Trên cơ sở khái quát về mặt lý luận và thực tiễn lịch sử phát triển xã hội loài người, của phong trào công nhân cách mạng, C. Mác và Ph.Ăng-ghen đã xây dựng một học thuyết khoa học và cách mạng về vai trò lịch sử thế giới của giai cấp công nhân, về sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội, về học thuyết đấu tranh cách mạng, về vai trò của Đảng cộng sản… được đánh dấu bằng sự ra đời tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng cộng sản tháng 2 năm 1948.

Ngay từ khi mới ra đời, các nhà học giả tư sản đã coi Chủ nghĩa cộng sản như một bóng ma ám ảnh Châu Âu và họ hô hào hãy xóa bỏ bóng ma ấy. Đồng thời “Chủ nghĩa cộng sản đã được tất cả các thế lực Châu Âu thừa nhận là một thế lực”. Cho nên những người cộng sản mà C.Mác và Ph.Ăng-ghen là người đại diện phải công khai trình bày trước toàn thế giới những quan điểm, mục đích, ý đồ của mình. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản ngoài các mục đích trên còn nhằm đập lại câu chuyện hoang đường về bóng ma cộng sản. Đây là những mục tiêu như hai ông đã tuyên bố. Mặc dù tới nay đã 160 năm trôi qua, lịch sử thế giới chứng kiến vô vàn những biến động lay trời, chuyển đất, song “bóng ma” ấy không những không bị xua tan mà trái lại, không gian Mác ngày càng tỏa rạng khắp hành tinh. Điều đó khẳng định sức sống bền vững bởi những giá trị lớn lao của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản, của Chủ nghĩa Mác. Cho nên, chúng ta đề cập tới những nội dung cốt lõi, những giá trị cơ bản của chủ nghĩa Mác ở những điểm chính sau:

- Tuyên ngôn của Đảng cộng sản đề cập tới các vấn đề chủ yếu có tính khái quát lớn về giai cấp tư sản và giai cấp vô sản là hai giai cấp chính trong xã hội hiện đại. Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp của C.Mác và Ph.Ăng-ghen tới nay vẫn còn nguyên giá trị. Song, chỉ có điều chúng ta cần nhận thức rõ tính chất, hình thức của các giai cấp và đấu tranh giai cấp đã biến đổi cho phù hợp với thời đại ngày nay. Trên cơ sở những quan điểm lý luận cơ bản của tác phẩm, hai ông chú ý phân tích sự vận động, phát triển của các giai cấp, các tầng lớp và của toàn xã hội bằng quan điểm “động”. Ngay trong nội dung này, C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã chỉ dẫn trong tư duy và hoạt động mà con người phải không ngừng đổi mới, tránh sự “cứng đờ và hoen rỉ” bằng “con mắt tỉnh táo”. Hai ông cũng chỉ rõ xu hướng toàn cầu của xã hội tương lai do quy luật phát triển của sức sản xuất và không ngừng mở rộng thị trường quốc tế làm cho các quốc gia dân tộc ngày càng phụ thuộc vào nhau. Vì thế với những giá trị khoa học và tính thời sự, tính dự báo chiến lược của tác phẩm không thể coi chủ nghĩa Mác là lỗi thời như những người nào đó đã phủ nhận một cách giản đơn, dễ dãi, thiếu thận trọng với ý đồ xấu của họ.

- Tuyên ngôn của Đảng cộng sản được hai ông chỉ rõ mục tiêu, nhiệm vụ của những người cộng sản là tổ chức họ lại thành giai cấp đấu tranh giải phóng mình khỏi mọi ách áp bức, bóc lột. Hai ông chỉ rõ “Đặc trưng của chủ nghĩa cộng sản không phải là xóa bỏ chế độ sở hữu nói chung mà là xóa bỏ chế độ sở hữu tư sản”. Hoặc là “Chủ nghĩa cộng sản không tước bỏ của ai cái khả năng chiếm hữu ấy để nô dịch lao động của người khác”. Hai ông không chỉ luận giải về sự đối kháng giai cấp, sự đấu tranh giai cấp về mục tiêu của giai cấp vô sản… mà còn khẳng định quy luật giải phóng con người đạt tới sự tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”.

