Ngày 3-2-1930, Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản Đông Dương do đồng chí Nguyễn Ái Quốc chủ trì đã họp ở Cửu Long (cạnh Hồng Kông). Sau 5 ngày làm việc khẩn trương (từ 3 đến 7-2) trong hoàn cảnh bí mật, Hội nghị đã nhất trí tán thành thống nhất các tổ chức cộng sản, thành lập Đảng Cộng sản duy nhất ở Việt Nam lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam, thông qua Nghị quyết của Hội nghị, các văn kiện Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Điều lệ tóm tắt của Đảng và Điều lệ tóm tắt của các đoàn thể quần chúng.

Trong những năm từ 1930, khi Đảng được thành lập cho đến 1945, khi giành được chính quyền, Trung ương Đảng đã lần lượt xuất bản Tạp chí Đỏ, Tạp chí Cộng sản, Tạp chí Bônsơvic, Tạp chí Cộng sản (năm 1941) và Tạp chí Cộng sản (năm 1943).

Dưới đây là những nét chính về các tạp chí đó.

TẠP CHÍ ĐỎ

Theo biên bản vắn tắt của Hội nghị hợp nhất Đảng (bản dịch) đề ngày 7-2-1930 hiện được lưu giữ tại Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng (1), cùng với việc thông qua các văn kiện quan trọng của Đảng, Hội nghị đã quyết định: “Ban trung ương có thể xuất bản một tạp chí lý luận và ba tờ báo tuyên truyền của ba xứ”.

Thực hiện quyết định của Hội nghị thành lập Đảng, Tạp chí Đỏ được xuất bản, mà người sáng lập và chủ biên đầu tiên là đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Tạp chí Đỏ số 1 ra mắt bạn đọc ngày 5-8-1930, với khổ 13x19 cm, chữ đánh máy, in rônêô. Hiện nay Cục Lưu trữ Trung ương Đảng còn lưu giữ Tạp chí Đỏ số 1 (ra ngày 5-8-1930), số 2 (không đề ngày tháng), số 3 (ra ngày 25-8-1930), số 9 (không đề ngày tháng).

Trong Lời nói đầu của Tạp chí Đỏ số 1 ghi rõ:

“1. Tạp chí này sau sẽ tiếp tục in mãi, hoặc nhiều hoặc ít, hoặc một tuần, hoặc 10 ngày, nửa tháng, không nhất định.

2. Tài liệu trong tạp chí: hoặc là cách làm việc, hoặc là kinh nghiệm cách mạng các nước, hoặc là tin tức thế giới, hoặc là phê bình công việc của mình, v.v.. sẵn gì in nấy.

3. Trách nhiệm các cơ quan đối với tạp chí:

a) Đem làm tài liệu huấn luyện và nghiên cứu cho đảng viên.

b) Lấy tài liệu trong này mà làm báo.

c) Bài nào nên truyền bá cho đa số quần chúng thì kiếm cách in thêm ra.

d) Xem chỗ nào có tâm đắc, chỗ nào khó hiểu, chỗ nào nên sửa đổi, chỗ nào không hợp với hoàn cảnh riêng của địa phương mình, v.v.. thì phải phê bình, phải hỏi.

Nói tóm lại là các đồng chí phải hết sức truyền bá và giúp cho tạp chí được hoàn toàn và phát triển”.

Sau Lời nói đầu, Tạp chí Đỏ số 1 dành toàn bộ nội dung nói về bí mật trong công tác. Với lối viết ngắn, gọn, theo lối đặt câu hỏi và trả lời, bài “Bí mật công tác”, đăng suốt 12 trang báo đã đề cập đến các vấn đề: Vì sao phải bí mật; vì sao các cơ quan thường bị bắt; các khuynh hướng sai lầm đối với vấn đề giữ bí mật. Tiếp đó bài viết nêu rõ 12 điều khuôn phép của công việc bí mật, và nêu vắn tắt 10 cách bí mật cần lưu ý, cần tùy hoàn cảnh, tùy cơ ứng biến cho khéo.

Số 2 cũng gồm 12 trang. Ngoài bìa đề tên là “Xuân hoa thu nguyệt”, nhằm đánh lạc hướng bọn mật thám. Tuy vậy, mở đầu trang 1 vẫn ghi rõ Tạp chí Đỏ số 2. Số này dành toàn bộ 12 trang đăng bài viết về kinh nghiệm bãi công xe điện ở Thượng Hải, đề cập đến các vấn đề: nguyên nhân bãi công; những điều khốn nạn(2) và cách đối phó; những ý kiến sai về cuộc bãi công; những điều thắng lợi về chính trị;... Bài viết cũng đã nêu lên bảy kinh nghiệm trong lúc bãi công.

Tạp chí Đỏ số 3 đề ngày 25-8-1930. Số này gồm có hai bài chính. Bài thứ nhất đề cập đến các vấn đề của cách mạng tư sản dân quyền. Sau những lời phê phán cách mượn tiếng nước ngoài mà không cắt nghĩa cho quần chúng thợ thuyền và dân cày rõ, bài viết đã bằng những lời lẽ ngắn gọn, giản dị, trình bày các vấn đề: vì sao đã cách mạng lại còn tư sản; tính chất, cách làm và mục đích của tư sản dân quyền cách mạng; xã hội cách mạng và dân quyền cách mạng khác nhau thế nào; vì sao các thuộc địa và nửa thuộc địa phải làm dân quyền cách mạng mà không làm ngay xã hội cách mạng.

Bài thứ hai viết về cách rải truyền đơn và phát sách báo. Sau khi nói rõ tính chất quan trọng của việc rải truyền đơn và phát sách báo, bài viết đã nêu những khuyết điểm của cá nhân các đảng viên và những khuyết điểm của các tổ chức đảng trong công việc đó. Tiếp đó trình bày các cách làm và cách tổ chức việc phát hành.

Tạp chí Đỏ số 3 còn có mục tin tức, đưa tin ngắn gọn về Đại hội đại biểu toàn quốc của công nông Philíppin, tin về đại hội công nông các dân tộc da đen ở châu Phi và châu Mỹ, tin về cuộc bãi công của công nhân máy sợi ở Pháp và công nhân máy sợi ở Thượng Hải.

Tạp chí Đỏ số 9 có 6 trang, chỉ gồm một bài viết về công xưởng ủy viên hội. Sau khi giải thích rõ “Công xưởng ủy viên hội là nhóm tất cả các công nhân trong một xưởng (bất kỳ đã hiểu hay là chưa hiểu giai cấp) lại thành một đoàn thể, cùng nhau đứng vào một mặt trận để mưu lợi ích chung cho nhau, ... là lợi dụng cách đấu tranh để huấn luyện cho tất cả công nhân, làm cho người rụt rè cũng tấn tới, làm cho họ đều hiểu ý nghĩa chính trị và giai cấp đấu tranh”; bài báo đã đề cập tiếp các vấn đề: công xưởng ủy viên hội và hành động ủy viên hội; ai lãnh đạo công xưởng ủy viên hội; cách tổ chức và công việc công xưởng ủy viên hội; cách làm cho công xưởng ủy viên hội phát triển; trách nhiệm công xưởng ủy viên hội bây giờ và về sau.

Theo lời ghi trong hồ sơ lưu trữ của Quốc tế cộng sản thì Tạp chí Đỏ được xuất bản ở Trung Quốc.

Căn cứ vào nội dung những số Tạp chí Đỏ còn lưu giữ được, có thể nói rằng, Tạp chí đã giới thiệu một cách sơ giản những vấn đề lý luận (ví dụ vấn đề tư sản dân quyền cách mạng), trình bày những kinh nghiệm hoạt động cách mạng (như kinh nghiệm cuộc bãi công ở Thượng Hải), hoặc hướng dẫn một cách có hệ thống các mặt công tác (ví dụ việc giữ bí mật, công tác rải truyền đơn và phát hành báo…). Trong năm đầu Đảng vừa mới thành lập, phần đông cán bộ, đảng viên còn bỡ ngỡ trong hoạt động, lại chưa hiểu biết gì mấy về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, Tạp chí Đỏ đã có tác dụng tích cực trong việc hướng dẫn nhận thức, hướng dẫn công tác cho cán bộ, đảng viên. Tuy về nội dung và hình thức còn đơn giản, do phải thích ứng với điều kiện Đảng mới thành lập và còn hoạt động bí mật, Tạp chí Đỏ đã mang tính chất một tạp chí lý luận của Đảng, ở chỗ nó không làm nhiệm vụ thông tin như các tờ báo mà chủ yếu nó hướng dẫn nhận thức, nâng cao trình độ hiểu biết trong hoạt động cách mạng.

TẠP CHÍ CỘNG SẢN (1931)

Tháng 10-1930, Hội nghị lần thứ nhất của Trung ương Đảng đã thông qua Luận cương chính trị của Đảng và cử ra Ban Chấp hành Trung ương Đảng, do đồng chí Trần Phú làm Tổng Bí thư. Hội nghị cũng đã quyết định đổi tên Đảng là Đảng Cộng sản Đông Dương. Sau Hội nghị ít lâu, Trung ương Đảng xuất bản Tạp chí Cộng sản thay cho Tạp chí Đỏ.

Tạp chí Cộng sản có tiêu đề “Cơ quan của Đảng Cộng sản Đông Dương”. Hiện nay ở Cục Lưu trữ (thuộc Văn phòng Trung ương Đảng) còn giữ được số 1.

Tạp chí Cộng sản số 1 ra ngày 1-2-1931 có 24 trang, in bằng chữ viết trên giấy sáp, khổ giấy 20x25cm. Trong “Lời nói đầu” có đoạn ghi rõ: “Mục đích chánh của Tạp chí Cộng sản là cốt để giải thích chánh sách của Quốc tế cộng sản và của Đảng chúng ta, kịch liệt công kích những tư tưởng sai lầm, những xu hướng hoạt đầu và biệt phái, để làm cho nền tư tưởng và cách hành động trong Đảng được nhứt thống. Tạp chí Cộng sản sẽ thâu góp các kinh nghiệm trong sự tranh đấu và lãnh đạo tranh đấu của các đảng viên và các đảng bộ ở Đông Dương và những kinh nghiệm tranh đấu của các đảng anh em trong toàn thế giới để làm cho đảng chúng ta mau phát triển. Tạp chí Cộng sản là cái chỗ chung cho các đảng viên thảo luận hết thảy mọi vấn đề quan trọng cho phong trào cách mạng Đông Dương và trên thế giới. Tạp chí Cộng sản cũng là chỗ đăng các bài nghiên cứu về tình hình chính trị, kinh tế trong xứ và trong toàn thế giới để góp tài liệu cho đảng dự định kế hoạch tranh đấu. Sau lại Tạp chí Cộng sản cũng là cái chỗ chung cho các đảng viên tự chỉ trích những điều sai lầm, khuyết điểm trong công tác hằng ngày của Đảng, phát biểu ra những ý kiến mới mẻ để cùng nhau đi theo con đường chánh trị đúng.

Bây giờ chánh là lúc Đảng đương dự bị khai giảng đại hội, những công việc đã kể ra trên lại cần phải làm một cách rất náo nhiệt. Bởi vậy hết thảy đảng viên đều phải hăng hái tham gia vào công tác của Tạp chí Cộng sản, phải thường phát biểu ý kiến, góp kinh nghiệm và thảo luận các vấn đề quan trọng, tự chỉ trích, …

...Một điều mà các đảng viên nên để ý là Tạp chí Cộng sản cốt để riêng cho đảng viên chớ không phải là một cái cơ quan tuyên truyền cho quần chúng”.

