Giúp đỡ người được đặc xá tái hòa nhập cộng đồng là trách nhiệm của toàn xã hội

TCCSĐT - Hằng năm, nhân dịp các ngày lễ trọng đại của đất nước, Chủ tịch nước đều tổ chức xét đặc xá, tha tù trước thời hạn cho những người đang chấp hành hình phạt tù trong các trại giam. Năm nay, nhân dịp kỷ niệm 65 năm Ngày Thành lập nước và Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, Chủ tịch nước đã ký ban hành quyết định đặc xá tha tù trước thời hạn cho 17.500 phạm nhân. Đây là đợt đặc xá lớn nhất kể từ khi nước ta bước vào thời kỳ đổi mới.

Đặc xá - chính sách nhân đạo, khoan hồng

Có thể nói, đặc xá là chính sách nhân đạo, khoan hồng của Đảng và Nhà nước, thể hiện truyền thống “đánh kẻ chạy đi, không đánh người chạy lại” của dân tộc ta. Đặc xá không chỉ tạo cơ hội cho những người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phấn đấu trở thành con người bình thường, những công dân có ích cho xã hội mà còn khuyến khích những phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù trong các trại giam tự giác cải tạo để sớm được hưởng chính sách khoan hồng của Đảng, Nhà nước, trở về đoàn tụ với gia đình.

Đặc xá mang nhiều ý nghĩa to lớn cả về chính trị, kinh tế - xã hội trong bối cảnh nước ta đang hội nhập sâu rộng hơn với đời sống quốc tế. Về chính trị, đặc xá cho quốc tế thấy tính chất nhân đạo, nhân văn, dân chủ, một trong những bản chất ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, những vấn đề mà các thế lực thù địch luôn lợi dụng để chống phá sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta. Nhưng quan trọng hơn là ý nghĩa xã hội do chính sách đặc xá đem lại. Đó là việc củng cố niềm tin của nhân dân, đặc biệt là niềm tin của những người có quá khứ phạm tội dưới bất kỳ hình thức nào, dưới bất cứ nguyên nhân nào mà còn có khát vọng sống và cống hiến cho xã hội. Đó là việc tạo ra những điều kiện mới, vạch ra những con đường mới để những người có quá khứ phạm tội xoá bỏ mặc cảm tội lỗi, phấn đấu trở thành người công dân có ích.

Đặc xá giữ vị trí quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, nhất là trong lĩnh vực phòng ngừa tái phạm, một lĩnh vực đòi hỏi phải được thực hiện ở cả hai khu vực (trại giam và ngoài xã hội) hay ở cả hai khâu (trong quá trình thi hành án và sau khi người tù được trả về cho xã hội). Trại giam với chức năng chủ yếu là tổ chức thi hành bản án (đã có hiệu lực) của toà án (thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật), nhưng lại có nhiệm vụ quan trọng hơn là giáo giục, cải tạo tư tưởng chống đối xã hội, tư tưởng ăn bám, bóc lột của người phạm tội, dạy cho họ cách làm người lương thiện trước khi trả họ về với gia đình và xã hội.

Sau khi trại giam trả về cho xã hội những con người “đặc biệt” này, họ có trở thành người lương thiện và có ích cho bản thân, gia đình và xã hội hay không lại tuỳ thuộc chủ yếu vào ý chí của chính họ cũng như thái độ và cách cư xử của xã hội đối với họ. Trong đó, công tác tiếp nhận, quản lý, giáo dục, cảm hoá, giúp đỡ người được đặc xá tái hoà nhập cộng đồng (gọi là công tác “hậu đặc xá”) giữ vai trò quyết định.

Thực tiễn cho thấy, hiệu quả công tác tiếp nhận, quản lý, giáo dục và giúp đỡ người được đặc xá tái hoà nhập cộng đồng trong mấy năm gần đây đã không ngừng được nâng cao. Số người được đặc xá tha tù trước thời hạn về nơi cư trú tái phạm chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số tù tha hằng năm. Theo thống kê của các cơ quan chức năng và kết quả khảo sát của một số công trình khoa học đã thực hiện cho thấy, tỷ lệ tái phạm trong số tù tha hằng năm trên địa bàn cả nước trung bình chiếm khoảng 17% (chủ yếu là tội phạm hình sự và tội phạm về ma tuý), trong đó số được đặc xá tái phạm chỉ chiếm 3,5%. Tình hình tái phạm trong số người được hưởng đặc xá đang có xu hướng giảm dần. Ví dụ, ở Thanh Hoá, trong số 2.710 đối tượng tù tha, đặc xá về địa phương từ năm 2000 đến nay, chỉ có 149 trường hợp tái phạm (chiếm 5,5%), trong đó số đặc xá tái phạm chỉ chiếm 3,3%... Chủ tịch Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An cho biết, từ năm 2000 đến nay, tất cả những người được đặc xá trở về địa phương đều được chính quyền, Mặt trận, các đoàn thể nhân dân và gia đình tiếp nhận chu đáo, được giáo dục, giúp đỡ tận tình cả về tinh thần và vật chất nên phần lớn họ đã có công ăn, việc làm ổn định; trong đó, một số người thành đạt đã nêu gương cho nhiều người.

