Tận dụng cơ chế mang tính đột phá để phát triển nhanh và bền vững

Là đầu tàu kinh tế của cả nước, Thành phố Hồ Chí Minh tạo ra khoảng 1/4 tổng sản phẩm quốc nội, 1/3 giá trị sản lượng công nghiệp, đóng góp khoảng 28% tổng thu ngân sách quốc gia, hơn 18% tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu, thu hút 1/3 tổng số dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của cả nước và luôn đóng vai trò quan trọng trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Để thực hiện tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kỳ 2015  - 2020, đề ra mục tiêu: “Xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh; huy động mọi nguồn lực; xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh văn minh, hiện đại, nghĩa tình; giữ vững vai trò đầu tàu về kinh tế - xã hội; sớm trở thành một trong những trung tâm lớn về kinh tế, tài chính, thương mại, khoa học - công nghệ của khu vực Đông Nam Á”. Thế nhưng, trong những năm qua, khi tiến hành triển khai thực hiện chủ trương này trong thực tiễn, Thành phố phải đối mặt với những thách thức lớn, như dân số tăng cơ học nhanh (cứ mỗi 5 năm tăng khoảng 1 triệu dân); kinh tế tăng trưởng nhưng chưa bền vững; công tác dự báo, quy hoạch và điều hành còn bất cập; y tế, giáo dục, giao thông, môi trường, dịch vụ hành chính công, phục vụ người dân và doanh nghiệp chưa nhiều và chưa đồng bộ... Đây là những “rào cản” làm gia tăng áp lực cho chính quyền Thành phố trong lãnh đạo, quản lý, điều hành.

Ngày 23 và 24-11-2017 là hai cột mốc quan trọng, Thành phố công bố “Đề án Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn đến năm 2025” (gọi tắt là Đề án) và Quốc hội thông qua Nghị quyết số 54/2017/QH14 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh. 

Có thể khẳng định rằng, các chủ trương mang tính đột phá này là thời cơ chính trị để Thành phố phát huy tinh thần sáng tạo, truyền thống đoàn kết, sự đồng lòng của toàn Đảng bộ và nhân dân để phát triển. Bên cạnh đó, lãnh đạo của Thành phố đã chủ động nghiên cứu, học tập kinh nghiệm thực tiễn triển khai mô hình đô thị thông minh tại một số thành phố lớn trên thế giới, và thấy tính hiệu quả trong công tác quản trị xã hội hiện đại. Vì thế việc triển khai xây dựng đô thị thông minh đối với Thành phố Hồ Chí Minh là tất yếu và cấp thiết, là giải pháp hữu hiệu nhất để hỗ trợ thúc đẩy Thành phố phát triển nhanh, bền vững hơn, đẩy nhanh việc thu hẹp khoảng cách với các thành phố khác trong khu vực.

Triển khai Đề án sẽ giúp chính quyền Thành phố quản lý sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên, bao gồm tài nguyên số, trong công tác quản trị; người dân và doanh nghiệp được kết nối tốt hơn với chính quyền, có cơ hội tiếp cận tốt hơn với các thông tin, những gì đang diễn ra tại Thành phố. Khả năng giải quyết các vấn đề xã hội của các cơ quan chức năng vì thế, cũng được thực hiện nhanh chóng, hiệu quả hơn, mỗi người dân, tổ chức, doanh nghiệp sẽ phát huy tối đa năng lực của mình, là chủ thể sáng tạo, đồng thời là chủ thể tham gia giám sát xã hội. 

