Cán bộ theo nghĩa cơ bản nhất, đó là những người lãnh đạo, dẫn dắt quần chúng, tổ chức, điều hành công việc, là hạt nhân của tổ chức, là nòng cốt của phong trào. Vì vậy, trong bất cứ thời kỳ cách mạng nào, ở bất kỳ lĩnh vực, địa phương nào, cán bộ cũng đóng vai trò quyết định. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ, “cán bộ là cái gốc của mọi việc”(1), “muôn việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”(2),“bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi. Không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”(3). Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã khẳng định: “Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu then chốt trong công tác xây dựng Đảng”(4). Do đó, việc xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, là công việc hệ trọng của Đảng, phải được tiến hành thường xuyên, thận trọng, khoa học, chặt chẽ và hiệu quả. Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tiếp tục khẳng định, “đầu tư xây dựng đội ngũ cán bộ là đầu tư cho phát triển lâu dài, bền vững”(5).

Sự cần thiết đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược

Trong những năm qua, nhất là sau khi có Nghị quyết Trung ương 3 khóa VIII về Chiến lược cán bộ thì việc xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, trong đó có đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, luôn được Đảng ta quan tâm, việc lựa chọn, đào tạo, bố trí đúng cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở các cấp, các ngành, các cơ quan Đảng, Nhà nước và đoàn thể bảo đảm được yêu cầu của nhiệm vụ chính trị. Đội ngũ cán bộ các cấp có bước trưởng thành, phát triển về nhiều mặt, chất lượng ngày càng được nâng lên, từng bước đáp ứng yêu cầu thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Những thành tựu to lớn đạt được trong công cuộc đổi mới cho thấy chúng ta có một đội ngũ cán bộ bản lĩnh, trưởng thành nhanh, vững vàng trước những diễn biến phức tạp của tình hình, bước đầu đáp ứng được những đòi hỏi của giai đoạn cách mạng mới.

Tuy nhiên, “nhìn tổng thể đội ngũ cán bộ đông nhưng chưa mạnh; tình trạng vừa thừa, vừa thiếu cán bộ xảy ra ở nhiều nơi; sự liên thông giữa các cấp, các ngành còn hạn chế… thiếu những cán bộ lãnh đạo, quản lý giỏi, nhà khoa học và chuyên gia đầu ngành trên nhiều lĩnh vực. Năng lực của đội ngũ cán bộ chưa đồng đều, có mặt còn hạn chế, yếu kém; nhiều cán bộ, trong đó có cả cán bộ cấp cao thiếu tính chuyên nghiệp, làm việc không đúng chuyên môn, sở trường…”(6). Bản thân một số cán bộ không gương mẫu, không nghiêm khắc, tự đòi hỏi mình, không chịu tu dưỡng rèn luyện, để cho chủ nghĩa cá nhân dẫn dắt, chi phối, “lợi dụng chức quyền và những sơ hở trong cơ chế, chính sách để ăn cắp của công, thu vén cá nhân”(7). Việc gần 50 cán bộ cấp chiến lược và người đứng đầu một số cơ quan cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, cả đương chức và về hưu, bị thi hành kỷ luật trong nửa đầu nhiệm kỳ qua đã cho thấy sự cần thiết phải đổi mới cơ chế cán bộ, chấm dứt tình trạng “lên không xuống, vào không ra”, vừa thiếu bình đẳng, làm nhụt chí phấn đấu, vừa tạo sức ì, cản trở việc bố trí kịp thời cán bộ có đức, có tài.