Kết quả khảo sát tình hình tái phạm ở tỉnh Nghệ An trong mấy năm gần đây cho thấy, có 76,5% số tù tha, đặc xá về địa phương sau 5 năm không tái phạm là do họ có công ăn việc làm ổn định, trong đó số người làm ăn thành đạt ngày một tăng (tính đến nay, Nghệ An đã có gần 100 trường hợp tù tha, đặc xá dược xếp vào loại làm ăn giỏi).

Đạt được những kết quả trên trước hết là do những nỗ lực vượt qua mặc cảm tội lỗi của chính mình, có khát vọng trở thành người lương thiện, nhanh chóng hoà nhập với cuộc sống của những người được đặc xá. Nhưng cũng không kém phần quan trọng là còn do việc thực hiện có hiệu quả các chính sách hậu đặc xá của các cấp, các ngành, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, nhất là ở cơ sở. Có thể nói, công tác tiếp nhận, quản lý, giáo dục và giúp đỡ người mãn hạn tù nói chung và người được đặc xá nói riêng ở cơ sở đã đi vào nề nếp và phát huy tác dụng. Lực lượng công an ở cơ sở đã thực hiện tốt công tác tham mưu, phục vụ cấp uỷ đảng, chính quyền lãnh đạo thực hiện các nội dung chính sách tiếp nhận, quản lý, giáo dục và giúp đỡ người đặc xá về dịa phương, trực tiếp áp dụng các biện pháp quản lý nghiệp vụ, quản lý theo quy định của pháp luật, kiên trì giáo dục và giúp đỡ người được đặc xá.

Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân và các tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế chủ động phối hợp thực hiện có hiệu quả cuộc vận động “Toàn dân tham gia quản lý, giáo dục, cảm hoá, giúp đỡ người lầm lỗi ở địa bàn dân cư” do Bộ Công an và Mặt trận Tổ quốc phối hợp thực hiện với nhiều nội dung, hình thức phong phú, phù hợp. Thông qua cuộc vận động, xã hội đã giúp cho nhiều người đặc xá, tù tha và người có quá khứ phạm tội khác vượt qua khó khăn, trở thành người lương thiện.

Tuy nhiên, công tác “hậu đặc xá” hiện nay cũng đang bộc lộ nhiều hạn chế, nhất là công tác quản lý, giáo dục và giúp đỡ về vốn, việc làm cho người được đặc xá. Việc phối hợp giữa các cấp, các ngành, các đoàn thể còn thiếu chặt chẽ; nội dung, biện pháp thuyết phục, giáo dục, cảm hoá còn đơn điệu, tính thuyết phục chưa cao; việc tổ chức giúp đỡ, hỗ trợ người đặc xá ổn định cuộc sống, có việc làm, có thu nhập còn lúng túng… Một bộ phận cán bộ và nhân dân vẫn còn nhìn nhận chưa đúng về những người có quá khứ lầm lỗi nên ít quan tâm hoặc không tham gia vào công tác giáo dục, giúp đỡ họ khi về địa phương.

Nguyên nhân của tình trạng này là, cấp uỷ, tổ chức đảng ở một số địa phương còn xem nhẹ công tác “hậu đặc xá”, chưa quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo; chính quyền, năng lực quản lý xã hội của các ngành chức năng còn yếu, nhất là năng lực quản lý nhà nước về trật tự xã hội ở cơ sở, trong khi đó nước ta chưa có một đạo luật chung về tái hoà nhập cộng đồng; vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân ở một số nơi trong lĩnh vực này chưa được phát huy đầy đủ; chưa có nhiều tổ chức kinh tế tự giác tham gia vào việc hỗ trợ, giúp đỡ người đặc xá có việc làm, thu nhập để ổn định cuộc sống…