Tiếp “Lời nói đầu”, Tạp chí Cộng sản đăng bài “Vấn đề tổ chức công hội”. Sau khi định rõ công hội là gì và nêu rõ vị trí của công hội trong cách mạng, bài báo đã giới thiệu Nghị quyết của Đại hội Quốc tế công hội đỏ (họp tháng 7-1930) về vấn đề công hội ở Đông Dương ... Bài báo cũng đã nêu rõ: để thực hiện nghị quyết đó thì phải chống các xu hướng sai lầm, như xu hướng kinh tế cho rằng chỉ tranh đấu kinh tế mà thôi; xu hướng phân biệt tranh đấu kinh tế với tranh đấu chính trị; xu hướng công hội biệt phái chỉ tổ chức những công nhân hăng hái giác ngộ. Bài báo đề ra nhiệm vụ phải phát triển công hội mau và rộng thì “vô sản giai cấp mới có thể lãnh đạo cho dân cày và hết thảy quần chúng lao khổ tranh đấu để cướp chính quyền về công nông”.

Tiếp theo, Tạp chí đăng Nghị quyết của Đại hội Quốc tế công hội đỏ lần thứ năm về nhiệm vụ vận động công nhân ở Đông Dương”.

Trong bài “Lời bàn về tổ chức”, sau khi phê phán những nhận thức sai lầm về công tác tổ chức như phân ra các tổ chức trên dưới từng bậc, xếp loại một cách máy móc như Đảng thì xếp số 1, Hội phản đế số 2, Công hội số 3, Nông hội số 4, Hội cứu tế số 5, ... hoặc cho rằng, mỗi người chỉ được vào một tổ chức, không thể từ lớp trên tụt xuống lớp dưới,..., bài báo đã nêu rõ công hội, nông hội, hội phản đế, cứu tế đỏ đều là các tổ chức quần chúng để đấu tranh cách mạng, “cái nào cũng có ích, có giá trị, cái nào cũng có trường hoạt động của nó, cái này giúp cái kia, cái kia giúp cái nọ”. Một người có thể có chân trong nhiều tổ chức. Các tổ chức có mối liên hệ với nhau. Các hội quần chúng quây quần lấy Đảng, noi theo con đường mà Đảng đã vạch ra. Sự khác nhau giữa Đảng và tổ chức quần chúng là ở vị trí, nhiệm vụ, tính chất mỗi cái trong cách mạng. “Đảng cộng sản khác các hội cũng như cái trục xe đối với vành xe, nghĩa là như trung tâm đối với chung quanh. Đảng lại khác các hội như bộ tham mưu đối với toàn thể đội quân, vì vậy mà về đường tổ chức, Đảng không thể rộng hơn các hội, các hội phải có tính chất quần chúng, nghĩa là rộng hơn Đảng ...”.

Trong số 1 còn có bài “Cần phải mở rộng việc tự chỉ trích trong Đảng”. Từ những kinh nghiệm lịch sử của phong trào cách mạng thế giới và của các đảng anh em, bài báo chỉ rõ phải biết tự chỉ trích thì Đảng mới trở nên mạnh được. Sau khi nêu rõ những điều kiện cần thiết để làm tốt việc tự chỉ trích, bài báo viết: “Nếu không mở sự tự chỉ trích trong Đảng thì biết lấy gì mà rõ những điều lầm lỗi từ xưa đến nay; nếu không có tự chỉ trích thì biết kiếm phương kế gì mà chữa những điều lỗi lầm ấy. Đảng của chúng ta là đảng của vô sản giai cấp cách mạng, cho nên chúng ta không sợ mà không nói những sự sai lầm của chúng ta... Muốn cho những điều sai lầm lỗi lạc về trước thành ra những bài học chung cho hết thảy đảng viên để mau sửa đổi thì những điều tự chỉ trích phải đăng vào tạp chí này. Bởi vậy các đồng chí phải đặc biệt chú ý về vấn đề ấy và viết vào Tạp chí Cộng sản”.

Tạp chí còn đăng bài “Cuộc thế giới kinh tế khủng hoảng”, trích dịch từ báo cáo của đồng chí Xta-lin tại Đại hội XVI của Đảng Cộng sản Liên Xô, ngày 27-6-1930.

Tháng 4-1931, cơ quan Trung ương Đảng bị vỡ, nhiều ủy viên Trung ương Đảng bị sa lưới mật thám. Ngày 19-4-1931 đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư của Đảng bị địch bắt, do vậy Tạp chí Cộng sản phải đình bản.

Qua số 1, có thể thấy rằng so với Tạp chí Đỏ, Tạp chí Cộng sản có nội dung phong phú hơn, đa dạng hơn. Ngoài việc đăng một số văn kiện và bài dịch, như trên đã trình bày, Tạp chí Cộng sản đã có những bài viết có phân tích lý luận ở mức cao hơn. Việc dùng lý luận và dùng những cơ sở thực tế để đấu tranh chống những nhận thức, những khuynh hướng tư tưởng sai trái cũng rõ nét hơn. Tạp chí Cộng sản đã đề cập những vấn đề quan trọng trong hoạt động của Đảng, như vấn đề tổ chức, việc tự phê bình trong Đảng, công tác vận động công nhân. Ngoài ra, bài dịch báo cáo của đồng chí Xta-lin đã cung cấp cho cán bộ, đảng viên những hiểu biết cần thiết về tình hình thế giới. Như vậy, dù chỉ trong một số, Tạp chí Cộng sản đã thể hiện một bước chuyển biến mới trong quá trình phát triển tạp chí Đảng, đã thể hiện rõ nét là cơ quan lý luận và chính trị của Đảng. Điều đó bắt nguồn từ sự trưởng thành bước đầu của Đảng ta và của phong trào cách mạng rộng lớn trong cả nước sau khi Đảng được thành lập.

TẠP CHÍ BÔNSƠVÍC

Năm 1934, Ban lãnh đạo hải ngoại của Đảng (hồi đó gọi là Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng) được thành lập, với nhiệm vụ thống nhất các tổ chức đảng đã được gây dựng lại ở trong nước, phục hồi những tổ chức bị địch phá vỡ và xây dựng cơ sở mới, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, chuẩn bị Đại hội Đảng. Tháng 6-1934, Ban Chỉ huy ở ngoài nước của Đảng đã họp cùng với đại biểu các đảng bộ trong nước để thống nhất hoạt động của Đảng trong phạm vi cả nước.

Ban Chỉ huy ở ngoài nước của Đảng cũng quyết định xuất bản Tạp chí Bônsơvíc, với tiêu đề “Cơ quan lý thuyết của Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương (phân bộ của Quốc tế cộng sản)”. Đồng chí Hà Huy Tập được phân công chỉ đạo công tác tuyên truyền cổ động kiêm Tổng Biên tập Tạp chí Bônsơvíc. Sau Đại hội I của Đảng (tháng 3-1935), tiêu đề ấy được đổi thành “Cơ quan lý thuyết của Đảng Cộng sản Đông Dương”. Theo một số công trình nghiên cứu về báo chí cách mạng đã công bố, từ số đầu cho đến số 10, Tạp chí Bônsơvíc ra đều đặn hằng tháng, chưa rõ tại sao một năm sau, từ tháng 2-1935 đến tháng 2-1936 mới ra số 11. Từ số 11 đến số 15 lại ra đều hằng tháng (số 12 ra tháng 3-1936, số 13 ra tháng 4-1936, số 14 ra tháng 5-1936 và số 15 ra tháng 6-1936). Số 16 đến tháng 9-1936 mới ra.

Đến nay, cũng chưa biết tạp chí ra được bao nhiêu số. Cục Lưu trữ Trung ương hiện lưu giữ được Tạp chí Bônsơvíc số 10, số 15, số 16 và một số tài liệu bằng tiếng Pháp của mật thám viết về số 11, số 12, số 13(3).

Dưới đây, chúng tôi giới thiệu Tạp chí Bônsơvíc theo những tài liệu hiện có.

Số 10 ra tháng 2-1935, có 47 trang. Mở đầu là bài “Công tác trong sáu tháng vừa qua”. Sau khi nhắc lại quá trình phục vụ Đảng từ sau ngày Trung ương bị vỡ do sự đánh phá của địch, bài báo đã điểm lại tình hình tổ chức của Đảng, tình hình các báo chí của Đảng, tình hình vận động thanh niên, công nhân, nông dân, phụ nữ, binh lính, hoạt động của Hội phản đế đồng minh, của Hội cứu tế đỏ, phong trào đấu tranh của quần chúng. Bài báo khẳng định công tác của Đảng có nhiều thắng lợi do sức tranh đấu của toàn Đảng, do đường lối đúng đắn của Đảng và do sự tín nhiệm của quần chúng. Tuy thắng lợi nhiều nhưng khuyết điểm không phải ít. Bài báo kết luận: nhiệm vụ của tất cả các đồng chí là phải hăng hái tham gia việc chuẩn bị cho Đại hội, phải sửa chữa những sai lầm, khắc phục những khuyết điểm, làm cho thế lực của Đảng càng tăng, phong trào quần chúng càng mạnh.

Tiếp đó là bài “Trước lúc Đại hội Đảng, phải nghiên cứu bản Chương trình hành động của Đảng một cách thế nào ?”. Sau khi khẳng định bản Chương trình hành động của Đảng là một tài liệu rất quan trọng, là kim chỉ nam hành động của toàn Đảng và của phong trào cách mạng cả nước, tuy ra đời hồi tháng 6-1932 nhưng vẫn có đầy đủ giá trị là văn kiện dự thảo cho Đại hội Đảng, bài báo đã phê phán những thái độ không đúng đối với chương trình đó, nêu rõ trách nhiệm của các đảng bộ đối với việc thảo luận chương trình đó, đồng thời hướng dẫn cách thức thảo luận để chuẩn bị cho Đại hội Đảng.

Bài “Công tác của các đảng bộ ở miền Nam từ 1933 đến 1934” đề cập đến các vấn đề: quá trình cải tạo các đảng bộ; gây dựng lại hệ thống của Đảng; kinh nghiệm tổ chức đảng viên và quần chúng; quần chúng tranh đấu; tuyên truyền... Bằng những số liệu, những tư liệu cụ thể, bài báo chỉ rõ từ 1931 đến 1934, không có giờ phút nào mà Đảng Cộng sản chết như quân thù ngày thường rêu rao, còn phong trào đấu tranh của quần chúng thì ngày càng được phục hồi. Khi đề cập đến công tác tuyên truyền, bài báo đã cung cấp nhiều tư liệu quý về hoạt động của các sách báo, các tạp chí cách mạng ở miền Nam. Trong từng mặt hoạt động của Đảng, bên cạnh những ưu điểm, bài báo cũng nêu lên những khuyết điểm, tồn tại. Bài báo này, cùng với bài “Công tác trong sáu tháng vừa qua” đăng ở trang 1 của tạp chí là những tư liệu quý về mặt lịch sử Đảng.

Bài “Một vài xu hướng sai lầm về mặt phản đế đồng minh và phụ nữ vận động” đã phê phán xu hướng coi nhẹ việc tổ chức các hội phản đế và coi nhẹ công tác vận động phụ nữ.

Bài “Năm năm Yên Bái bạo động” đã trình bày quá trình của cuộc bạo động; các giai cấp đối với cuộc bạo động,… Bài báo nêu rõ: “Bạo động Yên Bái tuy bị thất bại nhưng cũng làm cho đế quốc Pháp và bọn chân tay của chúng phải lo cho nền thống trị bóc lột. Bạo động Yên Bái cũng là một chương lịch sử quan trọng trong lịch sử cách mạng giải phóng ở xứ Đông Dương, và cũng là một kinh nghiệm rất hay cho công nông Đông Dương sau này vậy”. Bài báo cũng đã nói rõ những sai lầm của Việt Nam quốc dân đảng khiến cho cuộc bạo động bị thất bại.

