Thực tiễn thí điểm thi tuyển cán bộ lãnh đạo ở một số bộ, ban, ngành, địa phương

Để đổi mới và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức trong tình hình mới, Đảng ta đề ra chủ trương mở rộng việc thí điểm đổi mới cách tuyển chọn cán bộ vào các chức danh lãnh đạo cấp phòng ở tỉnh, thành phố và cấp vụ ở các bộ, ngành Trung ương, xem xét đưa vào quy hoạch và thực hiện việc đào tạo, bồi dưỡng, bố trí sử dụng theo quy hoạch; thực hiện quy trình giới thiệu nhân sự theo hướng những người dự kiến đề bạt, bổ nhiệm phải trình bày đề án hoặc chương trình hành động trước khi cấp thẩm quyền xem xét, quyết định. Trên cơ sở đó, Chính phủ xác định thi tuyển cạnh tranh để bổ nhiệm vào các vị trí lãnh đạo, quản lý từ cấp vụ trưởng và tương đương, giám đốc sở và tương đương trở xuống (theo tinh thần Nghị quyết số 30c/NQ-CP, ngày 8-11-2011, của Chính phủ về Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 - 2020). Theo đó, Bộ Nội vụ xây dựng Đề án “Đổi mới cách tuyển chọn lãnh đạo, quản lý cấp vụ, cấp phòng”, trong đó có năm nội dung đổi mới cách tuyển chọn, bao gồm: quy định rõ, cụ thể thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong giới thiệu, đề xuất, bổ nhiệm nhân sự; mở rộng phạm vi đề cử, đăng ký dự tuyển lãnh đạo, quản lý; bổ sung thêm người dự tuyển phải trình bày chương trình hành động trước khi lấy phiếu tín nhiệm; thay đổi nội dung, kết cấu phiếu tín nhiệm; đổi mới công tác bổ nhiệm lại. Nhiều địa phương như Quảng Ninh, Đà Nẵng, Hải Phòng, Long An, Bình Dương,… đã tổ chức thi tuyển một cách nghiêm túc, tích cực, công khai, chặt chẽ, đúng quy trình đối với một số chức danh lãnh đạo cấp sở, cấp phòng.

Công tác thi tuyển các chức danh công chức lãnh đạo, quản lý trong thời gian qua góp phần tạo động lực, khích lệ ý chí phấn đấu, phát huy phẩm chất đạo đức, năng lực, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ, công chức. Thi tuyển cạnh tranh hạn chế được tình trạng tiêu cực trong công tác quy hoạch, đặc biệt là tình trạng cục bộ địa phương, bè phái trong công tác tổ chức cán bộ. Thi tuyển chức danh lãnh đạo, quản lý giúp khắc phục những bất cập về thi nâng ngạch công chức thường nặng về giải quyết chế độ, chính sách, chưa gắn với nhu cầu vị trí việc làm của từng cơ quan, chú trọng quá nhiều đến bằng cấp, làm hạn chế nguồn tuyển chọn công chức có năng lực để bổ nhiệm giữ các vị trí cao, chủ chốt trong hoạt động công vụ. Hình thức thi tuyển có nhiều đổi mới so với hình thức thi tuyển thông thường là chỉ thi viết, không chú trọng đến năng lực và các kỹ năng thực thi công vụ của công chức…; nội dung thi tuyển tập trung vào định hướng nghề nghiệp, sát thực với định hướng công việc sau thi tuyển của công chức lãnh đạo, quản lý.

Cụ thể, thực hiện chủ trương của Đảng, đến nay đã có nhiều bộ, ngành và tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương mạnh dạn tổ chức thí điểm thi tuyển lãnh đạo, quản lý ở cấp vụ, cấp sở, cấp phòng và tương đương, kể cả cấp tổng cục. Các kết quả đạt được là đáng ghi nhận, bước đầu tạo được môi trường cạnh tranh, mở rộng phạm vi, đối tượng đăng ký dự tuyển; thu hút người có phẩm chất, năng lực tốt tham gia đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp vụ, cấp sở, cấp phòng, đồng thời góp phần cung cấp các cứ liệu thực tiễn để có thể nghiên cứu rút kinh nghiệm, khái quát góp phần đổi mới phương thức tuyển lãnh đạo cấp vụ, cấp phòng.

