Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ cũng như Luật Thương mại, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cùng với các bộ, ngành xây dựng Thông tư để hạn chế, quản lý việc nhập khẩu các máy móc, thiết bị, dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng (gọi chung là thiết bị cũ). Điều này rất cần thiết, bởi nếu Việt Nam không quản lý sẽ dẫn tới việc doanh nghiệp nhập khẩu thiết bị cũ về sau đó đưa vào sản xuất gây ô nhiễm môi trường, tiêu hao nhiều năng lượng và có thể là mất an toàn cho nền kinh tế. Việc ban hành Thông tư sẽ góp phần kiểm soát việc nhập thiết bị cũ và đưa công nghệ mới, công nghệ cao vào Việt Nam.

Đặc biệt, Việt Nam chuẩn bị ký Hiệp định đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) và các Hiệp định thương mại tự do với châu Âu… Theo đó, Việt Nam sẽ tuân thủ luật lệ của các hiệp định và bước vào sân chơi chung, khi các hàng rào thương mại thuế quan không còn, hàng hóa Việt Nam phải cạnh tranh với nước phát triển. Nếu Việt Nam dùng thiết bị cũ sẽ không thể có được những sản phẩm tốt, giá thành hạ để có thể cạnh tranh với hàng hóa của nước ngoài. Vì thế Chính phủ cần phải có những biện pháp và thông tư để quản lý nhập khẩu thiết bị cũ.

Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết: Năm 2014, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư 20 về quản lý nhập khẩu máy móc, thiết bị, dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng. Thông tư sau khi ban hành đã gặp phải sự phản ứng của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI. Khi xây dựng thông tư Bộ đã tuân thủ theo Luật Thương mại và căn cứ vào tình hình trong nước ở thời điểm đó, nhưng những tiêu chuẩn của thông tư ban hành khá cao, vì thế nhiều doanh nghiệp không đáp ứng được. Ngoài ra, tại thời điểm đó, Việt Nam cũng chưa tham gia nhiều vào các “sân chơi chung” của các hiệp định thương mại tự do, nên các doanh nghiệp muốn được tự do nhập khẩu thiết bị cũ. Đồng thời, có những quy định trong thông tư khiến các doanh nghiệp thấy không yên tâm khi thủ tục rườm rà, thời gian kéo dài hoặc có những vấn đề không khả thi. Vì thế, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cho dừng hiệu lực của Thông tư này để chỉnh sửa cho phù hợp với nhu cầu thực tế, cũng như khả năng của các cơ quan quản lý.

Về việc Thông tư 20 mới “khai sinh đã khai tử”, Bộ trưởng Nguyễn Quân giải thích thêm, Thông tư này được Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng từ hơn 2 năm trước khi ban hành, thực hiện Nghị định 187 của Chính phủ triển khai Luật Thương mại. Quá trình xây dựng thông tư, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã lấy ý kiến của nhiều bộ, ngành, doanh nghiệp và tham vấn của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Theo đó, mong muốn của các bộ, ngành thời điểm đó là Việt Nam phải kiểm soát thật chặt việc nhập khẩu các thiết bị cũ bằng việc đưa ra những tiêu chuẩn thiết bị không được quá 5 năm sử dụng, thiết bị phải còn chất lượng trên 80%. Phải đáp ứng được 2 yêu cầu trên, doanh nghiệp mới được nhập khẩu, chưa kể đến việc giám định thiết bị nhập khẩu phải do các cơ quan có thẩm quyền chỉ định, các tổ chức giám định thực hiện, đánh giá chất lượng còn lại.

Bộ trưởng Nguyễn Quân nhấn mạnh: Trước thực tế nêu trên, dự thảo của Thông tư mới đã tháo gỡ mọi khó khăn, vướng mắc, đó là, tuổi thiết bị được nới từ 5 năm lên 10 năm. Trong những trường hợp đặc biệt, các bộ quản lý lĩnh vực có thể quyết định thời gian cao hơn cho phù hợp. Việc giám định chất lượng còn lại chuyển sang quản lý theo tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật, theo đó thiết bị được đánh giá trên cơ sở dù là sản xuất ở đâu cũng phải tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật của Việt Nam, hoặc nếu Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật đó, phải tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật của các nước G7 và tương đương. Đồng thời, Bộ cũng đã đơn giản hóa tối đa các thủ tục thông quan, đó là nếu như chưa có đầy đủ giấy tờ chứng minh tuổi thiết bị, cũng như tiêu chuẩn sản xuất vẫn có thể được đưa về kho bảo quản, trong thời hạn quy định của Luật Hải quan sẽ được thông quan khi nộp lại các giấy tờ giám định tuổi thiết bị cũng như tiêu chuẩn sản xuất của thiết bị, chứng thư giám định có thể do các tổ chức của Việt Nam hoặc nước ngoài thực hiện.

Bộ trưởng Nguyễn Quân khẳng định, dự thảo Thông tư mới cơ bản giải quyết được 5 vấn đề các doanh nghiệp băn khoăn, trong đó băn khoăn lớn nhất của các doanh nghiệp FDI là các doanh nghiệp này khi có dự án đầu tư vào Việt Nam đều có thể di chuyển thiết bị cũ của mình vào Việt Nam, nếu trong dự án đầu tư có ghi danh mục dây chuyền công nghệ mà họ di chuyển từ nước khác sang và đã được các cơ quan cấp phép đầu tư hay cơ quan có trách nhiệm thông qua, phê duyệt. Trường hợp, các doanh nghiệp FDI không đưa vào hồ sơ dự án để được phê duyệt, thì vẫn phải theo quy định của Thông tư mới.

Băn khoăn về việc dựa vào chứng thư giám định mà chứng thư giám định lại được doanh nghiệp “chạy”, lại không có kiểm tra chéo liệu có đảm bảo hiệu quả. Điều này được Bộ trưởng Nguyễn Quân cho rằng: Doanh nghiệp cam kết khai báo thiết bị, còn các cơ quan giám định phải chịu trách nhiệm về chứng thư giám định thiết bị. Nếu cơ quan chức năng phát hiện có sự gian dối trong khai báo hoặc “chạy” các chứng thư giám định sẽ yêu cầu tái xuất và các doanh nghiệp phải tự chịu mọi chi phí và bị xử phạt hành chính.

Bộ trưởng Nguyễn Quân cũng khuyến cáo: Trong thời gian tới các doanh nghiệp Việt Nam nên cân nhắc trước khi nhập thiết bị cũ, bởi Việt Nam phải cạnh tranh bình đẳng với các nước phát triển nhất trên thế giới khi đã trở thành thành viên của hiệp định TPP hoặc các hiệp định thương mại tự do khác. Nếu các doanh nghiệp sử dụng máy cũ, sẽ không thể tạo ra được sản phẩm mới có chất lượng tốt, giá thành hợp lý và như vậy nhập thiết bị cũ là tự hại mình./.