Bài “ủng hộ cách mạng Xiêm” điểm lại những thắng lợi của cách mạng Xiêm trong 3-4 năm, sự đàn áp của các thế lực cầm quyền Xiêm từ sau cuộc chính biến của bọn quân phiệt năm 1932, đặc biệt là việc bắt bớ hơn 150 người vừa xảy ra. Bài báo đã nêu lên những việc làm của Đảng Cộng sản Đông Dương nhằm ủng hộ cách mạng Xiêm, chống khủng bố trắng ở Xiêm.

Bài “Cách mệnh tranh đấu của dân tộc Thổ” cho biết phong trào đấu tranh của dân tộc Thổ ở thượng du Bắc Kỳ đã lên cao và có nhiều kinh nghiệm tốt. Để đối phó lại, bọn đế quốc đã tìm cách khủng bố bắt bớ khoảng 200 người. Bài báo kêu gọi các địa phương phối hợp đấu tranh ủng hộ phong trào cách mạng của các dân tộc thiểu số, đòi trả ngay 200 người bị bắt, tổ chức lạc quyên giúp đỡ những người bị bắt.

Bài “Công hội vận động (1934)” điểm lại tình hình các công hội đỏ, vai trò của công hội trong các cuộc đấu tranh quần chúng vừa qua, và những sai lầm chính trong công tác vận động công nhân. Trên cơ sở tình hình đó, bài báo đã nêu lên bảy nhiệm vụ cần thiết để chuyển hướng sự lãnh đạo của Đảng đối với công hội.

Bài “Vấn đề công hội ở C.B.”, sau khi phân tích những nguyên nhân sai lầm khiến cho Đảng bộ tỉnh C.B. không lãnh đạo tốt những nông hội do mình tổ chức ra, đã đề ra những phương châm cần thiết mà Đảng bộ C.B. cần thực hiện để kịp thời bổ cứu tình hình.

Số 11, theo tài liệu của mật thám Pháp, có các bài chính viết về Đại hội VII của Quốc tế cộng sản và về Mặt trận nhân dân chống đế quốc ở Đông Dương.

Số 12, hiện chỉ còn bản nội dung tóm tắt do mật thám ghi bằng tiếng Pháp, có 15 bài, ngoài ra có phần đính chính các sai sót ở các số trước. Trong số 15 bài, có các bài sau đây đáng chú ý:

- Chống chính sách biệt phái. Bài này phê phán đầu óc hẹp hòi, kêu gọi cán bộ, đảng viên thực hiện đúng Nghị quyết của Đại hội Đảng tháng 3-1935 bằng cách đi sâu vào quần chúng, tổ chức và hướng dẫn quần chúng đấu tranh. Không có quần chúng thì những khẩu hiệu của Đảng sẽ chỉ là những ngôn từ trống rỗng, không thể được thực hiện. Từ thực tế của tình hình Đảng và các tổ chức quần chúng, bài báo đã phân tích sở dĩ Đảng không phát triển được, nguyên nhân chính là do cán bộ, đảng viên không hướng về quần chúng.

Bài này đã được mật thám Pháp dịch toàn văn ra tiếng Pháp.

- Tham luận của đồng chí Hải An(4) tại Đại hội VII của Quốc tế cộng sản.

- 8-3 - Ngày phụ nữ quốc tế.

- Kỷ niệm Công xã Pa-ri.

- Những thay đổi ở Liên Xô.

- Giành chính quyền, …

Số 13, theo tài liệu của mật thám Pháp, có đăng Tuyên bố của Đảng Cộng sản Đông Dương nhân ngày 1-5-1936, kêu gọi mọi lực lượng chống đế quốc Pháp ở Đông Dương thành lập một mặt trận nhân dân duy nhất chống đế quốc. Một bài khác đáng chú ý là bài phê phán hai số báo đầu tiên của tờ Thiết huyết, cơ quan của phân bộ Việt Nam quốc dân đảng ở nước ngoài. Số 13 còn có bài giới thiệu Đại hội VI của Quốc tế thanh niên cộng sản, họp tại Mát-xcơ-va tháng 9-1935.

Số 15 ra tháng 6-1936, có 47 trang. Mở đầu là bài “Mặt trận dân chúng thống nhất tranh đấu phản đế” đề cập đến các vấn đề: vì sao phải lập mặt trận thống nhất; kinh nghiệm mặt trận thống nhất tranh đấu; những xu hướng sai lầm trong hàng ngũ Đảng ta về mặt trận phản đế. Cuối cùng bài báo nêu rõ những việc cần làm.

Bài “Chính sách hòa bình của Đảng Bônsơvíc” thuật lại câu chuyện giữa đồng chí Xta-lin và Hô-uốt. Qua câu chuyện, đồng chí Xta-lin đã phân tích rõ sự nguy hiểm của chiến tranh, những nguyên nhân dẫn đến chiến tranh, đồng thời giải thích rõ chủ nghĩa xã hội, trình bày rõ Hiến pháp mới của Chính phủ Xô-viết.

Bài “Những sự thay đổi trong công tác của Đảng Cộng sản Tàu” trích dịch từ bài của Vương Minh, đại biểu của Đảng Cộng sản Trung Hoa tại Quốc tế cộng sản, nêu rõ các chính sách của Đảng Cộng sản Trung Hoa trong các vùng Xô - viết.

Bài “Chính sách không triệt để của Việt Nam quốc dân đảng” thuật lại một cuộc trao đổi ý kiến giữa một người cộng sản và một cán bộ chỉ huy của Việt Nam quốc dân đảng về vấn đề Mặt trận thống nhất phản đế ở Đông Dương và ở ngoài nước. Qua cuộc trao đổi ý kiến đó thấy rõ những sai lầm trong chính sách của Việt Nam quốc dân đảng.

Ngoài ra, Tạp chí Bônsơvíc số 15 còn có bài đề cập đến nỗi khổ của người nông dân Đông Dương và một số bài nhằm đấu tranh chống bọn quốc gia cải lương. Cuối số có mục tin tức vắn tắt về cách mạng thế giới.

Số 16 được mở đầu bằng bài “Đối với Đông Dương quốc dân hội nghị”. Sau khi nêu rõ trong toàn Đông Dương đã bắt đầu có phong trào Mặt trận nhân dân phản đế, bài báo đã đề cập những nhiệm vụ cần làm của người cộng sản để cổ vũ và lãnh đạo phong trào đó.

Bài “Mặt trận nhân dân phản đế ở Tàu” trình bày hoàn cảnh, nguyên nhân ra đời và những thắng lợi bước đầu của Mặt trận nhân dân kháng Nhật ở Trung Quốc.

Tạp chí Bônsơvíc số 16 còn có bài viết về thắng lợi của Liên Xô nhân Kỷ niệm lần thứ 19 Cách mạng Tháng Mười Nga, và bài viết về cuộc nội chiến ở Tây Ban Nha.

Hiện nay, chúng ta chưa tìm lại được đầy đủ các số của Tạp chí Bônsơvíc. Tuy vậy, với những tư liệu hiện có về Tạp chí, chúng ta thấy Tạp chí Bônsơvíc đã có những bài phản ánh phong trào cách mạng ở các miền trong nước, biểu dương những thành tích công tác của các đảng bộ, đồng thời uốn nắn, phê phán những quan điểm tư tưởng sai lầm của cán bộ, đảng viên. Tạp chí đã góp phần đắc lực vào việc chuẩn bị Đại hội lần thứ nhất của Đảng. Sau Đại hội này, Tạp chí tuyên truyền tập trung cho các nghị quyết của Đại hội. Tạp chí cũng tuyên truyền cho Nghị quyết Đại hội VII của Quốc tế cộng sản, góp phần tích cực phát động phong trào Mặt trận dân chủ ở Đông Dương.

Tạp chí Bônsơvíc đã giới thiệu với bạn đọc Việt Nam những luận điểm của V.I. Lê-nin về các vấn đề đảng, nông dân, tôn giáo,… Tạp chí đã dịch đăng một số bài của các tạp chí của Quốc tế cộng sản và của các đảng anh em. Cuộc đấu tranh tư tưởng và lý luận chống các khuynh hướng sai lầm và phản động được Tạp chí đặc biệt coi trọng. Trên Tạp chí Bônsơvíc, đã có những bài phê phán chủ nghĩa tờ-rốt-kít, chủ nghĩa cải lương, chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi,... Nhân những ngày kỷ niệm cách mạng trên thế giới, Tạp chí có bài giới thiệu những kinh nghiệm đấu tranh cách mạng và những thành tựu của các đảng anh em.

Tuy chỉ tồn tại được hơn hai năm, nhưng Tạp chí Bônsơvíc đã đóng góp vai trò quan trọng trong việc khôi phục cơ sở và hệ thống tổ chức đảng, chuẩn bị cho Đại hội Đảng lần thứ nhất và góp phần quan trọng vào việc thống nhất Đảng về lý luận, tư tưởng, chính trị và tổ chức để chuẩn bị đón cao trào cách mạng mới.

TẠP CHÍ CỘNG SẢN (1941)

Trong những năm cao trào của Mặt trận dân chủ Đông Dương (1936-1939), Trung ương Đảng đã quyết định xuất bản tạp chí lý luận. Nghị quyết Hội nghị toàn thể của Trung ương Đảng (ngày 29 và 30- 3-1938) ghi rõ : “Ban Trung ương cần ra một tạp chí bí mật để giải thích những vấn đề mà các sách báo công khai không thể bàn đến được”. Tuy vậy, do hoàn cảnh khó khăn lúc bấy giờ, Đảng không thể xuất bản được tạp chí như đã ghi trong Nghị quyết.

Cuối năm 1940, đầu năm 1941, tình hình quốc tế và trong nước có những diễn biến mới. Tháng 6-1940, nước Pháp bị phát-xít Đức chiếm đóng. Phát-xít Nhật nhân cơ hội đó xâm lược Đông Dương. Thực dân Pháp đầu hàng quân Nhật. Nhân dân Việt Nam bất khuất đã nổi dậy chống cả Nhật lẫn Pháp. Tháng 9-1940, nổ ra cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn. Tháng 11-1940, khởi nghĩa Nam Kỳ. Tháng 1-1941, binh biến ở Đô Lương. Cách mạng Đông Dương đang tiến bước đến những thời cơ mới.

Ngày 8-2-1941, đồng chí Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam.

Tháng 5-1941, Hội nghị Trung ương Đảng do đồng chí Nguyễn Ái Quốc, đại biểu của Quốc tế cộng sản, triệu tập và chủ trì họp tại Pắc Bó (Hà Quảng, Cao Bằng). Hội nghị quyết định thành lập Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh) và vạch rõ nhiệm vụ trung tâm của Đảng và dân ta lúc đó là chuẩn bị khởi nghĩa. Hội nghị cử ra Ban Chấp hành Trung ương chính thức và bầu đồng chí Trường Chinh làm Tổng Bí thư của Đảng.

Cuối tháng 9-1941, Tạp chí Cộng sản, cơ quan lý luận và chính trị của Trung ương Đảng do đồng chí Trường Chinh trực tiếp phụ trách, ra số 1(5).

Hiện nay Tạp chí không còn trong các kho lưu trữ của ta. Chúng ta được biết có Tạp chí Cộng sản (10-1941) do hai nguồn:

Một là, gần chín năm sau đó, trong Tạp chí Cộng sản (số 1, năm thứ nhất), ra tháng 7-1950 có viết ở lời mở đầu: “Năm 1941, Trung ương Đảng đã ra một tờ tạp chí cũng lấy tên là Tạp chí Cộng sản”.