Công tác cán bộ còn nhiều hạn chế, bất cập, một số nội dung trong công tác cán bộ chậm đổi mới. Chưa có tiêu chí, cơ chế hiệu quả để đánh giá đúng cán bộ, tạo động lực, bảo vệ cán bộ và thu hút, trọng dụng nhân tài; chính sách cán bộ còn bất cập, chưa phát huy tốt tiềm năng của cán bộ. Công tác quản lý cán bộ có nơi, có lúc bị buông lỏng; chưa có cơ chế sàng lọc, thay thế kịp thời những người yếu kém, uy tín thấp, không đủ sức khỏe, chưa có biện pháp hữu hiệu để kịp thời ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng chạy chức, chạy quyền và những tiêu cực trong công tác cán bộ(8). Việc đánh giá, bố trí, sử dụng cán bộ là khâu yếu nhất, nhiều khi chủ quan, chưa công tâm, còn hình thức, đúng quy trình nhưng chưa đúng người, đúng việc. Chủ trương thu hút nhân tài chậm được cụ thể hóa bằng cơ chế, chính sách phù hợp, thiếu tin tưởng cán bộ trẻ cho nên kết quả thu hút trí thức trẻ và người có trình độ chưa đạt yêu cầu.

Đặc biệt là những năm tới, khi tình hình khu vực và thế giới tiếp tục có những diễn biến phức tạp, khó lường, sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế tri thức, sự phát triển thông tin truyền thông toàn cầu, chiến tranh mạng… sẽ đòi hỏi một thế hệ cán bộ “thực sự tiêu biểu về chính trị, tư tưởng, phẩm chất, năng lực, uy tín ngang tầm nhiệm vụ và đủ khả năng làm việc trong môi trường quốc tế”(9). Điều này đòi hỏi đội ngũ cán bộ cấp chiến lược phải có năng lực tư duy vượt trội, có khả năng thấu hiểu quy luật vận động của tự nhiên - xã hội để nắm bắt được cục diện hoạch định chiến lược có tính dài hạn và cốt lõi; có khả năng tổng kết thực tiễn, tường minh thực trạng, biết rõ được, mất và phải biết làm gì để đạt được mục tiêu đặt ra; phải hiểu và vận dụng nhuần nhuyễn quan điểm toàn diện, biết lựa chọn vấn đề trọng tâm nhằm tạo ra đột phá trong phát triển. Đội ngũ cán bộ cấp chiến lược cần hiện thực hóa tư duy thành hành động mang tính thuyết phục cao, có khả năng truyền cảm hứng và đặc biệt phải biết cách dùng người, nhất là các chuyên gia giỏi, có uy tín, được Đảng, Nhà nước và nhân dân tin tưởng... Phải biết nắm bắt, quan sát toàn diện những diễn biến của thời cuộc, biết lắng nghe tiếng nói chung của hàng triệu nhân dân. Hơn ai hết, họ phải là những tấm gương mẫu mực về đạo đức và tài năng.

Từ thực tiễn đội ngũ cán bộ, đồng thời căn cứ vào yêu cầu, nhiệm vụ sắp tới, nếu không kịp thời đổi mới để thực hiện tốt công tác chuyển giao thế hệ giữa lớp cán bộ sinh ra, lớn lên, được rèn luyện, trưởng thành trong chiến tranh, vững vàng về chính trị, chủ yếu được đào tạo ở trong nước và tại các nước xã hội chủ nghĩa với lớp cán bộ sinh ra, trưởng thành trong thời bình, năng động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có kiến thức khoa học phong phú, toàn diện được đào tạo từ nhiều nguồn, nhiều nước có thể chế chính trị khác nhau, sẽ là một thách thức lớn đối với công tác cán bộ trong tương lai. Vì vậy, việc đổi mới công tác cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược để xây dựng một thế hệ cán bộ vừa vững vàng về chính trị, vừa có tư duy đổi mới phù hợp với tình hình thực tiễn, đặt trong tổng thể của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, kiện toàn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, thu hút, trọng dụng nhân tài. Đây là một yêu cầu mang tính cấp thiết, khách quan và khoa học.

