Mục lục Hồ sơ sự kiện số 84 (9-10-2009)

3. Nobel và giải Nobel

Giải Nobel được ra đời từ ý nguyện của nhà bác học người Thụy Điển An-phờ-rét Béc-na Nô-ben (Alfred Bernhard Nobel). Từ năm 1901 đến nay, vào tháng 10 hằng năm, giải Nobel lần lượt được trao cho những cá nhân, tổ chức có đóng góp nổi bật trong một số lĩnh vực cho nhân loại.

*** Vấn đề và bình luận

14. Giải Nobel và những bí mật bật mở

Vào một ngày cuối năm 1895, tại một Câu lạc bộ ở Paris, một người đàn ông đã âm thầm viết ra những dòng chữ ngắn ngủi lên một trang giấy mỏng. Đó chính là bản di chúc của Nobel đã giúp cho việc ra đời của giải Nobel - một trong những giải thưởng danh giá nhất toàn cầu.

16. Tính chính trị ở giải thưởng Nobel

Trong số các giải thưởng quốc tế, giải thưởng Nobel là một trong những giải thưởng danh giá nhất, không phải vì số tiền thưởng, mà chính vì bề dày lịch sử đến nay đã hơn 100 năm của nó và vì cái vinh quang rất đặc thù mà nó đưa lại cho người được giải. Alfred Nobel không theo đuổi mục tiêu chính trị nào khi di chúc về giải thưởng này. Tuy nhiên, việc thực hiện di chúc của ông không phải lúc nào và trong mọi trường hợp đều đúng như mong muốn cuối cùng của ông. Vì thế, không ít lần, giải thưởng này đã bị chính trị hóa...

18. Mở rộng giải Nobel - phần thưởng cho các nhà khoa học “bị lãng quên”?

Kể từ lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1901, giải Nobel được coi là giải thưởng danh giá nhất mà một cá nhân hay một nhóm người có thể nhận được trong lĩnh vực hoạt động của mình. Tuy nhiên, càng ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng, số lĩnh vực mà giải Nobel được trao không còn phù hợp với tình hình thế giới trong thế kỷ mới.

20. Mahatma Gandhi và mối duyên không trọn với Nobel Hòa bình

Giải thưởng Nobel Hòa bình danh tiếng được trao từ năm 1901 và đã có hơn 100 chính trị gia, các nhà hoạt động xã hội xuất sắc được vinh dự là chủ nhân của giải. Song, Ủy ban Nobel Na Uy – nơi lựa chọn ứng viên giải Nobel Hoà bình - không thoát khỏi bị chỉ trích vì đã bỏ qua nhiều nhân vật nổi tiếng có đóng góp lớn cho hòa bình thế giới, đặc biệt là vị lãnh tụ tinh thần của người dân Ấn Độ: Ma-hát-ma Gan-đi (Mahatma Gandhi).

*** Bên lề sự kiện

22. Người Hoa với giải Nobel

Giải Nobel Hoá học năm 2008 đã được trao cho nhà khoa học Mỹ Marin Chalfie, nhà khoa học người Mỹ gốc Hoa Tiền Vĩnh Kiện (Roger Yonchien Tsien) và nhà khoa học người Nhật Bản Ô-sa-mu Si-mô-mu-ra (Osamu Shimomura). Truyền thông Trung Quốc đã rất hoan hỉ trước sự kiện Tiền Vĩnh Kiện đoạt giải Nobel. Nhưng niềm vui này không đủ khoả lấp nỗi buồn bởi đến nay chưa có người nào đại diện cho Trung Quốc đoạt giải Nobel.

24. Giáo dục Mỹ nhìn từ giải Nobel

Tính đến năm 2007, tổng cộng đã có 273 nhà khoa học Mỹ đạt giải Nobel khoa học, chiếm 47,2% tổng số nhà khoa học trên toàn thế giới vinh dự được nhận giải thưởng cao quý này, trong đó có 86 người đạt giải Nobel Vật lý, 57 người đạt giải Nobel Hóa học, 89 người đạt giải Nobel Sinh lý học hoặc Y học, 41 nhà khoa học đạt giải Nobel Kinh tế.

27. Ig Nobel - hãy cười, rồi suy nghĩ

Được tổ chức tại trường đại học lừng danh Harvard, để tôn vinh các nghiên cứu khoa học, nhưng lễ trao giải thưởng Ig Nobel hằng năm lại là dịp khiến người ta phải bật cười sảng khoái. Nhưng không chỉ có thế.

29. Người đạt giải Nobel trở thành tội phạm chiến tranh

Được trao tặng giải Nobel Văn chương năm 1920, nhưng chỉ hơn hai thập niên sau, do công khai quan điểm cùng hành động ủng hộ chế độ Quốc xã của trùm phát xít Hít-le (Hitler), nhà văn người Na Uy Knút Ham-sun (Knut Hamsun) đã bị truy tố về tội phản quốc như một tội phạm chiến tranh.

30. Bí quyết đạt giải Nobel

Bằng cách nào để “ẵm” giải Nobel một cách dễ dàng nhất? Sau đây là bí quyết được đúc rút qua lịch sử trao giải Nobel, trong đó có không ít những bí quyết hài hước.