Hai là, một tài liệu của mật thám Pháp đã dịch ra tiếng Pháp mục lục số 1 của Tạp chí Cộng sản (1941). Nếu dịch lại theo tiếng Việt thì bản mục lục đó gồm các phần:

1- Cùng bạn đọc

2- Hội nghị lần thứ tám của Ban Chấp hành Trung ương.

3- Để thực hiện tổ chức chính trị mới.

4- Phần phụ lục: Những tài liệu của Đảng.

5- Giải thích những từ ngữ khó.

Tài liệu đó của mật thám Pháp cũng tóm tắt từng bài của mục lục nói trên. Bài “Cùng bạn đọc” đã mở đầu bằng câu “Tạp chí Cộng sản là cơ quan lý luận của Đảng ... Tạp chí sẽ phấn đấu trở thành cơ quan giáo dục của Đảng, giúp cán bộ đảng viên hiểu rõ chính sách, sinh hoạt, sự nghiệp và tổ chức của Đảng”.

Bài “Hội nghị lần thứ 8 của Trung ương Đảng” cho biết, hội nghị diễn ra trong hoàn cảnh đặc biệt của Đông Dương (các cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Nam Kỳ và Đô Lương bị thất bại; đế quốc Pháp tổ chức một đợt tiến công các lực lượng cộng sản). Hội nghị có mục đích định ra đường lối và sách lược của Đảng, tập trung các lực lượng chống đế quốc chung quanh giai cấp vô sản.

Bài báo cho biết hội nghị đã xem xét tình hình một cách khách quan, Đảng quyết định từ bỏ các quan niệm hẹp hòi, khắc phục các sai lầm, khuyết điểm, đề ra phương hướng sửa chữa để Đảng không những là người lãnh đạo cách mạng Đông Dương, mà còn là người đại diện cho toàn thể các dân tộc ở Đông Dương. Đảng viên phải làm tròn nhiệm vụ, không sợ khủng bố, không sợ chết chóc, vì tương lai thuộc về họ.

Bài “Chính sách mới của Đảng” đề ngày 23-9-1941 cho biết ở Đông Dương đang có những biến đổi lớn. Pháp bị bại trận, dân Đông Dương trở thành nô lệ của những kẻ nô lệ. Nhiều cuộc nổi dậy đã diễn ra chứng tỏ sự phát triển của các lực lượng cách mạng trong nước. Chính sách mới của Đảng phải vạch ra những phương hướng kịp thời cho chiến lược và sách lược của Đảng, huy động một cách tốt nhất những lực lượng ủng hộ của quần chúng cùng tiến công vào những điểm yếu của quân thù.

Đảng phải bỏ những khẩu hiệu đã lỗi thời, nêu cao những khẩu hiệu mới: đánh đổ đế quốc Pháp, Nhật, đánh đổ Việt gian. Quốc hữu hóa tài sản của bọn đế quốc và bọn Việt gian. Thành lập chính quyền nhân dân cách mạng. Ngày làm 8 giờ, có bảo hiểm xã hội. Thủ tiêu mọi thứ thuế hiện hành, thực hiện đánh thuế theo thu nhập. Chia đất của bọn đế quốc và Việt gian cho dân cày và binh lính. Nam nữ bình quyền.

Tổ chức một mặt trận chống Pháp và chống Nhật, phát động cao trào cứu nước, xây dựng lực lượng vũ trang. Tóm lại chính sách mới của Đảng là chính sách “tất cả cho việc giải phóng đất nước”.

Phần phụ lục các văn kiện của Đảng đề ngày 9-9-1941 nêu rõ phải đề cao kỷ luật trong Đảng, chống các khuynh hướng chia rẽ, vô kỷ luật, phải bảo đảm kỷ luật của Đảng theo đúng Điều lệ. Ba thành viên của lâm thời xứ ủy Bắc Kỳ phải tạm đình chỉ công tác cho đến khi có quyết định mới.

Tư liệu về số 1, Tạp chí Cộng sản (1941) chỉ còn có thế. Sau số 1, Tạp chí có ra các số tiếp theo hay không, điều đó chưa có tư liệu để khẳng định.

TẠP CHÍ CỘNG SẢN (1943)

Từ đầu năm 1943, sau thắng lợi to lớn của Liên Xô và ở mặt trận Xta-lin-grát và các mặt trận tiếp theo đã đưa cuộc chiến tranh thế giới thứ hai tới bước ngoặt căn bản, báo hiệu sự thất bại không tránh khỏi của bè lũ phát-xít Đức - ý - Nhật. Nắm vững thời cơ lịch sử, tháng 2-1943, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng nhận thấy cần có biện pháp thúc đẩy mau hơn nữa cách mạng cả nước đi tới cao trào. Nhận định rằng phong trào cứu nước đã lên khá mạnh ở nông thôn, nhưng còn yếu ở thành thị, nhất là ở các thành phố lớn, Hội nghị chủ trương mở rộng Mặt trận Việt Minh, phát triển mạnh mẽ phong trào ở thành thị. Ban Thường vụ Trung ương quyết định ra Tạp chí Cộng sản, cơ quan lý luận của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương, do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư của Đảng làm chủ nhiệm kiêm chủ bút.

Tạp chí Cộng sản số 1 ra ngày 28-2-1943, khổ giấy 9,5x13cm, in litô, có đề rõ in ở nhà in Trần Phú và giá bán là 0đ20. Nội dung số 1 gồm toàn bộ Nghị quyết Hội nghị Ban thường vụ Trung ương.

Tạp chí Cộng sản số 2 ra ngày 24-9-1943, dày 69 trang, không kể 3 trang (từ trang 70 đến trang 72) đính chính những sai sót trong số 1. Trong số 2, có các bài của đồng chí Trường Chinh: “Việc giải tán Quốc tế cộng sản”; “Vấn đề khởi nghĩa - Kỷ niệm Xô viết Nghệ An”. Ngoài ra còn có những bài “Một bước tiến”, “Phong trào cách mạng ở ý”, “Một vài ý kiến về chi bộ Đảng”, một bài dịch của Hoàng Văn Thụ, bút danh là Tùng Phong: “Sự quan hệ giữa Đảng và quần chúng” (tác giả là Lạc Phủ, Đảng Cộng sản Trung Quốc), rồi đến những trang tin và mục “cắt nghĩa những chữ khó”.

Bài “Một bước tiến” với tên ký T.C.C.S. là một bài bình luận. Bài báo cho biết việc Anh, Mỹ đổ bộ vào miền Nam nước ý ngày 3-9-1943 đánh vào “pháo đài châu Âu” của phát-xít là một bước tiến của Mặt trận dân chủ quốc tế chống phát xít. Nhưng Anh, Mỹ đã hành động quá chậm, để cho Đức lấy được Rôm, giải thoát Mút-xô-li-ni và chiếm cả Bắc ý. Bài báo đặt câu hỏi: “Phải chăng chính phủ Anh - Mỹ đã ngầm muốn cho Đức chiếm Bắc ý để mượn tay quân Đức dẹp phong trào cách mạng sôi nổi ở Bắc ý rồi sẽ đánh lấy lại Bắc ý sau ?”. Bài báo cũng đã tiên đoán sự thất bại nhanh hơn của bọn phát xít, kể cả bọn phát-xít Nhật ở Viễn Đông.

Bài “Việc giải tán Quốc tế cộng sản” do đồng chí Trường Chinh viết ngày 15-7-1943. Tác giả trình bày những lý do khiến cho Quốc tế cộng sản tự giải tán là nhằm có lợi cho việc củng cố Mặt trận dân chủ quốc tế đánh bại chủ nghĩa phát- xít, có lợi cho việc thúc đẩy Anh, Mỹ tích cực ủng hộ Liên Xô kháng chiến, cùng Liên Xô đánh bại bọn phát-xít, buộc Anh, Mỹ phải mở mặt trận thứ hai. Họ không có lý do gì để thoái thác hoặc trì hoãn một khi Quốc tế cộng sản đã tuyên bố tự giải tán. Bài báo nêu rõ “Quốc tế cộng sản giải tán, nhưng các đảng cộng sản vẫn tồn tại và họ vẫn liên lạc với nhau, giai cấp vô sản thế giới vẫn có phương pháp để thống nhất ý chí và hành động ... Đảng ta cũng như các đảng anh em trên thế giới vẫn giữ nguyên tên đảng và vẫn phải là chính đảng cách mạng độc lập của thợ thuyền ... Vô luận trong tình thế nào, những người cộng sản Đông Dương chúng ta cũng không được sao nhãng việc tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản và việc phát triển tổ chức Đảng ...”.

Bài “Vấn đề khởi nghĩa - Kỷ niệm Xô viết Nghệ An” của đồng chí Trường Chinh viết nhân dịp kỷ niệm lần thứ 13 Xô viết Nghệ An đã phân tích ý nghĩa lịch sử sâu xa, những tác dụng tích cực của nó đối với phong trào cách mạng, đồng thời vạch ra những khuyết điểm và sai lầm gây ra thất bại của Xô viết Nghệ An. Từ những bài học kinh nghiệm của Xô viết Nghệ An, tác giả đã phân tích những vấn đề của việc sửa soạn khởi nghĩa chống phát-xít Nhật, Pháp, nêu lên những phương pháp cốt yếu làm cho đông đảo quần chúng tham gia khởi nghĩa, làm cho chiến tranh du kích biến thành địa phương khởi nghĩa, làm cho khởi nghĩa có tính chất quần chúng, đúng ý nghĩa cách mạng giải phóng dân tộc ...”.

Tạp chí Cộng sản số 3 đã biên tập xong, đang chuẩn bị xuất bản thì diễn ra Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Do vậy, việc xuất bản tạp chí phải đình lại.

Sau thắng lợi của Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, Đảng ta đứng trước tình thế hết sức khó khăn. Nạn đói khủng khiếp đầu năm 1945 chưa được khắc phục thì lại tiếp nạn lụt lớn ở Bắc Bộ. Giữa lúc đó, hai chục vạn quân của Tưởng Giới Thạch tràn vào miền Bắc, với danh nghĩa công khai thi hành nhiệm vụ do đồng minh giao cho là tước vũ khí quân đội Nhật, nhưng kỳ thực là ôm ấp âm mưu thâm độc xóa bỏ Đảng ta, xóa bỏ Mặt trận Việt Minh và lật đổ chính quyền nhân dân, lập chính phủ bù nhìn làm tay sai cho chúng. Ngày 23-9-1945, được quân đội Anh giúp sức, thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn, rồi mở rộng chiến tranh ra toàn Nam Bộ. Trước tình hình cực kỳ gay go và phức tạp đó, Đảng ta đã có những chủ trương phát huy cao độ sức mạnh tổng hợp của cách mạng, đồng thời áp dụng một sách lược khôn khéo, mềm dẻo nhằm phân hóa và cô lập cao độ kẻ thù. Ngày 11-11-1945, Đảng ta tuyên bố “tự giải tán” tạm thời rút vào hoạt động bí mật, tiếp tục lãnh đạo đất nước, lãnh đạo chính quyền nhân dân, đẩy mạnh củng cố và phát triển Đảng, đưa sự nghiệp cách mạng của dân tộc tiến lên. Tờ báo Sự thật, về mặt công khai là cơ quan của Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác, nhưng thực chất là tờ báo của Đảng.

Đêm 19-12-1946, cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ.

Trong những năm 1945-1946, do công cuộc gìn giữ chính quyền, chuẩn bị kháng chiến quá khẩn trương, Đảng ta không xuất bản tạp chí lý luận. Từ tháng 8-1947 đến tháng 8-1950, Đảng ta lần lượt xuất bản tạp chí Sinh hoạt nội bộ và Tạp chí Cộng sản.

