Xã hội hóa trong lĩnh vực y tế

Thực hiện chủ trương xã hội hoá các lĩnh vực hoạt động xã hội theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ VIII của Đảng, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 90/CP ngày 21-8-1997 về phương hướng và chủ trương xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và Nghị định số 73/1999/NĐ-CP ngày 19-8-1999 về chính sách khuyến khích xã hội hoá đối với các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hoá, thể thao. Thực hiện xã hội hoá nhằm hai mục tiêu lớn: thứ nhất là phát huy tiềm năng trí tuệ và vật chất trong nhân dân, huy động toàn xã hội chăm lo sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hoá, thể dục thể thao; thứ hai là tạo điều kiện để toàn xã hội, đặc biệt là các đối tượng chính sách, người nghèo được thụ hưởng thành quả giáo dục, y tế, văn hoá, thể dục thể thao ở mức độ ngày càng cao.

Qua một thời gian thực hiện, công tác xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao đã thu được những kết quả quan trọng: tiềm năng và nguồn lực to lớn của xã hội bước đầu được phát huy; khu vực ngoài công lập phát triển với những loại hình và các phương thức hoạt động mới, đa dạng, phong phú; khu vực công lập đã có nhiều đổi mới theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Để thống nhất nhận thức, chấn chỉnh những lệch lạc, tiếp tục thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư phát triển, năm 2005, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP về đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao; năm 2008, ban hành Nghị định số 69/2008/NĐ-CP ngày 30-5-2008 về chính sách khuyến khích xã hội hóa đối với các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao, môi trường.

Chính sách khuyến khích, tạo điều kiện của Đảng, Nhà nước trong xã hội hóa đã góp phần hình thành mạng lưới các cơ sở y tế tư nhân, nhiều cơ sở trong đó đã áp dụng kỹ thuật cao trong khám, chữa bệnh, cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe có chất lượng, tạo cơ hội để người dân tiếp cận các dịch vụ khám, chữa bệnh, góp phần giảm quá tải cho các bệnh viện công lập. Theo thống kê chưa đầy đủ, cả nước có 157 bệnh viện tư nhân, trong đó có 6 bệnh viện có vốn đầu tư nước ngoài; hơn 30.000 phòng khám tư nhân và cơ sở dịch vụ y tế (trong đó có 30 phòng khám đa khoa, 87 nhà hộ sinh, 30 phòng khám có vốn đầu tư nước ngoài). Hàng nghìn bác sĩ, nhân viên y tế, người hành nghề y, mỗi năm thực hiện khám chữa bệnh cho hàng triệu lượt bệnh nhân; góp phần vào sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Nhiều cơ sở y tế tư nhân được đầu tư trang thiết bị hiện đại, ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong chẩn đoán và điều trị, đồng thời cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe có chất lượng. Một mặt, góp phần giảm quá tải cho hệ thống cơ sở y tế công lập, mặt khác cũng tạo ra áp lực cạnh tranh để các cơ sở y tế công lập nâng cao chất lượng dịch vụ, nhất là khi các cơ sở y tế công lập cũng phải hạch toán, cân đối thu chi theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII về tiếp tục đổi mới đơn vị sự nghiệp công lập.

Bên cạnh những kết qủa tích cực, hoạt động của các cơ sở y tế tư nhân thời gian qua cũng đã bộc lộ không ít hạn chế, bất cập. Không ít cơ sở y tế trang thiết bị nghèo nàn, sử dụng vật tư y tế không bảo đảm chất lượng, không rõ nguồn gốc, coi thường sức khỏe, tính mạng người bệnh. Có những cơ sở y tế cố tình lợi dụng kẽ hở của pháp luật, sự lơ là của các cơ quan chức năng để trục lợi trên sức khỏe, tính mạng của người bệnh và cộng đồng. Vi phạm phổ biến của các cơ sở y tế tư nhân hiện nay là hoạt động không đúng với nội dung giấy phép được cấp, không công khai tên người hành nghề, bằng cấp, chứng chỉ, kinh nghiệm làm việc; không niêm yết công khai giá các dịch vụ; sử dụng lao động không có chứng chỉ hành nghề, trình độ chuyên môn tương ứng; hoạt động không đúng địa điểm ghi trong giấy phép. Cá biệt có những cơ sở sử dụng “chui” lao động là người nước ngoài, không qua sự quản lý của các cơ quan chức năng về y tế và lao động. Việc tuân thủ quy trình khám chữa bệnh ở nhiều cơ sở còn bị xem nhẹ, dẫn đến những hậu quả đáng tiếc. Những bất cập của các cơ sở y tế tư nhân ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh và gây khó khăn cho công tác quản lý của các cơ quan chức năng.

