Sau ngày bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ với kết quả đảng Cộng hòa dễ dàng bảo toàn thế đa số tại Thượng viện, còn phe Dân chủ lấy lại quyền kiểm soát Hạ viện, nhịp sống của người dân Mỹ đã trở lại bình thường. Thời gian sắp tới được dự báo sẽ không yên ả, và câu hỏi đặt ra lúc này là Tổng thống Donald Trump sẽ triển khai thực hiện chính sách "Nước Mỹ trước tiên" như thế nào trong bối cảnh tiếng nói của đảng Dân chủ có sức nặng hơn sau khi cân bằng được quyền lực tại Quốc hội khóa 116, dự kiến khai mạc ngày 20-01-2019.

Đảng Dân chủ, cho dù không bảo toàn được 49 ghế tại Thượng viện, song cuộc bầu cử được nhìn nhận là thắng lợi đối với đảng này khi họ hoàn thành mục tiêu giành lại quyền kiểm soát ít nhất 1 trong 2 viện lập pháp. Đây là lần đầu tiên đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện kể từ năm 2010.

Với chiến dịch vận động tranh cử rất tốn kém (tổng chi của cả đảng Dân chủ và Cộng hòa cho cuộc bầu cử vào khoảng 5,2 tỷ USD - đắt đỏ nhất lịch sử bầu cử giữa kỳ ở Mỹ), đảng Dân chủ đã thực hiện được mục tiêu lật ngược thế cờ. Các chính khách Dân chủ đã đánh trúng tâm lý lo ngại của các tầng lớp dân chúng, cho rằng cần lập lại thế cân bằng trong cơ quan lập pháp để hạn chế những quyết sách gây tranh cãi của chính quyền.

Kết quả đảng Cộng hòa và Dân chủ chia nhau kiểm soát lưỡng viện Quốc hội là lời đáp đối với chính sách “Nước Mỹ trước tiên”, đồng thời cũng cho thấy nước Mỹ đang chia rẽ hơn bao giờ hết, điều chắc chắn sẽ tác động mạnh tới chính trường Mỹ trong hai năm cầm quyền còn lại của tỷ phú này. Áp lực sẽ đến với ông Trump từ nhiều vấn đề đối nội, như chương trình cải cách y tế, chế độ nhập cư và thuế, kiểm soát súng đạn… trong 2 năm cuối nhiệm kỳ do vấp phải sự cản phá của đảng Dân chủ. Thách thức càng lớn hơn khi ông Donald Trump phải tính toán đến những bước đi cho chiến dịch tranh cử nhiệm kỳ 2 năm 2020 đã rất cận kề.

Những thách thức về đối nội

Công việc trước mắt mà Tổng thống Trump cho rằng phải tập trung là kiện toàn đội ngũ lãnh đạo trong chính quyền. Trước bầu cử, hãng tin Bloomberg nhận định Tổng thống Trump có thể thay thế 6 vị trí nhân sự cấp cao và quyết định đầu tiên là Bộ trưởng Tư pháp Jeff Sessions đã phải từ chức. Động thái này được coi là mở đầu cho việc tái định hình đội ngũ của ông Trump để chuẩn bị cho chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2020, song ngay lập tức đã vấp phải sự phản đối của các nghị sĩ Dân chủ.

Ngày 08-11, các nghị sĩ đảng Dân chủ đã yêu cầu mở phiên điều trần khẩn cấp tại Hạ viện về quyết định của Tổng thống Donald Trump cách chức Bộ trưởng Tư pháp Jeff Sessions vì lo ngại động thái này sẽ cản trở cuộc điều tra liên bang về nghi vấn Nga can thiệp bầu cử Mỹ 2016.

Cho rằng quyết định trên sẽ đẩy quốc gia vào cuộc khủng hoảng hiến pháp, các hạ nghị sĩ Dân chủ thuộc Ủy ban Tư pháp Hạ viện đã gửi thư yêu cầu chủ tịch ủy ban là nghị sĩ đảng Cộng hòa Bob Goodlatte có hành động cụ thể và kêu gọi ban hành luật nhằm bảo vệ cuộc điều tra do công tố viên đặc biệt Robert Mueller phụ trách. Hãng tin Reuters dẫn các nguồn tin cho biết nhóm hạ nghị sĩ đảng Dân chủ, trong đó có cả những người mới được bầu vào Hạ viện sau cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ hôm 06-11, đã tổ chức họp trực tuyến để thảo luận về quyết định cách chức ông Sessions. Trong cuộc họp này, các nghị sĩ Dân chủ tại Hạ viện Mỹ cho biết sẽ nỗ lực để luật hóa việc bảo vệ cuộc điều tra của công tố viên Muller trong một dự luật sẽ được trình quốc hội xem xét vào cuối năm nay.

Rõ ràng, Hạ viện do đảng Dân chủ kiểm soát có thể cản trở việc phê chuẩn các vị trí nhân sự cấp cao mà Tổng thống Trump đề cử.

