Công ty truyền tải điện 1 kiểm tra lắp đặt đường dây - Ảnh: Phan Cần

Nghệ An đã xác định mục tiêu thoát khỏi diện các tỉnh nghèo và kém phát triển, vươn lên thành tỉnh khá trong những năm tới. Hướng đến mục tiêu đó, khoa học và công nghệ phải đóng một vai trò đặc biệt quan trọng. Một mặt, khoa học và công nghệ phải gắn với sản xuất kinh doanh, góp phần trực tiếp tạo ra sản phẩm hàng hóa; mặt khác, phải khai thác tối đa và hợp lý các tiềm năng và lợi thế, cũng như hóa giải các thách thức và trở ngại nhằm phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh một cách bền vững.

Những kết quả đạt được

Những năm gần đây, Nghệ An triển khai đồng bộ hoạt động khoa học và công nghệ trên nhiều lĩnh vực, bám sát các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Tỉnh đã tổ chức nghiên cứu và ứng dụng được một số đề tài/dự án có chất lượng và hiệu quả. Trên cơ sở 10 chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm, tỉnh đã tập trung cho các đề tài/dự án hướng tới mục tiêu tạo ra sản phẩm hàng hóa. Một số đề tài/dự án trong lĩnh vực nông - lâm - thủy sản đã cho kết quả đáng phấn khởi. Đáng chú ý là các đề tài/dự án về sản xuất giống (tôm sú, cá rô phi đơn tính, cá rô phi cho vùng nước lợ) đã bảo đảm cung cấp giống có chất lượng cao và tạo thế chủ động cho sản xuất; các dự án về khảo nghiệm, xác định bộ giống lúa, giống lạc, giống mía, giống dứa... đã lựa chọn được nhiều giống cây trồng cho năng suất cao, chất lượng tốt, phù hợp với thổ nhưỡng và khí hậu của địa phương. Một số hàng hóa đạt chất lượng và số lượng cao ở Nghệ An hiện nay như: cam, bò thịt, chè, hải sản, đường, bột đá trắng siêu mịn, xi măng, phân vi sinh... nhờ có sự đóng góp quan trọng của khoa học và công nghệ. Nhiều dự án khoa học và công nghệ đã góp phần thay đổi tập quán sản xuất, tạo ra nghề mới cho người dân, như sản xuất rau an toàn ở Hưng Lợi (huyện Hưng Nguyên), Quỳnh Lương (huyện Quỳnh Lưu), Xuân Hòa (huyện Nam Đàn); trồng hoa ở Diễn Hồng (huyện Diễn Châu), Hưng Đông (thành phố Vinh); trồng cỏ nuôi bò nhốt ở Đô Lương; trồng đậu tương, ngô, bí xanh, dưa hấu ở Thanh Chương... Khoa học và công nghệ cũng đã góp phần tạo ra nhiều mô hình sản xuất có hiệu quả kinh tế cao, như các mô hình cánh đồng trên 50 triệu đồng/ha ở Quỳ Hợp, Thanh Chương, Diễn Châu...; các mô hình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, mùa vụ cho hiệu quả cao ở NghiLộc, Yên Thành, Hưng Nguyên...