- C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã chỉ ra sự khác biệt để nhận rõ bản chất, tính đích thực của các thứ chủ nghĩa xã hội như chủ nghĩa xã hội phong kiến phản động, chủ nghĩa xã hội tiểu tư sản phản động, sự giả dối của chủ nghĩa xã hội Đức hay chủ nghĩa xã hội “chân chính”, chủ nghĩa xã hội biểu tượng - phê phán… để chúng ta có cách nhìn đúng đắn, khoa học trước những trào lưu phức tạp của chủ nghĩa xã hội. Tiếp thu những tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăng-ghen , Hồ Chí Minh đã khẳng định, ngày nay chủ nghĩa nhiều, học thuyết nhiều, chỉ có chủ nghĩa Mác - Lê-nin là chân chính nhất, khoa học nhất.

- Hiện nay, chúng ta đang sống trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới, được mở đầu từ Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại. Suốt 90 năm, chủ nghĩa xã hội dưới ánh sáng soi đường của học thuyết Mác, đã đạt được những thành tựu to lớn về nhiều mặt, góp phần làm thay đổi đời sống các dân tộc trên hành tinh.Tuy nhiên, lịch sử thường rất phức tạp, không theo con đường thẳng tắp, mà trải qua những khúc quanh. Hệ thống xã hội chủ nghĩa sau một giai đoạn phát triển mạnh mẽ, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan đã tạm đi vào thoái trào. Những người đối địch với chủ nghĩa xã hội, đối địch với chủ nghĩa Mác, coi đây là “thời cơ vàng”, ra sức bác bỏ chủ nghĩa Mác, bác bỏ chủ nghĩa xã hội. Họ rêu rao “chủ nghĩa Mác đã lỗi thời”, “chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản không phải là đích mà loài người hướng tới”, “nền văn minh tin học không dung nạp chủ nghĩa xã hội”, “chủ nghĩa Mác là sản phẩm của nền văn minh cơ khí, nó chỉ thích hợp ở thế kỷ XIX chứ không hợp với thời đại ngày nay”, “sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội trên một mảng lớn trên thế giới, chứng tỏ chủ nghĩa Mác - Lê-nin là một sai lầm”… Những luận điểm đối địch thiếu căn cứ khoa học ấy của họ đã khiến nhiều người dao động, mất phương hướng, giảm lòng tin vào con đường xã hội chủ nghĩa. Đó chính là thách thức lớn nhất đối với chủ nghĩa Mác hiện nay. Vì thế, việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác là nhiệm vụ quan trọng, bức thiết của chúng ta hiện nay.

Như đã phân tích, sức sống của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản thể hiện ở nhiều lĩnh vực, nhưng bao trùm ở chỗ nó giải đáp những vấn đề mà tư tưởng tiên tiến của loài người đặt ra, soi sáng các nhiệm vụ lịch sử đã chín muồi của nhân loại, đó là nhiệm vụ giải phóng con người khỏi mọi áp bức, bóc lột, khỏi mọi sự tha hóa của con người. Sức sống của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản và của học thuyết Mác cũng được thể hiện trong thực tiễn đời sống xã hội hiện đại, mặc dù đời sống xã hội trải qua những thăng trầm, quanh co, khúc khuỷu, song vẫn không ra ngoài những quy luật phổ biến đã được trình bày một cách khoa học, sáng tạo trong Tuyên ngôn của Đảng cộng sản; mặc cho người ta thừa nhận hay không thừa nhận điều đó. Cho nên nếu không có Tuyên ngôn của Đảng cộng sản, không có học thuyết Mác, sẽ không hiểu được chủ nghĩa tư bản hiện đại, không hiểu được xu hướng biến đổi và phát triển của thời đại ngày nay. Những dự báo trong Tuyên ngôn của Đảng cộng sản về chủ nghĩa tư bản hiện đại về sự hình thành những tập đoàn kinh tế lớn xuyên quốc gia điều khiển thị trường thế giới đang là hiện thực. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cũng dự báo về sự phát triển không ngừng của sức sản xuất, của tiến bộ khoa học - kỹ thuật làm thay đổi thế giới chuyển xã hội loài người sang nhịp sống mới một cách mạnh mẽ.