TẠP CHÍ SINH HOẠT NỘI BỘ

Giữa năm 1947, cuộc kháng chiến của nhân dân ta chống thực dân Pháp đã giành được những thắng lợi bước đầu. Chiến tranh du kích phát triển. Lực lượng vũ trang với ba thứ quân hình thành và ngày càng lớn mạnh. Cả nước nhanh chóng thích ứng với hoàn cảnh vừa sản xuất, vừa chiến đấu. Đội ngũ đảng viên được mở rộng, từ 5.000 người sau ngày Tổng khởi nghĩa đã lên tới 20.000 người vào cuối năm 1946; 50.000 người vào cuối năm 1947; 180.000 người vào cuối năm 1948. Đội ngũ cán bộ ngoài đảng, cán bộ các đoàn thể cũng tăng nhanh. Đảng ngày càng phát huy được vai trò lãnh đạo của mình về các mặt. Trước tình hình đó, cùng với việc tiến hành nhiều biện pháp đẩy mạnh công tác giáo dục, bồi dưỡng cán bộ, Trung ương Đảng quyết định xuất bản tạp chí Sinh hoạt nội bộ nhằm đáp ứng yêu cầu của việc xây dựng Đảng và tăng cường công tác lãnh đạo của Đảng.

Tạp chí Sinh hoạt nội bộ ra đời tháng 8-1947, với tư cách là “cơ quan trung ương huấn luyện công tác và lý luận”. Nhưng vì hồi bấy giờ Đảng không ra công khai, cho nên trên bìa số 1 ghi là “của Cứu quốc hội”, từ số 2 đến số 13 ghi là “của Đoàn thể”, và từ số 14 (ra tháng 2-1949) ghi là “của Đảng”. Tuy ngoài bìa ghi “chỉ lưu hành trong Đảng”, nhưng trên thực tế rất nhiều cán bộ ngoài Đảng, đặc biệt là trong giới trí thức cũng tìm đọc tạp chí. Nhiều đảng viên, khi tuyên truyền, đã đưa cho họ đọc Sinh hoạt nội bộ. Tạp chí in typô trên giấy khổ 15x22 cm, số trang nhiều ít tùy theo từng số, có số chỉ có 28 trang, có số 46 trang, có số 56 trang, và đặc biệt số 20, ra tháng 2 và 3-1950, dày 102 trang. Giá mỗi số tạp chí được ghi ở cuối trang bìa 4 (trừ số 1 ghi ở đầu trang bìa 1). Giá đó tăng giảm tùy theo giá giấy và số lượng trang in mỗi số. Số có giá thấp nhất là 3,5 đồng, có 9 số giá từ 10-20 đồng, số 20 đặc biệt giá 50 đồng.

Tạp chí Sinh hoạt nội bộ do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng, trực tiếp phụ trách. Đồng chí Trường Chinh định ra kế hoạch từng số và phân công người viết bài. Tự đồng chí cũng viết rất nhiều bài cho tạp chí, có số viết 3-4 bài. Ngoài bút danh Trường Chinh, đồng chí còn dùng bút danh Tân Trào. Nhiều đồng chí lãnh đạo khác của Đảng cũng viết bài cho tạp chí: đồng chí Hoàng Quốc Việt với bút danh Tầm Nguyên, Việt Dân, đồng chí Võ Nguyên Giáp với bút danh Hồng Nam, đồng chí Lê Đức Thọ với bút danh Trung Thành, đồng chí Phạm Văn Đồng với bút danh P. Tô, đồng chí Trần Đăng Ninh với bút danh Tuấn Nguyên, đồng chí Lê Văn Lương với bút danh Lê Thu, đồng chí Nguyễn Chí Thanh với bút danh Chí Thanh, …

Giúp đồng chí Trường Chinh trong việc tổ chức bài từ số 1 đến số 12 có đồng chí Nguyễn Chương. Cuối năm 1948, đồng chí Nguyễn Chương được cử đi nước ngoài. Đồng chí Trần Quang Huy lúc đó là Chánh Văn phòng Tổng Bí thư kiêm Phó Chủ nhiệm Bộ Tuyên huấn Trung ương Đảng (6) được giao trách nhiệm giúp đồng chí Trường Chinh trong việc biên tập nội dung tạp chí Sinh hoạt nội bộ từ số 13, cụ thể là: chuẩn bị kế hoạch bài cho từng số, viết bài và sửa bài, trình đồng chí Trường Chinh duyệt bài xã luận và một số bài đặc biệt quan trọng. Bộ Biên tập tạp chí đặt ngay tại Văn phòng Tổng Bí thư và được phép sử dụng một số cán bộ có năng lực của văn phòng tham gia công tác biên tập. Tạp chí in chung với các báo khác của Đảng tại nhà in Hồng Phong ở bản Khuôn Câm, cách chợ Chu chừng dăm cây số, cách Văn phòng Tổng Bí thư khoảng 15km đường ruộng, đi bộ mất khoảng nửa ngày đường. Bài của từng số làm xong thì cho liên lạc đưa đến nhà in. Toàn bộ việc in ấn, chữa morát, việc phát hành, việc định giá từng số đều do nhà in phụ trách. Có thể nói nhà in kiêm luôn việc trị sự của tạp chí.

Ở Lời nói đầu đăng trong số 1, có đoạn viết: “Ra đời giữa lúc cuộc kháng chiến oanh liệt của toàn thể dân tộc do Hội ta lãnh đạo đang bước vào thời kỳ quyết liệt, hơn nữa ra đời giữa lúc Hội lại mỗi ngày một phát triển mạnh mẽ, mọi mặt công tác thật là phức tạp, tờ Sinh hoạt nội bộ phải gánh vác một trách nhiệm rất nặng nề: Luôn luôn trung thành với chủ nghĩa Mác - Lê-nin, nó sẽ cố gắng hướng dẫn hết thảy các đồng chí noi theo đường lối chính trị của Hội đã nêu ra trong cuộc trường kỳ kháng chiến, và mạnh dạn gạt ra ngoài tất cả những xu hướng sai lầm. Nó sẽ vạch ra những ưu điểm và khuyết điểm về mọi mặt công tác nội bộ để “củng cố và phát triển Hội”, làm cho Hội trở thành “một Hội có tính chất quần chúng mạnh mẽ”. Có như vậy Hội mới mong làm tròn được nhiệm vụ tiền phong của giai cấp và dân tộc trong lúc đang vượt qua những chặng đường nguy hiểm nhất.

“Nó sẽ cương quyết đập tan những khuynh hướng sai lầm: cô độc, hẹp hòi, chủ quan, địa phương, bè phái đang ăn sâu, mọc rễ trong hàng ngũ chúng ta. Nó cũng không ngần ngại mổ xẻ và tìm phương thuốc tẩy trừ những ung độc: quan liêu, quân phiệt, hủ hóa, cầu an, v.v.. đang chực tàn phá cơ thể của một số tổ chức của Hội và của “Mặt trận”. Đồng thời nó đề cao những tinh thần hy sinh anh dũng và đức tính gương mẫu của những đồng chí chỉ biết suốt đời hy sinh cho quyền lợi của giai cấp và dân tộc.

“Nó sẽ thâu tóm những kinh nghiệm về quân sự hoặc về các ngành chuyên môn khác tùy theo năng lực của nó, để giúp các đồng chí bồi bổ công tác của mình trong cuộc chiến tranh tự vệ này ...”.

Mục đích và nhiệm vụ nói trên đã được thể hiện rõ nét trong nội dung tạp chí. Mỗi số tạp chí thường dành những trang đầu đăng các bài có nội dung chỉ đạo cuộc kháng chiến chống Pháp: về đường lối chính sách lớn, về quân sự và địch vận, về xây dựng chính quyền nhân dân và kiên quyết trừ gian, về kinh tế kháng chiến, giảm tô và tạm cấp ruộng đất cho nông dân, v.v.. Trước những diễn biến của cục diện kháng chiến và trước những âm mưu mới của địch, tạp chí đều có bài bình luận kịp thời, chẳng hạn các bài: “Thái độ của Pháp, đối sách của ta” (số 2, tháng 9-1947); “Cuộc tấn công mùa đông của địch và nhiệm vụ quân sự của chúng ta” (số 3, tháng 10-1947); “Pháp rút khỏi một phần lớn Việt Bắc” (số 4 và 5, tháng 11, 12-1947); “Địch nhảy dù Phát Diệm” (số 19, tháng 9 và 10-1949),... Ngoài các bài chuyên luận và bình luận, có lúc tạp chí đăng những đoạn viết ngắn, với nội dung kêu gọi, tuy không thành bài nhưng có tác dụng mạnh về tư tưởng. Chẳng hạn trong số 2, tháng 9-1947, ở trang 11, đã đăng bằng chữ nghiêng có đóng khung đoạn kêu gọi sau đây: “Đừng thấy giặc mớm lời điều đình đã hy vọng nghỉ ngơi. Cuộc chiến tranh giữa ta và giặc chưa phân thắng bại. Còn bóng một tên thực dân ở trên đất Việt Nam, ta còn phải phấn đấu cho Tổ quốc”.

“Không cầu an, không sao lãng, tin chắc phải chiến đấu lâu dài và gian khổ mới giành được độc lập và thống nhất hoàn toàn. Cán bộ ta phải đinh ninh như vậy và giải thích cho bộ đội, nhân dân hiểu rõ chỗ đó”.

Tạp chí có bài phản ánh những cuộc hội nghị quan trọng do Đảng chủ trương. Trong số 3 (tháng 10-1947), tạp chí đăng bài về Hội nghị cán bộ kinh tế và tài chính Bắc Bộ. Số 7 (tháng 4-1948), đăng bài về Hội nghị cán bộ miền Bắc Việt Nam. Từ ngày 21-1-1950 đến ngày 3-2-1950, Hội nghị toàn quốc lần thứ ba của Đảng họp tại Việt Bắc để kiểm điểm hai năm cầm cự và chuẩn bị tổng phản công, kiểm điểm chính sách, chủ trương của Đảng trong thời gian qua, và ấn định công tác năm 1950 nhằm hoàn thành nhiệm vụ chuẩn bị chuyển mạnh sang tổng phản công. Tạp chí Sinh hoạt nội bộ đã ra số đặc biệt về Hội nghị (số 20, tháng 2 và 3-1950). Trong số đó, đã đăng thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Hội nghị, bài lược thuật ý kiến phát biểu của các đại biểu dự họp, Nghị quyết của Hội nghị đã được Trung ương Đảng thông qua, và một loạt bài của các đồng chí lãnh đạo Đảng về các mặt của việc chuẩn bị chuyển sang tổng phản công.

Tạp chí Sinh hoạt nội bộ đặc biệt coi trọng công tác đảng. Từ số 1 đến số 9, dưới đề mục “Vấn đề xây dựng Hội”, đăng liên tiếp các bài đề cập đến các khía cạnh cụ thể của việc phát triển Đảng, giáo dục huấn luyện đảng viên, tự phê bình và phê bình, công tác cán bộ, chính sách cán bộ... Từ số 12 đến số 18, dưới đề mục “Xây dựng Đảng”, đăng liên tiếp các bài về tình hình các chi bộ, về phương hướng củng cố các chi bộ, đặc biệt là các chi bộ xã. Xuất phát từ thực trạng là số đông đảng viên chưa quen làm công tác chi bộ, ngoài những bài viết về củng cố chi bộ dưới đề mục xây dựng Đảng, từ số 14 (tháng 2-1949) tạp chí mở mục “Củng cố chi bộ”, đăng những bài ngắn, thiết thực, dễ hiểu về mọi mặt công tác chi bộ. Mục này đã nhận được sự hưởng ứng tích cực của các cộng tác viên, thông tin viên ở các địa phương. Các bài khác phản ánh hoạt động và kinh nghiệm về nhiều mặt công tác của địa phương được chọn đăng trong mục “Trích bài gửi tòa soạn”.