Trước khi có Đề án, Đà Nẵng là đơn vị đầu tiên thực hiện thi tuyển chức danh lãnh đạo, quản lý tại một số đơn vị sự nghiệp và cơ quan hành chính nhà nước. Tính riêng từ năm 2006 - 2015 (từ 2015 đến cuối 2017 tạm dừng chờ đề án mới của Trung ương), Đà Nẵng có 51 cơ quan, đơn vị tổ chức thi tuyển với tổng số 458 ứng viên đăng ký dự thi cạnh tranh công khai, trong đó đã có 151 ứng viên trúng tuyển. Bình quân có trên ba ứng viên dự thi cho một vị trí chức danh.

Tỉnh Quảng Ninh cũng đã tổ chức kỳ thi tuyển chức danh lãnh đạo, quản lý cấp sở, ngành, nêu rõ mục đích, yêu cầu, phạm vi đối tượng, tiêu chuẩn, điều kiện dự thi của từng chức danh, cách thức tiến hành, trình tự thủ tục thi tuyển, nhiệm vụ cụ thể của các cơ quan, tổ chức có liên quan. Tính đến năm 2017, Quảng Ninh đã bổ nhiệm thông qua thi tuyển 89 chức danh lãnh đạo, quản lý. Trong đó có 34 chức danh cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp sở, ngành; tỷ lệ cán bộ trẻ trên 70%, 100% có trình độ từ thạc sĩ, tiến sĩ, hai bằng đại học trở lên.

Chú trọng đến điều kiện dự thi, Bộ Giao thông Vận tải quy định, đối tượng đăng ký dự thi tuyển gồm lãnh đạo cấp vụ, cấp sở và tương đương thuộc các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải và các sở giao thông vận tải tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Để được dự thi, các ứng viên đáp ứng được những yêu cầu về phẩm chất chính trị, đạo đức, lý lịch, đặc biệt là trình độ chuyên môn liên quan đến công việc của chức danh thi tuyển. 

Cuối năm 2017, thực hiện ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và hướng dẫn của Bộ Nội vụ, Ban Tổ chức Trung ương là cơ quan đầu tiên trong số 14 bộ, ban, ngành Trung ương tổ chức thi tuyển cán bộ lãnh đạo cấp vụ với 3 chức danh: Vụ trưởng Vụ Chính sách cán bộ, Vụ Cơ sở Đảng và Vụ Địa phương III. Mười hai ứng viên dự thi là người trong nguồn quy hoạch tại chỗ vào chức danh vụ trưởng của ba vụ này và đã được quy hoạch chức danh vụ trưởng và tương đương ở các vụ, đơn vị và ở địa phương, cơ quan, đơn vị khác. Quá trình chuẩn bị thi tuyển được Ban Tổ chức Trung ương, Hội đồng thi tuyển chuẩn bị rất kỹ càng, chặt chẽ, xem xét nhiều mặt, cân nhắc kỹ lưỡng, bảo đảm công tâm, khách quan, trung thực, đúng các quy định được ban hành. Nội dung cuộc thi được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng. Hồ sơ các ứng viên gồm cả bản kê khai tài sản, nhận xét của cấp ủy tại địa phương, giấy khám sức khỏe mới nhất, hồ sơ lý lịch nhận xét ở cơ quan, đảng ủy cho ý kiến… Sau khi thẩm định, quyết định số ứng viên dự thi, danh sách ứng viên được niêm yết công khai. Ba ứng viên xuất sắc nhất được trao quyết định bổ nhiệm ngay sau khi trúng tuyển. Tiếp nối thành công đợt thi 3 chức danh lãnh đạo cấp vụ, lãnh đạo Ban Tổ chức Trung ương ban hành Kế hoạch số 108-KH/BTCTW, về thi tuyển các chức danh trưởng phòng.

