Quan hệ ASEAN-Ấn Độ tiếp tục phát triển toàn diện

ASEAN luôn có quan hệ tốt đẹp với Ấn Độ. Năm 2017, hai bên kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ đối thoại ASEAN-Ấn Độ, 15 năm hình thành cơ chế cấp cao, 5 năm quan hệ đối tác chiến lược. Trong thời gian qua, quan hệ ASEAN-Ấn Độ tiếp tục phát triển toàn diện trên cả ba trụ cột chính trị-an ninh, kinh tế, văn hóa-xã hội. Hai bên đã thiết lập 30 cơ chế chế đối thoại bao gồm: cấp cao, 7 cuộc họp cấp Bộ trưởng; triển khai Kế hoạch hành động giai đoạn 2016-2020, đã có 67/130 biện pháp đã và đang được triển khai (18 biện pháp về chính trị- an ninh, 22 biện pháp về kinh tế, 20 biện pháp về văn hóa-xã hội và 7 biện pháp về các lĩnh vực đa ngành).

Về hợp tác chính trị-an ninh, Ấn Độ tái khẳng định ASEAN là trọng tâm trong chính sách Hành động Hướng Đông, cam kết sâu hơn và hành động thiết thực hơn với khu vực, chia sẻ quan điểm ASEAN về xây dựng cấu trúc khu vực dựa trên luật lệ, mở, toàn diện, cân bằng. Ấn Độ tiếp tục coi kết nối toàn diện với ASEAN là một trọng tâm thông qua việc bước đầu triển khai khoản tín dụng 1 tỷ USD cho các dự án kết nối, đề xuất lập Nhóm đặc trách ASEAN-Ấn Độ về kết nối, tăng thêm 50 triệu USD cho Quỹ hợp tác ASEAN-Ấn Độ...

Về vấn đề Biển Đông, quan điểm của Ấn Độ ủng hộ tự do hàng hải, hàng không và thương mại không bị cản trở; giải quyết bất đồng thông qua các biện pháp hòa bình, bao gồm tôn trọng các tiến trình pháp lý và ngoại giao, phù hợp với luật pháp quốc tế trong đó có Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982); tất cả các bên liên quan tranh chấp ở Biển Đông tuân thủ các nguyên tắc thực thi Tuyên bố của các bên về ứng xử trên Biển Đông (DOC) và nỗ lực để sớm hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) trên cơ sở đồng thuận.

Trong 10 năm qua, ASEAN- Ấn Độ có kim ngạch song phương tăng gần 2,5 lần, đạt gần 76 tỷ USD năm 2017. ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Ấn Độ và Ấn Độ là đối tác thương mại đứng thứ 6 của ASEAN. Kể từ năm 2000, dòng vốn đầu tư giữa hai bên đã đạt 110 tỷ USD (trong đó đầu tư từ ASEAN là hơn 70 tỷ USD; đầu tư từ Ấn Độ đạt hơn 40 tỷ USD). Ấn Độ đang triển khai Quỹ Phát triển dự án trị giá 75 triệu USD để hỗ trợ các doanh nghiệp Ấn Độ đầu tư vào các nước Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam…

Trong những năm qua, hợp tác văn hóa-xã hội là lĩnh vực hợp tác năng động nhất giữa ASEAN và Ấn Độ. Nhiều hoạt động hợp tác văn hóa và giao lưu nhân dân tiếp tục diễn ra thường niên, định kỳ như: Chương trình trao đổi sinh viên ASEAN-Ấn Độ; Khóa đào tạo về ngoại giao cho các nhà ngoại giao ASEAN; Hội thảo quốc tế về các kết nối nền văn minh giữa ASEAN và Ấn Độ; Chương trình Trao đổi Truyền thông ASEAN-Ấn Độ; Chương trình Trao đổi Nông dân trẻ ASEAN-Ấn Độ và Mạng lưới Nghiên cứu ASEAN-Ấn Độ…

Quan hệ “Đối tác Chiến lược Toàn diện” Việt Nam với Ấn Độ

Quan hệ hữu nghị truyền thống lâu đời giữa Việt Nam và Ấn Độ hình thành từ những thập niên đầu thế kỷ XX, được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Jawaharlan Nehru đặt nền móng và các thế hệ lãnh đạo cùng nhân dân hai nước dày công vun đắp. Hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 07-01-1972. Ấn Độ tích cực ủng hộ Việt Nam trong các cuộc kháng chiến giành độc lập, thống nhất trước đây, cũng như trong sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế sau này. Năm 2007, hai bên tuyên bố chính thức thiết lập quan hệ “Đối tác Chiến lược”.

