Trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay, đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao văn hóa cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước về công tác ngoại giao văn hóa

Ngoại giao văn hóa cùng với ngoại giao kinh tế và ngoại giao chính trị là ba trụ cột của nền ngoại giao toàn diện, hiện đại Việt Nam. Ba trụ cột này gắn bó, tác động lẫn nhau, góp phần thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Ngoại giao chính trị có vai trò định hướng, ngoại giao kinh tế là nền tảng vật chất và ngoại giao văn hóa là nền tảng tinh thần của hoạt động đối ngoại. Trong những năm qua, công tác ngoại giao văn hóa luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước. Trên cơ sở đó, nhận thức của mọi người, mọi ngành, mọi cấp về công tác này đã được nâng lên một tầm cao mới, các hoạt động ngoại giao văn hóa đã được tiến hành dưới nhiều hình thức phong phú, đem lại những lợi ích thiết thực cho sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế của đất nước.

Trong giai đoạn hiện nay, công tác ngoại giao văn hóa, quảng bá hình ảnh Việt Nam chỉ có thể thành công nếu huy động được sức mạnh tổng hợp, mọi lực lượng, mọi nguồn lực của đất nước. Các cấp, các ngành, các địa phương và doanh nghiệp cần nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn tầm quan trọng của ngoại giao văn hóa để tìm ra những biện pháp thiết thực phục vụ các mục tiêu đối ngoại, đối nội.

Muốn vậy, các cấp lãnh đạo phải quán triệt quan điểm đẩy mạnh hoạt động ngoại giao văn hóa nhằm làm cho thế giới hiểu biết hơn về đất nước, con người và văn hóa Việt Nam, tăng cường xây dựng lòng tin với các quốc gia trên thế giới, đưa quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác đi vào chiều sâu, ổn định và bền vững, qua đó nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế, tạo điều kiện hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội. Các hoạt động ngoại giao văn hóa góp phần tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, làm phong phú và sâu sắc thêm những giá trị văn hóa truyền thống của đất nước.

Trước những diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình thế giới và sự chống phá của các thế lực thù địch đối với sự nghiệp cách mạng nước ta, vai trò lãnh đạo của Đảng đối với công tác ngoại giao văn hóa đang được đặt ra ngày càng cấp bách hơn. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI khẳng định: “Bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, sự quản lý tập trung của Nhà nước đối với hoạt động đối ngoại. Phối hợp chặt chẽ hoạt động đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân; giữa ngoại giao chính trị với ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa, giữa đối ngoại với quốc phòng, an ninh”(2). Cụ thể hóa quan điểm này, ngày 14-02-2011, Thủ tưởng Chính phủ đã phê duyệt Quyết định về việc ban hành Chiến lược ngoại giao văn hóa đến năm 2020, góp phần tăng cường công tác quản lý nhà nước về ngoại giao văn hóa. Trong thời gian tới đây, yêu cầu đặt ra đối với các cấp ủy đảng ở các bộ, ngành, địa phương cần phải xây dựng các chương trình, kế hoạch cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả của các hoạt động ngoại giao văn hóa của đơn vị mình.

Sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác ngoại giao văn hóa thể hiện trước hết ở việc xác lập trong thực tiễn sự chỉ đạo có định hướng đối với lĩnh vực này, để phát huy sức mạnh nhằm xây dựng và bảo vệ những thành quả của sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Theo đó, trên cơ sở mục tiêu, yêu cầu phát triển của đất nước và với những cam kết quốc tế, cần hoàn thiện hệ thống chính sách ngoại giao văn hóa đồng bộ, trong tổng thể nền ngoại giao toàn diện Việt Nam. Lồng ghép các hoạt động ngoại giao văn hóa với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các cấp, các ngành và địa phương. Xây dựng cơ chế phối hợp, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị có liên quan trong việc tổ chức các chương trình, hoạt động văn hóa có yếu tố nước ngoài ở trong và ngoài nước. Tiếp tục bổ sung, hoàn thiện hành lang pháp lý về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, những quy định trong hợp tác quốc tế ở lĩnh vực văn hóa. Coi trọng nhập khẩu những sản phẩm văn hóa có tính thẩm mỹ, giáo dục và tính thời đại cao góp phần nâng cao dân trí, thẩm mỹ nhân dân. Đây là yếu tố vô cùng quan trọng nhằm tăng cường nguồn lực cho “sức mạnh mềm” của quốc gia, củng cố ý chí và bản lĩnh của dân tộc.