Sau khi cuốn Sửa đổi lối làm việc của X.Y.Z (bút danh của Bác Hồ lúc đó) xuất bản được bốn tháng, tạp chí đã có bài “Nghiên cứu cuốn Sửa đổi lối làm việc thế nào cho đúng ?” (số 13 tháng 1-1949). Tạp chí cũng đã có những bài nêu gương các liệt sĩ và các cán bộ gương mẫu của Đảng (như các bài: “Nhớ tiếc đồng chí Trần Đức Vịnh” (số 1 tháng 8-1947), “Gương chiến đấu của phụ nữ” (số 3 tháng 10-1947); “Cán bộ Ba” (số 6 tháng 1-1948), “Kỷ niệm Hoàng Văn Thụ”; (số 8 tháng 5-1948),… Vào những dịp kỷ niệm, những ngày lễ lớn của Đảng và của dân tộc, tạp chí đăng nhiều bài về lịch sử Đảng, về truyền thống cách mạng vẻ vang của Đảng và của nhân dân. Tháng 12-1947, tạp chí đăng bài “Kỷ niệm năm thứ 18 ngày thành lập Đảng” của Tầm Nguyên. Tháng 1-1949, nhân kỷ niệm lần thứ 19 Ngày thành lập Đảng, trên ba số liền (số 13, số 14, số 16), tạp chí đăng bài “Chính sách của Đảng” của đồng chí Trường Chinh. Trên cơ sở những bài viết trước đây về lịch sử Đảng, đồng chí Trường Chinh đi sâu phân tích chủ đề: lịch sử chính sách của Đảng, những vấn đề về chiến lược và sách lược do Đảng đề ra cho cách mạng Đông Dương qua 19 năm.

Tạp chí cũng đã đăng nhiều bài về công tác vận động quần chúng và mặt trận; các mặt công tác khác như văn hóa, giáo dục, thi đua ái quốc,... đều được đề cập trên tạp chí.

Ngoài các bài xã luận, chuyên luận, tạp chí Sinh hoạt nội bộ còn có những bài phản ánh tình hình các địa phương, các cơ sở; và những bài ngắn, đôi khi có tính tiểu phẩm, nhằm phê bình khuyết điểm và nhược điểm của cán bộ, đảng viên. Thỉnh thoảng, tạp chí đăng những thư trao đổi kinh nghiệm công tác. Tạp chí còn đăng nhiều bài trích dịch từ sách báo và tạp chí của các đảng anh em nói về công tác xây dựng đảng.

Trong những điều kiện kháng chiến rất gay go, để có nội dung phong phú, tạp chí đã cố gắng tổ chức mạng lưới thông tin viên tương đối rộng rãi. Từ Liên khu 4 trở ra, mỗi tỉnh đều cử vài ba người. Tạp chí đã bền bỉ hướng dẫn các thông tin viên cung cấp tin, bài, đã in thẻ thông tin viên cho những người được giới thiệu và thường xuyên gửi báo biếu các đồng chí đó. Nhờ có đội ngũ thông tin viên, các bài gửi về tạp chí ngày càng nhiều. Đối với các thông tin viên tích cực, tạp chí có các hình thức khen thưởng kịp thời(7)

Đối với các nhiệm vụ và chủ trương lớn của Đảng trong từng thời kỳ, tạp chí đã đề cập khá sâu, có phân tích bằng lý luận. Nó cũng đã nói được những điều về “nội bộ” mà trên báo Sự thật không thể nói được. Nó có tác dụng lớn trong việc tuyên truyền đường lối và các chính sách lớn của Đảng trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, giúp ích nhiều cho các địa phương trong công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức, trong đấu tranh chống các khuynh hướng sai lầm. Không ít bài trong tạp chí Sinh hoạt nội bộ đến nay vẫn còn có giá trị.

Từ khi ra đời (tháng 8-1947) cho đến tháng 3-1950, Sinh hoạt nội bộ đã xuất bản được 20 số. Từ tháng 3-1950, Tạp chí Sinh hoạt nội bộ đình bản, và sau đó được thay thế bằng Tạp chí Cộng sản.

TẠP CHÍ CỘNG SẢN (1950)

Năm 1950, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta có bước phát triển mới. Đội ngũ đảng viên cũng ngày càng đông: cuối năm 1949, Đảng đã có hơn 70 vạn đảng viên. Hầu hết các cơ sở nông thôn, đại đội lực lượng vũ trang và xí nghiệp nhà nước đều có chi bộ đảng. Mặc dù Đảng chưa ra công khai, nhưng vai trò lãnh đạo của Đảng đã được khắp nơi thừa nhận.

Hội nghị toàn quốc lần thứ ba của Đảng họp tại Việt Bắc từ ngày 21-1 đến ngày 3-2-1950, trên cơ sở đánh giá trình độ lý luận và ý thức chính trị của cán bộ, đảng viên chưa tiến kịp những nhiệm vụ nặng nề, đã quyết định đẩy mạnh việc học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin và đấu tranh tư tưởng. Để góp phần tiến hành tốt nhiệm vụ đó, Hội nghị đã quyết định “ra một tạp chí lý luận thay cho tờ Sinh hoạt nội bộ”. Sau khi quyết định đó được Trung ương Đảng thông qua, Tạp chí Cộng sản ra số 1 vào tháng 7-1950, mang tiêu đề “Cơ quan trung ương huấn luyện lý luận và công tác của Đảng”, do đồng chí Trường Chinh làm Chủ nhiệm.

Tạp chí Cộng sản ra hằng tháng, in typô, khổ giấy 16x24 cm. Cũng như Sinh hoạt nội bộ, trên bìa Tạp chí Cộng sản có ghi: “Báo này chỉ lưu hành trong Đảng”. Trong Lời nói đầu đăng số 1, có đoạn nêu rõ mục đích của Tạp chí “là góp phần vào việc giáo dục tư tưởng Mác - Lê-nin, nâng cao trình độ lý luận và công tác của cán bộ và của đảng viên toàn Đảng, đặc biệt là cho cán bộ trung cấp. Nó có nhiệm vụ giải thích đường lối, chủ trương của Đảng, đem chủ nghĩa Mác - Lê-nin soi sáng các vấn đề cách mạng Đông Dương và các vấn đề quốc tế. Nó là nơi để các cán bộ đảng viên trao đổi ý kiến, tranh luận về các vấn đề lớn thuộc chính sách của Đảng và lý luận cách mạng, dưới sự điều khiển và hướng dẫn của Trung ương. Nó dùng phương pháp phê bình và tự phê bình đấu tranh chống những tư tưởng và lý luận sai lầm, những chủ trương và hành động trái với đường lối Mác - Lê-nin của Đảng. Nó phổ biến những kinh nghiệm vận động cách mạng lớn của Đảng ta và các đảng anh em. Nó hướng dẫn việc học tập trong Đảng, thông tin tức lớn về sinh hoạt nội bộ Đảng v.v..”.

Về cơ cấu lãnh đạo, đồng chí Trường Chinh làm Chủ nhiệm tạp chí, đồng chí Trần Quang Huy là Thư ký tòa soạn. Đối với tạp chí Sinh hoạt nội bộ, đồng chí Trường Chinh là người phụ trách chính, không những phải viết bài mà còn phải trực tiếp duyệt nhiều bài. Đối với Tạp chí Cộng sản, với chức danh chủ nhiệm, đồng chí Trường Chinh chịu trách nhiệm về đường lối chính trị, thông qua kế hoạch từng số và duyệt bài xã luận. Mọi việc điều hành cụ thể về hoạt động biên tập của Tạp chí, như tổ chức bài, chữa bài, duyệt bài,… được giao cho đồng chí Trần Quang Huy (Hồi đó, trong hệ thống báo chí của Đảng, chưa dùng chức danh tổng biên tập, mà dùng chức danh thư ký tòa soạn; chức danh này có trách nhiệm và quyền hạn như tổng biên tập). Tuy vậy, đồng chí Trường Chinh vẫn viết nhiều bài cho Tạp chí Cộng sản. Hằng tháng, đồng chí còn cho ý kiến rút kinh nghiệm về số vừa qua, và chuẩn bị nội dung số tới.

Tạp chí Cộng sản vẫn in ở nhà in Hồng Phong. Những người và những tổ chức trước đây đã gửi tiền mua dài hạn Sinh hoạt nội bộ thì nay được gửi Tạp chí Cộng sản thay cho Sinh hoạt nội bộ. Cũng như trước đây, Ban phát hành sách báo các Liên khu ủy vẫn gửi tạp chí tới các đảng bộ địa phương. Các cán bộ thuộc các cơ quan trung ương và các chi bộ trực thuộc Trung ương đều có thể đặt tiền mua trực tiếp với Ban trị sự Tạp chí Cộng sản do đồng chí Lê Đăng Ninh làm quản lý.

Tạp chí Cộng sản chỉ ra được hai số (số 1, tháng 7-1950 và số 2, tháng 8-1950). ở số 2, trang 66, có đóng khung lời thông báo cho bạn đọc như sau: “Số báo này đang in thì chúng tôi tiếp được tin: vì lý do chuyên môn, Trung ương quyết định tạm đình bản tờ Tạp chí Cộng sản cho đến khi có quyết định mới”.

Đồng chí Trần Quang Huy đã kể lại rằng, sở dĩ phải đình bản Tạp chí Cộng sản vì công tác chung của Đảng lúc đó đặc biệt khẩn trương. Trung ương Đảng vừa phải lo công việc kháng chiến dồn dập (ta đang chuẩn bị chiến dịch Biên giới), vừa phải lo chuẩn bị Đại hội II của Đảng. Nhiều cán bộ lãnh đạo và cán bộ lý luận của Đảng bị cuốn hút vào những nhiệm vụ lớn đó. Bản thân đồng chí Trần Quang Huy cũng được điều động tham gia việc biên tập các văn kiện chuẩn bị cho Đại hội. Do thiếu người phụ trách, thiếu người viết, nên Tạp chí Cộng sản phải tạm thời đình bản.

Về mặt nội dung, tuy chỉ ra được hai số, Tạp chí Cộng sản cũng đã đề cập nhiều vấn đề phong phú. Trước hết, đó là những vấn đề nóng hổi của cuộc kháng chiến lúc bấy giờ. Có thể kể các bài: “Hoàn thành nhiệm vụ, chuyển mạnh sang tổng phản công” (số 1, tháng 7-1950); “Chúng ta đã làm gì và còn phải làm gì để chuyển sang giai đoạn mới?” (số 2, tháng 8-1950),… Trong nội dung các bài đó đều có phần phân tích, phê phán những nhận thức sai lệch về tổng phản công như cho rằng tổng phản công là phản công đều một lượt trên khắp các chiến trường, hoặc là đánh ào một trận quyết phân thắng bại chỉ trong dăm mười hôm là xong,… Đồng thời cũng phê phán các khuynh hướng không đúng về thời cuộc kháng chiến lúc bấy giờ, như khuynh hướng lạc quan tếu, ỷ lại vào sự giúp đỡ của các nước bạn, “tả” khuynh phiêu lưu, và khuynh hướng bi quan, cho rằng vì Pháp được Mỹ viện trợ, ta khó lòng đánh bại được chúng,… Bài “Chống thực dân Pháp và bọn can thiệp Mỹ” (số 2) đã trình bày và phân tích rõ chính sách can thiệp của đế quốc Mỹ ở Đông Dương, nhằm thuyết minh nhận định quan trọng trong Chỉ thị của Thường vụ Trung ương Đảng ngày 1-7-1950: “Không tích cực chống bọn can thiệp Mỹ thì không thể hoàn toàn tiêu diệt thực dân Pháp xâm lược. Trái lại, không kiên quyết chống thực dân Pháp xâm lược thì không thể phá tan chính sách can thiệp của đế quốc Mỹ ở Đông Dương”.

