Bản sắc văn hóa dân tộc và vai trò của thanh niên quân đội trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Bản sắc văn hóa dân tộc là tổng hòa những giá trị văn hóa bền vững tạo nên nét đặc sắc, độc đáo, riêng có về diện mạo, cốt cách, tâm hồn, lối sống… của một dân tộc, là "tấm thẻ căn cước" phân biệt dân tộc này với dân tộc khác, góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng của nền văn hóa nhân loại. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khoá VIII khẳng định: “Bản sắc dân tộc bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam đư­ợc vun đắp nên qua lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống… Bản sắc văn hóa dân tộc còn đậm nét cả trong các hình thức biểu hiện mang tính dân tộc độc đáo"⁽¹⁾.

Hội nhập quốc tế giúp chúng ta có điều kiện quảng bá rộng rãi hình ảnh, văn hóa Việt Nam ra thế giới, tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại, tranh thủ những nguồn lực từ bên ngoài để đầu tư bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc…; đồng thời, quá trình hội nhập cũng làm gia tăng những luồng văn hóa, lối sống ngoại lai không phù hợp với thuần phong, mỹ tục, làm mai một bản sắc văn hóa dân tộc… Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, môi trường không gian mạng cũng có những tác động mạnh mẽ đến quá trình biến đổi văn hóa, cả theo chiều hướng tích cực và tiêu cực.

Thanh niên quân đội là một bộ phận thanh niên Việt Nam đang học tập, công tác và cống hiến trong một lĩnh vực đặc thù là hoạt động quân sự. Lực lượng này bao gồm hạ sĩ quan, binh sĩ, học viên đào tạo sĩ quan và một bộ phận sĩ quan trẻ có tuổi đời từ 18 đến 30, chủ yếu được biên chế ở các đơn vị cơ sở. Với số lượng đông đảo và mang trong mình rất nhiều đặc điểm nổi trội, thanh niên quân đội có vai trò to lớn trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Một là, thanh niên quân đội là lực lư­ợng trực tiếp góp phần gìn giữ, quảng bá bản sắc văn hóa dân tộc thông qua việc rèn luyện phẩm chất, nhân cách, lối sống, tỏa sáng giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ”. Đây là những giá trị văn hóa cao đẹp mà thanh niên quân đội hằng ngày, hằng giờ được giáo dục, rèn luyện, phấn đấu vươn tới, luôn dựa vào và thống nhất cao độ với những giá trị bản sắc văn hóa dân tộc. Giá trị, văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” với những phẩm chất cao đẹp, như: tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân, yêu nước, đoàn kết… đã kết tinh những giá trị cao đẹp, thể hiện rực rỡ tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam. Ngay cả ở thời bình hiện nay, trong những thời khắc, hoàn cảnh hiểm nguy, gian khó nhất, như thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, sự cố môi trường…, thì quân đội, thanh niên quân đội luôn là điểm tựa vững chắc, là niềm tin, hy vọng của nhân dân. Thông qua nhiều phong trào hành động cách mạng, họ đã “tạo động lực để tuổi trẻ toàn quân xung kích vươn lên chiếm lĩnh, xác lập những đỉnh cao mới trong học tập, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, nghiên cứu khoa học, lao động sản xuất, rèn luyện kỷ luật”⁽²⁾. Cùng với quá trình hội nhập toàn diện của đất nước, Quân đội nhân dân Việt Nam đã và đang tích cực, chủ động triển khai hoạt động đối ngoại quốc phòng, trở thành những “đại sứ văn hóa”, góp phần quảng bá bản sắc văn hóa dân tộc, mang giá trị của phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, ý chí và khát vọng hòa bình của Việt Nam ra với thế giới.

