao của lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Thông qua các hoạt động trao đổi, tiếp xúc trực tiếp và gián tiếp với lãnh đạo các nước và các tổ chức quốc tế, các nhà lãnh đạo cấp cao Việt Nam tập trung ưu tiên vận động, tìm kiếm sự hợp tác, hỗ trợ, ủng hộ của các đối tác để tiếp cận các nguồn vaccine nhanh nhất, hiệu quả nhất. Theo đó, nhân dịp Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tham dự Hội nghị các Chủ tịch Quốc hội thế giới lần thứ 5 (WCSP5) tại Cộng hòa Áo (từ ngày 5-9 đến 11-9-2021), chính phủ các nước Hungary, Slovakia, Đức, Ba Lan, Séc đã ủng hộ Việt Nam 4,5 triệu liều vaccine cùng các trang thiết bị và vật tư y tế, nhất là các bộ kít xét nghiệm dịch bệnh COVID-19, máy thở, máy ổn định nhịp tim với trị giá hàng chục triệu USD và nhượng lại 6,5 triệu liều vaccine phòng ngừa COVID-19. Cộng đồng người Việt Nam tại Áo, Séc, Ba Lan, Đức, Hungary, Slovakia đã ủng hộ Quỹ vaccine phòng dịch bệnh COVID-19 của Việt Nam hơn 3 tỷ đồng. Ngoài ra, Tập đoàn T&T đã ký kết với đối tác Đức hợp đồng chuyển giao công nghệ sản xuất Testkit PCR trị giá 80 triệu euro, tương đương khoảng 2.160 tỷ đồng; ký kết với đối tác Tây Ban Nha hợp đồng hợp tác thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 và sản xuất, đặt mua 50 triệu liều vaccine với trị giá 375 triệu euro, tương đương 10.125 tỷ đồng. Tổng giá trị các hợp đồng là 12.285 tỷ đồng ⁽⁴⁾. Mới đây nhất, theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), Việt Nam đã tiếp nhận thêm 4.000.230 liều vaccine BioNTech/Pfizer do Chính phủ Đức hỗ trợ, 99.450 liều vaccine BioNTech/Pfizer do Chính phủ Luxembourg hỗ trợ, 159.120 liều vaccine BioNTech/Pfizer do Chính phủ Bồ Đào Nha hỗ trợ và 2.012.960 liều vaccine Astra Zeneca do Chính phủ Anh hỗ trợ thông qua cơ chế COVAX ⁽⁵⁾...

Hoạt động ngoại giao vaccine vừa là nhiệm vụ cấp bách, vừa là nhiệm vụ chiến lược dài hạn và là “mặt trận” quyết định thành công của chiến lược vaccine của Chính phủ ⁽⁶⁾. Trong bối cảnh khó khăn về nguồn cung vaccine và nhu cầu cấp bách trong nước, Tổ công tác ngoại giao vaccine đã tích cực tập trung giải quyết ba nhiệm vụ chính: Một là, phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành liên quan đôn đốc, bám sát tiến độ triển khai cam kết mà nước ta đã ký kết với các đối tác để mua vaccine cung cấp cho người dân Việt Nam; hai là, tiếp tục vận động các đối tác song phương và các tổ chức quốc tế trợ giúp, cung cấp nguồn vaccine cho Việt Nam; ba là, thúc đẩy sâu hơn nữa, tích cực hơn nữa việc hợp tác chuyển giao công nghệ và sản xuất vaccine nhằm đáp ứng nguồn cung lâu dài.

Tính từ tháng 3-2021 đến ngày 23-4-2022, Việt Nam đã tiếp nhận hơn 239 triệu liều vaccine phòng dịch bệnh COVID-19 từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó, có khoảng 50% là từ sự tài trợ qua cơ chế COVAX và trên 30 nước cung cấp qua kênh song phương… Mặc dù thế giới đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt vaccine phòng dịch bệnh COVID-19 trên toàn cầu, Việt Nam vẫn nhận được sự hỗ trợ nhiệt thành từ các đối tác, các nước láng giềng và bạn bè quốc tế với tổng số lượng cam kết là khoảng 160 triệu liều. Đây là một trong những kết quả nổi bật của hoạt động “ngoại giao vaccine” thời gian qua, góp phần thiết thực vào nỗ lực phòng, chống dịch bệnh COVID-19 trong nước.