Ngày 07-11, Tổng thống Donald Trump đã cách chức Bộ trưởng Tư pháp Mỹ Jeff Sessions. Nhiều nghị sĩ Dân chủ đã lên tiếng chỉ trích quyết định này, trong khi lãnh đạo phe Dân chủ tại Hạ viện Nancy Pelosi khẳng định việc sa thải ông Sessions là "âm mưu" nhằm cản trở cuộc điều tra của công tố viên Mueller. Sự ra đi của Bộ trưởng Tư pháp Jeff Sessions đã được dự báo từ đầu năm nay sau khi Tổng thống Trump nhiều lần công khai chỉ trích ông này "làm ngơ" trước cuộc điều tra của công tố viên Mueller. Tổng thống Donald Trump luôn coi cuộc điều tra này là vô nghĩa trong khi phía Nga cũng liên tục bác bỏ cáo buộc can thiệp bầu cử Mỹ.

Nhờ một nền kinh tế mạnh kể từ khi ông Donald Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ, đảng Cộng hòa đã tránh bị thua một "vố đau" trong cuộc bầu cử Quốc hội giữa nhiệm kỳ vừa qua. Tuy nhiên, lịch trình kinh tế của tổng thống - doanh nhân này sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ sau khi đảng Dân chủ lật ngược thế cờ, giành lại quyền kiểm soát Hạ viện.

Nhận định của giới chuyên gia cho biết với một cơ quan lập pháp chia rẽ từ đầu năm tới, và khi cuộc đua vào Nhà Trắng năm 2020 đang trong quá trình "chạy đà", sự phân cực ở Washington đồng nghĩa với việc các dự luật về kinh tế sẽ khó có thể được thông qua.

Bà Nancy Vanden Houten, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Oxford Economics, cho biết: "Phe Dân chủ chắc chắn sẽ chống lại mọi ý định cắt giảm thuế thêm nữa. Chúng ta sẽ chứng kiến cảnh bế tắc trong nhiều vấn đề, song vẫn có cơ hội đạt một thỏa thuận về một gói hạ tầng khiêm tốn".

Khi tác động của chính sách cắt giảm thuế từ năm 2017 đang mờ dần, các chính sách thuế mạnh tay của Tổng thống Trump đang ngày một mạnh hơn trong khi Ngân hàng Dự trữ liên bang Mỹ (FED) tiếp tục nâng lãi suất. Nền kinh tế Mỹ được dự báo là sẽ tăng trưởng chậm lại trong năm tới. Và ông Trump - người từng cảnh báo rằng phe Dân chủ sẽ "phá hỏng nền kinh tế của chúng ta" - giờ đây đã có hai "kẻ tội đồ" để đổ lỗi nếu xảy ra suy thoái: đó là Hạ viện do phe Dân chủ kiểm soát, và Chủ tịch FED Jerome Powell. Bà Vanden Houten dự báo: "Nền kinh tế Mỹ chắc chắn sẽ dễ bị tổn thương hơn trong một năm tới".

Chương trình nghị sự của chính quyền Tổng thống Trump và đảng Cộng hòa, đặc biệt là việc thúc đẩy dự luật y tế thay thế đạo luật chăm sóc sức khỏe giá rẻ (Obamacare), chính sách nhập cư cứng rắn và nhiều vấn đề khác vốn đã khó khăn, nay có thể rơi vào bế tắc hoàn toàn. Mâu thuẫn hai đảng sẽ tăng lên khi phe Dân chủ đóng vai trò lớn hơn trong việc hoạch định chính sách chi tiêu và soạn thảo luật. Chiến thắng của đảng Dân chủ tại Hạ viện cũng có thể mở đường cho loạt cuộc điều tra do các nghị sĩ đảng này dẫn đầu nhằm vào Tổng thống Trump, từ các hoạt động kinh doanh của ông Trump và gia đình tới những cáo buộc về sự can thiệp của Nga trong chiến dịch tranh cử năm 2016. Với việc kiểm soát Hạ viện, phe Dân chủ có thể vừa giám sát vừa bảo vệ cuộc điều tra của Công tố viên đặc biệt Robert Mueller, cùng với đó là việc tổ chức các cuộc điều tra khác nhắm vào ông Trump và các phụ tá.

Thách thức trong chính sách đối ngoại và dự báo

Chính quyền Tổng thống Trump có thể sẽ tập trung nhiều hơn vào chính sách đối ngoại trong giai đoạn từ bầu cử giữa kỳ đến lúc khởi động chiến dịch tranh cử tổng thống vào giữa năm 2019. Theo giới quan sát, định hướng chính sách đối ngoại của chính quyền ông Trump trong thời gian tới về cơ bản sẽ không thay đổi, nhưng sẽ có những điều chỉnh nhất định theo hướng giảm bớt mức độ cứng rắn hơn, đặc biệt khi có sự thay đổi các vị trí lãnh đạo phụ trách chính sách đối ngoại tại Quốc hội. Áp lực của Mỹ với các đồng minh truyền thống ở châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Australia trong các vấn đề như san sẻ gánh nặng chi phí quốc phòng, giảm thâm hụt thương mại… nhiều khả năng sẽ dịu bớt. Quan hệ đồng minh giữa hai bờ Đại Tây Dương có hy vọng được cải thiện. Ngoài ra, việc thông qua các biện pháp cứng rắn nhằm siết chặt chính sách nhập cư của chính quyền Trump tại Quốc hội, như xây bức tường biên giới với Mexico... sẽ gặp khó khăn hơn. Đối với Nga, phe Dân chủ sẽ thúc đẩy việc tăng cường trừng phạt chống Moskva. Hạ viện cũng sẽ gây sức ép, buộc Tổng thống Trump thực thi toàn bộ lệnh trừng phạt nêu trong một đạo luật mà ông Trump miễn cưỡng ký ban hành tháng 8-2017.