Những vấn đề cần đổi mới trong xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược

Để thực hiện tốt đổi mới công tác cán bộ cấp chiến lược nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, trước tiên, cần quán triệt quan điểm giai cấp trong công tác cán bộ. Bởi bất cứ giai cấp nào, chế độ xã hội nào cũng có đường lối cán bộ riêng của mình, vì vậy, những người được bố trí vào cương vị lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trước hết phải là người trung thành với lý tưởng giai cấp công nhân, với lợi ích của dân tộc, với chủ nghĩa xã hội. Để làm được điều này, cần “tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và thế hệ trẻ, trong đó chú trọng nội dung xây dựng Đảng về đạo đức, truyền thống lịch sử, văn hóa dân tộc; kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa đào tạo và rèn luyện trong thực tiễn và đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Thực hiện nghiêm túc chế độ học tập, bồi dưỡng lý luận chính trị và cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, nhất là cán bộ trẻ được đào tạo ở nước ngoài”(10).

Thứ hai, đổi mới quan điểm và phương pháp đánh giá cán bộ, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cán bộ. Đánh giá cán bộ là vấn đề hết sức hệ trọng và rất nhạy cảm, phức tạp. Nó chẳng những là khâu mở đầu quyết định để bố trí, sử dụng cán bộ đúng hay sai, mà còn là một nhân tố dễ gây ra những tâm tư, thắc mắc, mất đoàn kết nội bộ. Muốn đánh giá cán bộ đúng, phải có quan điểm và phương pháp thật sự khoa học, khách quan, công tâm, theo một quy trình dân chủ. Việc đánh giá cán bộ phải theo hướng “xuyên suốt, liên tục, đa chiều, theo tiêu chí cụ thể, bằng sản phẩm, thông qua khảo sát, công khai kết quả và so sánh với chức danh tương đương”(11). Lấy hiệu quả công tác và sự đóng góp thực tế làm thước đo phẩm chất và năng lực cán bộ; phải đặt cán bộ trong môi trường và điều kiện cụ thể, trong mối quan hệ biện chứng với đường lối, chính sách, tổ chức và cơ chế quản lý để xem xét toàn diện các mặt khách quan, chủ quan, trong cả quá trình phát triển của cán bộ. Đặc biệt, phải bảo đảm dân chủ trong đánh giá cán bộ, bởi dân chủ là khâu then chốt trong việc đổi mới phương pháp cán bộ, cơ chế quản lý cán bộ và là điều kiện cần thiết để bảo đảm cho công tác cán bộ đạt hiệu quả tốt. Để thực hiện tốt các nội dung này, các cấp phải kịp thời đưa các tiêu chuẩn, tiêu chí theo Quy định số 89 - QĐ/TW về khung tiêu chuẩn chức danh, định hướng khung tiêu chí đánh giá cán bộ lãnh đạo quản lý các cấp; Quy định số 90 - QĐ/TW về tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ thuộc diện Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý vào cuộc sống, sớm phổ biến rộng rãi để quần chúng nhân dân, cán bộ đảng viên nắm rõ, qua đó có thể giám sát, kiểm tra được quá trình triển khai của các tổ chức, đơn vị, địa phương trong thực hiện giới thiệu, bổ nhiệm cán bộ, đưa việc đánh giá năng lực, phẩm chất của cán bộ lãnh đạo thực chất và chính xác hơn trong quá trình quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ. Qua đó, vừa tạo động lực, niềm tin và sự chuẩn xác nỗ lực, phấn đấu của chính cán bộ được đánh giá, cũng như ngăn chặn được những đối tượng cơ hội, tham chức, tham quyền mà có thể luồn lách, chạy chọt để “lọt” vào bộ máy lãnh đạo của Đảng, bộ máy quản lý của Nhà nước.