Qua 2 cuộc thi, lãnh đạo Ban Tổ chức Trung ương có thêm căn cứ lựa chọn, bổ nhiệm người thực sự có năng lực lãnh đạo, quản lý, am hiểu về chuyên môn, nghiệp vụ; có phẩm chất chính trị, đạo đức, có uy tín, xứng đáng với vị trí lãnh đạo, quản lý cần bổ nhiệm. Qua đó, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh; từng bước đổi mới quy trình bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý; tránh tình trạng cục bộ khép kín trong công tác quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý tại cơ quan.

Việc thực hiện thí điểm thi tuyển lãnh đạo, quản lý cấp vụ, cấp sở, cấp phòng ở một số cơ quan Trung ương và địa phương bước đầu đạt được mục đích đề ra là: phát hiện, thu hút những người có năng lực, trình độ, phẩm chất tốt theo nguyên tắc cạnh tranh công khai, bình đẳng để bổ nhiệm vào các chức vụ lãnh đạo, quản lý phù hợp; bảo đảm được sự lãnh đạo của cấp ủy trong công tác cán bộ, góp phần cung cấp cơ sở lý luận và kinh nghiệm đổi mới công tác tuyển chọn và bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý. Dư luận xã hội đồng tình, ủng hộ việc triển khai thực hiện chủ trương này trong thực tiễn quản lý. 

Một số vấn đề đặt ra

Về cơ bản, công tác tuyển chọn cán bộ, công chức lãnh đạo, quản lý các cấp được thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ, khách quan và công khai, minh bạch; bảo đảm đúng quy trình, trình tự; góp phần tạo động lực để người có trình độ, năng lực phấn đấu vươn lên, đáp ứng yêu cầu của bản thân và tổ chức. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền, thực hiện dân chủ hóa đời sống xã hội, để nâng cao chất lượng đội ngũ lãnh đạo, quản lý, lựa chọn được những người xứng đáng bổ nhiệm làm lãnh đạo, quản lý, thực tiễn đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải đổi mới, hoàn thiện trong quy trình tuyển chọn lãnh đạo, quản lý.

Thứ nhất, về quan điểm, nhận thức, việc đổi mới cách tuyển chọn lãnh đạo, quản lý cấp vụ, cấp sở, cấp phòng và tương đương là một chủ trương đúng để bảo đảm hơn nữa nguyên tắc công bằng, công khai, minh bạch, nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, viên chức lãnh đạo, quản lý. Tuy nhiên, nhận thức và cách hiểu về việc này giữa các cơ quan, tổ chức thiếu thống nhất, chưa thực sự đề cao vai trò lãnh đạo của Đảng về công tác cán bộ (không theo một chủ trương, một quy định thống nhất). Về vấn đề này, các nhà khoa học và nhà quản lý đều cho rằng, cần bảo đảm kiên định nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo về công tác cán bộ và bảo đảm tính kế thừa các quy định hiện hành về công tác cán bộ. 

Thứ hai, quy định hiện hành về điều kiện người được đưa vào thực hiện quy trình xem xét bổ nhiệm phải nằm trong quy hoạch thể hiện sự chủ động, định hướng của Đảng trong việc xây dựng và quản lý, kiểm soát nguồn bổ sung cho đội ngũ lãnh đạo, quản lý. Nếu bỏ quy định người dự tuyển phải nằm trong quy hoạch có nghĩa là vi phạm nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng về công tác cán bộ. 

Thứ ba, để đánh giá được đủ các tố chất và năng lực lãnh đạo, quản lý của người dự tuyển, không chỉ đơn thuần thực hiện môn thi viết mà còn phải được đánh giá các nội dung liên quan đến tố chất, năng lực lãnh đạo, quản lý như tầm nhìn, khả năng tổ chức thực hiện, tổ chức, phân công, điều hành và phối hợp công tác; năng lực trình bày, năng lực thuyết trình và bảo vệ các quan điểm, các ý tưởng mang tính chiến lược của mình,... Bên cạnh đó, trong quy trình thi tuyển nên chú trọng bước xây dựng, trình bày và bảo vệ chương trình hành động của người được đề cử, đăng ký dự tuyển để mọi người đánh giá trước khi bỏ phiếu tín nhiệm vào trong quy trình, thủ tục bổ nhiệm.