Nghệ An đã ban hành kịp thời các văn bản quản lý nhà nước trên tất cả các lĩnh vực: quản lý tiêu chuẩn đo lường chất lượng; quản lý công nghệ; sở hữu trí tuệ; an toàn bức xạ; khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm... Đặc biệt, tỉnh đã mạnh dạn thí điểm phân cấp công tác khoa học và công nghệ cho ngành và huyện. Có thể nói, Nghệ An là tỉnh duy nhất trong cả nước có phòng quản lý khoa học và công nghệ cấp huyện trực thuộc Sở Khoa học và Công nghệ. Các hoạt động khoa học và công nghệ ở cả cấp ngành và cấp huyện đều đã và đang đi vào nền nếp, mang lại hiệu quả bước đầu. Những kinh nghiệm quản lý này đã được nhiều địa phương chia sẻ, học hỏi.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp trên địa bàn Nghệ An đã quan tâm hơn đến công tác tiêu chuẩn đo lường chất lượng, đưa ra nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường. Hằng năm, tính trung bình ở Nghệ An có 4 - 5 sản phẩm đoạt các giải thưởng chất lượng quốc gia và khu vực. Nhiều đơn vị (cả khối doanh nghiệp và cơ quan quản lý hành chính nhà nước) đã thực hiện xây dựng và được cấp các chứng chỉ về quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế. Năng lực kiểm định trong lĩnh vực đo lường và chất lượng cũng đã được nâng lên một bước cả về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu của xã hội và sự phát triển của kinh tế. Về sở hữu trí tuệ, bước đầu ngành khoa học và công nghệ đã hỗ trợ, tư vấn và giúp nhiều doanh nghiệp đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Một số sản phẩm truyền thống của địa phương như nước mắm Vạn Phần, Cửa Hội, Ngói Cừa... đã xây dựng và được cấp đăng ký nhãn hiệu. Sản phẩm cam Vinh đã được cấp đăng bạ chỉ dẫn địa lý và hiện nay đang xúc tiến các giải pháp về quản lý cũng như đẩy mạnh phát triển sản phẩm một cách mạnh mẽ hơn.

Từ nhiều năm qua, Nghệ An có chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời khuyến khích cán bộ, công chức học tập nâng cao trình độ. Đặc biệt, tỉnh luôn coi trọng và tích cực huy động sự tham gia đóng góp của đội ngũ cán bộ khoa học thuộc các trung tâm khoa học và công nghệ đóng trên địa bàn tỉnh, thúc đẩy đưa nhanh tiến bộ khoa học côngnghệ vào sản xuất và đời sống.

Vẫn còn không ít những khó khăn, yếu kém

Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, nhưng so với tiềm năng và nhu cầu phát triển, hoạt động khoa học và công nghệ của Nghệ An vẫn còn không ít những khó khăn, bất cập. Tỉnh đã tổ chức được nhiều đề tài/dự án khoa học và công nghệ hướng vào giải quyết những vấn đề cụ thể, nhưng vẫn còn thiếu những đề tài/dự án lớn nhằm tập trung giải quyết những vấn đề mang tính then chốt của kinh tế - xã hội. Các vấn đề hệ trọng về kinh tế, kỹ thuật và xã hội của tỉnh vẫn thiếu sự tư vấn, phản biện của khoa học và công nghệ, như vấn đề phát triển thủy điện, khai thác mỏ bảo đảm hiệu quả về kinh tế và bảo vệ môi trường, hay việc tái định cư cho đồng bào dân tộc ít người một cách phù hợp, việc sử dụng đất ở các huyện phía tây của tỉnh, nhất là vùng đất đỏ bazan một cách khoa học và kinh tế, việc nghiên cứu, lý giải các nguyên nhân về môi trường xã hội... Những hạn chế đó đang cản trở sự phát triển của tỉnh.

Phần lớn các đề tài/dự án đều thành công nhưng chủ yếu đang dừng lại ở mô hình; số kết quả được nhân rộng sau khi đề tài/dự án kết thúc chưa nhiều. Đây là tình trạng của không ít địa phương, tuy nhiên, nó cũng đặt ra cho ngành khoa học và công nghệ Nghệ An phải đánh giá lại một cách nghiêm túc và bài bản hơn nữa về hiệu quả ứng dụng, nhất là về hiệu quả kinh tế - xã hội của các đề tài/dự án.

Hoạt động ứng dụng và đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp Nghệ An còn chưa sôi động, giao dịch công nghệ cũng chưa nhiều. Công tác thông tin khoa học và công nghệ phục vụ người dân và doanh nghiệp chưa sâu sát. Nghệ An còn đang gặp nhiều khó khăn trong việc đào tạo và thu hút nguồn nhân lực có chất lượng cao. Cơ sở vật chất và trang thiết bị của các đơn vị làm khoa học còn bất cập và manh mún.

