Cải cách thể chế - góc nhìn từ Đề án 30

Thông qua Đề án 30, Chính phủ đã khắc phục một cách có hệ thống những bất cập về thủ tục hành chính và một số nội dung chính sách đi kèm. Các cơ quan hành chính nhà nước đang bắt đầu chặng đường dài chuyển đổi hệ thống thể chế từ kiểm soát và can thiệp thị trường sang thúc đẩy cạnh tranh nhưng vẫn bảo vệ các lợi ích cộng đồng như môi trường, người lao động và người tiêu dùng.

Đề án 30 đã đơn giản hóa gần 5.000 thủ tục hành chính, giúp cắt giảm gần 1,4 tỉ USD chi phí tuân thủ sau khi việc thực thi các phương án đơn giản hóa được hoàn tất.

Tuy nhiên, việc tiếp cận từ thủ tục hành chính cũng có những hạn chế nhất định, vì thực tế có rất nhiều chính sách được ban hành dưới hình thức văn bản cá biệt theo một quy trình dễ dàng hơn việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật rất nhiều.

Cải cách thể chế giúp giảm lạm phát và lãi suất

Cải cách thể chế giúp giảm lạm phát theo 2 cách:

1- Tăng năng suất thông qua việc cắt giảm chi phí hành chính và tăng cạnh tranh

2- Tăng tính linh hoạt của sản xuất, cho phép đất nước phục hồi nhanh và mạnh hơn sau các cú sốc và khủng hoảng kinh tế.

Tại Việt Nam, theo tính toán của Đề án 30, tổng chi phí tuân thủ thủ tục hành chính trên phạm vi cả nước chiếm khoảng 3.65% GDP mỗi năm. Chi phí thực tế tuân thủ các quy định hành chính có thể cao hơn rất nhiều, vì Đề án 30 chưa tính đến các thủ tục trong lĩnh vực xử lý vi phạm hành chính, thanh tra, các quy định hành chính không mang tính chất thủ tục.

Các chi phí này được chuyển vào giá làm cho người tiêu dùng phải trả giá cao hơn, người lao động nhận lương thấp hơn và nhà đầu tư kiếm được lợi nhuận ít hơn, do đó làm tăng các đầu tư ngắn hạn và đầu cơ so với đầu tư dài hạn.

Ở cấp độ kinh tế vi mô, chi phí tuân thủ quy định hành chính còn gây tác động nghiêm trọng hơn, vì các doanh nghiệp nhỏ và vừa có nguồn lực nhỏ hơn nên ảnh hưởng của chi phí tuân thủ quy định hành chính càng trở nên lớn hơn.

Cải cách thể chế giúp tăng nguồn cung thông qua việc tăng năng suất lao động và năng suất vốn. Năng suất tăng lên sẽ làm giảm áp lực lên giá. Cải cách chính sách toàn diện trên nhiều lĩnh vực sẽ tạo tiền đề cho cạnh tranh hiệu quả, từ đó giảm được giá cả. Kỳ vọng lạm phát thấp hơn sẽ giúp giảm lãi suất cho vay.

Đề xuất nhóm các giải pháp cải cách thể chế

Qua nghiên cứu bước đầu thực tiễn Việt Nam và một số kinh nghiệm quốc tế, chúng tôi đề xuất một số giải pháp cải cách thể chế cụ thể như sau:

Về dài hạn, đổi mới quy trình xây dựng và ban hành chính sách nhằm nâng cao chất lượng hệ thống thể chế, loại bỏ các quy định không cần thiết đang làm lãng phí nguồn lực quốc gia; áp dụng quy trình ban hành chính sách hai bước. Bước một, thông qua nội dung chính sách; bước hai, thể chế hóa nội dung chính sách đã được thông qua thành các đề án, dự án, dự thảo văn bản.

Bên cạnh đó, sử dụng công cụ đánh giá tác động chính sách nhằm xây dựng các quy định hiệu quả. Nội dung đánh giá tác động tập trung vào tính kinh tế, kỹ thuật của các chính sách, quy định nhằm lượng hóa được những lợi ích, chi phí của dự thảo chính sách, quy định.  

Mặt khác, cần nâng cao tính minh bạch của các chính sách thể chế thông qua việc cải thiện công tác tham vấn các cá nhân, tổ chức có liên quan cũng như xây dựng các phương pháp tham vấn tốt hơn cho các bộ, ngành; thực hiện đồng bộ công tác đánh giá kết quả thực hiện và theo dõi tác động chính sách.

Trong ngắn hạn, thực hiện cải cách chính sách có lựa chọn phục vụ việc phát triển bền vững. Cụ thể, thực hiện rà soát theo nhóm một số ngành ưu tiên đã xác định, tập trung vào các yếu tố đầu vào (đất đai, lao động), cơ sở hạ tầng (năng lượng, giao thông vận tải), và xuất khẩu (chế biến thực phẩm, may mặc) nhằm đưa ra khung chính sách vững chắc, gắn kết cho hoạt động kinh tế trong 10 năm tới.

Bên cạnh đó, xây dựng, phát triển cơ chế hợp tác công - tư nhằm thu hút nhà đầu tư tư nhân tham gia cung cấp hàng hóa, dịch vụ công trong các trường hợp nhà nước và thị trường không thể đơn độc thực hiện.

Từ bài học của Đề án 30, chúng tôi cho rằng việc triển khai thực hiện cải cách thể chế cần có sự kế thừa Đề án 30 và sự tham gia của các bộ, ngành. Cần xác định rõ các mục tiêu, kết quả của cải cách cùng với một kế hoạch với các lộ trình cụ thể./.