1- Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc là người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam. Ngày 21-6-1925, báo Thanh niên, cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên do Người sáng lập đã ra số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của báo chí cách mạng Việt Nam. Ngay những năm sau đó, một số tờ báo của các tổ chức cách mạng tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam lần lượt ra đời (báo Búa liềm, báo Lao động, tạp chí Công hội đỏ...). Báo chí trong giai đoạn này đóng vai trò quan trọng trong việc phát động phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân đấu tranh chống thực dân, phong kiến, mà đỉnh cao là cao trào Xô-viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931).

Trong những năm cao trào dân chủ (1936 - 1939), tình hình quốc tế có những chuyển biến tích cực, Mặt trận nhân dân chống phát-xít được hình thành ở nhiều nước. Ở Việt Nam, Đảng ta chủ trương đưa báo chí hoạt động công khai, nhiều tờ báo được xuất bản ở Hà Nội, Sài Gòn... Báo chí thời kỳ này đã phục vụ tích cực cho nhiệm vụ tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lê-nin, đường lối cách mạng của Đảng, đấu tranh chống thực dân, phong kiến, chuẩn bị điều kiện để đón thời cơ đưa cách mạng tiến lên một cao trào mới.

Sau khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về nước trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam (đầu năm 1941), thành lập Mặt trận Việt Minh, đồng thời sáng lập ra báo Việt Nam độc lập, một số tờ báo khác cũng lần lượt ra đời, trong đó có báo Cứu quốc và báo Cờ giải phóng - là hai tờ báo có nhiều đóng góp trong việc thúc đẩy cao trào cách mạng, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Từ những năm đầu của chính quyền cách mạng, báo chí đã tích cực phục vụ nhiệm vụ bảo vệ chính quyền non trẻ. Báo Cứu quốc là tờ báo hằng ngày lớn nhất cả nước lúc bấy giờ. Cùng với sự ra đời của hai cơ quan báo chí mới là Đài Tiếng nói Việt Nam và Việt Nam Thông tấn xã, báo chí đã tập trung tuyên truyền, đăng tải các văn kiện của Đảng, các bài nói, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo của Đảng.

Khi cả dân tộc bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trường kỳ, gian khổ, báo chí đã bám sát thực tiễn, phục vụ kịp thời nhiệm vụ kháng chiến, kiến quốc. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi, nước ta tạm thời bị chia cắt thành hai miền với hai nhiệm vụ chiến lược cách mạng khác nhau. Trong bối cảnh đó, báo chí vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa góp phần vào cuộc đấu tranh cách mạng giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Sau ngày đất nước thống nhất (năm 1975), báo chí ở nước ta đã phát triển khá nhanh về số lượng và chất lượng, hình thành hệ thống cơ quan thông tấn, báo chí, phát thanh, truyền hình rộng khắp cả nước; nội dung thông tin của báo chí ngày càng phong phú, hiệu quả. Trong công cuộc đổi mới, báo chí đã góp phần to lớn vào việc thông tin, tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện đường lối đổi mới của Đảng.

Có thể nói, báo chí cách mạng Việt Nam là sản phẩm tất yếu của quá trình đấu tranh lâu dài, gian khổ của Đảng và nhân dân ta; là báo chí kiểu mới, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin làm nền tảng chính trị, tư tưởng, lấy việc phục vụ nhân dân làm mục tiêu cao cả của mình. Báo chí cách mạng là đội quân đi đầu trong công tác chính trị, tư tưởng, văn hóa, với chức năng tuyên truyền, vận động nhân dân đứng lên làm cách mạng vì độc lập, tự do, gắn liền độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội. Báo chí Việt Nam chính là vũ khí cách mạng sắc bén của Đảng, của chế độ trong công tác tuyên truyền, giáo dục toàn Đảng, toàn dân và toàn quân đoàn kết, vượt qua khó khăn, thách thức, đưa sự nghiệp cách mạng nước ta giành những thắng lợi to lớn. Đội ngũ những người làm báo luôn trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, có những đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Ngày nay, báo chí cách mạng Việt Nam là một hệ thống các cơ quan thông tin đại chúng gồm đủ các loại hình báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử, báo ảnh, phát triển từ Trung ương đến địa phương, do nhiều cơ quan, tổ chức, đoàn thể chủ quản, hướng tới nhiều đối tượng và sử dụng nhiều công nghệ hiện đại khác nhau, xuất bản và lưu hành cả trong và ngoài nước. Nhiệm vụ cơ bản của báo chí ngày nay là phục vụ mục tiêu độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội, thực hiện “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, thúc đẩy phát triển xã hội, mở rộng giao lưu, hội nhập quốc tế.

2- Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay, báo chí nước ta đã thực hiện tốt chức năng là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể quần chúng và là diễn đàn rộng rãi của nhân dân, góp phần kiến tạo bầu không khí dân chủ trong đời sống xã hội.

Thực hiện tốt chức năng tư tưởng, báo chí nước ta đã chủ động, tích cực và có nhiều sáng tạo, góp phần vào việc truyền bá, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đưa đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống; khẳng định những thành tựu to lớn, toàn diện của sự nghiệp đổi mới đất nước do Đảng lãnh đạo trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; góp phần quan trọng vào công tác tổng kết thực tiễn, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về xây dựng chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Báo chí đã thông tin, tuyên truyền sinh động về nhiều tấm gương “người tốt, việc tốt”, điển hình tiên tiến trong các phong trào thi đua yêu nước; phản ánh trung thực tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân; đồng thời tích cực tham gia đấu tranh phản bác các thông tin, quan điểm sai trái, thù địch. Nhìn chung, báo chí nước ta đã phát huy được vai trò, vị thế trong việc thông tin, tuyên truyền, định hướng dư luận xã hội trước những sự kiện quan trọng, phức tạp và nhạy cảm trong nước và trên thế giới; xử lý tốt mối quan hệ giữa tính định hướng chính trị, tư tưởng và việc đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng.

Trong thực tiễn đổi mới đất nước, báo chí cách mạng Việt Nam hiện nay thể hiện rõ nét hơn chức năng giám sát, phản biện, giúp Đảng, Nhà nước, các cơ quan, đoàn thể Trung ương và địa phương xây dựng, điều chỉnh, bổ sung nhiều chủ trương, chính sách, cơ chế, quy định pháp lý và triển khai các chương trình, dự án kinh tế - xã hội. Tiếp tục thể hiện rõ nét tính chiến đấu, đi tiên phong trong việc đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, báo chí cách mạng Việt Nam đã góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Cùng với việc nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu thông tin, giải trí của nhân dân, báo chí cách mạng Việt Nam có tác động tích cực trong việc giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống, xây dựng văn hóa, con người Việt Nam, góp phần bảo vệ và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nhiều cơ quan báo chí có sáng kiến tổ chức các hoạt động xã hội, từ thiện, nhân đạo, tích cực tham gia phong trào “đền ơn, đáp nghĩa”, giúp đỡ đồng bào vùng lũ lụt, tặng học bổng cho học sinh nghèo vượt khó...

Trước những diễn biến phức tạp của tình hình khu vực và thế giới, nhất là tình hình Biển Đông hiện nay, báo chí cách mạng Việt Nam đã đi đầu trong công tác thông tin, tuyên truyền, khẳng định cơ sở pháp lý, bằng chứng lịch sử về chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán và các lợi ích chính đáng của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa và các vùng biển của Việt Nam; phê phán, phản đối hành động sai trái, phi pháp của Trung Quốc; khơi dậy lòng yêu nước, ý thức chủ quyền lãnh thổ, lợi ích chính đáng của dân tộc; khẳng định chủ trương của Đảng và Nhà nước ta giải quyết các vấn đề trên biển bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế; quyết tâm bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc gắn với giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực để xây dựng và phát triển đất nước.