Những dấu ấn đạt được đáng khích lệ 

Với quyết tâm chính trị cao và sự nỗ lực ở các cấp, các ngành từ Thành phố đến cơ sở, Đề án xây dựng đô thị thông minh của Thành phố nhận được nhiều sự quan tâm từ các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước với sự hợp tác, gợi mở, hiến kế. Đến nay, sau hơn 2 năm triển khai thực hiện Đề án, diện mạo đô thị thông minh đã dần hình thành và ngày một rõ nét trong toàn thành phố mang tên Bác. Điểm đáng ghi nhận đầu tiên là xây dựng kho dữ liệu dùng chung và hệ sinh thái dữ liệu mở. Kho dữ liệu dùng chung  giai đoạn 1 đã và đang phục vụ tích cực cho công tác chỉ đạo điều hành của Thường trực Ủy ban nhân dân Thành phố. Cụ thể là, đến thời điểm hiện tại, kho dữ liệu đã tích hợp được cơ sở dữ liệu văn bản điện tử, một cửa điện tử, khiếu nại, tố cáo, đường dây nóng, đăng ký doanh nghiệp, đầu tư nước ngoài, dự án đầu tư công, địa chính, các cơ sở khám, chữa bệnh, chứng chỉ hành nghề, các cơ sở giáo dục, dịch vụ giáo dục,... tại cổng dữ liệu Thành phố https://data.hochiminhcity.gov.vn. Cơ sở dữ liệu hộ tịch và cơ sở dữ liệu dân cư đang được tích cực triển khai xây dựng.

Đối với việc xây dựng Trung tâm điều hành đô thị thông minh: Trong giai đoạn 1, Thành phố đã triển khai thí điểm kết nối, tích hợp dữ liệu các hệ thống ca-mê-ra giám sát của Sở Giao thông vận tải và một số quận, huyện. Tổng số lượng ca-mê-ra đã được tích hợp về Trung tâm điều hành là hơn 1.000 chiếc. Hệ thống có khả năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích nâng cao dữ liệu của cùng lúc hàng chục ca-mê-ra để nhận diện khuôn mặt, nhận dạng loại phương tiện, phát hiện đám đông, các sự cố về giao thông, an ninh, trật tự, hay những sự cố bất thường khác trên mạng lưới giao thông Thành phố. Ngoài ra, Trung tâm đã kết nối thông tin tổng hợp từ: Hệ thống tiếp nhận và xử lý phản ánh sự cố hạ tầng kỹ thuật đô thị 1022, hệ thống một cửa điện tử; hệ thống quản lý hạ tầng kỹ thuật đô thị trên nền bản đồ.

Trung tâm mô phỏng dự báo kinh tế - xã hội đã được hình thành bước đầu trên cơ sở phát triển đơn vị mô phỏng dự báo của Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố sau khi tiếp thu kinh nghiệm từ các chuyên gia, tổ chức hàng đầu trên thế giới trong lĩnh vực mô phỏng, dự báo. Đến nay, Thành phố đã hoàn thành tài liệu tổng hợp các phương pháp dự báo khoa học, từ đó, đã ứng dụng các mô hình để dự báo một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu cho các năm 2019 và 2020; phát triển mô hình kinh tế lượng: Các bộ dữ liệu vĩ mô và vi mô được khai thác trong điều kiện kỹ thuật cho phép để mô hình hóa nhằm phân tích một số nội dung thuộc về đặc điểm kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố. 

Để thành lập Trung tâm An toàn thông tin, Ủy ban nhân dân Thành phố đã phê duyệt đề án thành lập Công ty Cổ phần vận hành Trung tâm An toàn thông tin Thành phố. Trên cơ sở đề án được phê duyệt này, Tổng công ty công nghiệp Sài Gòn đang gấp rút chuẩn bị để công ty sớm ra đời với sự tham gia của các công ty, tập đoàn mạnh trong nước có uy tín, kinh nghiệm trong lĩnh vực an toàn, an ninh thông tin với hơn 51% vốn góp của Nhà nước, còn lại là vốn góp của các đơn vị có nguồn nhân lực trình độ cao về an ninh, an toàn thông tin. 