Nỗ lực phấn đấu thực hiện đồng bộ các giải pháp

Từ những kết quả và kinh nghiệm đã đạt được, trước bối cảnh và yêu cầu mới của nền kinh tế hội nhập, Nghệ An cần phải tiếp tục bổ sung, điều chỉnh các chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm, thực hiện kiên quyết và đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, rà soát, đánh giá lại các đề tài/dự án đã triển khai trong 5 năm trở lại đây, lựa chọn những đề tài/dự án có chất lượng và hiệu quả để đề xuất chính sách nhằm nhân rộng mô hình. Đây là một việc làm cần thiết để phát huy hiệu quả các đề tài/dự án đã triển khai, hạn chế sự lãng phí về chất xám và tiền bạc. Chẳng hạn, thay vì triển khai thử nghiệm tràn lan các giống cây, con mới không tính toán đến hiệu quả kinh tế - xã hội, cần rà soát lại các đề tài/dự án về các giống cây, con, lựa chọn những cây, con thích hợp, có hiệu quả để xây dựng chính sách nhân rộng theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa. Chú trọng nghiên cứu, bảo tồn, phát huy các giống bản địa đã thích nghi điều kiện nông hóa thổ nhưỡng của tỉnh, từ đó tập trung đầu tư một cách thỏa đáng, cả về kỹ thuật, công nghệ, thương hiệu và tổ chức sản xuất... nhằm tới mục tiêu biến thành hàng hóa. Một số giống cây, con quý của Nghệ An như gà ác Kỳ Sơn, vịt bầu Quỳ Châu, xoài Tương Dương, cam Xã Đoài, cam Minh Thành, quế Quế Phong, chè tuyết Kỳ Sơn, hoa Mường Lống... nằm trong định hướng này. Có cơ chế quản lý, tạo sự đồng bộ khoa học và công nghệ, khuyến nông, tránh sự đầu tư dàn trải, hoặc trùng lặp. Tập trung nhiều nguồn đầu tư và đầu tư có trọng điểm để tạo ra hàng hóa có chất lượng, khối lượng và thương hiệu cóthể cạnh tranh trên thị trường.

Hai là, tập trung nguồn lực nghiên cứu những đề tài/dự án lớn, góp phần tạo ra sản phẩm hàng hóa có sức cạnh tranh. Bên cạnh tổ chức các đề tài/dự án nhỏ, nhằm giải quyết các yêu cầu thiết thực, bức xúc mới phát sinh trong đời sống kinh tế - xã hội ở cơ sở và các ngành, cần tập trung nguồn lực khoa học và công nghệ, tài chính để nghiên cứu, ứng dụng những đề tài/dự án lớn, có khả năng tạo ra sản phẩm hàng hóa mới, nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm hàng hóa đã có. Thực tế hiện nay đang xuất hiện nhu cầu và các tiền đề cho phép triển khai các đề tài/dự án, như sản xuất, kinh doanh rau an toàn với quy mô lớn cho thành phố Vinh; xây dựng và phát triển chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu cho một số mặt hàng có danh tiếng và uy tín của Nghệ An (như cam Vinh; quế Quế Phong; nước mắm Vạn Phần, Quỳnh Dị; tương Nam Đàn...); xây dựng vùng khảo nghiệm và sản xuất các giống lúa lai, giống thủy, hải sản có hiệu quả...