Mặc dù Thanh tra Bộ Y tế, sở y tế các địa phương có nhiều nỗ lực trong thanh tra, kiểm tra, xử lý các sai phạm của các cơ sở hành nghề y dược tư nhân, tuy nhiên, do số lượng các cơ sở y tế tư nhân nhiều, chế tài xử phạt còn thấp, lực lượng thanh tra chuyên ngành còn mỏng, sự phối hợp giữa cơ quan quản lý y tế và chính quyền địa phương chưa chặt chẽ nên tình trạng vi phạm vẫn diễn biến phức tạp. Lợi dụng những sơ hở trong quản lý, một số cơ sở y tế tư nhân hoạt động không phép, không chấp hành đúng các quy định về khám, chữa bệnh, gây ra những tai biến, sự cố đáng tiếc cho người bệnh. Có những phòng khám dù bị xử phạt và rút giấy phép hoạt động nhưng vẫn chấp nhận, sau đó, các phòng khám này bỏ cơ sở cũ chuyển sang đầu tư một cơ sở mới và tiếp tục hoạt động theo hình thức cũ. Theo quy định pháp luật hiện hành, rất khó có thể đóng cửa được phòng khám tư nhân cho dù những cơ sở này có liên tiếp tái diễn vi phạm. Bởi lẽ, quy định chỉ cho phép đóng cửa phòng khám khi họ có giấy phép nhưng không hoạt động trong 12 tháng, giấy phép hoạt động cấp không đúng thẩm quyền, không có quy định đóng cửa đối với các phòng khám tư nhân nếu vi phạm quy định về hành nghề trong nhiều lần liên tiếp.

Tăng cường quản lý hoạt động của các cơ sở y tế tư nhân

Chủ trương đa dạng hóa các thành phần kinh tế trong chăm sóc sức khỏe nhân dân, phát triển mạng lưới y tế tư nhân bên cạnh mạng lưới y tế công đã được đề ra từ Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII năm 1993. Nhiều giải pháp khuyến khích phát triển y tế tư nhân đã được Chính phủ và các bộ, ngành ban hành nhưng cho đến nay, mạng lưới y tế tư nhân vẫn chỉ chiếm một tỷ trọng nhỏ trong mạng lưới y tế nước ta; chưa xứng với tiềm năng hiện có trong xã hội cũng như nhu cầu và yêu cầu chăm sóc sức khỏe của nhân dân.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XII (Nghị quyết số 20-NQ/TW) về tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới xác định nhiệm vụ tiếp tục đẩy mạnh xã hội hoá, huy động các nguồn lực phát triển hệ thống y tế. Đa dạng hoá các hình thức hợp tác công - ư, bảo đảm minh bạch, công khai, cạnh tranh bình đẳng, không phân biệt công - tư trong cung cấp dịch vụ y tế. Khuyến khích các tổ chức, cá nhân đầu tư xây dựng cơ sở y tế (kể cả trong chăm sóc sức khỏe ban đầu), tập trung vào cung cấp dịch vụ cao cấp, theo yêu cầu. Các cơ sở y tế, cơ sở chăm sóc người cao tuổi hoạt động không vì lợi nhuận được miễn, giảm thuế theo quy định của pháp luật.