Sự khẳng định xu hướng tất yếu của toàn cầu hóa, của thị trường chung thế giới, làm cho các dân tộc quan hệ phụ thuộc lẫn nhau như một thứ khó tránh khỏi bởi tính khách quan của quy luật kinh tế đang diễn ra. Hiện nay chính nhiều nhà học giả tư sản cũng đặt ra, loài người sẽ đi tới sự phát triển như Mác đã nêu chứ không phải chủ nghĩa tư nhân là đích cuối cùng. Bởi vì dưới ánh sáng của Tuyên ngôn Mác, người ta nhìn rất rõ và đầy đủ những mâu thuẫn chủ nghĩa tư bản không thể khắc phục được. Vì vậy chừng nào chủ nghĩa tư bản còn, chủ nghĩa đế quốc còn tồn tại, chừng nào khát vọng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp của nhân loại còn, chừng nào nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới chưa hoàn thành thì chủ nghĩa Mác - lý luận về sự giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp công nhân và nhân dân lao động các dân tộc vẫn còn giá trị lý luận và thực tiễn to lớn.

Sức sống và giá trị bền vững của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản còn thể hiện ở chỗ nó giúp những người cộng sản, những người lao động nhận rõ chân tướng, nhận rõ bản chất kẻ thù của mình. Quan trọng hơn, nó giúp họ có được phương pháp đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng nhân loại thoát khỏi nạn áp bức, sự bần cùng hóa đời sống con người.

- Tuyên ngôn của Đảng cộng sản cũng chỉ rõ quá trình phát triển của công nghiệp, quá trình tích tụ tư bản, quá trình đô thị hóa… làm cho guồng máy lao động, sản xuất và đời sống xã hội phụ thuộc lẫn nhau, phân hóa mạnh mẽ và cách biệt ngày càng sâu rộng hơn. Tình trạng giành giật quyền lực, liên kết các tập đoàn kinh tế mạnh, các nước lớn càng chi phối các nước nhỏ, nước yếu, buộc họ bị thua thiệt về nhiều mặt. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản cũng vạch rõ âm mưu quỷ quyệt của chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa đế quốc với lòng tham lam và tàn bạo, bất chấp mọi đạo lý, lẽ phải, sẵn sàng đàn áp, gây chiến tranh xâm lược đối với bất cứ nước nào vì mục tiêu kiếm lời.

Từ những phân tích, luận giải trên cho thấy sức sống và giá trị của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản nằm ngay trong những quan điểm lý luận sâu sắc, đầy tính thuyết phục của C.Mác và Ph.Ăng-ghen  đối với hàng trăm triệu người trên khắp hành tinh, giúp họ có được thế giới quan, nhân sinh quan khoa học, cách mạng và tiến bộ. Từ đấy họ là nhân cốt tuyên truyền, vận động, giác ngộ, cổ vũ tiếp theo hàng chục triệu, hàng trăm triệu người giác ngộ về kẻ thù, giác ngộ về quyền lợi dân tộc của mình mà đứng lên đấu tranh. Cho nên sức sống của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản có thể hiểu chính là lời cổ vũ “vô sản toàn thế giới đoàn kết lại”. Đây là cuộc đấu tranh trường kỳ và tất yếu sẽ chiến thắng của sức mạnh các dân tộc khi họ đã kết thành một khối.

