Quan hệ Việt Nam - In-đô-nê-xi-a hướng tới đối tác chiến lược và toàn diện

TCCS - Ngày 30-12-1955, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a đã chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao. Trải qua hơn nửa thế kỷ với những thăng trầm của lịch sử, quan hệ hai nước giờ đây đang được củng cố, mở rộng và phát triển mạnh mẽ trong điều kiện thuận lợi của bối cảnh quốc tế và khu vực, hứa hẹn những đột phá trong hợp tác thời gian tới.

Dấu ấn của hơn năm thập niên hợp tác song phương

Đúng 55 năm trước đây, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a đã thiết lập quan hệ ở cấp Tổng lãnh sự quán (ngày 30-12-1955) và nâng lên cấp đại sứ vào ngày 15-8-1964. Hai bên nhất trí lấy ngày 30-12-1955 là ngày thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Năm 1963, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam đặt cơ quan ở Gia-các-ta và đến ngày 29-7-1975, In-đô-nê-xi-a công nhận Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Giai đoạn từ 1955 - 1965, quan hệ hai nước phát triển trên tất cả các lĩnh vực. Giai đoạn này, lãnh đạo cao nhất của Đảng, Chính phủ nước ta như Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Chủ tịch Quốc hội Trường Chinh, đồng chí Lê Đức Thọ, đồng chí Nguyễn Duy Trinh đã sang thăm chính thức In-đô-nê-xi-a. Phía In-đô-nê-xi-a cũng có các chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Xu-các-nô, Chủ tịch Quốc hội Sa-tô-nô, Tướng Mô-kô-gin-ta... Hai bên đã ký Hiệp định thương mại và Hiệp định văn hóa. Năm 1957, Hội hữu nghị Việt Nam - In-đô-nê-xi-a được thành lập.

Trong 55 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ hai nước có những bước thăng trầm nhất định do bối cảnh lịch sử quốc tế và khu vực. Ngày 30-9-1965, ở In-đô-nê-xi-a đã xảy ra đảo chính quân sự. Sau sự kiện này, quan hệ hai nước hầu như không tiến triển và nhiều năm bị gián đoạn. Cho tới khi Hiệp định Pa-ri về Việt Nam được ký kết vào năm 1973, In-đô-nê-xi-a tham gia Ủy ban quốc tế ở Việt Nam. Tháng 9 năm đó, Việt Nam cử Đại sứ đến Gia-các-ta nhận nhiệm vụ. Từ năm 1974 đến năm 1989, quan hệ hai nước bắt đầu được cải thiện. Hai bên đã trao đổi nhiều đoàn cấp cao, trong đó đặc biệt là chuyến thăm In-đô-nê-xi-a của Thủ tướng Phạm Văn Đồng (năm 1978).

Bước sang thập niên 90 của thế kỷ XX, quan hệ hai nước sang trang mới, đánh dấu bằng chuyến thăm có ý nghĩa lịch sử của Tổng thống In-đô-nê-xi-a Xu-hác-tô (tháng 11-1990). Đây là chuyến thăm đầu tiên của một Tổng thống In-đô-nê-xi-a trong 33 năm cầm quyền và cũng là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của một nguyên thủ quốc gia ở Đông Nam Á và Nam Thái Bình Dương kể từ năm 1975. Sự nồng ấm trong quan hệ hai nước được duy trì tốt đẹp sau đó. Ngày 23-7-2001, Phó Tổng thống M.Xu-các-nô-pu-ti lên làm Tổng thống thứ năm của nước Cộng hòa In-đô-nê-xi-a. Tháng 8-2001, Tổng thống M.Xu-các-nô-pu-ti thăm chính thức Việt Nam ngay sau khi nhậm chức, thể hiện mối quan tâm của In-đô-nê-xi-a đối với vai trò của Việt Nam. Tới tháng 6-2003, Tổng thống M.Xu-các-nô-pu-ti có chuyến thăm cấp nguyên thủ lần thứ hai tới Việt Nam. Nhân dịp này, hai nước đã ký nhiều hiệp định, trong đó quan trọng nhất có Tuyên bố chung về khuôn khổ hợp tác hữu nghị và toàn diện bước vào thế kỷ XXI, Hiệp định Phân định ranh giới thềm lục địa và Hiệp định Miễn thị thực cho người mang hộ chiếu phổ thông, chấm dứt 25 năm đàm phán về vấn đề này. Tháng 8-2007, lãnh đạo hai nước đã nhất trí xây dựng và đưa quan hệ hai nước lên một tầm cao hơn. Tổng thống đương nhiệm của In-đô-nê-xi-a X.B.Giu-đô-giô-nô cũng đã có hai chuyến thăm chính thức Việt Nam, lần đầu vào tháng 5-2005 và lần gần đây nhất vào tháng 10-2010.

