Với gần 70 bài tham luận gửi đến Ban Tổ chức Hội thảo và 16 ý kiến phát biểu tại Hội trường hôm nay của các nhà khoa học, các đồng chí lãnh đạo, quản lý, các đồng chí chỉ đạo thực tiễn đã tập trung phân tích, làm rõ về nội hàm, nhận dạng đúng biểu hiện, thực trạng, tác hại của nạn tham nhũng ở nước ta hiện nay nói riêng và ở các quốc gia trên thế giới nói chung; nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân khách quan làm phát sinh tham nhũng; mặt được, mặt chưa được của công tác phòng, chống quốc nạn này. Đồng thời các tham luận và ý kiến phát biểu cũng thể hiện rõ quyết tâm chính trị, tinh thần kiên quyết đấu tranh ngăn chặn nạn tham nhũng; đề xuất, kiến nghị nhiều giải pháp có tính khả thi cao để phòng ngừa, đấu tranh có hiệu quả chống nạn tham nhũng ở nước ta hiện nay. Đây là những ý kiến tâm huyết, có tính xây dựng, góp phần vào cuộc đấu tranh, phòng, chống tham nhũng hết sức cam go, phức tạp hiện nay. Có thể khái quát như sau:

1. Về nội hàm của phạm trù tham nhũng và nhận dạng đúng biểu hiện, thực trạng tham nhũng hiện nay: các ý kiến đều cho rằng, tham nhũng - một hiện tượng xã hội có tính lịch sử, gắn liền với sự ra đời và tồn tại của nhà nước. Nó hiện hữu ở tất cả các quốc gia, không phân biệt chế độ chính trị, kể cả nước nghèo và nước giàu, nước phát triển và nước đang phát triển hoặc kém phát triển. Tham nhũng là hành vi lạm dụng quyền hạn của những người có chức, có quyền hay của những kẻ lợi dụng việc thi hành công vụ nhưng thoái hóa, biến chất vì động cơ trục lợi bất chính. Tham nhũng là quốc nạn, là bệnh nan y, khó chữa nhưng không phải là u ác tính. Tham nhũng là quan hệ Tiền - Quyền (GS, TS. Hoàng Chí Bảo nhấn mạnh), tham nhũng chính trị, tham nhũng quyền lực là nguy hại nhất.

2. Về những nguyên nhân làm nảy sinh tham nhũng: Các tham luận và ý kiến phát biểu tại Hội trường cho rằng, có nguyên nhân chủ quan, có nguyên nhân khách quan dẫn đến tham nhũng, nhưng nguyên nhân chủ quan là chủ yếu. Có nguyên nhân do sự sơ hở của tổ chức bộ máy, do sự thiếu đồng bộ và không đầy đủ, thậm chí còn nhiều “kẽ hở” của hệ thống chính sách, pháp luật, đặc biệt là thiếu chế tài và cơ chế hữu hiệu để thực thi pháp luật. Có nguyên nhân thuộc về công tác kiểm tra, giám sát còn thiếu chặt chẽ, chưa ngang tầm nhiệm vụ. Có nguyên nhân do đấu tranh và xử lý những hành vi tham nhũng chưa kịp thời, chưa thường xuyên, chưa nghiêm, còn tình trạng nể nang, né tránh, sợ “rút dây động rừng”,… Trong đó có những nguyên nhân cơ bản là:

Thứ nhất, sự suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống, chạy theo chủ nghĩa cá nhân của một bộ phận không nhỏ cán bộ đảng viên, nhất là những cán bộ đảng viên có chức, có quyền, quan liêu, “chạy chức”, “chạy quyền” dẫn đến lựa chọn cán bộ sai.

Thứ hai, pháp luật còn nhiều kẽ hở, nhất là chế tài, cơ chế thực thi pháp luật còn thiếu những chế độ, chính sách, quy định chặt chẽ để từng bước ngăn chặn tham nhũng, hay nói cụ thể hơn, để hạn chế và loại bỏ trên thực tế những điều kiện có thể dẫn tới tham nhũng.