Đối với xây dựng chính quyền điện tử, Thành phố đã ban hành Kiến trúc chính quyền điện tử thành phố, xác định đây là một kế hoạch tổng thể giúp định hướng triển khai một cách thống nhất, đồng bộ ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan nhà nước. Qua đó, thực hiện quá trình chuyển đổi số, hướng đến xây dựng chính quyền số, đáp ứng các mục tiêu chiến lược của Thành phố về phát triển đô thị thông minh, hỗ trợ hiệu quả các chương trình đột phá, đặc biệt là chương trình cải cách hành chính, nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp. Đến nay, Thành phố đang tập trung xây dựng nền tảng triển khai chính quyền điện tử Thành phố (LGSP) để liên thông, kết nối các hệ thống thông tin, nâng cao chất lượng, sự thuận tiện của dịch vụ công trực tuyến để phục vụ người dân, doanh nghiệp, ứng dụng rộng rãi mô hình quận, huyện trực tuyến để tăng cường sự tương tác giữa người dân, doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước.

Kết quả triển khai thí điểm tại một số địa phương, đơn vị cho thấy tại Trung tâm điều hành đô thị thông minh quận 1 được thí điểm đặt tại trụ sở Ủy ban nhân dân quận đã hỗ trợ, phục vụ tốt cho các đơn vị trong công tác giám sát, chỉ đạo, điều hành xử lý các tình huống, góp phần phòng, chống tình huống bạo động, biểu tình, các hành vi gây rối trật tự công cộng góp phần bảo đảm trật tự, an toàn xã hội. Quận 12 hiện đã xây dựng Trung tâm chỉ huy hình ảnh an ninh đặt tại trụ sở Công an quận, thí điểm xử lý vi phạm giao thông thông minh, hệ thống cảnh báo cháy nổ,... 

Việc thí điểm Đề án tại một số ngành, lĩnh vực của Thành phố cũng đem lại nhiều kết quả đáng ghi nhận, đó là ngành giao thông đã triển khai Cổng thông tin giao thông cung cấp trực tuyến cho người dân các thông tin liên quan về tình hình giao thông; xây dựng hệ thống ca-mê-ra giám sát giao thông với 713 ca-mê-ra, hệ thống này được kết nối về Trung tâm điều hành đô thị thông minh của Thành phố và được chia sẻ với một số đơn vị nhằm phục vụ bảo đảm an ninh. Bên cạnh đó, tất cả các thiết bị ngoại vi đều được kết nối, quản lý và điều khiển tập trung tại Trung tâm giám sát và điều khiển giao thông. Ngành giáo dục, y tế hay trong lĩnh vực quy hoạch và công tác chống ngập,... cũng được triển khai theo tinh thần Đề án một cách khẩn trương và mang lại hiệu quả thiết thực. 

Có thể khẳng định rằng, những kết quả đạt được ban đầu trong việc xây dựng đô thị thông minh ở Thành phố là rất đáng khích lệ, tuy nhiên nhìn trên tổng thể thì công việc phía trước vẫn còn nhiều khó khăn do đây là vấn đề mới, phức tạp, chưa có tiền lệ. Ngoài ra, Đề án đô thị thông minh có nhiều nội dung cần triển khai quy mô lớn và mới, phải thực hiện trên kết cấu kế thừa và phát triển ứng dụng và kết cấu hạ tầng hiện tại. Đồng thời, trong quá trình thực hiện phải vừa tiếp thu, học hỏi kinh nghiệm của các thành phố thông minh trên thế giới để vận dụng vào đặc điểm cụ thể của Thành phố Hồ Chí Minh. Do đó, một số nội dung triển khai chậm, sản phẩm chưa rõ ràng, chỉ dừng lại ở mức nghiên cứu, khảo sát nên ảnh hưởng đến tiến độ chung của Đề án. 