Công tác thông tin, tuyên truyền đối ngoại trên mặt trận báo chí cũng được chú trọng, góp phần nâng cao vị thế, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trên trường quốc tế; củng cố, mở rộng quan hệ của Việt Nam với các nước và tổ chức quốc tế, thúc đẩy hội nhập quốc tế, thu hút đầu tư và du khách nước ngoài đến với Việt Nam; tăng cường gắn kết, vận động cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Nhiều cơ quan báo chí đã phát huy tốt ưu thế của các ấn phẩm, chương trình bằng tiếng nước ngoài; đồng thời, đưa thông tin lên in-tơ-nét để phục vụ đối tượng khán giả là người Việt Nam ở nước ngoài, người nước ngoài ở Việt Nam. Nội dung tuyên truyền bám sát sự chỉ đạo, định hướng của Đảng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ thông tin đối ngoại trong tình hình mới. Chủ động, tích cực hội nhập với báo chí thế giới trên cơ sở giữ vững bản sắc dân tộc và những nguyên tắc cơ bản của nền báo chí cách mạng, Hội Nhà báo Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức quốc tế các nhà báo (OIJ), Liên đoàn báo chí ASEAN (CAJ), Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam mở rộng phạm vi phủ sóng phát thanh, truyền hình ra nhiều khu vực trên thế giới. Thông tấn xã Việt Nam, báo Nhân Dân và một số báo, đài đã mở văn phòng đại diện, cử phóng viên thường trú hoặc lưu động ở các địa bàn quan trọng, tham gia phản ánh các sự kiện chính trị, kinh tế, xã hội của khu vực và thế giới.

Tuy nhiên, hoạt động báo chí trong thời gian qua còn tồn tại một số hạn chế, yếu kém, trong đó có những hạn chế chậm được khắc phục, tạo nên những bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến uy tín của giới báo chí. Đó là xu hướng xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ; không ít ấn phẩm phụ của báo in, báo điện tử và chuyên trang của báo điện tử đăng tải nhiều thông tin tiêu cực, giật gân, câu khách, gây phản cảm trong công chúng; không chú trọng phản ánh các thành tựu kinh tế - xã hội của đất nước. Một số cơ quan báo chí đăng, phát các thông tin nhạy cảm về chính trị, đối ngoại, an ninh, quốc phòng, tác động tiêu cực đến dư luận xã hội, làm phương hại đến lợi ích đất nước. Không ít cơ quan báo chí đưa tin sai sự thật do tiếp nhận thông tin, đơn, thư khiếu nại, tố cáo hoặc khai thác thông tin từ truyền thông xã hội nhưng bỏ qua khâu thẩm định, xác minh dẫn đến thông tin sai sự thật, xâm phạm bí mật đời tư, ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín tổ chức, danh dự cá nhân. Nhiều bài viết trên các trang báo, thông tin điện tử chỉ tập trung phản ánh những tiêu cực, mặt trái xã hội ở mức độ đưa tin, không thể hiện quan điểm phê phán, đấu tranh. Hoạt động liên kết trong truyền hình và báo điện tử có xu hướng gia tăng, nhưng chỉ tập trung vào những nội dung mang tính thương mại; không ít chương trình có hình ảnh, lời thoại phản cảm; cách tiếp cận vấn đề, sự kiện không phù hợp, thiếu tính nhân văn và sức thuyết phục, sai sự thật, gây bức xúc trong xã hội. Những vi phạm về quảng cáo, vi phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực báo chí có xu hướng gia tăng, nhất là đối với báo điện tử, báo hình...

Nguyên nhân của những hạn chế, khuyết điểm trên là do sự vận động, phát triển nhanh chóng của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; quá trình toàn cầu hóa thông tin; sự phát triển của các phương tiện truyền thông trên in-tơ-nét, dẫn đến những thay đổi to lớn của đời sống xã hội, truyền thông, làm cho công tác lãnh đạo, quản lý báo chí gặp nhiều khó khăn. Công tác chỉ đạo, quản lý, quy hoạch báo chí, xây dựng đội ngũ cán bộ báo chí còn nhiều hạn chế, yếu kém. Cơ chế, chính sách, hệ thống văn bản pháp luật còn thiếu và bất cập; một số nội dung của Luật Báo chí không còn phù hợp với thực tiễn, trong khi đó còn một bộ phận lãnh đạo cơ quan báo chí chưa chấp hành nghiêm kỷ luật thông tin. Do chạy theo lợi nhuận, không ít cơ quan báo chí thực hiện liên kết nhưng không quản lý tốt nội dung thông tin, vi phạm quy định của pháp luật, ảnh hưởng không tốt đến chất lượng nội dung thông tin. Nhiều cơ quan chủ quản thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm của các đơn vị báo chí thuộc quyền quản lý. Một bộ phận cán bộ, phóng viên, biên tập viên hạn chế về năng lực chuyên môn, tư duy chính trị, thiếu tinh thần trách nhiệm nên không nghiêm túc trong việc quán triệt, tuân thủ sự chỉ đạo của các cơ quan có thẩm quyền; thậm chí có người phai nhạt lý tưởng dẫn đến suy thoái về tư tưởng chính trị và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.