Thứ ba, chưa công khai, chưa minh bạch, chưa thực sự dân chủ, tính tích cực của người dân, của các cơ quan truyền thông trong đấu tranh chống tham nhũng chưa được phát động thường xuyên, thực hiện chưa tốt.

Thứ tư, vai trò của các cơ quan bảo vệ pháp luật, như công an, viện kiểm sát, tòa án chưa được phát huy cao độ.

3. Về những tác hại do tham nhũng gây ra, các tham luận và ý kiến phát biểu tại Hội trường chỉ ra gồm:

+ Tác hại về chính trị: Tham những ảnh hưởng tiêu cực trực tiếp đến hiệu quả thực hiện chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội; ảnh hưởng tới hiệu quả, hiệu lực quản lý kinh tế - xã hội của Nhà nước, đe dọa đến sự ổn định chính trị - xã hội, đến sự tồn vong của chế độ.

+ Tác hại về kinh tế: Hậu quả của hành vi tham nhũng không chỉ là việc tài sản, lợi ích của Nhà nước, của tập thể hoặc của cá nhân bị biến thành tài sản riêng của người thực hiện hành vi tham nhũng, mà nguy hiểm hơn, hành vi tham nhũng còn gây thiệt hại, gây thất thoát, lãng phí một lượng lớn tài sản của Nhà nước, của tập thể, của công dân.

+ Tác hại về xã hội: Tham nhũng xâm phạm, thậm chí làm thay đổi, đảo lộn những chuẩn mực đạo đức xã hội, làm tha hoá, biến chất một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức nhà nước...

4. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đấu tranh phòng, chống tham nhũng: Các tham luận và ý kiến phát biểu khái quát những quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước ta về công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng là:

Thứ nhất, đấu tranh phòng, chống tham nhũng là công việc hệ trọng trong xây dựng Đảng cầm quyền, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, trong xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế hiện nay.

Thứ hai, đấu tranh phòng, chống tham nhũng là công việc vừa cấp bách, vừa lâu dài, liên tục, thường xuyên. Không thể nóng vội, nhưng cũng không thể chậm trễ, trì hoãn.

Thứ ba, đấu tranh phòng, chống tham nhũng là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Cả hệ thống chính trị, mọi tầng lớp nhân dân, mọi lực lượng, tất cả tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội đều phải vào cuộc. Trong đó, vai trò chủ chốt thuộc về các lực lượng chuyên trách, các cấp ủy đảng, các cấp chính quyền.

Thứ tư, đấu tranh phòng, chống tham nhũng phải trên nguyên tắc bảo vệ cán bộ. Lấy phòng làm chính, nhưng xử lý tham nhũng phải kiên quyết, nghiêm minh, không có vùng cấm.

Thứ năm, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng, chống tham nhũng, nhưng phải trên nguyên tắc bảo đảm độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Học tập, vận dụng kinh nghiệm nước ngoài trong phòng, chống tham nhũng là cần thiết, nhưng phải sáng tạo, phù hợp với hoàn cảnh kinh tế, xã hội, điều kiện văn hóa, phong tục của Việt Nam.

5. Về kết quả và hạn chế của công tác phòng, chống tham nhũng những năm qua:

- Kết quả tích cực:

Thứ nhất, công tác tuyên truyền, giáo dục và truyền thông về phòng, chống tham nhũng được triển khai có hiệu quả, gắn với việc đẩy mạnh “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”.

Thứ hai, việc xây dựng các quy định và hoàn thiện thể chế về phòng, chống tham nhũng có nhiều tiến bộ. Ở một số lĩnh vực, tham nhũng từng bước được kiềm chế.

Thứ ba, việc phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng đã đạt được những kết quả tích cực. Các cấp, các ngành đã tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra. Qua đó phát hiện và đề nghị xử lý nhiều tập thể, cá nhân có hành vi tham nhũng. Các vụ án tham nhũng được phát hiện, xử lý với số lượng lớn.