Thứ tư, người được bổ nhiệm vào các chức danh lãnh đạo, quản lý, ngoài việc phải xin ý kiến của các cấp có thẩm quyền, các cơ quan có liên quan, cần được lấy phiếu tín nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong cơ quan, đơn vị đang cần bổ sung lãnh đạo, quản lý. 

Thứ năm, trong quá trình đổi mới phương thức tuyển chọn lãnh đạo, quản lý, dù mở rộng đối tượng, phạm vi đăng ký dự tuyển thì tiêu chuẩn, điều kiện để đăng ký dự tuyển hoặc được giới thiệu đề cử vẫn phải bảo đảm tuân thủ các điều kiện, tiêu chuẩn chung và các tiêu chuẩn đặc thù đang được quy định. Cơ quan tổ chức tuyển chọn thông báo công khai trên phương tiện thông tin đại chúng, trang thông tin điện tử và niêm yết công khai tại trụ sở làm việc của cơ quan có thẩm quyền tuyển chọn chức danh lãnh đạo, quản lý danh sách dự tuyển trước để các cán bộ, công chức có thể kiểm tra, giám sát.

Giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thi tuyển cán bộ lãnh đạo hiện nay

Thi tuyển cán bộ lãnh đạo là chủ trương lớn của Đảng nhằm thu hút, trọng dụng nhân tài, nhưng trên thực tế, việc triển khai vẫn gặp nhiều vướng mắc và chậm trễ. Từ khi ban hành văn bản số 2424/BNV-CCVC, ngày 9-5-2017, của Bộ Nội vụ về việc hướng dẫn thực hiện Đề án thí điểm đổi mới cách tuyển chọn lãnh đạo, quản lý cấp vụ, cấp sở, cấp phòng đến nay, mới chỉ có 14 cơ quan trung ương và 15 địa phương báo cáo về việc thực hiện thí điểm Đề án. Trong đó, có 9 cơ quan trung ương tổ chức thi tuyển với 30 vị trí, như Ban Tổ chức Trung ương, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Nội vụ. Cùng với đó, 5 cơ quan đã xây dựng kế hoạch, đang triển khai thực hiện (Bộ Công Thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Giáo dục và Đào tạo và Ban Kinh tế Trung ương). Qua báo cáo của 15 địa phương, có 13 địa phương đã tổ chức thực hiện thí điểm thi tuyển, với 76 vị trí, như các tỉnh: Hòa Bình, Ninh Bình, Thừa Thiên Huế, Lào Cai, Quảng Ninh…; 2 địa phương đang triển khai thực hiện là tỉnh Vĩnh Phúc và Trà Vinh.

Việc thi tuyển cán bộ lãnh đạo hiện nay tạo ra cơ chế tốt hơn để các cơ quan, đơn vị chủ động thu hút cán bộ lãnh đạo, có trình độ quản lý, trình độ chuyên môn. Mặt khác, kiểm soát được hoạt động thi tuyển, tránh tuyển tràn lan, thiếu công bằng, minh bạch hoặc lợi dụng thi tuyển để thu lợi riêng. Nhằm đẩy mạnh thực hiện Đề án, tiếp tục tuyển chọn, nâng cao chất lượng đội ngũ công chức nhà nước nói chung và đội ngũ công chức lãnh đạo, quản lý nói riêng, công tác thi tuyển cần quan tâm một số vấn đề sau:

Một là, bảo đảm nguyên tắc Đảng lãnh đạo trực tiếp và toàn diện trong công tác cán bộ. Đảng Cộng sản Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống quy chế, quy trình công tác cán bộ. Trong đó bao gồm những nội dung cơ bản: đánh giá cán bộ; quy hoạch cán bộ; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; điều động và luân chuyển cán bộ; quản lý và sử dụng cán bộ; chính sách cán bộ. Vì vậy, cần bảo đảm nguyên tắc Đảng lãnh đạo trực tiếp và toàn diện trong công tác cán bộ; phải coi công tác quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt vẫn là biện pháp chủ yếu, làm nền tảng cho công tác tuyển chọn công chức lãnh đạo, quản lý. Mặt khác, cần có giải pháp kết hợp chặt chẽ, hợp lý giữa quy hoạch và thi tuyển cạnh tranh, nhằm phát huy tối đa hiệu quả công tác tuyển dụng công chức; thi tuyển cần tạo được đột phá nhưng không quá đà, không phải đơn vị, cơ quan nào cũng tổ chức thi tuyển mà cần có sự nghiên cứu, đánh giá thật kỹ trong quá trình thí điểm để có cách thức nhân rộng phù hợp.