Để chủ động được nguồn vaccine phòng, ngừa dịch bệnh COVID-19 lâu dài, Việt Nam đã thúc đẩy nghiên cứu, thử nghiệm, sản xuất vaccine trong nước. Cùng với đó, Việt Nam cũng tìm kiếm việc chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine từ các quốc gia trên thế giới. Đến nay, Việt Nam đã có các hợp đồng chuyển giao công nghệ liên quan đến vaccine phòng ngừa dịch bệnh COVID-19 với Nhật Bản, Nga, Mỹ…, được ký kết bao gồm: 1- Chuyển giao công nghệ vaccine giữa Công ty cổ phần Tiến bộ quốc tế (AIC) và Công ty Shionogi (Nhật Bản), dự kiến đến tháng 6-2022 sẽ hoàn tất các hoạt động và đưa vaccine ra thị trường; 2- Dự án chuyển giao công nghệ giữa Công ty cổ phần vaccine và sinh phẩm (DS-Bio), Công ty TNHH MTV vaccine và sinh phẩm số 1 (Vabiotech) và Quỹ Đầu tư trực tiếp Liên bang Nga về việc đóng ống vaccine Sputnik-V từ bán thành phẩm; 3- Dự án nghiên cứu chuyển giao công nghệ với Mỹ, dự kiến việc chuyển giao công nghệ và hoàn thiện nhà máy sản xuất vaccine tại Việt Nam có thể hoàn thành vào tháng 6-2022. Ngoài ra, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Cuba… cũng cam kết sẽ chuyển giao công nghệ vaccine cho Việt Nam.

Bốn là, tăng cường công tác vận động cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào công cuộc phòng, chống dịch bệnh COVID-19 ở trong nước. Ngành ngoại giao nói chung, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài nói riêng đã nỗ lực vận động cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài tham gia đóng góp, ủng hộ công tác phòng, chống dịch bệnh COVID-19 ở trong nước bằng những hành động cụ thể, thiết thực, phù hợp. Công tác vận động, kết nối người Việt Nam ở nước ngoài ủng hộ nguồn lực phòng, chống dịch không chỉ giúp huy động thêm nguồn lực vật chất cho công tác phòng, chống dịch trong nước mà còn góp phần thắt chặt “tình dân tộc, nghĩa đồng bào”, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong và ngoài nước. Kể từ khi “Quỹ vaccine phòng, chống COVID-19” được thành lập (ngày 5-6-2021) cho đến nay, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đã quyên góp hơn 80 tỷ đồng cùng nhiều trang thiết bị, vật phẩm y tế ủng hộ cho Quỹ và công tác phòng, chống dịch bệnh ở trong nước ⁽⁷⁾. Trong cuộc chiến phòng, chống dịch bệnh COVID-19, ngoài sự đóng góp bằng tài chính, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài còn đóng góp cho đất nước những phát minh và sáng kiến khoa học quan trọng phục vụ công tác phòng, chống dịch bệnh, tạo nên những thành quả giá trị từ tinh thần “đồng sức - đồng lòng - hành động”, biến những chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ “chống dịch như chống giặc” thành hành động cụ thể, thiết thực vì sứ mệnh bảo vệ sức khỏe và sinh mạng người Việt Nam, qua đó góp phần nâng cao hình ảnh, uy tín và vị thế của đất nước trong mắt bạn bè quốc tế.

Tiếp tục chủ động, tích cực thực hiện “mục tiêu kép”

Quán triệt đường lối đối ngoại được đề ra tại Đại hội XIII của Đảng, phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại trong việc tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, huy động các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao vị thế và uy tín đất nước, ngành ngoại giao đã triển khai đồng bộ, toàn diện các hoạt động đối ngoại, cùng các cấp, các ngành đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội cũng như công tác phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Để sớm đưa đất nước trở về “trạng thái bình thường mới” và phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh COVID-19, thời gian tới, công tác ngoại giao nhấn mạnh một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm sau:

Một là, tiếp tục có những phương án chủ động và biện pháp tiếp cận ngoại giao đa ngành, đa phương trong phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Bên cạnh hợp tác song phương, tích cực đẩy mạnh các hoạt động hợp tác đa phương để cùng thế giới thống nhất tiếng nói và hành động trong công cuộc bảo vệ sức khỏe, tính mạng của toàn nhân loại trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến hết sức phức tạp.

Hai là, bên cạnh việc bổ sung nguồn nhân lực thúc đẩy quá trình hợp tác phòng, chống dịch bệnh COVID-19 đạt hiệu quả cao hơn, cần tích cực đẩy mạnh việc đào tạo, nâng cao, bổ sung trình độ, kiến thức, kinh nghiệm, tay nghề, năng lực cho các cán bộ y tế từ các chuyên khoa khác để tăng cường nhân lực cho công tác hồi sức cấp cứu; thường xuyên động viên, bảo đảm điều kiện làm việc đầy đủ cho các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, đội ngũ y, bác sĩ, nhân viên điều dưỡng, kỹ thuật viên… để duy trì sức “chiến đấu” lâu dài; phát huy năng lực của các trường y để đào tạo, tập huấn, hướng dẫn về phòng, chống dịch cho đội ngũ y, bác sĩ, người dân, nhất là đội ngũ cán bộ quản lý cấp huyện, cấp xã.