Chuyến thăm mới đây của Tổng thống In-đô-nê-xi-a X.B.Giu-đô-giô-nô diễn ra trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục đạt được những thành tựu quan trọng trong công cuộc đổi mới: ổn định chính trị - xã hội được giữ vững, quan hệ đối ngoại không ngừng mở rộng, hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực ngày càng sâu rộng, uy tín và vị thế của Việt Nam trong khu vực và trên trường quốc tế được nâng cao. Kinh tế Việt Nam đã vượt qua khủng hoảng, có nhiều tiến triển tích cực trong những tháng đầu năm 2010 và dự kiến GDP tăng trưởng đạt 6,5% trong năm nay. Chuyến thăm Việt Nam lần này nhằm tăng cường hơn nữa quan hệ hữu nghị truyền thống và hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và In-đô-nê-xi-a; trao đổi các phương hướng và biện pháp để thúc đẩy hợp tác giữa hai nước trên nhiều lĩnh vực.

Việc thắt chặt quan hệ với In-đô-nê-xi-a cũng được Nhà nước Việt Nam đặc biệt coi trọng. Tháng 11-2001, Chủ tịch Trần Đức Lương thăm chính thức In-đô-nê-xi-a. Tháng 1-2005, Thủ tướng Phan Văn Khải dự Hội nghị cấp cao ASEAN về khắc phục sóng thần tại Gia-các-ta. Tháng 4-2005, Chủ tịch nước Trần Đức Lương tham dự Hội nghị Cấp cao á-Phi và Lễ kỷ niệm 50 năm Hội nghị cấp cao Băng-đung tại In-đô-nê-xi-a. Tháng 2-2006, Thủ tướng Phan Văn Khải thăm chính thức In-đô-nê-xi-a. Theo thông cáo báo chí về chuyến thăm In-đô-nê-xi-a đầu tiên của Thủ tướng Phan Văn Khải trên cương vị là người đứng đầu Chính phủ Việt Nam, Tổng thống In-đô-nê-xi-a X.B.Giu-đô-giô-nô và Thủ tướng Phan Văn Khải đã nhất trí giao Bộ Ngoại giao hai nước sớm hoàn thành Chương trình hành động (PoA) trên cơ sở thỏa thuận chung giữa hai bên, thông qua cơ chế tham khảo song phương chung. Liên quan đến Hiệp định phân định thềm lục địa ký ngày 26-6-2003, hai bên cho rằng, hiệp định này cần có hiệu lực càng sớm càng tốt.

Hai nước đã ký Thỏa thuận về hợp tác du lịch, nhất trí thành lập ủy ban hỗn hợp, ký thỏa thuận về hợp tác văn hóa, y tế, giáo dục, du lịch, phòng và chống tội phạm xuyên quốc gia nhằm tăng cường quan hệ và hợp tác song phương hơn nữa. Từ khi lập ủy ban hỗn hợp về hợp tác kinh tế, khoa học và kỹ thuật (năm 1990), hai nước đã họp được năm phiên và kỳ họp lần thứ sáu được tổ chức tại Ba-li (In-đô-nê-xi-a) vào tháng 7-2010.

Tháng 8-2007, nhận lời mời của Tổng thống In-đô-nê-xi-a X.B.Giu-đô-giô-nô, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thăm chính thức In-đô-nê-xi-a. Trong chuyến thăm này, hai bên nhất trí tiếp tục tạo môi trường hấp dẫn và thuận lợi hơn cho việc mở rộng hợp tác thương mại và đầu tư, trong đó đẩy nhanh kim ngạch thương mại hai chiều cũng như mở ra những lĩnh vực hợp tác kinh tế mới có lợi cho cả hai nước, tăng cường các mối quan hệ giữa nhân dân với nhân dân cũng như giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, đẩy mạnh hợp tác về nông -lâm - ngư nghiệp, dầu khí và năng lượng, y tế, văn hóa - du lịch, giáo dục - đào tạo, an ninh - quốc phòng, chống tham nhũng, bảo vệ môi trường, hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm chống khủng bố và các loại tội phạm xuyên quốc gia, chống dịch bệnh và thảm họa thiên nhiên.

