Thực trạng hoạt động thông tin và truyền thông của Hà Nội

Thời gian gần đây, cùng với sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhu cầu hưởng thụ thông tin của công chúng ngày càng đa dạng, làm thay đổi tư duy quản lý, cách thức và mô hình sản xuất, theo đó báo in có xu hướng ngày càng giảm, truyền hình và báo điện tử ngày càng phát triển. Hoạt động của cơ quan báo chí có xu hướng chuyển dần sang mô hình cơ quan truyền thông đa phương tiện, có nhiều loại hình báo chí, cung cấp nhiều dịch vụ liên quan đến truyền thông, trên cơ sở kết hợp được ưu thế của cả báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử. Đặc biệt, báo chí điện tử có phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng, tạo sức bật và diện mạo mới cho báo chí trong tình hình mới. Tuy nhiên, dưới sự tác động của quá trình toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, báo chí điện tử nước ta cũng có không ít hạn chế trong quá trình phát triển. Một số cơ quan truyền thông có biểu hiện thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích, có xu hướng thông tin giật gân, câu khách rẻ tiền, chạy theo thị hiếu tầm thường của một bộ phận công chúng. Sự bùng nổ các phương tiện truyền thông trên in-tơ-nét dẫn đến những thay đổi to lớn của đời sống xã hội, truyền thông, làm cho công tác lãnh đạo, quản lý hoạt động thông tin trên in-tơ-nét còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng, chưa theo kịp sự phát triển của công nghệ. Lãnh đạo một số cơ quan báo chí chưa chấp hành nghiêm kỷ luật thông tin. Nhiều cơ quan chủ quản còn thiếu quan tâm, buông lỏng quản lý, nể nang, thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm của cơ quan báo chí thuộc quyền... Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch khoa học, gây lãng phí nguồn lực và quản lý không theo kịp sự phát triển.

Là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục của cả nước, Hà Nội là nơi tập trung nhiều cơ quan báo chí, truyền thông. Bên cạnh các đài, báo Trung ương đóng trên địa bàn thành phố, hiện nay Hà Nội có 13 cơ quan báo in, 08 tạp chí và Đài PT-TH Hà Nội, với 21 ấn phẩm chính, 11 ấn phẩm phụ, 07 cơ quan đã xuất bản báo điện tử. Thời gian qua, cùng với xu hướng phát triển chung của báo chí, truyền thông cả nước, báo chí Hà Nội cũng có sự phát triển về số lượng và chất lượng. Đài PT-TH Hà Nội phát sóng 02 kênh truyền hình quảng bá (H1 và H2 - thời lượng 24h/ngày), 02 kênh phát thanh FM 96MHz và 90MHZ (thời lượng phát sóng 18h/ngày); 01 kênh phát thanh Joy FM chuyên biệt về sức khỏe (thời lượng phát sóng 18h/ngày); 15 kênh phát thanh và truyền hình trả tiền; 01 kênh truyền hình cáp (HCaTV). Năm 2016, Đài PT-TH Hà Nội cũng thực hiện thành công chuyển đổi công nghệ từ Analog sang số hóa, từ tín hiệu SD sang chuẩn Full HD; tăng thời lượng 24/24 tiếng/ngày cả hai kênh truyền hình, mạng truyền dẫn được mở rộng, chất lượng chương trình ngày một nâng cao, lượng khán giả theo dõi các kênh sóng của Đài được tăng lên.