Trong giai đoạn hiện nay, phát triển y tế tư nhân là một xu thế tất yếu và phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tuy vậy, y tế tư nhân ở nước ta chưa phát triển đúng với tiềm năng và nhu cầu của xã hội. Nguyên nhân hàng đầu lại nằm ở những bất cập trong công tác quản lý. Vì vậy đổi mới quản lý y tế tư nhân có một ý nghĩa quyết định để phát triển y tế tư nhân trong giai đoạn tới.

Để tiếp tục phát triển y tế tư nhân nhằm góp phần chia sẻ tình trạng quá tải trong các cơ sở y tế công lập, giảm gánh nặng chi phí ngân sách nhà nước và tạo thêm nhiều sự lựa chọn trong khám, chữa bệnh cho nhân dân, cần tăng cường công tác quản lý, chấn chỉnh những biểu hiện lệch lạc, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.

Trước hết, cần nhận thức y tế tư nhân là một bộ phận cấu thành của hệ thống y tế nói chung và cần có cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo điều kiện phát triển y tế tư nhân ở hầu hết các ngành, lĩnh vực kinh tế theo quy hoạch và quy định của pháp luật. Muốn phát triển y tế tư nhân thì ngoài các chủ trương còn cần có những chính sách cụ thể để khuyến khích, đặc biệt với các loại hình dịch vụ không vì lợi nhuận và doanh nghiệp nhỏ vì lợi nhuận, bởi vì trên thực tế lĩnh vực chăm sóc sức khỏe không phải là lĩnh vực hấp dẫn các nhà đầu tư do khả năng sinh lợi thấp và có nhiều rủi ro. Cùng với chính sách khuyến khích, Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ y tế tư nhân, nhất là y tế tư nhân tại các vùng nghèo, vùng khó khăn, tuyến cơ sở.

Cần có hệ thống tiêu chí toàn diện để phân loại các cơ sở y tế tư nhân theo mục đích đầu tư và từ mục đích đầu tư để có chính sách phù hợp. Về mô hình cơ sở dịch vụ y tế tư nhân thường có ba loại: các cơ sở dịch vụ không vì lợi nhuận; các cơ sở dịch vụ vì lợi nhuận dưới dạng doanh nghiệp nhỏ; các cơ sở dịch vụ vì lợi nhuận dưới dạng doanh nghiệp lớn hoặc tập đoàn. Mỗi mô hình có những đặc thù riêng và nhà nước có những chính sách phù hợp: từ các chính sách về thuế, tiếp cận đất đai làm mặt bằng hoạt động, tiếp cận các nguồn vốn, tài trợ đến những cơ chế, chính sách ưu đãi khác của Nhà nước. Cần có chính sách khuyến khích mạnh mẽ với các mô hình không vì lợi nhuận như chính sách thuế, hỗ trợ vốn, đất đai…; tạo điều kiện để các cơ sở này được tiếp cận đầy đủ những chương trình vay vốn kích cầu, đặc biệt với những cơ sở có chuyên khoa sâu, trang bị các thiết bị kỹ thuật tiên tiến, hiện đại. Đối với những cơ sở y tế không vì lợi nhuận trên các địa bàn khó khăn, địa bàn tiềm ẩn nhiều dịch bệnh cần được chính sách ưu đãi đầu tư của Nhà nước về trang thiết bị, đất đai, cơ sở vật chất, nguồn nhân lực. Chỉ có như vậy mới hạn chế mặt tiêu cực của y tế tư nhân, khuynh hướng chạy theo lợi nhuận và khuyến khích phát huy những mặt tích cực của y tế tư nhân trong sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động của y tế tư nhân. Những quy định cụ thể để quản lý y tế tư nhân bao gồm: Quy định về đăng ký, cấp phép hoạt động cho cơ sở hành nghề, quy định về tự kiểm soát thực hành chuyên môn, quy định về kiểm định cho cơ sở khám chữa bệnh, quy định về công bố thông tin, quy định về tài chính,... Chú trọng hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý giá dịch vụ khám, chữa bệnh. Hiện nay, các cơ sở y tế tư nhân tự xây dựng mức giá, trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt nên có sự chênh lệch khá lớn giữa các cơ sở khám, chữa bệnh. Vì vậy, cần ban hành văn bản quy phạm quy định về giá cho từng loại dịch vụ, từng nhóm bệnh, có mức sàn, mức trần và căn cứ theo xếp hạng loại cơ sở khám, chữa bệnh. Bên cạnh đó, cũng cần hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật bảo vệ các hoạt động nghề nghiệp trong lĩnh vực y tế tư nhân; quy định về giải thể, phá sản trong đầu tư phát triển y tế tư nhân.

Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tham mưu UBND các tỉnh, thành phố ban hành các văn bản quản lý nhà nước như giao trách nhiệm cho UBND quân, huyện, thành phố, thị xã thuộc tỉnh thẩm quyền trong việc đình chỉ hoạt động của các cơ sở y tế tư nhân không có giấy phép hành nghề; văn bản quy định cụ thể về tổ chức, bộ máy quản lý nhà nước về y tế tư nhân từ tỉnh đến quận, huyện, xã, phường; quy chế phối hợp trong quản lý hành nghề y dược tư nhân của các sở, ban, ngành liên quan; quy định về kiểm soát giá cả dịch vụ y tế.

Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý mạng lưới các cơ sở y tế tư nhân từ trung ương đến cấp tỉnh, cấp huyện và cấp cơ sở. Bố trí, sắp xếp đủ biên chế cho bộ phận quản lý hành nghề y dược ngoài công lập; thanh tra y tế. Thực hiện phân cấp trong quản lý y tế tư nhân từ tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đến quận, huyện, xã, phường. Theo đó, cấp tỉnh duy trì thường xuyên hoạt động của ban chỉ đạo quản lý hoạt động hành nghề y dược tư nhân; kiểm tra, giám sát sự lãnh đạo, chỉ đạo của UBND quận, huyện đối với công tác quản lý hoạt động của các cơ sở khám, chữa bệnh tư nhân trên địa bàn. Phòng Y tế cấp huyện có chức năng tham mưu cho UBND cùng cấp trong công tác quản lý nhà nước về hành nghề y dược tư nhân trên địa bàn.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động theo pháp luật của các cơ sở y tế tư nhân. Kiểm tra, thanh tra thực hiện pháp luật về y tế là biện pháp quan trọng nhằm bảo đảm việc tôn trọng và thực hiện nghiêm pháp luật, khắc phục, phòng ngừa vi phạm, vì lợi ích của người bệnh. Kiểm tra còn nhằm mục tiêu nhắc nhở, giáo dục người hành nghề y nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, quy định về khám, chữa bệnh, bên cạnh đó, còn nhằm phát hiện những sơ hở, thiếu sót trong các quy định quản lý để chỉnh sửa, bổ sung. Lực lượng thanh tra y tế cần đẩy mạnh hoạt động hậu kiểm, tập trung kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các cơ sở y tế, nhất là những cơ sở y tế có yếu tố nước ngoài. Nội dung thanh tra chuyên ngành về y tế theo thẩm quyền gồm các chế độ, quy tắc chuyên môn, kỹ thuật y tế, các thủ tục hành chính trong quá trình khám, chữa bệnh, các hoạt động của các cơ sở y dược tư nhân. Khi phát hiện hành vi vi phạm, thanh tra y tế và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải xử lý nghiêm, kịp thời, công tâm và khách quan, bảo đảm trật tự, kỷ cương trong khám, chữa bệnh, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của cơ sở y tế, người hành nghề y, dược và người dân.

Tăng cường tuyên truyền phổ biến pháp luật liên quan đến y tế tư nhân, nâng cao vai trò của các tổ chức xã hội nghề nghiệp, của người dân trong giám sát công tác khám, chữa bệnh, hoạt động của các cơ sở y tế tư nhân. Chú trọng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về khám, chữa bệnh cho người hành nghề và các cơ sở y tế tư nhân; gióa dục đạo đức nghề nghiệp và năng lực chuyên môn; biểu dương kịp thời các cá nhân, cơ sở y tế có nhiều đóng góp cho sự nghiệp chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân./.