Tháng 3-2010, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng trên cương vị người đứng đầu cơ quan lập pháp Việt Nam và Chủ tịch AIPA (Đại hội đồng Liên nghị viện ASEAN) đã sang thăm chính thức In-đô-nê-xi-a. Chuyến thăm là minh chứng sống động về sự phát triển không ngừng của quan hệ hai nước, hai Quốc hội. Chính phủ In-đô-nê-xi-a một lần nữa khẳng định: “Việt Nam không chỉ là bạn, mà còn là đối tác quan trọng của In-đô-nê-xi-a”.

Nhân dịp này, hai nước đã ký Thỏa thuận hợp tác giữa Quốc hội Việt Nam và Hạ viện In-đô-nê-xi-a, theo đó, hai cơ quan lập pháp có nhiều hoạt động phối hợp, ủng hộ nhau trên các diễn đàn khu vực và quốc tế như Liên minh Nghị viện thế giới (IPU), AIPA, nhất là các nội dung, hội nghị trong năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN. Đây là thỏa thuận có ý nghĩa, là cơ sở pháp lý quan trọng, thúc đẩy hợp tác hữu nghị toàn diện giữa Việt Nam và In-đô-nê-xi-a. Đáng chú ý là trong chuyến thăm này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng đề nghị hai nước sớm thông qua Chương trình hành động nhằm triển khai thực hiện “Tuyên bố chung về khuôn khổ hợp tác hữu nghị và toàn diện bước vào thế kỷ XXI”, góp phần quan trọng đưa quan hệ hai nước trở thành đối tác chiến lược và toàn diện trong thời gian tới.

Hợp tác phát triển

Với hơn 20 hiệp định và thỏa thuận hợp tác, quan hệ hai nước khởi sắc trên nhiều lĩnh vực, từ kinh tế - thương mại, đầu tư đến an ninh - quốc phòng, văn hóa, du lịch.

Hợp tác kinh tế - thương mại giữa hai nước ngày càng phát triển. Những con số ấn tượng trong những lĩnh vực này thời gian qua đã chứng tỏ sự giàu có trong mối quan hệ song phương giữa hai nước. Cụ thể là, năm 2006, kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam - In-đô-nê-xi-a đạt 1,7 tỉ USD; năm 2007 đạt 2,459 tỉ USD; năm 2008 đạt 2,522 tỉ USD và năm 2009 là 2,3 tỉ USD. Trong 8 tháng đầu năm 2010, con số này là 1,86 tỉ USD.

In-đô-nê-xi-a có cơ cấu mặt hàng xuất nhập khẩu tương tự với Việt Nam, trong đó, sản phẩm thế mạnh của Việt Nam xuất sang In-đô-nê-xi-a là gạo và dầu thô; sản phẩm thế mạnh của In-đô-nê-xi-a xuất sang Việt Nam gồm một số mặt hàng phục vụ sản xuất công nghiệp như hóa chất, bột giấy, nguyên phụ liệu dệt may, da...

Hợp tác giữa hai nước trong các lĩnh vực nông nghiệp, thủy hải sản, gần đây cũng được chú trọng phát triển. Đàm phán phân định vùng đặc quyền kinh tế giữa hai nước đã tiến hành được hai vòng (vào tháng 5-2010 và tháng 10-2010).

Về hợp tác đầu tư, In-đô-nê-xi-a chủ yếu đầu tư vào Việt Nam trong các lĩnh vực thăm dò và khai thác dầu khí, khai thác than, ngân hàng, khách sạn, chế biến xuất khẩu gỗ, sản xuất sợi polyester và hoạt chất tẩy rửa DBSA, may mặc và dịch vụ dầu khí. Từ năm 1998, do lâm vào khủng hoảng kinh tế, đầu tư của In-đô-nê-xi-a từng có một thời kỳ giảm mạnh. Năm 2009, In-đô-nê-xi-a có 22 dự án đầu tư vào Việt Nam với tổng vốn đạt khoảng 198 triệu USD. In-đô-nê-xi-a xếp thứ 6 trong số các nước ASEAN và thứ 30 trong tổng số 89 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam (tính đến tháng 8-2010 có 24 dự án với tổng số vốn khoảng 201 triệu USD).