Ba là, song song với việc triển khai hiệu quả, đồng bộ các biện pháp vận động nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác “ngoại giao vaccine”, tiếp tục đẩy mạnh hợp tác, chuyển giao công nghệ vaccine và các phác đồ, thuốc điều trị dành cho bệnh nhân mắc COVID-19; xây dựng mối quan hệ đối tác và đầu tư lâu dài về y tế để đáp ứng nguồn cung cấp chuyên môn kỹ thuật và kết cấu hạ tầng quan trọng với các đối tác tiềm năng, như Mỹ, Nga, Liên minh châu Âu (EU) để chủ động và sẵn sàng, phản ứng nhanh với đại dịch COVID-19.

Bốn là, hướng tới mục tiêu phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, hoạt động ngoại giao tiếp tục phát huy tính toàn diện, chủ động và tích cực trong tham mưu, đề xuất các kịch bản, chương trình hành động của Chính phủ về bảo đảm những điều kiện cần thiết nhằm ổn định môi trường đầu tư nước ngoài cũng như tham vấn nguyện vọng từ các đối tác để hiểu rõ và chia sẻ những khó khăn, từng bước ổn định hợp tác trong mọi hoạt động, vừa an toàn phòng, chống dịch, vừa bảo đảm các hoạt động sản xuất, kinh doanh ổn định, không để đứt gãy các chuỗi cung ứng..., quyết tâm thực hiện hiệu quả chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội./.

----------------

(1) Nguyên Hạnh: “Việt Nam trao tặng khẩu trang, vật tư y tế cho Nhật Bản và Mỹ”, Báo Tuổi trẻ điện tử, https://tuoitre.vn/viet-nam-trao-tang-khau-trang-vat-tu-y-te-cho-nhat-ban-va-my-20200416192718058.htm, ngày 16-4-2020.
(2) “Việt Nam trao tặng 550.000 khẩu trang hỗ trợ phòng chống Covid-19 cho Đức và một số nước châu Âu”, Trang thông tin điện tử Đại sứ quán nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tại Cộng hòa Liên bang Đức, http://www.vietnambotschaft.org/viet-nam-trao-tang-550-000-khau-trang-ho-tro-phong-chong-covid-19-cho-duc-va-mot-so-nuoc-chau-au/, truy cập ngày 1-9-2021.
(3) Thanh Hải: “COVAX đánh giá cao sự đóng góp của Chính phủ Việt Nam cho chương trình COVAX Facility”, Báo Quân đội nhân dân điện tử, https://www.qdnd.vn/tren-tuyen-dau-chong-dich/cac-van-de/covax-danh-gia-cao-su-dong-gop-cua-chinh-phu-viet-nam-cho-chuong-trinh-covax-facility-661249, ngày 1-6-2021.
(4) Chiến Thắng: “Chủ tịch Quốc hội kết thúc tốt đẹp chuyến công tác tại châu Âu”, Báo Quân đội nhân dân điện tử, https://www.qdnd.vn/chinh-tri/tin-tuc/chu-tich-quoc-hoi-ket-thuc-tot-dep-chuyen-cong-tac-tai-chau-au-671070, ngày 12-9-2021.
(5) Xem: P.V: “4 nước châu Âu hỗ trợ Việt Nam tiếp nhận thêm 6,27 triệu liều vaccine phòng COVID-19”, Thông tấn xã Việt Nam, https://ncov.vnanet.vn/tin-tuc/4-nuoc-chau-au-ho-tro-viet-nam-tiep-nhan-them-6-27-trieu-lieu-vaccine-phong-covid-19/d5c8191e-2efd-4777-8bfb-3f88e9752461, ngày 25-1-2022
(6) Đoàn Ca: “Ngoại giao vaccine là nhiệm vụ cấp bách”, Báo Quân đội nhân dân điện tử, https://www.qdnd.vn/chinh-tri/tin-tuc/ngoai-giao-vaccine-la-nhiem-vu-cap-bach-669332, ngày 25-8-2021.
(7) Xem: Kim Ngân: “Những tấm lòng luôn hướng về Tổ Quốc”, Cổng thông tin điện tử Chính phủ, https://tphcm.chinhphu.vn/nhung-tam-long-luon-huong-ve-to-quoc-101220117170644335.htm, ngày 17-1-2022.