Hai là, thanh niên quân đội trực tiếp, thường xuyên bổ sung, phát triển hệ giá trị văn hóa quân sự truyền thống - một bộ phận quan trọng tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc ngày càng trở nên nặng nề, phức tạp hơn, bởi chiến tranh hiện đại có hình thái, quy luật và phương thức tiến hành rất khác so với chiến tranh truyền thống. Với vai trò là lực lượng trực tiếp kế thừa, tiếp nối giá trị văn hóa quân sự truyền thống, lực lượng xung kích thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, trong bối cảnh hiện nay, thanh niên quân đội khơi dậy và phát huy tối đa tinh thần sáng tạo, tích cực rèn luyện, nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, nghiên cứu khoa học, nâng cao năng lực toàn diện, nhất là năng lực quân sự, chuyên môn nghiệp vụ. Hội nhập quốc tế cũng là cơ hội thuận lợi để thanh niên quân đội tiếp thu có chọn lọc tinh hoa nghệ thuật quân sự thế giới và nhanh chóng tiếp cận thành tựu khoa học hiện đại, công nghệ quân sự mới để phát triển văn hóa quân sự truyền thống dân tộc.

Ba là, thanh niên quân đội tích cực tham gia đấu tranh chống chiến lược “Diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng,văn hóa, góp phần bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, các thế lực thù địch không ngừng đẩy mạnh chiến lược “Diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, nhất là trên không gian mạng. Thanh niên quân đội có trình độ, được tổ chức, lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, trong đó có những lợi thế về kỹ năng khai thác, sử dụng công cụ, phương tiện và hoạt động trên không gian mạng, nên có vai trò quan trọng tham gia đấu tranh làm thất bại chiến lược "Diễn biến hòa bình", góp phần bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc.

Phát huy vai trò thanh niên quân đội giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay

Trong thời gian qua, thanh niên quân đội đã và đang thực hiện tốt vai trò là lực lượng quan trọng tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc thông qua những phong trào, hoạt động thiết thực, đạt hiệu quả cao. Tuổi trẻ các đơn vị thi đua học tập, quán triệt, thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về quân sự, quốc phòng; tích cực huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại. Chỉ riêng trong 5 năm (2017 - 2022), thanh niên toàn quân đã tổ chức 512 mô hình hoạt động hiệu quả⁽³⁾. Qua 21 năm tổ chức Giải thưởng Tuổi trẻ sáng tạo trong quân đội, đã có 5.480 công trình (đề tài, sáng kiến) của hơn 10.000 lượt tác giả tham gia. Hơn 90% công trình được trao giải đã triển khai ứng dụng vào thực tiễn đạt hiệu quả cao, làm lợi cho các cơ quan, đơn vị và quân đội mỗi năm hàng trăm tỷ đồng⁽⁴⁾.

Kế thừa truyền thống nhân văn của dân tộc và tiếp nối truyền thống “Vì nước quên thân, vì dân phục vụ” của quân đội, những nơi khó khăn, gian khổ nhất, thanh niên quân đội đều có mặt, không quản ngại hy sinh để bảo vệ tính mạng, tài sản nhân dân và Nhà nước. Trong đại dịch COVID-19, hơn 600 nghìn lượt cán bộ, đoàn viên, thanh niên quân đội đã hăng hái tình nguyện tham gia phòng, chống dịch trên tuyến đầu, tại các chốt chặn, các khu cách ly, bệnh viện dã chiến thu dung điều trị bệnh nhân, hỗ trợ tiêm chủng, chăm lo hậu sự cho nạn nhân tử vong do dịch⁽⁵⁾.

Quán triệt chủ trương của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, lực lượng thanh niên quân đội tích cực, xung kích tham gia giao lưu quốc phòng, thực hiện các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Từ tháng 6-2014 đến tháng 6-2023, đã có 533 lượt sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp đi thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc theo hai hình thức cá nhân và đơn vị tại Phái bộ Nam Sudan, Cộng hòa Trung Phi, khu vực Abyei và Trụ sở Liên hợp quốc⁽⁶⁾. Lực lượng này không chỉ hoàn thành tốt công việc tại các phái bộ, mà còn tích cực tăng gia sản xuất, chủ động giúp đỡ người dân bản địa bằng các hoạt động thiện nguyện, dạy học chữ, hướng dẫn cách canh tác hiệu quả…