*** Kinh tế và hội nhập

34. Lạc quan một cách thận trọng

Cái tồi tệ nhất đã qua, dấu hiệu tích cực đã xuất hiện, nhưng mức độ phục hồi còn hạn chế và tính bền vững chưa thật sự được đảm bảo – đó là bức tranh về tình hình kinh tế thế giới hiện tại. Cũng chính vì thế mà có thể lạc quan khi đánh giá thực trạng và đề cập đến triển vọng kinh tế thế giới trong thời gian tới, nhưng phải lạc quan một cách thận trọng.

*** Cửa sổ nhìn ra thế giới

36. Tương lai Singapore thời kỳ hậu Lý Quang Diệu

Trong thời gian gần đây, dư luận Xin-ga-po (Singapore) bắt đầu bàn tán nhiều đến thời kỳ hậu Lý Quang Diệu. Có lẽ chính vai trò đặc biệt quan trọng của ông trong suốt quá trình phát triển gần 50 năm qua của đảo quốc nhỏ bé này đã khiến người ta tự hỏi: Singapore sẽ ra sao sau khi Lý Quang Diệu rút lui hoàn toàn khỏi chính trường? Những di sản của ông sẽ được tiếp nhận thế nào?

39. NMD: Chỉ là thay đổi hình thức

Vào trung tuần tháng 9 vừa qua, Tổng thống Mỹ B.Ô-ba-ma tuyên bố sẽ xem xét lại toàn bộ kế hoạch triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa (NMD) tại Đông Âu. Quyết định này được nhiều nước hoan nghênh nhưng cũng khiến không ít kẻ "mếch lòng". Nhiều nhà bình luận cho rằng hành động "xuống thang" này của Oa-sinh-tơn nhằm tìm kiếm sự "lại quả" từ phía Mát-xcơ-va.

42. Mỹ thật sự thay đổi chính sách với khu vực “sân sau”?

Sau một thời gian bị lãng quên, Mỹ La tinh đang trở thành một trong những tâm điểm trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Những nỗ lực của Mỹ gần đây cho thấy Washington không có ý định bỏ rơi khu vực “sân sau” của mình, trái lại đang tìm cách sắp xếp lại “trật tự” khu vực “nổi loạn” này. Phải chăng, chính sách của Mỹ đối với Mỹ La tinh đã hoàn toàn “thay đổi” ?

45. Hết găng đến dịu

*** Văn hóa - xã hội

46. Làm giấy sắc - nghề “độc nhất vô nhị” đất Hà Thành

Cách đây khoảng 300 năm, dòng họ Lại ở Nghĩa Đô, ngoại thành Hà Nội được chúa Trịnh Tráng giao cho đặc ân làm giấy sắc. Cái nghề cao quý một thời nổi tiếng chốn kinh kỳ này, có lúc tưởng chừng không còn tồn tại do những biến đổi của lịch sử. Nhưng, vì tâm huyết, dòng họ Lại vẫn quyết giữ gìn và phát triển nghề.

48. Cồng chiêng - biểu tượng tâm hồn của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên

Nói đến Tây Nguyên, không nhà nghiên cứu nào lại không nhắc đến cồng chiêng. Bởi cồng chiêng luôn gắn bó chặt chẽ với đời sống của đồng bào, trở thành tín hiệu số một và là điểm sáng trong tất cả các phong tục, tập quán mà đồng bào Tây Nguyên đã sáng tạo, giữ gìn qua bao biến thiên của lịch sử.

50. Hát bả trạo ở làng Tế Hanh

Hơn 60 năm trước, Tế Hanh đã trình làng tập thơ “Hoa niên” gây sửng sốt thi đàn bằng những bài thơ viết về chính quê hương ông: “Làng tôi vốn làm nghề chài lưới/Nước bao vây cách biển nửa ngày sông”. Đó là làng Đông Yên thuộc xã Bình Dương huyện Bình Sơn. Cái làng “cách biển nửa ngày sông”  ấy còn sinh ra một đội bả trạo có tuổi thọ trên 200 năm. Đây là đội bả trạo lâu đời nhất vẫn còn tồn tại ở Quảng Ngãi hiện nay.

*** Văn học - nghệ thuật

52. Về Tân Hội nghe hát chèo tàu

Cứ 25 năm, hội hát chèo Tàu ở xã Tân Hội, huyện Đan Phượng (Hà Nội) mới được tổ chức một lần. Hội hát diễn ra liên tục trong bảy ngày và bảy đêm. Hiếm có hội hát nào được tổ chức kéo dài đến thế. Loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này chính thức được đưa vào biểu diễn trong dịp Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội.

*** Nhân vật với lịch sử

57. Vị thánh giữa đời thường

Trong số những phụ nữ được nhận giải Nobel, Mẹ Tê-rê-sa (Te-re-sa) được biết đến như biểu tượng của người phụ nữ thánh thiện, cao cả nhất thế gian. Khi nói về bà, cựu Thủ tướng Pa-ki-xtan Na-oa Sa-ríp (Nawaz Sharif) nói rằng: “Cuộc đời lâu dài của bà được dành để chăm sóc người nghèo, người bệnh, người bất hạnh đã trở thành một trong những hình mẫu cao quý nhất về lòng tận tụy phục vụ nhân loại”. Cựu Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Javier Pérez de Cuéllar thì khẳng định: “Bà là Liên Hiệp Quốc. Bà là hòa bình của thế giới.”

*** Tuần trong 5 phút

59. Việt Nam

60. Thế giới