Ba là, nghiên cứu cơ chế và giải pháp để tổ chức tư vấn, phản biện khoa học cho lãnh đạo tỉnh đối với những quyết sách, chủ trương lớn về kinh tế - xã hội. Đây là một vấn đề khá bức xúc hiện nay. Do đó, Sở Khoa học và Công nghệ phải là cơ quan phát hiện, đề xuất và chủ trì các vấn đề cần tư vấn và phản biện khoa học. Khoa học xã hội và nhân văn, bên cạnh việc phát huy các thế mạnh về văn hóa và lịch sử, cần phải chuyển mạnh sang nghiên cứu và giải quyết các vấn đề cốt yếu đang đặt ra trong đời sống kinh tế - xã hội của tỉnh, như: đánh giá thực chất tiềm năng và định hướng phát triển; môi trường đầu tư và giải pháp phát huy nguồn lực con người... Tổ chức điều tra, đánh giá dư luận xã hội trước các kỳ họp Hội đồng nhân dân tỉnh, hoặc trước các sự kiện chính trị lớn. Đồng thời, tổ chức điều tra nghiên cứu những biến đổi về cơ cấu xã hội và sự phân hóa giàu nghèo ở địa phương. Qua đó, cung cấp cho lãnh đạo tỉnh những thông tin chính xác và khách quan về bức tranh xã hội, cũng như dư luận xã hội và tâm tư của các tầng lớp nhân dân về những chủ trương, chính sách của tỉnh.

Bốn là, tập trung thúc đẩy việc hình thành thị trường công nghệ, tìm ra những giải pháp và bước đi thích hợp để phát triển thị trường này ở Nghệ An. Trước hết, tăng cường thông tin khoa học và công nghệ, đồng thời khuyến khích, hỗ trợ việc ứng dụng và đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp. Đây là những giải pháp kích cầu cần thiết để khởi động dần thị trường công nghệ. Nghiên cứu kinh nghiệm của nước ngoài và các địa phương đã thực hiện để lập đề án xây dựng trung tâm giao dịch công nghệ Nghệ An. Trước mắt, nên tổ chức một địa điểm trưng bày thường xuyên các sáng chế, các thiết bị, công nghệ, các giải thưởng sáng tạo khoa học và công nghệ hằng năm; đẩy nhanh chế độ chuyển đổi các tổ chức khoa học và công nghệ công lập sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo Nghị định số 115 của Chính phủ, cũng như khuyến khích các doanh nghiệp khoa học và công nghệ phát triển. Đầu tư cho các tổ chức khoa học và công nghệ công lập có đủ năng lực cần thiết cả về đất đai, cơ sở vật chất, thiết bị cũng như nhân lực để có thể đối mặt với thị trường, nhanh chóng chuyển mạnh tư duy và hoạt động hướng ra thị trường.

Năm là, tăng cường tiềm lực khoa học và công nghệ, tiếp tục đổi mới quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ. Tập trung rà soát, đánh giá đội ngũ cán bộ và nguồn nhân lực khoa học và công nghệ trên các lĩnh vực. Thực hiện đề án đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ, trong đó có đào tạo tiến sĩ, thạc sỹ ở nước ngoài. Có quy hoạch ổn định và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ công chức quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ, khắc phục được sự hẫng hụt về nhân lực. Cần có cơ chế huy động tối đa sự đóng góp của đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ từ các trung tâm khoa học và công nghệ lớn của cả nước, trước hết là các trung tâm đóng trên địa bàn, coi đây là một trong những nguồn lực quan trọng của tỉnh.

Tiếp tục đổi mới công tác quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ theo hướng thân thiện hơn với doanh nghiệp và cơ sở. Nghiên cứu cơ chế thu hút ngày càng nhiều hơn sự đầu tư từ nhiều nguồn khác nhau ngoài ngân sách cho khoa học và công nghệ, cũng như khuyến khích các hoạt động sáng tạo khoa học và công nghệ, ứng dụng và đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp. Tiếp tục thí điểm phân cấp cho ngành và huyện theo hướng phát huy tính chủ động sáng tạo của cơ sở, đồng thời huy động được nhiều hơn các nguồn lực đầu tư cho khoa học và công nghệ. Tăng cường hơn nữa sự phối hợp giữa các ngành, các cấp trong việc quản lý và giải quyết những vấn đề bức xúc hiện nay, như vệ sinh an toàn thực phẩm, chất lượng sản phẩm, tình trạng vi phạm sở hữu trí tuệ, hàng giả, hàng kém chất lượng, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân./.