Việc triển khai xây dựng đô thị thông minh đòi hỏi phải bám sát và tận dụng tối ưu công nghệ hiện đại; quá trình triển khai thực hiện phải phát huy khả năng dự đoán, dự báo sự phát triển công nghệ trong tương lai, từ đó lựa chọn, chuyển đổi và tích hợp giữa công nghệ hiện tại cũng như tương lai. Tuy nhiên, do nguồn nhân lực còn hạn chế, quy trình thực hiện Đề án phải tuân thủ Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước nên có những khâu gặp rất nhiều khó khăn, thời gian kéo dài, dẫn đến việc triển khai các hạng mục của Đề án khi được thông qua thì giải pháp công nghệ có nguy cơ không còn phù hợp, sẽ lạc hậu, làm giảm hiệu quả đầu tư. 

Tập trung nguồn lực để tăng tốc hoàn thành tốt mục tiêu đề ra

Quá trình triển khai xây dựng đô thị thông minh, thời gian tới Thành phố sẽ quyết tâm khắc phục những hạn chế, vướng mắc để tăng tốc chuyển sang giai đoạn ứng dụng rộng rãi những kết quả đạt được trên toàn Thành phố. Thành phố sẽ tập trung chỉ đạo các sở, ngành, quận, huyện thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ bản sau: 

Trước hết, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền để các tổ chức, người dân và doanh nghiệp nắm rõ mục đích, ý nghĩa của Đề án, qua đó khuyến khích mọi thành viên tham gia đề xuất các giải pháp, sáng kiến xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh sớm trở thành đô thị thông minh. Sự cam kết của các cấp chính quyền và sự ủng hộ từ người dân, doanh nghiệp là yếu tố quan trọng để triển khai Đề án đạt được hiệu quả cao nhất.

Hai là, đẩy mạnh việc triển khai hoàn thiện kho dữ liệu dùng chung của Thành phố, trong đó tập trung xây dựng cơ sở dữ liệu của người dân, doanh nghiệp, nền địa hình, địa chính; triển khai bản đồ số dùng chung; mở rộng kho dữ liệu dùng chung nhằm phục vụ công tác quản lý, điều hành, đồng thời cung cấp các tiện ích khai thác dữ liệu hỗ trợ người dân và doanh nghiệp. Đây là điều kiện tiên quyết để triển khai thành công Trung tâm điều hành đô thị thông minh và Trung tâm mô phỏng, dự báo kinh tế - xã hội của Thành phố. 

Ba là, mở rộng, xây dựng và hoàn thiện Trung tâm điều hành đô thị thông minh của Thành phố như tích hợp Trung tâm tiếp nhận, xử lý thông tin khẩn cấp, cứu nạn, cứu hộ thông qua một đầu số viễn thông duy nhất. Triển khai Trung tâm mô phỏng và dự báo kinh tế - xã hội nhằm phân tích, dự báo xu hướng phát triển của lĩnh vực này để phục vụ công tác lãnh đạo, điều hành. 

Bốn là, rà soát, lập danh mục các công trình, dự án của Đề án cần thông qua chủ trương đầu tư theo Luật Đầu tư công, làm cơ sở để bổ sung vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016 - 2020. Xây dựng quy chế tích hợp, vận hành kho dữ liệu dùng chung và quy chế vận hành, phương thức hoạt động của Trung tâm điều hành đô thị thông minh.

Năm là, triển khai hiệu quả kiến trúc chính quyền điện tử của Thành phố, phục vụ quá trình chuyển đổi số, hướng tới mục tiêu xây dựng, chính quyền số; triển khai ứng dụng các giải pháp công nghệ hiện đại trong quản lý, nghiên cứu ứng dụng các công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), in-tơ-nét kết nối vạn vật (IoT),... 

Cùng với đó, chú trọng xây dựng đề án đào tạo đội ngũ nhân lực về công nghệ thông tin gắn với từng ngành phục vụ đô thị thông minh, cũng như chính sách đi kèm. Tiếp tục tăng cường hợp tác quốc tế, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm về xây dựng đô thị thông minh./.