Thứ tư, công tác phòng, chống tham nhũng ở địa phương những năm gần đây đã đạt kết quả và chuyển biến rõ nét. Các biện pháp phòng ngừa tham nhũng ở nhiều địa phương được thực hiện đồng bộ, nhất là việc công khai, minh bạch trong hoạt động của bộ máy chính quyền các cấp, cải cách hành chính, xây dựng chế độ, định mức, tiêu chuẩn, thực hiện quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp có tiến bộ. Trên một số lĩnh vực, tham nhũng từng bước được kiềm chế.

Như vậy, bằng việc triển khai các giải pháp đồng bộ và toàn diện, công tác phòng, chống tham nhũng những năm qua ở nước ta đã có những chuyển biến, đạt được kết quả tích cực trên cả hai mặt phòng và chống; trên một số lĩnh vực, tham nhũng đã từng bước được kiềm chế.

- Hạn chế, yếu kém

Những hạn chế, yếu kém trong công tác phòng, chống tham nhũng thời gian qua có thể khái quát như sau:

Một là, giữa quyết tâm chính trị với hành động thực tiễn của nhiều cấp ủy Đảng, chính quyền trong công tác phòng, chống tham nhũng còn có khoảng cách lớn. Nhiều cấp, nhiều ngành chưa nghiêm túc, linh hoạt trong việc vận dụng một số chủ trương, chính sách, các quy định của Đảng và Nhà nước về phòng, chống tham nhũng dẫn đến hiệu quả thấp.

Hai là, một số cơ chế, chính sách, quy định pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội và về công tác phòng, chống tham nhũng chậm được bổ sung, sửa đổi (nhất là trong lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai, khai thác tài nguyên, khoáng sản, quản lý thu chi ngân sách, đầu tư xây dựng cơ bản,...), thể chế, chế tài, cơ chế xử lý chưa nghiêm, dẫn đến hiệu quả tổ chức thực hiện thấp. Tình trạng vi phạm các quy định về chế độ, định mức, tiêu chuẩn còn xảy ra ở nhiều nơi; thiếu minh bạch về tài sản, thu nhập của cán bộ lãnh đạo khi có nghi vấn của dư luận và người dân.

Ba là, hiện tượng “chạy chức”, “chạy quyền”, “chạy dự án”, “chạy bằng cấp”, “chạy tội”… có xu hướng ngày càng gia tăng. Tình trạng yếu kém trong quản lý, điều hành, dẫn đến các sai phạm, gây thất thoát lớn tiền, tài sản của Nhà nước trong một số tập đoàn, tổng công ty, trong đó không loại trừ sự liên kết, móc nối giữa chủ doanh nghiệp với một số người có chức, có quyền trong cơ quan Đảng và Nhà nước để tham nhũng.

Bốn là, nhiều hành vi tham nhũng chưa được phát hiện kịp thời; các vụ việc, vụ án tham nhũng có quy mô lớn được phát hiện, xử lý còn ít; nhiều vụ chưa được xử lý nghiêm; việc xét xử một số vụ án nghiêm trọng phức tạp còn kéo dài; còn tình trạng lạm dụng việc bồi thường kinh tế, khắc phục hậu quả để xử lý hành chính thay cho xử lý hình sự; việc thu hồi và bồi thường tài sản bị tham nhũng, thiệt hại do tham nhũng gây ra còn hạn chế; sự phối hợp chưa đồng bộ, thiếu nhất quán giữa các cơ quan tiến hành tố tụng,… trong xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng đã gây nhiều bức xúc trong nhân dân.

Năm là, tính tiên phong, gương mẫu của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu, trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng còn yếu. Tình trạng sa sút phẩm chất đạo đức, cố tình nhũng nhiễu, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp của một bộ phận cán bộ, công chức trong thi hành công vụ chậm được khắc phục. Việc tự phát hiện hành vi tham nhũng trong từng cơ quan, tổ chức, đơn vị còn rất hạn chế. Việc xử lý trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra tham nhũng tại cơ quan, đơn vị chưa được xác định rõ, chưa thực hiện nghiêm.