Trong công cuộc xây dựng và phát triển Thủ đô, báo chí là lĩnh vực công tác tư tưởng đặc biệt quan trọng, có tác động trực tiếp, sâu sắc đến đời sống xã hội. Do vậy, phát triển sự nghiệp báo chí, lĩnh vực thông tin - truyền thông là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Thành ủy, Ủy ban nhân dân Hà Nội thường xuyên quan tâm, chỉ đạo, ban hành nhiều văn bản, kịp thời tháo gỡ khó khăn và đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi để báo chí Hà Nội phát triển, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới, như Chỉ thị số 25-CT/TU, ngày 15-11-1997 của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về việc “Nâng cao chất lượng, tăng cường sự lãnh đạo và quản lý công tác báo chí - xuất bản Hà Nội”; Thông báo số 167-TB/TU, ngày 19-5-2000 về Kết luận của đồng chí Bí thư Thành ủy về “Nâng cao chất lượng, hiệu quả của báo chí Hà Nội vì sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô”; Chương trình hành động số 23-CTr/TU, ngày 24-10-2007, thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa X về “Công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới”; Chỉ thị số 25-CT/TU, ngày 21-01-2014, về “Việc cung cấp thông tin và trả lời báo chí”, nhằm khắc phục tình trạng báo chí thông tin một chiều, thiếu chính xác, chưa phản ánh đúng bản chất vấn đề.

Từ nhiệm kỳ Đảng bộ Thành phố khóa XIII đến nay, báo chí Hà Nội được quan tâm một cách toàn diện, sâu sắc, cụ thể, thiết thực và có hiệu quả cả về lý luận, thực tiễn và trên nhiều phương diện như định hướng tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng, giúp báo chí nắm được chủ trương lớn của Trung ương Đảng và Đảng bộ Thành phố; đào tạo bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo thích hợp cho từng báo, xây dựng đội ngũ phóng viên, biên tập viên đáp ứng yêu cầu của báo chí Thủ đô; quy hoạch mạng lưới, đầu tư cơ sở vật chất và tạo điều kiện cho báo chí chủ động sáng tạo thực hiện chức năng của mình.

Cùng với việc thực hiện Nghị quyết số 11 của Bộ Chính trị “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô giai đoạn 2011 - 2020”, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ XVI, Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, Hà Nội đang chủ động xây dựng cơ chế, chính sách để đưa Luật Thủ đô thực sự đi vào cuộc sống; tích cực tổ chức triển khai thực hiện các quy hoạch chiến lược đã được Chính phủ phê duyệt. Thực tiễn sinh động đó luôn được báo chí phản ánh kịp thời và khá hiệu quả. Các cấp ủy đảng, chính quyền, cơ quan chỉ đạo, quản lý hoạt động báo chí - xuất bản Thủ đô, cơ quan chủ quản nhận thức rõ vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác báo chí - xuất bản; quan tâm tạo điều kiện thuận lợi để hoạt động báo chí - xuất bản ngày càng phát triển, thực hiện chức năng, nhiệm vụ hiệu quả hơn, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Các cơ quan báo chí Hà Nội tiếp tục phát huy vai trò cung cấp thông tin, định hướng dư luận, phản ảnh sinh động thực tiễn đời sống chính trị, kinh tế - xã hội; biểu dương những thành tích, các nhân tố mới, các gương “Người tốt, việc tốt”, gương điển hình tiên tiến trong lao động, học tập, sản xuất của mọi tầng lớp nhân dân; tham gia có hiệu quả vào cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực và đấu tranh chống những quan điểm sai trái, luận điệu xuyên tạc, âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch. Thông tin trên báo chí ngày càng đa dạng, phong phú, nhiều chiều; hình thức có nhiều tiến bộ; đáp ứng nhu cầu thông tin của người dân, đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng, phát triển Thủ đô và đất nước.

Riêng hệ thống các báo điện tử và trang thông tin điện tử tổng hợp của Hà Nội trong giai đoạn vừa qua cũng đã phát huy được lợi thế để phát triển. Từ chỗ chỉ là ấn phẩm phụ của các cơ quan báo, báo điện tử dần trở thành một ấn phẩm chính, có số lượng bạn đọc ngày càng tăng, thông tin nhanh, nội dung thông tin đa dạng, đáp ứng nhu cầu thụ hưởng thông tin của người dân và góp phần lớn vào việc nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với đông đảo nhân dân Thủ đô. Những hạn chế, yếu kém trong quá trình phát triển Thủ đô cũng được báo chí nêu rõ, phản ánh chân thực.