Hai là, thực hiện tốt công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo nguồn. Trong các khâu của công tác cán bộ từ tuyển dụng, bố trí sử dụng, nâng ngạch, đề bạt, bổ nhiệm, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá... thì đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đóng vai trò rất quan trọng nhằm trang bị tri thức, văn hóa và trình độ chuyên môn làm cơ sở nâng cao hiệu quả lãnh đạo. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo cần có tri thức xã hội, khoa học - kỹ thuật phong phú, sâu rộng, cũng như tri thức khoa học tổ chức lãnh đạo hiện đại và tư duy, kỹ năng lãnh đạo.

Để nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo hiện nay, trước hết cần đổi mới phương thức và nội dung các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức; đầu tư cơ sở vật chất, cơ cấu lại cơ sở đào tạo và nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên. Cùng với đó, cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện thể chế, chính sách về sử dụng, bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý sau khi trúng tuyển, đặc biệt là đối với những lãnh đạo trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác chuyên môn. Làm tốt công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, xây dựng được đội ngũ cán bộ vững mạnh sẽ là yếu tố hàng đầu bảo đảm cho chất lượng đầu vào trong công tác thi tuyển cán bộ lãnh đạo hiện nay.

Ba là, khắc phục những hạn chế, bất cập trong công tác quy hoạch cán bộ. Nhiều trường hợp do sự cứng nhắc về quy hoạch mà nhiều cán bộ, công chức thực sự có năng lực, có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt nhưng bị gạt ra khỏi vị trí lãnh đạo, điều hành trong các cơ quan, tổ chức trong hệ thống nhà nước, do không được quy hoạch. Khắc phục hạn chế này cần có những bước đi thận trọng, những giải pháp mang tính hệ thống, bài bản, tránh tình trạng mâu thuẫn, phủ nhận nguyên tắc Đảng lãnh đạo trong công tác cán bộ.

Bốn là, tiếp tục đổi mới công tác bố trí, sử dụng cán bộ. Việc bố trí đúng việc, đề bạt đúng người, cất nhắc đúng đối tượng phụ thuộc nhiều vào việc nhận xét, đánh giá cán bộ. Vì vậy, việc đề bạt, bố trí và sử dụng cán bộ phải tuân theo một quy trình khoa học, thống nhất giữa các khâu từ phát hiện, tạo nguồn, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng đến đề bạt, bố trí và sử dụng cán bộ; xây dựng thành một bộ tiêu chí cụ thể, rõ ràng, đáp ứng được yêu cầu công việc được giao. Đồng thời, gắn đổi mới công tác cán bộ với đổi mới cơ chế, luật pháp, chính sách, tiêu chuẩn cán bộ nhằm tạo dựng một đội ngũ cán bộ vững vàng về chính trị, gương mẫu về đạo đức, trong sạch về lối sống, có trí tuệ, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn, đủ sức đảm đương công việc.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát hoạt động thi tuyển một cách chặt chẽ, kịp thời phát hiện và có biện pháp xử lý nghiêm minh, công khai những sai phạm, tiêu cực trong công tác thi tuyển các chức danh công chức lãnh đạo, quản lý, đặc biệt là sai phạm của những cá nhân, tổ chức có thẩm quyền trực tiếp trong công tác tổ chức thi tuyển. Bên cạnh đó, cần tăng cường sự giám sát của nhân dân, của các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể, để công tác thi tuyển thật sự công bằng, khách quan và minh bạch.

Thi tuyển công chức lãnh đạo với phương thức cạnh tranh công khai, công bằng, minh bạch được coi là giải pháp tương lai cho một nền hành chính hiện đại, khắc phục những nhược điểm của của công tác bổ nhiệm hiện nay. Chủ trương này được mong đợi sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch, lành mạnh để tuyển chọn cán bộ lãnh đạo, quản lý từ nguồn tài nguyên nhân lực rộng lớn của xã hội./.