Hai là, nâng cao chất lượng, hiệu quả của các hoạt động ngoại giao văn hóa

Thực hiện chủ trương “Nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp tục đưa các mối quan hệ quốc tế vào chiều sâu trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ, phát huy tối đa nội lực, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc; chủ động ngăn ngừa và giảm thiểu tác động tiêu cực của quá trình hội nhập quốc tế”(3), nội dung ngoại giao văn hóa cần được tiếp tục đổi mới, xác định cụ thể cho từng khu vực, địa bàn, từng đối tượng, tùy theo mối quan hệ của nước ta với các nước theo từng giai đoạn.

Coi trọng đầu tư những sản phẩm văn hóa có sức lan tỏa và tính quốc tế cao thuộc các lĩnh vực khác nhau như điện ảnh, âm nhạc, hội họa, văn học, lễ hội dân gian... nhằm tạo ra bước đột phá trong quảng bá văn hóa. Nội dung văn hóa, văn nghệ đưa ra nước ngoài phải phù hợp và là của dân tộc Việt. Việc lựa chọn những nét đẹp văn hóa cần được nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi giới thiệu, quảng bá với thế giới. Chuẩn hóa nghi lễ khánh tiết tại các cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài theo đúng nghi lễ nhà nước và mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam. Lựa chọn các tặng phẩm, thực đơn tiếp đón ngoại giao thật sự tiêu biểu cho văn hóa dân tộc. Gắn kết chặt chẽ giữa một số thương hiệu hàng hóa có chất lượng của Việt Nam với các yếu tố văn hóa đặc sắc của đất nước.

Các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài chủ động nghiên cứu, chọn lọc những kinh nghiệm, bài học của các nước để tham mưu cho các cơ quan trong nước về chính sách ngoại giao văn hóa và việc tổ chức hoạt động văn hóa của Việt Nam ở nước ngoài.

Xây dựng những biện pháp chuẩn hóa và nâng cao chất lượng các sản phẩm văn hóa đối ngoại. Quy hoạch đầu tư phát triển văn hóa các vùng miền, các dân tộc Việt Nam với những ưu thế nổi bật, đặc sắc riêng. Củng cố, xây dựng các giá trị văn hóa gia đình, văn hóa ăn, mặc, ở, đi lại... Tiến hành quy hoạch, tạo dựng bản sắc riêng cho các lễ hội, festival cấp quốc gia và quốc tế được tổ chức định kỳ tại các tỉnh, thành phố lớn trong cả nước phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và phong tục, tập quán, văn hóa của Việt Nam và với thông lệ quốc tế.

Với những di sản văn hóa - hiện thân của nền tảng văn hóa dân tộc, các cơ quan quản lý cần tổ chức quy hoạch, khảo sát đánh giá thực trạng tổng thể. Hoàn thiện và đánh giá tác động của các danh hiệu văn hóa quốc tế của Việt Nam nhằm hỗ trợ việc giới thiệu và quảng bá các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, danh nhân văn hóa của đất nước; đẩy mạnh việc đa dạng hóa đối tượng và loại hình vận động danh hiệu văn hóa quốc tế.