Trong lĩnh vực quốc phòng, In-đô-nê-xi-a là một trong những nước trong khu vực có quan hệ sớm nhất về an ninh - quốc phòng với Việt Nam. Năm 1964, In-đô-nê-xi-a đặt phòng Tùy viên quân sự ở Hà Nội. Năm 1985, Việt Nam có Tùy viên quân sự tại Gia-các-ta. Hai bên đã trao đổi nhiều đoàn tướng lĩnh cao cấp, đoàn công tác quốc phòng, công an, hợp tác về đào tạo sĩ quan... Trong khuôn khổ các hoạt động quốc phòng các nước ASEAN, hai nước cùng tham gia Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+). Gần đây nhất, ngày 27-10-2010, In-đô-nê-xi-a và Việt Nam ký kết thỏa thuận hợp tác quốc phòng song phương.

Hợp tác văn hóa, du lịch giữa Việt Nam và In-đô-nê-xi-a thời gian qua đã đạt những kết quả đáng mừng. Du lịch là lĩnh vực hợp tác đầy tiềm năng giữa hai nước. Bãi biển Ba-li của In-đô-nê-xi-a cũng như những danh lam thắng cảnh, di sản thế giới của Việt Nam như Vịnh Hạ Long, Cố đô Huế, di tích Mỹ Sơn, Động Phong Nha - Kẻ Bàng, đô thị cổ Hội An... đều là những “mỏ vàng” du lịch. Trong tổng số khoảng 5 triệu khách du lịch đến In-đô-nê-xi-a, số lượng du khách Việt Nam đến nước này ngày càng tăng (năm 2008 là 25.000 khách du lịch Việt Nam).

Để hướng tới Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a đã tham gia các chiến lược nhằm xây dựng bản sắc ASEAN. Hai nước đã cùng các nước ASEAN thực hiện một số chương trình như: tổ chức các hoạt động trưng bày, triển lãm mỹ thuật, mỹ nghệ và nghệ thuật biểu diễn; tổ chức các Trại thanh niên ASEAN, các hoạt động lôi kéo sự tham gia của thanh thiếu niên; tăng cường chia sẻ các giá trị chung; bảo tồn và phát huy di sản văn hoá ASEAN, trong đó có việc triển khai thực hiện Tuyên bố ASEAN về di sản văn hoá; khuyến khích các cuộc đối thoại giữa các nước thành viên nhằm tăng cường hiểu biết về văn hoá, văn minh và tôn giáo khu vực.

Về hợp tác trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo, hai nước thúc đẩy mạnh hợp tác, trao đổi đoàn học tập kinh nghiệm về hành pháp, lập pháp, tư pháp ở cả trung ương và địa phương; đoàn các bộ, ngành, đoàn thể quần chúng, hội cựu chiến binh, nông dân, phụ nữ, sinh viên cũng như các hoạt động giao lưu văn hóa, thể thao. Hằng năm, In-đô-nê-xi-a cung cấp cho Việt Nam một số học bổng ngắn hạn, trung hạn và dài hạn trên các lĩnh vực giáo dục, văn hóa, ngôn ngữ.

Việt Nam và In-đô-nê-xi-a cũng có tiềm năng lớn về hợp tác trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên, nghiên cứu khoa học về môi trường, quản lý rừng bền vững. Tuy nhiên, các hoạt động hợp tác song phương trong lĩnh vực này chưa thực sự tương xứng với tiềm năng của hai nước. Hai bên đã ký biên bản ghi nhớ, cam kết tăng cường hợp tác đấu tranh chống buôn bán gỗ, hổ và các loài động vật hoang dã; tiếp tục tổ chức các cuộc đối thoại song phương giữa cơ quan thực thi pháp luật về các loài hoang dã của hai nước tại In-đô-nê-xi-a vào năm 2011. Cả Việt Nam và In-đô-nê-xi-a đều là thành viên tích cực của nhiều hiệp ước quốc tế và khu vực, như Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES), Công ước Đa dạng sinh học (CBD), Mạng lưới thực thi các loài hoang dã các nước ASEAN (ASEAN-WEN), Tổ chức Hải quan thế giới (WCO)...

Về các vấn đề khu vực và quốc tế, hai nước đã phối hợp, hợp tác chặt chẽ tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như ASEAN, EAS, APEC, ASEM, Phong trào Không liên kết, hợp tác Nam - Nam và đặc biệt tại Liên hợp quốc, khi hai nước đều là ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008 - 2009, đồng thời cam kết tăng cường quan hệ đối tác giữa hai nước trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và phát triển kinh tế ở khu vực cũng như trên thế giới.