Thứ ba, quan tâm công tác tạo nguồn cán bộ, tuyển chọn được nhiều nhân tài cho đất nước. Trong lịch sử, các đấng thánh đế minh vương muốn mở ra nền thái bình muôn thuở đều lấy việc thâu nạp người tài, kén chọn kẻ sỹ để đổi mới nền chính trị. Từ đó, nêu lên một chân lý “hiền tài là nguyên khí quốc gia” (Thân Nhân Trung). Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng “tìm người tài đức”, trọng dụng tài năng, Người nhấn mạnh “kiến thiết cần phải có nhân tài”. Bởi, nhân tài là lực lượng tổ chức, lực lượng tiên phong, lực lượng quyết định tốc độ, chất lượng phát triển của mỗi quốc gia. Vì vậy, trọng dụng tài năng là “cốt tử” của xây dựng Nhà nước, xây dựng Đảng và đổi mới nguồn cán bộ. Vì vậy, tại Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp Hành Trung ương khóa XII, Đảng ta đã nhấn mạnh phải có “quy định khung cơ chế, chính sách ưu đãi để phát hiện, thu hút, trọng dụng nhân tài”, “có cơ chế phát hiện, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ có bản lĩnh, năng lực nổi trội và triển vọng phát triển vào vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả vượt cấp, nhất là cán bộ trẻ”(12). Muốn xây dựng được đội ngũ cán bộ và tuyển chọn được nhiều nhân tài cho đất nước, phải chú ý kết hợp việc đào tạo từ trong trường lớp với việc rèn luyện cán bộ trong hoạt động thực tiễn; từ cơ sở, nâng cao trình độ dân trí, tạo nguồn cán bộ ngay từ trong các trường đại học và các phong trào cách mạng. Do đó, một mặt, phải chấn chỉnh việc giáo dục - đào tạo làm sao phải “thực học để có thực lực”, phải coi trọng cả giáo dục khoa học lẫn đạo đức; mặt khác, coi trọng việc phát hiện, bồi dưỡng nhân tố mới xuất hiện trong các phong trào sản xuất, chiến đấu.

Thứ tư, tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược chuẩn bị cho nhiệm vụ cách mạng thời kỳ mới một cách có lộ trình, chiến lược cơ bản, khoa học và lâu dài theo hướng phát hiện, lựa chọn từ nguồn quy hoạch những cán bộ tiêu biểu, xuất sắc đã được đào tạo, đã được thử thách qua thực tiễn, có thành tích nổi trội và có triển vọng phát triển; xây dựng kế hoạch cụ thể để luân chuyển, điều động giữ vị trí cấp trưởng, phù hợp với chức danh quy hoạch ở địa bàn khó khăn, lĩnh vực trọng yếu, nơi triển khai mô hình mới để thử thách, rèn luyện, nâng cao bản lĩnh chính trị, nhân sinh quan cách mạng, năng lực lãnh đạo toàn diện của cán bộ; đánh giá chính xác nhân sự được quy hoạch, giới thiệu bầu cử, bổ nhiệm vào các chức danh cấp chiến lược. Kiên quyết không để lọt những người không xứng đáng, những người chạy chức, chạy quyền vào đội ngũ cấp chiến lược (13). Công tác xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược phải luôn bám sát yêu cầu nhiệm vụ chính trị, xuất phát từ nhiệm vụ chính trị và phục vụ nhiệm vụ chính trị. Thực hiện đúng phương châm “kế thừa và phát triển”, tích cực bồi dưỡng, sử dụng số cán bộ đã có, đồng thời đào tạo mới và đào tạo lại. Công tác cán bộ phải luôn đi trước một bước, phải dự báo chiều hướng phát triển của tình hình, đón thời cơ và thách thức để chuẩn bị cán bộ sao cho không bị động, lúng túng, bảo đảm sự “chuyển tiếp liên tục”, vững vàng giữa các thế hệ, đủ sức lãnh đạo đất nước vượt qua khó khăn và thách thức để hội nhập và phát triển./.

-----------------------------------
(1), (2), (3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 269, tr. 240; t.  6, tr. 46
(4) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, t. 56, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997, tr. 332
(5), (6), (8), (9), (10), (11), (12), (13) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2018, tr. 54, tr. 47, tr. 52, tr. 58, tr. 64, tr. 62 - 63, tr. 64 - 65; tr. 71
(7) Nguyễn Phú Trọng, Xây dựng chỉnh đốn Đảng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, (xuất bản lần thứ 2 có bổ sung, điều chỉnh), Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2012