Ba là, đẩy mạnh các hoạt động thông tin, tuyên truyền và quảng bá hình ảnh Việt Nam

Tổ chức các hoạt động quảng bá hình ảnh đất nước, con người và văn hóa Việt Nam với những thông điệp về một dân tộc có bề dày văn hóa đặc sắc, lịch sử hào hùng, một đất nước có sức sống mãnh liệt, giàu tiềm năng, đạt nhiều thành tựu trong đổi mới, người dân cần cù, sáng tạo, thân thiện, yêu chuộng hòa bình. Đồng thời, tăng cường giới thiệu con người Việt Nam thông qua hình ảnh các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa cũng như những nét đẹp tiêu biểu của con người Việt Nam.

Giới thiệu với bạn bè quốc tế những lĩnh vực có thế mạnh của Việt Nam như du lịch sinh thái, du lịch lễ hội, du lịch các làng nghề truyền thống và tổ chức các cuộc triển lãm quốc tế, tiếp thị các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, sản vật địa phương... Xây dựng hình ảnh quốc gia phù hợp với văn hóa Việt Nam nhằm quảng bá trên trường quốc tế.

Đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao văn hóa tại các địa bàn, trọng tâm là các nước lớn, các nước láng giềng nhằm tranh thủ các điều kiện hợp tác trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội. Quảng bá hình ảnh Việt Nam với các nước, làm cho các mối quan hệ này sâu sắc, ổn định và bền vững. Tăng cường hợp tác trên lĩnh vực ngoại giao văn hóa tại các diễn đàn song phương và đa phương như Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO), Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM), Diễn đàn Đông Á (EAS), Tổ chức Pháp ngữ, Liên hợp quốc…

Chú trọng xuất bản và phổ biến ra nước ngoài các ấn phẩm của các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu có tên tuổi, giới thiệu phong tục tập quán, lễ hội, trang phục các dân tộc Việt Nam, danh lam thắng cảnh, làng nghề truyền thống, các tác phẩm trên các lĩnh vực điện ảnh, âm nhạc, hội họa, mỹ thuật, nhiếp ảnh, kiến trúc. Sử dụng các phương tiện và công nghệ thông tin, truyền thông hiện đại, xây dựng các website riêng của các hội nghệ thuật… để giới thiệu về đất nước, văn hóa và con người Việt Nam bằng nhiều ngôn ngữ; xây dựng các chương trình truyền hình vệ tinh bằng tiếng nước ngoài, giúp bạn bè quốc tế có cơ hội tiếp cận và hiểu hơn về Việt Nam.

Bốn là, khai thác hiệu quả tiềm năng ngoại giao văn hóa của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài

Cộng đồng người Việt Nam được xã hội sở tại nhìn nhận như là một hình ảnh thu nhỏ, một tấm gương phản chiếu hình ảnh Việt Nam. Người dân, nhà kinh doanh, người du lịch hay chính khách sở tại có ấn tượng, hình thành quan niệm hoặc định kiến, mặc cảm đầu tiên về Việt Nam thường thông qua hình ảnh thu nhỏ này của Việt Nam.

Đổi mới nội dung, hình thức, phương thức quảng bá hình ảnh, tăng cường và nâng cao chất lượng các hoạt động thông tin, văn hóa đối ngoại như “Những ngày Việt Nam”, “Tuần Việt Nam”, “Trại hè Việt Nam”, “Gặp gỡ thanh niên sinh viên kiều bào”, “Xuân Quê hương”...; mở các chương trình, chiến dịch thông tin đối ngoại quan trọng nhân dịp các sự kiện lớn ở trong nước và quốc tế.

Cung cấp thông tin văn hóa đầy đủ, kịp thời, đáp ứng các nhu cầu đời sống tinh thần của người Việt Nam ở nước ngoài, trong đó có việc tổ chức các đoàn văn nghệ đi biểu diễn phục vụ cộng đồng. Tận dụng tối đa thế mạnh của truyền thông, trước mắt là khẩn trương đưa truyền hình Việt Nam vào truyền hình cáp ở những nơi có đông kiều bào và cần mở rộng truyền thông sang báo in, hoạt động xuất bản,...

Tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục và vận động nhằm nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân cán bộ chuyên trách hoặc liên quan đến việc giới thiệu, quảng bá hình ảnh đất nước thông qua cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Tiếp tục sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định luật pháp, chế độ, chính sách; đồng thời cần giám sát việc thực thi pháp luật để tránh tình trạng “trên thoáng mà dưới chưa thông”(4) nhằm tạo điều kiện thuận lợi, động viên, khuyến khích kịp thời người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào sự nghiệp quảng bá hình ảnh đất nước.

Chú trọng củng cố, tổ chức các hội đoàn người Việt Nam ở nước ngoài. Động viên, khuyến khích và hướng dẫn các hội, đoàn xác định quảng bá hình ảnh Việt Nam là nhiệm vụ lớn, thường xuyên và quan trọng của tổ chức, gắn với nhiệm vụ giữ gìn bản sắc văn hóa, truyền thống dân tộc, duy trì, truyền bá tiếng Việt và với các hoạt động cộng đồng khác.

Năm là, đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động ngoại giao văn hóa

Đây là một trong những biện pháp để duy trì và tiến hành hiệu quả các hoạt động ngoại giao văn hóa nói riêng, ngoại giao nói chung. Xã hội hóa các hoạt động ngoại giao văn hóa tạo ra môi trường rộng mở để các tổ chức kinh tế, xã hội, các doanh nghiệp tham gia hỗ trợ, cùng triển khai các hoạt động giới thiệu và quảng bá hình ảnh đất nước.

Một thực tế cho thấy, “các doanh nghiệp là những người thực tế hơn bao giờ hết, do đó, những hoạt động ngoại giao văn hóa do cộng đồng doanh nghiệp thực hiện luôn thiết thực và hiệu quả”(5). Tuy nhiên, “các quy định pháp lý về ngoại giao văn hóa liên quan đến cộng đồng doanh nghiệp không nhiều và đều mang tính gián tiếp”(6).

“Để khắc phục tồn tại này và tăng cường sự hiện diện của cộng đồng doanh nghiệp vào các hoạt động ngoại giao văn hóa, các cơ quan hữu quan cần phải có những quy định rõ ràng về trách nhiệm, cũng như quyền lợi của các chủ thể doanh nghiệp khi tham gia các hoạt động ngoại giao văn hóa. Đây cũng là trăn trở của nhiều doanh nghiệp trong những năm vừa qua”(7). Vấn đề này, như ông Xê-an Đoi-lơ (Sean Doyle), Đại sứ - Trưởng Phái đoàn Ủy ban châu Âu (EU) tại Việt Nam cho rằng cần phải được nhìn nhận từ hai chiều, nghĩa là “các doanh nghiệp không thể chỉ trông chờ vào Nhà nước mà phải tự nguyện tham gia, đóng góp với Nhà nước bằng các hoạt động từ thiện, tài trợ. Nhà nước phải có nhiệm vụ hỗ trợ, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho các doanh nghiệp tiếp cận với thế giới”(8).

Xây dựng chương trình ngoại giao văn hóa của cộng đồng doanh nghiệp theo hướng nâng cao chất lượng và gia tăng cường độ hoạt động. Xây dựng nhận thức cho doanh nghiệp về “trách nhiệm xã hội” (Corporate Social Responsibility), đưa “trách nhiệm xã hội” trở thành văn hóa doanh nghiệp và xem ngoại giao văn hóa là một loại hình “trách nhiệm xã hội” của doanh nghiệp trong quá trình hội nhập.