Hội nghị toàn quốc lần thứ ba của Đảng đã có phần “tự chỉ trích nghiêm khắc những thiếu sót về công tác xây dựng chính quyền và Nhà nước cộng hòa dân chủ nhân dân”. Để uốn nắn những nhận thức, tư tưởng không đúng về nhà nước nhằm nhanh chóng khắc phục những thiếu sót trong việc xây dựng chính quyền, đồng chí Phạm Văn Đồng đã viết bài “Nhà nước và Nhà nước cộng hòa dân chủ nhân dân Việt Nam” đăng liền trên số 1 và số 2.

Tạp chí Cộng sản cũng đăng nhiều bài bàn về việc học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin, về sửa chữa tư tưởng. Tạp chí đã đăng bài nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bài “Học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin và đấu tranh tư tưởng để chiến thắng” của đồng chí Trường Chinh tại Hội nghị huấn luyện toàn quốc lần thứ nhất, ngày 6-5-1950 và bài “Sửa chữa tư tưởng” của đồng chí Nguyễn Chí Thanh (số 1 và số 2).

Tạp chí cũng đã đăng báo cáo của đồng chí Trường Chinh ở phiên họp mở rộng của Ban kinh tế Trung ương (từ ngày 5 đến 7-7-1950) với nhan đề “Chính sách của Đảng ở nông thôn” (số 2).

Ngoài các bài chuyên luận về các vấn đề trọng yếu trong nước, Tạp chí Cộng sản còn có bài về các vấn đề quốc tế, chẳng hạn: “Nguy cơ chiến tranh mới và cuộc chiến đấu cho hòa bình thế giới” (số 1); “Để hiểu vấn đề Triều Tiên” (số 2) và một số bài dịch từ các báo nước ngoài: “Công tác tư tưởng của đảng cộng sản và công nhân” (số 1); “Chiến lược Xta-lin và chủ nghĩa Mác - Lê-nin” (số 2), …

Cuối mỗi số tạp chí có mục “Tin sinh hoạt nội bộ”, đưa tin về các hoạt động xây dựng Đảng của liên khu, của tỉnh; mục “Tin thế giới” và mục “Tin trong nước”. Cách viết các mục này ngắn, gọn, nhằm thông tin được nhanh và nhiều các sự kiện trong tháng.

So với Sinh hoạt nội bộ thì Tạp chí Cộng sản tập trung vào lý luận nhiều hơn. Nó cũng làm nhiệm vụ hướng dẫn công tác, hướng dẫn chính sách như Sinh hoạt nội bộ, nhưng ở mức cao hơn. Nếu Sinh hoạt nội bộ coi việc hướng dẫn công tác là chính thì Tạp chí Cộng sản vừa coi trọng việc hướng dẫn công tác, vừa coi trọng bồi dưỡng lý luận, qua hướng dẫn công tác mà bồi dưỡng lý luận. Các vấn đề đề cập trên Tạp chí Cộng sản cũng có tính khái quát cao hơn. Tạp chí Cộng sản đã thể hiện được rõ nét việc vận dụng lý luận Mác - Lê-nin nhằm giải quyết những vấn đề cụ thể của cách mạng Việt Nam.

Đại hội II của Đảng, họp từ ngày 11 đến ngày 19-2-1951 đã nghe Báo cáo chính trị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, báo cáo Bàn về cách mạng Việt Nam của đồng chí Trường Chinh, thông qua Tuyên ngôn, Chính cương và Điều lệ của Đảng. Đại hội đã quyết định đưa Đảng ra công khai, lấy tên là Đảng Lao động Việt Nam. Sau Đại hội Đảng, cuộc kháng chiến càng phát triển mạnh mẽ. Mọi mặt hoạt động của Đảng càng dồn dập, khẩn trương. Đảng ta tập trung sức vào việc ra tờ báo Nhân dân, cơ quan trung ương của Đảng, nên tạm thời ngừng việc xuất bản tạp chí lý luận.

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU

Đây là tạp chí do Trung ương cục miền Nam của Đảng xuất bản trong những năm cuối của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng (tháng 3-1951), Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định thành lập Trung ương Cục miền Nam gồm các đồng chí ủy viên Trung ương Đảng công tác ở Nam Bộ để thay mặt Trung ương Đảng trực tiếp chỉ đạo cuộc kháng chiến ở miền Nam trong điều kiện giao thông liên lạc có nhiều khó khăn. Trung ương Cục miền Nam gồm các đồng chí Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Phạm Hùng, Hà Huy Giáp, Nguyễn Văn Kỉnh, Ung Văn Khiêm; do đồng chí Lê Duẩn làm bí thư.

Trung ương Cục đã chủ trương xuất bản tạp chí lý luận, lấy tên là tạp chí Nghiên cứu, với tiêu đề “Cơ quan lý luận của Trung ương Cục miền Nam Đảng Lao động Việt Nam”. Tạp chí xuất bản không định kỳ, khuôn khổ và độ dày các số cũng không đều nhau.

Số 1, khổ 16x23cm, dày 107 trang, in typô, tháng 7-1951.

Số 2, khổ 11,5x17,5cm, 110 trang, in typô, tháng 1-1952.

Số 3, khổ 11,5x17,5cm, 92 trang, in typô, tháng 5-1952.

Số 4, khổ 10,5x16cm, 146 trang, in typô, tháng 7-1952.

Số 5, khổ 10,5x16cm, 246 trang, in rônêô, tháng 1-1953.

Số 6, khổ 10,5x16cm, 126 trang, in rônêô, tháng 4-1953.

Giá bán tạp chí thay đổi theo từng số. Số 1 giá 50 đồng, số 2 giá 100 đồng, số 3 giá 100 đồng, số 4 giá 150 đồng, số 5 giá 350 đồng, số 6 giá 250 đồng. Tạp chí do Nhà xuất bản Nhân dân miền Nam làm tổng đại lý phát hành, qua bộ máy Sở Giao thông liên lạc Nam Bộ mà chuyển đến các nơi nhận.

Tạp chí do đồng chí Hà Huy Giáp làm Chủ nhiệm, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn làm Chủ bút, đồng chí Nguyễn Hồng Việt làm quản lý trị sự.

Về mục đích, tôn chỉ của tạp chí, trong bài “Tạp chí Nghiên cứu ra đời”, đăng số 1 (tháng 7-1951) có đoạn viết: “Cán bộ hy sinh chiến đấu gian khổ nhiều, nên kinh nghiệm thực tế khá phong phú, nhưng không biết tổ chức tổng kết kinh nghiệm, đúc thành lý luận. Mặt khác, chúng ta thiếu lý luận căn bản để hướng dẫn công tác, sử dụng kinh nghiệm thực tế.

“Bị mờ hết một mắt là khó thấy rõ đường lối, khó mà có được sự sáng suốt để làm tròn nhiệm vụ mỗi ngày một nặng trên sự nghiệp kháng chiến kiến quốc trường kỳ, gian khổ và vinh quang của dân tộc.

“Trung ương Cục miền Nam của Đảng Lao động Việt Nam cho xuất bản tạp chí Nghiên cứu này để bổ khuyết một phần nào cho tình trạng nói trên.

“Với những bài rút trong tạp chí, cơ quan lý luận của Trung ương Đảng để đăng lại, với những mục thường xuyên của tạp chí Nghiên cứu, chúng tôi sẽ cố gắng:

“- Phát huy lý luận căn bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin trên thực tế cách mạng của Việt Nam nói chung và của miền Nam Việt Nam nói riêng.

“- Tổng kết kinh nghiệm công tác cách mạng kháng chiến kiến quốc ở Việt Nam nói chung, ở miền Nam nói riêng.

“Tôn chỉ của tạp chí Nghiên cứu là: kết hợp lý luận với thực tế”.

Về nội dung, tạp chí có ba loại bài:

1. Những bài viết, bài nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh, như “Phải thiết thực chu đáo trong công tác huấn luyện”, “Hiệu triệu nhân dịp phát động phong trào sản xuất và tiết kiệm”, v.v.. và của đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh như “Học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin và đấu tranh tư tưởng để chiến thắng”; “Thi đua ái quốc và chủ nghĩa anh hùng mới”; “Phóng tay phát động quần chúng thực hiện chính sách ruộng đất”, …

2. Những bài viết của các đồng chí ủy viên Trung ương Cục và cán bộ đảng ở miền Nam. Loại bài này chiếm tỷ lệ lớn.

3. Những bài giới thiệu kinh nghiệm công tác của các Đảng Cộng sản Liên Xô, Trung Quốc,…

Các bài viết, bài nói quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và của đồng chí Trường Chinh đăng trên các báo của Trung ương, được tạp chí Nghiên cứu đăng lại.

Dưới đây là một số nét về những bài của các đồng chí ủy viên Trung ương Cục và của các cán bộ miền Nam, đã đăng trên tạp chí Nghiên cứu.

Tạp chí Nghiên cứu số 1 đăng bài “Vấn đề thành thị trong cuộc võ trang quần chúng phát động nhân dân chiến tranh” của đồng chí Lê Duẩn. Sau khi nhận định “Mấy chục năm qua và đặc biệt trong mấy năm kháng chiến, chúng ta thấy lực lượng chính của quần chúng cách mạng ở thành thị là các tầng lớp lao động, căn bản là công nhân, và một bộ phận trí thức, học sinh, sinh viên”, bài báo nêu vấn đề “Phong trào quần chúng phải biến chuyển từ thành thị về thôn quê. Phong trào bạo động ở thôn quê có thể phát triển lên chiến đấu với đế quốc, làm kiệt quệ sinh lực của đế quốc, đồng thời làm kinh động phong trào cách mạng ở thành thị để cùng với phong trào võ trang cách mạng ở thành thị đánh đổ hẳn cơ sở và đầu não của đế quốc, trong những điều kiện đầy đủ và thuận tiện”. Bài báo cũng đã phân tích mối quan hệ trong đấu tranh cách mạng ở thành thị và thôn quê.

Trong phần kết luận, bài báo nêu rõ: Để lãnh đạo đúng phong trào thành thị, phải nhận rõ hai vấn đề:

- Giáo dục, tổ chức, lãnh đạo quần chúng đấu tranh chống đế quốc, đi vào con đường kháng chiến chung; phối hợp bảo vệ quyền lợi hàng ngày với kháng chiến chung.

- Muốn chiến thắng dễ dàng ở thôn quê, phải đấu tranh mạnh ở thành thị, phối hợp thành thị với thôn quê.