3- Trong tình hình hiện nay, báo chí cách mạng Việt Nam cần giữ vững và phát huy hơn nữa bản chất cách mạng, là công cụ tư tưởng, văn hóa của Đảng, là một bộ phận của sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo. Báo chí hoạt động theo định hướng của Đảng, tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta; phát huy tính tiên phong của báo chí trong việc tập hợp, đoàn kết, cổ vũ các tầng lớp nhân dân tích cực tiến hành thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế.

Yêu cầu khách quan đó đòi hỏi công tác báo chí phải hướng vào mục tiêu giữ vững ổn định chính trị, xã hội, tiếp tục sự nghiệp đổi mới, từng bước xây dựng hệ giá trị của con người mới, lối sống mới, làm cho những nguyên lý cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội. Đứng trước những yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng, báo chí nước ta cần kiên định mục tiêu, lý tưởng của Đảng, thực hiện tốt chức năng báo chí là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp, là diễn đàn rộng rãi của nhân dân. Do vậy, thời gian tới, công tác báo chí cần tập trung thực hiện tốt một số nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của báo chí cách mạng trong những người làm công tác báo chí và toàn xã hội. Nền báo chí cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập là bộ phận của công tác tư tưởng, văn hóa của Đảng, có sứ mệnh cao cả cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thành công sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Việc quán triệt, nâng cao nhận thức về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của báo chí cách mạng giúp những người làm báo vững vàng trước mọi thử thách, nâng cao trách nhiệm chính trị của người làm báo trước Đảng và nhân dân.

Thứ hai, đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền trên báo chí việc thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI và hướng tới Đại hội XII của Đảng; tập trung thông tin, tuyên truyền các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường, cải thiện đời sống nhân dân; đẩy mạnh cải cách hành chính, phòng, chống tham nhũng, lãng phí; tăng cường quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền lãnh thổ quốc gia, bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; mở rộng hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế; phát huy tốt vai trò là diễn đàn phản ánh, thảo luận và đề xuất, kiến nghị với Đảng, Nhà nước các biện pháp giải quyết những vấn đề kinh tế - xã hội của đất nước.

Thứ ba, chủ động, tích cực tham gia đấu tranh chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, lý luận; đấu tranh phản bác những thông tin, luận điệu sai trái của các thế lực thù địch, đối tượng cơ hội chính trị chống phá Đảng, Nhà nước và sự nghiệp đổi mới của nhân dân ta. Báo chí cần tỉnh táo, thận trọng trong xử lý thông tin, có sự nhạy cảm chính trị tốt trước những thông tin xấu, độc, tác động tiêu cực đến nhận thức và dư luận xã hội.

Thứ tư, tiếp tục khẳng định vị thế, chiếm lĩnh được công chúng và giữ vững được vai trò, chức năng định hướng dư luận trong điều kiện các mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác trên in-tơ-nét đã, đang và sẽ còn phát triển rất mạnh mẽ, tác động lớn đến xã hội và cạnh tranh với báo chí cả về thông tin, tài chính, nhân lực, công chúng. Báo chí cần phải thường xuyên đổi mới, nâng cao chất lượng, sức hấp dẫn, hiệu quả thông tin; xử lý tốt mối quan hệ giữa việc đáp ứng yêu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng với bảo đảm định hướng chính trị, tư tưởng của nội dung thông tin. Do đó, các cơ quan báo chí và những người làm báo phải nỗ lực, cố gắng, không ngừng đổi mới cả về phương thức quản lý và tác nghiệp báo chí để đưa đến công chúng những thông tin chuẩn xác, nhanh, sinh động, hấp dẫn.

Thứ năm, trên cơ sở thực hiện Thông báo kết luận của Bộ Chính trị về thực hiện Đề án quy hoạch báo chí toàn quốc đến năm 2025 và các văn bản quy định của Chính phủ về quy hoạch hệ thống báo chí toàn quốc, các cơ quan báo chí cần chủ động rà soát lại chức năng, nhiệm vụ, sản phẩm báo chí, khẩn trương xây dựng kế hoạch đổi mới, sắp xếp lại các cơ quan báo chí, sản phẩm báo chí theo hướng hợp lý, tinh gọn, thiết thực và hiệu quả, để báo chí thực sự là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, các đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp, là diễn đàn tin cậy của nhân dân./.