Do có nhiều chủ thể cùng tham gia lĩnh vực ngoại giao văn hóa nên vấn đề thống nhất nội bộ và đồng tâm hiệp lực là hết sức quan trọng. Trước mắt, cần đưa ra một thông điệp chung về văn hóa Việt Nam để tất cả các đơn vị, tổ chức tham gia ngoại giao văn hóa cùng phối hợp quảng bá nhất quán một thương hiệu, bản sắc văn hóa Việt Nam ra bên ngoài. Khuyến khích sự sáng tạo và giao lưu văn hóa của nhân dân, doanh nghiệp, đồng thời phải có sự giám sát và định hướng chặt chẽ của các cơ quan nhà nước liên quan để tránh sự lai căng, thương mại hóa văn hóa,…

Sáu là, tăng cường công tác nghiên cứu, đầu tư kinh phí và đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực

Khuyến khích nghiên cứu sâu về văn hóa, lịch sử các nước trên thế giới. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu chiến lược, dự báo những xu hướng phát triển của văn hóa và ngoại giao văn hóa trong khu vực và trên thế giới tác động đến Việt Nam. Điều chỉnh, bổ sung hệ thống cơ chế, chính sách về ngoại giao văn hóa một cách toàn diện, đồng bộ trên cơ sở phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước và với cam kết quốc tế.

Ngoại giao văn hóa chỉ có thể thành công khi khả năng ngôn ngữ, sự hiểu biết về văn hóa, môi trường chính trị, lịch sử, truyền thống tại các địa bàn triển khai. Điều này đòi hỏi người làm ngoại giao văn hóa phải thường xuyên trau dồi, nâng cao trình độ; đồng thời, tích cực tiếp xúc, trao đổi với những “người giữ cửa” và những người có ảnh hưởng lớn đối với công chúng để tìm hiểu thái độ, nhận thức của họ về những vấn đề chúng ta đưa ra, kịp thời điều chỉnh những nhận thức sai lệch đó. Các chủ thể tham gia ngoại giao văn hóa rất đông đảo, phong phú và đa dạng, trong đó cán bộ làm công tác ngoại giao văn hóa không chỉ là người điều phối tốt mà còn phải là người am hiểu về văn hóa dân tộc và nước sở tại mới có thể tổ chức thành công các hoạt động ngoại giao văn hóa. Hơn nữa, bản thân hoạt động ngoại giao là một hoạt động văn hóa nên cán bộ đối ngoại cần trang bị kiến thức văn hóa nhất định.

Bảo đảm các điều kiện về tài chính, vật chất để công tác ngoại giao văn hóa có thể hoạt động một cách hiệu quả bằng các nguồn kinh phí được bố trí từ ngân sách nhà nước. Các địa phương chủ động xây dựng kế hoạch sử dụng một phần nguồn ngân sách địa phương cho các hoạt động ngoại giao văn hóa định kỳ và đột xuất tại địa phương, lồng ghép với hoạt động tổ chức lễ hội quốc gia ở địa phương và xây dựng hồ sơ cho các danh hiệu quốc tế. Đẩy mạnh việc xã hội hóa, thu hút các doanh nghiệp, tư nhân tài trợ, đóng góp cho các hoạt động ngoại giao văn hóa phù hợp với quy định của pháp luật./.

-------------------------------------------

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 2011, tr. 238

(2) Báo cáo của Ủy ban tư vấn về Ngoại giao văn hóa thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ, tháng 9-2005: Cultural Diplomacy - The Linchpin of Public Diplomacy, xem: http://www.state.gov/documents/organization/54374.pdf

(3) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 2011, tr. 236

(4) http://www.quehuongonline.vn/VietNam/Home/Thoi-su/Chinh-tri/2013/02/4D9B6E63/, ngày 04-02-2013

(5), (6) http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/vd_quantam/nr090310093719/nr090318161645/ns090702153443, ngày 02-7-2009

(7) Phạm Sanh Châu (chủ biên): Ngoại giao Việt Nam - Vì một bản sắc Việt Nam trên trường quốc tế, Nxb. Thế giới, H, 2010, tr. 289

(8) http://www.quehuongonline.vn/VietNam/Home/Thoi-su/2009/06/36009F9B/, ngày 11-6-2009