Số 1 còn đăng bài “Một thái độ chủ động đối với lao động trí óc: tranh thủ, đoàn kết, xây dựng các giới trí thức trên con đường phục vụ nhân dân” của đồng chí Lê Đức Thọ. Bài báo nhằm làm sáng tỏ luận điểm về vai trò của lao động trí óc trong Chính cương và Tuyên ngôn của Đảng đã được Đại hội lần thứ II của Đảng thông qua. Tác giả đã trình bày vì sao trí thức là một tầng lớp nền tảng của động lực cách mạng, đồng thời phân tích những nhược điểm của tầng lớp trí thức. Bài báo nêu rõ, để khắc phục những nhược điểm ấy “lao động trí óc cần giác ngộ một cách đầy đủ vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân tập trung trong đội tiên phong của nó là Đảng của công nhân. Người trí thức chưa giác ngộ đầy đủ sự cần thiết phải đặt mình dưới sự lãnh đạo của Đảng công nhân thì không thể nào người ấy có thể khắc phục những nhược điểm của mình. Trái lại, Đảng của công nhân chưa giác ngộ đầy đủ vai trò lãnh đạo của mình đối với các tầng lớp trí thức thì đảng ấy chưa làm tròn nhiệm vụ lãnh đạo của mình và không thể nào xây dựng được một thế hệ trí thức cách mạng rất cần thiết cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc và giai cấp”.

Tạp chí Nghiên cứu số 1 còn có những bài bàn về công tác xây dựng Đảng như các bài “Tích cực tiến hành phê bình và tự phê bình”, “Cần giữ gìn và phát triển sức mạnh vô địch của Đảng”.

Tạp chí Nghiên cứu số 2 đăng bài của đồng chí Hà Huy Giáp: “Nhận định về dân chủ nhân dân chuyên chính”, viết dựa theo báo cáo của đồng chí Trường Chinh tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng. Số này còn có bài “Tăng cường tinh thần quốc tế chân chính” của đồng chí Nguyễn Văn Kỉnh, với bút danh Nguyễn Thượng Vũ. Bài báo nêu rõ “... chúng ta đương kháng chiến giành tự do, độc lập, đấu tranh bảo vệ hòa bình thế giới, ... Ai đã kháng chiến cũng phải đứng về phe hòa bình dân chủ chống đế quốc, bất luận theo đảng phái, tôn giáo nào... Chủ nghĩa quốc tế của chúng ta không giống chút nào với chủ nghĩa thế giới của bọn đế quốc và bè lũ xã hội hữu khuynh tay sai của đế quốc”.

Số 2 còn có bài “Chỉnh đốn hội nghị Đảng để xây dựng Đảng” của đồng chí Lưu Quý Kỳ, và bài “Xây dựng cho tạp chí Nghiên cứu xứng đáng là một tạp chí lý luận Mác - Lê-nin” của đồng chí Nguyễn Hồng Việt.

Số 3 đăng bài “Hồ Chủ tịch với thái độ học tập” của đồng chí Hà Huy Giáp, viết nhân dịp kỷ niệm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sau khi trình bày cụ thể những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thái độ học tập, bài báo đã tổng hợp thành mấy điều chủ yếu: Học để làm việc vì lợi ích của đoàn thể, của nhân dân ; học để cải tạo con người; học thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Số 3 còn đăng bài “Nhân dân đòi hỏi văn hóa” của đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn. Sau khi nêu lên những khuyết điểm trong hoạt động văn hóa và tuyên truyền của cán bộ, đảng viên, bài báo chỉ rõ cần nắm vững lý luận Mác - Lê-nin về vấn đề dân tộc để tìm thêm những hình thức hoạt động văn hóa hợp với yêu cầu và sở thích của nhân dân. Bài “Nhiệm vụ của Mặt trận dân tộc thống nhất hiện nay” của đồng chí Ung Văn Khiêm trình bày quan điểm của Đảng về công tác mặt trận, phân tích những sai sót, yếu kém trong công tác mặt trận ở Nam Bộ, và đặt vấn đề phải xây dựng trong Đảng bộ ở Nam Bộ một quan niệm đúng về chính sách mặt trận của Đảng và nguyên tắc chấp hành chính sách đó.

Số 4 đăng bài nói chuyện của đồng chí Hà Huy Giáp trong buổi tổng kết Hội nghị thông tin văn nghệ phân khu miền Tây. Ngoài ra còn có các bài “Thái độ chúng ta đối với tôn giáo” của đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn; “Vấn đề bút ký tâm đắc, chấm điểm ở trường Trường Chinh khóa III”. Trong mục “Thời luận” có các bài đưa tin về tình hình thế giới và trong nước.

Số 5 có các bài “Thu thuế nông nghiệp là cuộc vận động chính trị sâu rộng trong nhân dân” của đồng chí Ung Văn Khiêm; “Sản xuất là nền tảng của kháng chiến và của chế độ dân chủ nhân dân” của đồng chí Nguyễn Hồng Việt. Số này trong mục “Thời luận” có bài của Hồng Thắng viết về tình hình thế giới ba tháng cuối năm 1952.

Số 6 đăng các bài “Tăng cường việc giáo dục tư tưởng và lãnh đạo tư tưởng là phương châm chủ yếu trong việc xây dựng Đảng” của đồng chí Lê Đức Thọ ; “Động viên lực lượng tinh thần đạo đức dân tộc chống thực dân Pháp, can thiệp Mỹ và bù nhìn bán nước” của đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn, và mục “Thời luận” do đồng chí Nguyễn Hồng Việt viết. Trong số này còn có bài đưa tin đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn, chủ bút của tạp chí, đồng thời là đại biểu Quốc hội, ủy viên ủy ban kháng chiến hành chính Nam Bộ, từ trần(8).

Số 5 và số 6 còn có tin chiến thắng ở khắp các miền đất nước của quân và dân ta, và ở chiến trường Lào của liên quân Lào - Việt.

Tạp chí Nghiên cứu được in ở nhà in Trần Phú, tại các vùng căn cứ kháng chiến, và thường phải thay đổi địa điểm để bảo đảm an toàn, bí mật, đề phòng địch phát hiện và đánh phá.

Tạp chí Nghiên cứu đã vận dụng cụ thể đường lối kháng chiến, kiến quốc của Đảng vào tình hình thực tế của miền Nam, góp phần tích cực giáo dục tư tưởng và chính trị cho cán bộ, đảng viên ở miền Nam.

Trong hoàn cảnh kháng chiến, lại xa Trung ương, việc xuất bản tạp chí Nghiên cứu là một cố gắng lớn của đảng bộ miền Nam.

Nhìn chung, trong thời kỳ đấu tranh bí mật để giành chính quyền, và trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, khi mà việc xuất bản và đưa tạp chí Đảng đến tay người đọc phải kinh qua nhiều khó khăn, nguy hiểm, phải chịu đựng những hy sinh có khi rất to lớn, Đảng ta vẫn cố gắng tranh thủ mọi thời cơ, tạo mọi điều kiện để xuất bản tạp chí lý luận và chính trị. Vì vậy bất chấp mọi khó khăn, thiếu thốn, và dù có lúc chỉ ra được vài số rồi lại phải tạm đình bản, các tạp chí Đảng vẫn nối tiếp nhau ra đời, đưa đường lối, chính sách của Đảng đến với các cán bộ, đảng viên và quần chúng. Điều đó chứng tỏ Đảng ta đặc biệt coi trọng công tác báo chí cách mạng và công tác lý luận. Điều đó cũng chứng minh tác dụng quan trọng của các tạp chí lý luận và chính trị. Tuy có lúc chưa thật phong phú về nội dung và hình thức thể hiện, các tạp chí Đảng, từ Tạp chí Đỏ (năm 1930) đến Tạp chí Cộng sản (năm 1950), đã bước đầu giúp bạn đọc tìm hiểu chủ nghĩa Mác - Lê-nin, dùng lý luận Mác - Lê-nin để phân tích những vấn đề của cách mạng Việt Nam, mà trước hết là những vấn đề nổi bật của từng thời kỳ cách mạng, giúp cán bộ, đảng viên và quần chúng những cơ sở nhận thức để quán triệt đường lối, chính sách của Đảng. Các tạp chí Đảng đã góp phần quan trọng vào việc giáo dục chính trị, tư tưởng cho cán bộ, đảng viên, từ đó giúp họ có phương hướng hành động đúng. Các tạp chí Đảng cũng là những tài liệu hướng dẫn công tác bổ ích và thiết thực đối với đội ngũ cán bộ làm công tác tư tưởng của Đảng. Vì vậy, có thể khẳng định rằng trong sự lớn mạnh của Đảng qua muôn vàn thử thách của chặng đường 1930-1954, có sự đóng góp không nhỏ của các tạp chí Đảng.

----------------------------------------------

(1) Tài liệu này do mật thám Pháp lấy được khi soát nhà đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ ngày 6-12-1930.

Đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ là Bí thư Thành ủy Hà Nội năm 1930 bị mật thám bắt khi đang đi dọc đường gần Bờ Hồ. Bọn Pháp biết đồng chí là Bí thư thành ủy nên tra tấn hết sức dã man. Đồng chí đã nêu cao khí tiết người cộng sản, không chịu khai báo và đã hy sinh trong trại giam Hỏa Lò đầu năm 1932.

Mật thám Pháp đã dịch “Biên bản vắn tắt của Hội nghị” ra tiếng Pháp để nghiên cứu. Bản hiện lưu giữ tại Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng là bản dịch lại ra tiếng Việt từ bản tiếng Pháp của mật thám (xem Tạp chí Cộng sản, số 8-1983, tr. 73)

(2) Ý nói những khó khăn

(3) Hiện nay ở Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng còn có một bản dịch ra tiếng Pháp của mật thám Pháp bài “Chính phủ của Mặt trận nhân dân ở Đông Dương”. Cuối bản dịch có lời chú thích do Tạp chí Bônsơvíc, số 1, ngày 15-1-1937 xuất bản. Nhưng ở trang bìa 1 thì lại đề “Nhà xuất bản Hiệu sách Tiến bộ, số 1, tháng 1-1937. Như vậy, không rõ đây là cuốn sách do Tạp chí Bônsơvíc xuất bản, hay là một bài viết đăng trên Tạp chí Bônsơvíc. Do vậy, chúng tôi không giới thiệu bài đó ở đây

(4) Bí danh của đồng chí Lê Hồng Phong

(5) Trong tiểu sử tóm tắt của đồng chí Trường Chinh, cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, công bố ngày 1-10-1998, khi đồng chí qua đời, có ghi: “Năm 1941, tại Hội nghị lần thứ 8 của Trung ương Đảng, đồng chí được bầu là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương, Trưởng Ban Tuyên huấn kiêm chủ bút báo Cờ giải phóng, cơ quan Trung ương của Đảng và Tạp chí Cộng sản, cơ quan Trung ương của Đảng

(6) Lúc đó, ở Trung ương chỉ có 2 bộ là Bộ Tuyên huấn Trung ương và Bộ Tổ chức Trung ương. Đồng chí Trường Chinh kiêm chức Chủ nhiệm Bộ Tuyên huấn Trung ương

(7) Qua việc công bố kết quả thi đua viết bài cho Sinh hoạt nội bộ (kỳ thứ nhất từ tháng 10-1948 đến tháng 4-1949), đăng ở trang 38, số 17 (háng 7-1949), thì trong số 60 thông tin viên của Tạp chí ở tất cả các nơi, đã có 76 bài gửi về tòa soạn, trong đó có 48 bài của 36 đồng chí đã được đăng. Tạp chí đã tặng 1 giải nhất, 3 giải nhì và 3 giải ba cho các thông tin viên tích cực. Các giải thưởng đó đều bằng sách, giải nhất gồm 1 cuốn “Tích cực cầm cự và chuẩn bị tổng phản công” của Trường Chinh (do SHNB xuất bản), loại giấy tốt, có chữ ký của tác giả, và 1 bộ “Chế độ dân chủ mới” (2 tập, loại sách “Tài liệu nước ngoài” do Nxb. Sự thật xuất bản

(8) Theo bài này, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn từ trần ngày 25-3-1953 do lâm bệnh nặng trên đường ra Trung ương nhận công tác mới