Tuy nhiên, thực tiễn luôn luôn biến đổi, phát triển nên học thuyết Mác cũng không ngừng bổ sung, phát triển. Những tư tưởng của Tuyên ngôn của Đảng cộng sản nói riêng, của chủ nghĩa Mác nói chung là một hệ thống “mở”, một khoa học phát triển về sự phát triển của thế giới và xã hội loài người. Cho nên, không ngừng phát triển chủ nghĩa Mác vừa là yêu cầu của thực tiễn xã hội, vừa là yêu cầu nội tại của bản thân học thuyết Mác. Bởi vậy, một cách khách quan cần khẳng định có phát triển và thông qua phát triển, chủ nghĩa Mác mới tự bảo vệ và phát huy sức mạnh đối với thời đại, trong bối cảnh quốc tế diễn biến phức tạp hiện nay.

Nhận thức một cách sâu sắc về những giá trị và sức sống của chủ nghĩa Mác, Đảng Cộng sản Việt Nam trước sau đều khẳng định lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động. Đồng thời đề ra cho mình nhiệm vụ bảo vệ và phát triển nó một cách sáng tạo trong quá trình tiếp thu, vận dụng vào điều kiện nước ta.

Để làm được điều đó, chúng ta phải làm sáng tỏ những vấn đề, các đặc điểm chủ yếu, các xu hướng của thời đại và những vấn đề đặt ra đối với chủ nghĩa Mác, những giá trị và yêu cầu phát triển chủ nghĩa Mác trong thời đại hiện nay.

Trước tình trạng khủng hoảng chung của chủ nghĩa xã hội, Đại hội VI của Đảng đã xác định, đối với Việt Nam, đổi mới là những yêu cầu bức thiết của sự nghiệp cách mạng và là vấn đề có ý nghĩa sống còn. Nhưng muốn đổi mới, Đảng ta phải nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của 20 năm qua đã chứng tỏ đường lối đổi mới của Đảng là đúng đắn, thể hiện sự trung thành và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam. Tiếp tục quán triệt chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng con đường cách mạng Việt Nam, trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đại hội X của Đảng khẳng định toàn Đảng, toàn dân tranh thủ thời cơ, vượt qua thách thức, đổi mới mạnh mẽ, toàn diện và đồng bộ, phát triển nhanh, bền vững, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh”.

Mặc dù đã 160 năm trôi qua, nhất là sau khi Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu tan rã, lịch sử thế giới đang ở trong một “khúc quanh” phức tạp của sự phát triển, song chủ nghĩa Mác - Lê-nin vẫn tỏ rõ sức sống của mình trong đời sống hiện thực của nhân loại. Những giá trị tinh thần, tính khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác ngày càng được thực tiễn khẳng định về sự đúng đắn, sức sáng tạo của nó. Đối với cách mạng Việt Nam, chủ nghĩa Mác luôn luôn là ngọn đuốc soi đường, là nền tảng tư tưởng và là kim chỉ nam cho hành động. Đó là nhân tố quyết định, đảm bảo cho sự thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Điều quan trọng là người tiếp thu, vận dụng chủ nghĩa Mác phải với tinh thần sáng tạo, biết kế thừa, phát huy những luận điểm trước đây và hiện nay vẫn đúng; biết sửa chữa những nhận thức sai về các luận điểm đúng; biết vượt qua những luận điểm gì trước đây đúng nhưng ngày nay không còn phù hợp, những luận điểm gì mới cần được bổ sung vào lý luận do thực tiễn mới đặt ra… Tất cả đều biết vượt qua lối tư duy máy móc, xáo mòn, rập khuôn một cách cứng nhắc, đồng thời phải hết sức tránh mọi biểu hiện xa rời, thoát ly chủ nghĩa Mác một cách cực đoan, máy móc dưới danh nghĩa “đổi mới tư duy”.