Các cấp bộ đoàn và đội ngũ cán bộ, đoàn viên, thanh niên quân đội thường xuyên tham mưu giúp cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị nhận diện đúng, xác định chính xác các giải pháp đẩy mạnh hoạt động đấu tranh trên không gian mạng phù hợp với tình hình, góp phần định hướng dư luận tạo sự thống nhất về tư tưởng và hành động trong cán bộ, chiến sĩ và nhân dân. Thanh niên quân đội đã phát huy hiệu quả hoạt động của các trang, nhóm blog, kênh YouTube, trang fanpage, tài khoản mạng xã hội…, kịp thời đăng tải nhiều tin, bài viết đấu tranh trực diện với các quan điểm sai trái, thù địch, những luận điệu xuyên tạc, phủ nhận giá trị bản sắc văn hóa dân tộc. Phong trào “mỗi ngày một tin tốt, mỗi tuần một câu chuyện đẹp”, “lấy cái đẹp dẹp cái xấu” cũng được thực hiện mạnh mẽ với việc đăng tải, bình luận, chia sẻ rộng rãi gương người tốt, việc tốt tạo hiệu ứng nêu gương mạnh mẽ, tích cực trên không gian mạng. Đồng thời, tích cực, chủ động phối hợp với cơ quan chức năng sử dụng các biện pháp kỹ thuật, nghiệp vụ, tiến hành xử l‎ý, bóc gỡ nhiều tin, bài viết chứa thông tin sai lệch, độc hại, phản văn hóa, phản giá trị, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vai trò của thanh niên quân đội giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế cũng còn những hạn chế, như một bộ phận thanh niên quân đội nhận thức về lịch sử, truyền thống, về đặc trưng của bản sắc văn hoá dân tộc chưa thật sâu sắc; vẫn còn những biểu hiện lệch chuẩn về chính trị, đạo đức, lối sống; thái độ, động cơ, ý chí quyết tâm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay còn chưa cao. Một số “giá trị lịch sử, truyền thống văn hóa của dân tộc và con người Việt Nam chưa được phát huy đầy đủ” ⁽⁷⁾... Những hạn chế đó cần được nhận diện và khắc phục kịp thời để không làm ảnh hưởng đến việc xây dựng, bồi đắp hình ảnh, phẩm chất cao đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới.

Để tiếp tục phát huy hơn nữa vai trò của thanh niên quân đội giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, cần tập trung thực hiện một số giải pháp:

Thứ nhất, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị tiếp tục nghiên cứu bản sắc văn hóa dân tộc gắn với nghiên cứu hệ giá trị văn hóa quân sự truyền thống Việt Nam; nghiên cứu lịch sử - văn hóa với nghiên cứu đời sống, hoạt động quân sự đương đại; nghiên cứu văn hóa dân tộc với văn hóa các dân tộc trên thế giới. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, tăng cường tham mưu, tư vấn cho Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo phát huy vai trò thanh niên quân đội tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Thứ hai, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy, tổ chức đoàn các cấp với công tác phát huy vai trò thanh niên quân đội tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Theo đó, cần tăng cường quán triệt nội dung, vị trí, vai trò, sự cần thiết phải kế thừa, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc của quân đội hiện nay. Trên cơ sở quan điểm của Đảng về phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam, để làm tốt việc thể chế hóa, cụ thể hóa vấn đề bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong tổ chức đời sống quân nhân và hoạt động quân sự vào điều lệnh, điều lệ, quy định, chương trình, kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của quân đội và từng đơn vị. Gắn trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy, cấp bộ đoàn, người đứng đầu, đội ngũ cán bộ, đảng viên và mỗi đoàn viên, thanh niên vào từng công việc, từng mặt hoạt động cụ thể, góp phần làm cho các giá trị tốt đẹp trong bản sắc văn hóa truyền thống được tiếp nối, hiện thực hóa.