Tuy nhiên, hiện nay, hoạt động thông tin - truyền thông trên địa bàn Thủ đô vẫn tồn tại một số hạn chế, yếu kém. Công tác quản lý báo chí còn những hạn chế trong khâu hậu kiểm nội dung, quản lý thời hạn giấy phép hoạt động. Một số cán bộ làm công tác chuyên môn còn chưa đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ. Hoạt động của các cơ quan báo chí - xuất bản Thủ đô còn có hạn chế về chất lượng nội dung, chưa có những đột phá mạnh mẽ để khẳng định hơn nữa bản sắc, vị thế của báo chí Thủ đô. Nội dung thông tin, tuyên truyền và cách thức thể hiện của một số báo chưa thực sự hấp dẫn bạn đọc; tuyên truyền điển hình tiên tiến, “người tốt, việc tốt” đã được chú trọng, nhưng chưa thường xuyên; tuyên truyền đấu tranh chống “diễn biến hòa bình”, chống luận điệu, quan điểm sai trái trên các báo, đài chưa nhiều, chưa đủ mạnh trước làm sóng thông tin đa chiều. Trên một số ấn phẩm phụ của báo chí Hà Nội vẫn còn hiện tượng nội dung thông tin khai thác chưa bám sát tôn chỉ, mục đích; nội dung chưa được kiểm chứng, thiếu chính xác, thậm chí phản khoa học, mê tín dị đoan... gây tác động tiêu cực trong dư luận. Đội ngũ phóng viên, biên tập viên chưa đủ mạnh để đáp ứng tốt yêu cầu thực tế. Một số cơ quan báo chí có số lượng người lao động đông, bộ máy cồng kềnh, hoạt động hiệu quả chưa cao. Bên cạnh đó, về cơ bản các cơ quan báo chí Hà Nội đều có khó khăn về tài chính. Một số cơ quan báo chí không đủ khả năng tự chủ tài chính; không có khả năng tích lũy để tái đầu tư, nâng cấp trang thiết bị phục vụ phát triển theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp. Một số báo chủ yếu phát hành theo hệ thống, số lượng phát hành ra công chúng rất hạn chế. Các xuất bản phẩm còn ít những sản phẩm xứng tầm, cả về chất lượng nội dung và hình thức…

Có thể thẳng thắn nhìn nhận hiện nay, hoạt động báo chí của Hà Nội chưa theo kịp với tốc độ phát triển của thông tin - truyền thông. Công tác chỉ đạo, quản lý có lúc thiếu thông tin nên chưa kịp thời. Sự phối hợp giữa cơ quan chỉ đạo, cơ quan quản lý, cơ quan chủ quản trong chỉ đạo, quản lý báo chí có lúc hiệu quả chưa cao; thiếu quy chế phối hợp giữa các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí. Việc cung cấp thông tin cho báo chí của một số cơ quan hành chính nhà nước thuộc Hà Nội mặc dù đã có nhiều chuyển biến nhưng còn có những hạn chế nhất định, thông tin có lúc, có nơi không được kịp thời, đầy đủ, đặc biệt là những thông tin “nóng”, khiến việc đưa những thông tin chính thống trên báo bị chậm so với các phương tiện truyền thông khác (trong đó có mạng xã hội) làm ảnh hưởng đến dư luận; mặt trái của mạng xã hội cũng ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của các cơ quan báo chí chính thống...

Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin và truyền thông của Thủ đô

Như vậy, xu thế truyền thông đa phương tiện, truyền thông hội tụ phát triển thông tin đa dịch vụ, thông tin có tính tương tác,… ngày càng phát triển, thúc đẩy sự đổi mới mạnh mẽ phương thức chỉ đạo, quản lý, phương thức hoạt động, trao đổi, xử lý thông tin của các cơ quan, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực báo chí, truyền thông; sự phát triển vũ bão của công nghệ thông tin, của mạng xã hội mang tới không ít hệ lụy phức tạp. Do đó, việc đổi mới, tăng cường sự lãnh đạo của Ðảng, sự quản lý của Nhà nước đối với báo chí, truyền thông là một yêu cầu khách quan và cấp thiết, nhất là đối với báo chí, truyền thông của Thủ đô. Để tiếp tục nâng cao chất lượng công tác thông tin - truyền thông, Hà Nội cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:

Một là, các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí của Hà Nội cần tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động thông tin, tuyên truyền, thực hiện tốt Chỉ chị 22-CT/TW của Bộ Chính trị, ngày 17-10-1997, về “Tiếp tục đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo, quản lý công tác báo chí”, Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng; triển khai có hiệu quả việc thi hành Luật Báo chí 2016, Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo và Chỉ thị số 25-CT/TU của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về “Nâng cao chất lượng, tăng cường sự lãnh đạo và quản lý công tác báo chí - xuất bản Hà Nội”; hoàn thiện và triển khai Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí Thành phố Hà Nội đến năm 2025; tăng cường hơn nữa công tác chỉ đạo, quản lý với hoạt động báo chí - xuất bản; tiếp tục đổi mới tư duy chỉ đạo, quản lý báo chí theo phương châm chủ động, kịp thời, thuyết phục, hiệu quả; khắc phục cơ bản tình trạng thiếu thống nhất trong chỉ đạo, định hướng thông tin giữa các cơ quan chỉ đạo, quản lý; giữa cơ quan chỉ đạo, quản lý với cơ quan chủ quản và cơ quan báo chí; giữa lãnh đạo báo chí với phóng viên, biên tập viên, nhất là đối với các nội dung quan trọng, phức tạp, nhạy cảm.

Hai là, các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí của Hà Nội tăng cường công tác bảo đảm an toàn, an ninh thông tin mạng, ứng dụng khoa học - công nghệ, thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong việc quản lý thông tin trên in-tơ-nét, nhất là thông tin trên các mạng xã hội (theo hướng lan truyền những thông tin tốt, tích cực, hạn chế những thông tin xấu, tiêu cực, gây ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội). Đẩy mạnh rà soát hoạt động quản lý, cung cấp, sử dụng thông tin trên các trang thông tin điện tử tổng hợp. Thực hiện nghiêm các chỉ thị, hướng dẫn của Trung ương và Thành phố về quy chế phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí. Duy trì và nâng cao chất lượng hoạt động cung cấp thông tin hằng tuần cho báo chí về tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và những vấn đề dư luận quan tâm.

Ba là, rà soát, đánh giá toàn diện hoạt động của cơ quan báo chí về cơ sở vật chất, tài chính, tổ chức bộ máy, hoạt động xuất bản của tất cả các cơ quan báo chí Thủ đô để xây dựng đề án, cơ chế hỗ trợ phù hợp nhằm nâng cao hơn nữa tính tự chủ của mỗi cơ quan báo chí; đề xuất cơ chế đặt hàng báo chí tuyên truyền nhiệm vụ chính trị. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý các vi phạm trong hoạt động báo chí. Trước mắt, tập trung thanh tra, kiểm tra việc thực hiện tôn chỉ, mục đích, giấy phép hoạt động một số cơ quan báo chí có nhiều ấn phẩm phụ, chuyên trang, chuyên đề, trang thông tin điện tử; các đơn vị liên kết hoạt động báo chí có nhiều sai phạm.