Sáu là, hoạt động của Ban Chỉ đạo Trung ương, của một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về phòng, chống tham nhũng còn hạn chế; chậm kiện toàn về tổ chức, biên chế; chưa phát huy hết chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định. Những khó khăn, vướng mắc về quy chế hoạt động của bộ phận giúp việc Ban Chỉ đạo tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về phòng, chống tham nhũng chậm được giải quyết.

6. Về những giải pháp cần triển khai thực hiện để bảo đảm công tác phòng, chống tham nhũng đạt hiệu quả: Các tham luận và ý kiến phát biểu nêu ra rất nhiều giải pháp phong phú, đa dạng, quyết liệt, tựu trung đều nhấn mạnh diệt tham nhũng như diệt giặc, phải có vũ khí mạnh mẽ, phải có thể chế mạnh,… Nhiều trong số các giải pháp đó có tính khả thi cao. Có thể gom lại như sau:

Một là, tiếp tục nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng; nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền trong phòng, chống tham nhũng; chú trọng vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị khi xảy ra tham nhũng và giải pháp xử lý.

Hai là, thực sự coi trọng biện pháp giáo dục đạo đức cách mạng. Đồng thời, đổi mới công tác kê khai, kiểm soát, giám sát tài sản và thu nhập của cán bộ công chức; cải cách chế độ tiền lương, minh bạch hóa các khoản thu nhập, chăm lo đời sống cán bộ, công chức.

Ba là, xét xử, xử lý nghiêm minh, kịp thời và công khai với những mức hình phạt thích đáng đối với các hành vi tham nhũng. Không chỉ cần thiết phải có một bộ luật hoàn chỉnh và một hệ thống các văn bản pháp luật đầy đủ về phòng, chống tham nhũng, mà còn cần phải thành lập một tòa án đặc biệt chống tham nhũng.

Bốn là, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm mọi hành vi tham nhũng, tiêu cực; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác phòng, chống tham nhũng để họ thực sự là những chiến sĩ xung kích của Đảng, Nhà nước trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

Năm là, phát huy vai trò tích cực của quần chúng nhân dân, của các tổ chức chính trị - xã hội, các phương tiện truyền thông đại chúng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, phát hiện, giám sát quyền lực.

Sáu là, bố trí lại cơ cấu tổ chức, bộ máy của các cơ quan chuyên trách trong phòng, chống tham nhũng từ Trung ương đến cơ sở. Tổng kết bài học kinh nghiệm từ kết quả phát hiện, đấu tranh, giải quyết các vụ tham nhũng lớn trong thời gian qua, từ đó có biện pháp ngăn chặn hữu hiệu các vụ tham những tương tự trong tương lai.

Một số kiến nghị cụ thể:

- Tổ chức để cử tri định kỳ bỏ phiếu tín nhiệm các đồng chí đại biểu quốc hội giữ cương vị lãnh đạo, quản lý;

- Trung ương cần có chỉ thị về chống “chạy chức” và nên tổ chức Hội nghị đại biểu giữa nhiệm kỳ để xem xét lại những cán bộ không đủ năng lực, phẩm chất;

- Cần nghiên cứu: Thay cơ chế Đảng chọn - dân bầu bằng cơ chế Tranh cử - dân bầu - Đảng chọn;

- Áp dụng cơ chế tuyển, chọn người hiền tài;

- Cải tiến cơ chế tiền lương để cán bộ, công chức đủ sống bằng lương;

Kính thưa các đồng chí, các nhà khoa học,

Chúng ta tin tưởng rằng, kết quả của Hội thảo hôm nay sẽ góp phần cùng với quyết tâm chính trị cao của toàn Đảng, được sự đồng tình ủng hộ của nhân dân, nhất định công tác phòng, chống tham nhũng của nước ta sẽ đạt được hiệu quả ngày càng cao hơn, góp phần xây dựng Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với bản chất tốt đẹp, truyền thống vẻ vang của Đảng và sự tin cậy của nhân dân./.