Thứ ba, tích cực đổi mới phương pháp tuyên truyền, giáo dục về bản sắc văn hóa dân tộc trong đội ngũ thanh niên quân đội, chú trọng các phương pháp mới, phương pháp trực quan, đồng thời, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động này. Việc tuyên truyền, giáo dục về bản sắc văn hóa dân tộc lồng ghép với giáo dục chính trị, tư tưởng, xây dựng lý tưởng, mục tiêu, lối sống, khơi dậy ở đoàn viên, thanh niên khát vọng vươn lên cống hiến cho sự nghiệp bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, cho quân đội. Cùng với việc trang bị tri thức, cần hình thành tình cảm trân trọng, tự hào với các giá trị cao đẹp trong bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời định hướng để thanh niên phấn đấu, rèn luyện trong thực tiễn. Đề cao vai trò sáng tạo, chủ động của tổ chức đoàn thanh niên ở đơn vị cơ sở trong đổi mới phương pháp tuyên truyền, giáo dục thông qua các hình thức mới, phù hợp với tâm lý lứa tuổi và tính chất, nhiệm vụ từng đơn vị. Làm tốt việc đấu tranh đẩy lùi những thông tin xấu, độc, hạ thấp giá trị văn hóa dân tộc trên internet, các phương tiện truyền thông xã hội.

Thứ tư, tổ chức tốt các hoạt động thực tiễn, các phong trào thi đua thực hiện nhiệm vụ chính trị trung tâm của đoàn viên, thanh niên quân đội, giúp việc tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc đi vào hiệu quả, thực chất, tránh tình trạng chung chung, hình thức. Triển khai thực hiện có hiệu quả Quyết định số 127/2021/QĐ-TTg, ngày 26-1-2021, của Thủ tướng Chính phủ, các chủ trương, nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về chuyển đổi số, về xây dựng quân đội hiện đại; ra sức học tập, thường xuyên nắm chắc sự phát triển và ứng dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng 4.0 vào nghiên cứu, sản xuất, từng bước làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại; tăng cường nghiên cứu, rèn luyện, phát triển nghệ thuật tác chiến, sẵn sàng đánh thắng các hình thái chiến tranh xâm lược hiện đại, góp phần giữ gìn truyền thống kiên cường, bất khuất, mưu trí, sáng tạo, bách chiến, bách thắng trong bản sắc văn hóa của dân tộc anh hùng.

Thứ năm, xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong đơn vị, tạo điều kiện thuận lợi để phát huy vai trò thanh niên quân đội giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc hiện nay. Nâng cao hiệu quả của các thiết chế văn hóa ở các đơn vị, như phòng Hồ Chí Minh, nhà truyền thống, nhà văn hóa...; đầu tư đúng mức cho việc tổ chức các hoạt động văn hóa cũng như tôn tạo, bảo tồn các di tích lịch sử, công trình, biểu tượng văn hóa quân sự và phát huy hiệu quả trong giáo dục chính trị, tư tưởng, đáp ứng nhu cầu văn hóa cho thanh niên quân đội. Làm tốt hoạt động giao lưu văn hóa, tôn trọng phong tục, tập quán nhân dân địa phương, thực hiện kế thừa, vận dụng một cách phù hợp những giá trị tốt đẹp của văn hóa địa phương nơi đóng quân vào đời sống đơn vị. Tổ chức tốt các phong trào thi đua đi đôi với tăng cường đấu tranh chống lại mọi tư tưởng, biểu hiện vụ lợi, ích kỷ, những mục tiêu vật chất tầm thường trong đời sống, hoạt động quân sự. Tập trung đẩy mạnh thực hiện việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, phát huy vai trò nêu gương của đội ngũ cán bộ các cấp, thực hiện đúng phương châm “trên làm gương mẫu mực, dưới tích cực làm theo”, “hành động của người cán bộ là mệnh lệnh không lời đối với người chiến sĩ”./.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

(1) Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 56
(2), (3), (5) Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh Quân đội, tr. 68, tr. 20, tr. 24
(4) Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (2022-2027), Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 2022, tr. 154
(6) Xem: Ngọc Thư (ghi): "Những đóng góp của Việt Nam cho sứ mệnh gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc", Báo Quân đội nhân dân, ngày 15-6-2023, https://www.qdnd.vn/quoc-te/doi-ngoai-quoc-phong/nhung-dong-gop-cua-viet-nam-cho-su-menh-gin-giu-hoa-binh-lien-hop-quoc-731308
(7) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 32