Bốn là, các cơ quan chủ quản và các cơ quan báo chí trên địa bàn Thủ đô cần duy trì và nâng cao chất lượng hoạt động của cơ quan báo chí, bảo đảm hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích. Thực hiện nghiêm túc, hiệu quả chỉ đạo, định hướng thông tin Trung ương, Thành phố, nhất là đối với những vấn đề quan trọng, phức tạp, nhạy cảm; giữ vững kỷ luật thông tin; xử lý nghiêm, kịp thời các sai phạm của cơ quan báo chí và các cá nhân liên quan; nghiên cứu xây dựng đường dây nóng giữa cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí với Ban Tuyên giáo Thành ủy, Sở Thông tin và Truyền thông, để kịp thời xin ý kiến chỉ đạo khi có các sự việc đột xuất, nhạy cảm.

Năm là, các cơ quan chủ quản và các cơ quan báo chí trên địa bàn Thủ đô phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí triển khai công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết đối với đội ngũ lãnh đạo; xây dựng hoàn thiện quy hoạch cán bộ của đơn vị; tăng cường rà soát, đánh giá đội ngũ phóng viên, quan tâm đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên có phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị, nghề nghiệp vững vàng, nắm vững công nghệ làm báo hiện đại, phản ánh ý kiến, tâm tư, nguyện vọng của mọi tầng lớp nhân dân; tiếp tục đổi mới phương pháp làm báo, trau dồi nâng cao nghiệp vụ, thực hiện tốt các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương Đảng, Thành ủy Hà Nội, tăng cường bám sát nhiệm vụ của thành phố… để nâng cao toàn diện chất lượng các ấn phẩm báo in, báo điện tử, phát thanh - truyền hình. Xây dựng đề án bồi dưỡng nâng cao trình độ lý luận chính trị cho cán bộ, phóng viên, biên tâp viên các cơ quan báo chí; đề án tổ chức phóng viên, biên tâp viên đi học tập trao đổi kinh nghiệm trong nước và ngoài nước về thông tin và truyền thông.

Sáu là, tăng cường công tác chỉ đạo, quản lý đối với hoạt động xuất bản, in và phát hành. Xây dựng Quy hoạch phát triển hoạt động xuất bản, in, phát hành và Kế hoạch phát triển văn hóa đọc thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Chú trọng đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho ngành xuất bản của Thành phố; đào tạo biên tập viên xuất bản, bản quyền, công nhân in kỹ thuật cao đáp ứng yêu cầu về công nghệ in hiện đại; đào tạo cho cán bộ Thành phố để triển khai thực hiện các dự án, tổ chức các Hội Sách theo chuẩn quốc tế. Nghiên cứu, xây dựng các giải pháp phù hợp để hỗ trợ khó khăn cho các đơn vị xuất bản, in, phát hành của Thành phố để bảo đảm thực hiện nhiệm vụ chính trị, phát triển sản xuất kinh doanh, nâng cao chất lượng xuất bản phẩm. Nâng cao năng lực hoạt động, chất lượng sách xuất bản cả về nội dung và hình thức, số hóa các bộ sách có giá trị để giới thiệu tới đông đảo bạn đọc; tiếp tục thực hiện đặt hàng xuất bản sách có giá trị về lịch sử - văn hóa Thăng Long - Hà Nội và phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố. Bố trí quỹ đất để chuyển dần các cơ sở in vào khu công nghiệp theo định hướng của Quy hoạch xuất bản, in, phát hành xuất bản phẩm đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 115/QĐ-TTg ngày 16-01-2014, nhằm thuận tiện trong hoạt động sản xuất và giảm bớt ô nhiễm môi trường. Nghiên cứu phát triển mạng lưới phát hành tại các quận, huyện, thị xã và các địa bàn, khu vực khó khăn, các khu công nghiệp, khu chế xuất, các điểm công cộng... Đổi mới, nâng cao hiệu quả và đẩy mạnh xã hội hóa trong việc tổ chức các hội sách, các sự kiện về văn hóa đọc. Tăng cường, mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thông tin truyền thông nói chung và lĩnh vực xuất bản, in, phát hành nói riêng./.