Hướng tới đối tác chiến lược và toàn diện

In-đô-nê-xi-a vốn gần gũi và quen thuộc với Việt Nam về mặt địa lý, có nhiều nét tương đồng về văn hóa. Thực tế 55 năm quan hệ hợp tác đã minh chứng In-đô-nê-xi-a là đối tác quan trọng, giàu tiềm năng đối với Việt Nam. Ngược lại, Việt Nam cũng là nước được In-đô-nê-xi-a đánh giá cao với vị thế là một trong những nước có ảnh hưởng lớn trong nội khối ASEAN. Đặc biệt, năm 2010 - năm kỷ niệm 55 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước - cũng là năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN và AIPA. Và hơn nữa, năm 2011, In-đô-nê-xi-a sẽ tiếp quản chức Chủ tịch ASEAN. Do đó, sự ủng hộ tích cực của In-đô-nê-xi-a - một quốc gia sáng lập Hiệp hội, thành viên chủ chốt của ASEAN là hết sức quan trọng đối với Việt Nam. Xuất phát từ lợi ích của mỗi quốc gia, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a đã tìm thấy những cơ hội tốt đẹp trong sự phát triển mối quan hệ song phương giữa hai nước.

Cục diện thế giới đang có thay đổi lớn về kinh tế và chính trị. Những thay đổi này tác động sâu sắc đến từng quốc gia. Đối với quan hệ Việt Nam và In-đô-nê-xi-a, điều này vừa tạo thêm những động lực thúc đẩy, vừa đặt ra những thách thức trong việc nâng cao hơn nữa quan hệ song phương Việt Nam và In-đô-nê-xi-a, đòi hỏi hai nước có những nỗ lực và quyết tâm trong việc làm giàu mối quan hệ này. Từ góc độ kinh tế, bối cảnh quốc tế của giai đoạn hậu khủng hoảng đòi hỏi các nền kinh tế Đông Nam Á nói chung và Việt Nam, In-đô-nê-xi-a nói riêng phải nhìn nhận lại các mục tiêu để tiếp tục phát triển mạnh mẽ, vững chắc và đóng một vai trò toàn cầu lớn hơn. Từ góc độ an ninh - chính trị, là những thành viên trong ASEAN, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a nhận thức rõ hòa bình, ổn định là nguyện vọng, lợi ích của tất cả các nước trong và ngoài khu vực. Hơn bao giờ hết, sự hợp tác hữu nghị giữa hai nước càng cần được thắt chặt và phát triển trong thời gian tới.

Với chính sách hội nhập khu vực, hội nhập quốc tế, hướng tới một khu vực ASEAN ổn định, hòa bình và thịnh vượng để phát triển kinh tế và tận dụng được những cơ hội mới trong sự năng động của châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam và In-đô-nê-xi-a nhất trí tiếp tục tích cực triển khai thực hiện Tuyên bố chung về khuôn khổ hợp tác hữu nghị và toàn diện bước vào thế kỷ XXI, phối hợp triển khai kênh tham khảo chiến lược cấp Bộ trưởng Ngoại giao nhằm hướng tới xây dựng quan hệ đối tác chiến lược giữa hai bên. Những kết quả khả quan mà hai nước đạt được sẽ góp phần vào việc phát triển kinh tế mỗi nước. Nhân dân hai nước sẽ luôn sẵn sàng giúp đỡ nhau trong những lúc khó khăn, thiên tai, bão lũ, đồng thời tích cực ủng hộ lẫn nhau trên các diễn đàn khu vực và quốc tế.

Thực tế 55 năm qua đã khẳng định sự trưởng thành của mối quan hệ này. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, vẫn còn một số vấn đề mà hai nước cần làm trong thời gian tới, đó là: khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng, thúc đẩy các hoạt động giao lưu, tìm hiểu cơ hội trao đổi thương mại song phương, làm phong phú hơn cơ cấu xuất, nhập khẩu giữa hai nước; tăng cường trao đổi thông tin về môi trường đầu tư, xây dựng cơ chế khuyến khích đầu tư hai chiều; ký kết bản ghi nhớ hợp tác toàn diện về các lĩnh vực có nhiều tiềm năng phát triển là năng lượng, dầu mỏ và khai thác than.

Với truyền thống hữu nghị lâu đời và triển vọng phát triển tươi sáng, quan hệ Việt Nam - In-đô-nê-xi-a đang có những cơ sở vững chắc để chuẩn bị bước vào thập niên thứ sáu trong quan hệ - một thời gian đủ chín và bền vững cho những thành quả tốt đẹp, đáp ứng những lợi ích của nhân dân hai nước cũng như những lợi ích của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương và trên thế giới./.