Đối với châu Á, Quốc hội sẽ yêu cầu chính quyền Tổng thống Trump làm rõ nội hàm chiến lược "Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở" sẽ được thực hiện chính xác như thế nào và mục tiêu cuối cùng là gì, cũng như việc dành các nguồn lực cho việc triển khai thực hiện chiến lược này. Riêng chính sách của Mỹ với Trung Quốc sẽ không có điều chỉnh lớn vì đang có một sự đồng thuận ngày càng tăng giữa hai đảng, rằng nên cứng rắn hơn với Bắc Kinh. Có chăng là Quốc hội do phe Dân chủ kiểm soát sẽ tăng cường chất vấn Nhà Trắng về mặt lợi và hại của các chính sách kinh tế với Trung Quốc. Mặt khác, trong bất cứ trường hợp nào, Mỹ vẫn muốn tranh thủ sự ủng hộ của Trung Quốc trong vấn đề Triều Tiên.

Chính sách của Washington với Bình Nhưỡng được dự báo cũng không có nhiều thay đổi vì nhiều đảng viên Dân chủ cấp tiến muốn duy trì bầu không khí hòa dịu hiện nay trên bán đảo Triều Tiên, ủng hộ thảo luận với Bình Nhưỡng và không muốn chặn một giải pháp ngoại giao với quốc gia Đông Bắc Á này. Tuy nhiên, phe Dân chủ sẽ yêu cầu chính quyền cung cấp thêm thông tin về nội dung các cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Ngoại trưởng Mike Pompeo với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un, do lo ngại ông Trump quá hào hứng đạt được “một thỏa thuận vĩ đại” đến mức nhượng bộ Bình Nhưỡng quá nhiều.

Chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung Đông sẽ có thay đổi hoặc gián đoạn trong thời gian tới. Hạ viện có thể sẽ thúc đẩy cắt giảm ngân sách quốc phòng, nên việc tài trợ cho cuộc chiến của Mỹ ở Iraq và Syria có thể sẽ giảm đáng kể trong năm 2019, đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ bị giới hạn trong khả năng ngăn chặn ảnh hưởng của Iran ở Trung Đông.

Nhìn chung, Quốc hội Mỹ khóa mới sẽ tập trung hơn vào các vấn đề an ninh phi truyền thống ở châu Á, vốn phần lớn bị lưỡng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát bỏ qua, như tái khẳng định cam kết của Mỹ với các cấu trúc khu vực ở châu Á như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Hội nghị thượng đỉnh Đông Á (EAS) và Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), cũng như cam kết với các đồng minh truyền thống như Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc; quan tâm hơn đến vấn đề chống biến đổi khí hậu, chống cướp biển, khủng bố ở Đông Nam Á...

Nhìn chung, dự báo các biện pháp trừng phạt, gây sức ép toàn diện về kinh tế, ngoại giao sẽ tiếp tục được Washington áp dụng, nhưng mức độ cứng rắn và quy mô có thể giảm bớt. Điều này chủ yếu tác động đến chính sách của chính quyền Tổng thống Trump đối với Nga, Trung Quốc, Triều Tiên, Iran, Cuba và Venezuela.

Đối với các hiệp định thương mại mới, Mỹ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong đàm phán khi phải chứng minh các hiệp định mới thực sự hiệu quả hơn hiệp định cũ, không phải là “bình cũ, rượu mới”. Hạ viện do đảng Dân chủ kiểm soát có thể "gây khó dễ" cho việc phê chuẩn Thỏa thuận Mỹ - Mexico - Canada (USMCA), thay thế cho Hiệp định Thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Đa số tương đối trong Thượng viện không đảm bảo việc chắc chắn thông qua USMCA khi ngay trong chính nội bộ Cộng hòa cũng tồn tại nhiều mâu thuẫn về chính sách bảo hộ thương mại của ông Trump.

Tổng thống Donald Trump đã nhắc đến khái niệm "đồng thuận lưỡng đảng" và đang cần nó hơn bao giờ hết. Nếu chính quyền Tổng thống Trump không có những điều chỉnh hoặc hai đảng không đạt được thỏa hiệp trong các vấn đề chính sách thì không chỉ chính trường Mỹ bước vào một thời kỳ bế tắc mới, với nhiều mâu thuẫn và chia rẽ hơn, mà mục tiêu biến giấc mơ "Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại" của ông chủ Nhà Trắng cũng sẽ trở nên xa vời./.