Đến tháng 9-2016, quan hệ song phương được nâng cấp lên “Đối tác Chiến lược Toàn diện,” phản ánh sự phát triển sâu rộng, tin cậy và hiệu quả của quan hệ Việt Nam-Ấn Độ, nhất là trong bối cảnh hai nước kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và 10 năm quan hệ Đối tác Chiến lược vào năm 2017.

Quan hệ Việt Nam-Ấn Độ đang có những bước tiến chuyển quan trọng, nhất là sau khi hình thành khuôn khổ quan hệ Đối tác toàn diện và các chuyến thăm song phương của Lãnh đạo cấp cao hai nước.

Hai bên có những cơ chế hợp tác hiệu quả. Cơ chế Ủy ban Liên chính phủ Việt Nam-Ấn Độ về khoa học, kỹ thuật và văn hóa, giáo dục, họp luân phiên 2 năm một lần ở cấp Bộ trưởng Ngoại giao. Đến nay hai bên đã tiến hành họp được 15 kỳ họp. Cơ chế Tham khảo chính trị giữa hai Bộ Ngoại giao, hai bên nhất trí thành lập Cơ chế Tham khảo chính trị thường niên ở cấp Thứ trưởng Ngoại giao, tổ chức họp luân phiên tại mỗi nước. Đến nay, hai bên đã tiến hành họp được 8 phiên, kỳ họp thứ 9 đã diễn ra vào tháng 10-2017. Về cơ chế Đối thoại chiến lược giữa hai Bộ Ngoại giao, hai bên đã tiến hành họp được 5 lần, kỳ họp thứ 6 đã được tổ chức tại Việt Nam vào tháng 10-2017.

Quan hệ hợp tác an ninh, quốc phòng giữa hai nước tiếp tục phát triển tốt đẹp. Hợp tác quốc phòng hai nước đã được mở rộng trong cả 3 quân binh chủng hải, lục, không quân và tập trung vào 3 lĩnh vực đào tạo, công nghiệp quốc phòng và tàu thăm viếng lẫn nhau. Hợp tác an ninh hai nước được tăng cường trong các lĩnh vực chia sẻ thông tin và kinh nghiệm phòng chống tội phạm, khoa học hình sự, phòng chống ma túy, chống khủng bố.

Quan hệ kinh tế, thương mại song phương Việt Nam-Ấn Độ luôn có sự phát triển không ngừng. Kim ngạch thương mại hai chiều tăng dần qua các năm kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược. Ấn Độ hiện là một trong 10 đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. Kim ngạch thương mại song phương tăng trưởng bình quân 16%/ năm trong giai đoạn 2008-2013. Kim ngạch thương mại năm 2017 ước đạt khoảng 7,5 tỷ USD (tăng mạnh 37,7% so với 2016); đạt 5,4 tỷ USD năm 2016. Tính đến hết tháng 11-2017, tổng vốn đăng ký đầu tư của Ấn Độ vào Việt Nam đạt 756 triệu USD, với 168 dự án đầu tư tại 24/63 tỉnh/thành phố, đứng thứ 28/126 quốc gia, vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Việt Nam hiện có 7 dự án đầu tư sang Ấn Độ với tổng vốn đăng ký là 6,15 triệu USD, chủ yếu trong lĩnh vực phân phối các sản phẩm thức ăn gia súc, phân phối vật liệu xây dựng, xuất khẩu mỹ phẩm, các sản phẩm tin học…

Hiện nay, Việt Nam và Ấn Độ đều là thành viên của Hiệp định đầu tư ASEAN-Ấn Độ trong khuôn khổ Hiệp định thương mại tự do ASEAN-Ấn Độ ký ngày 12-11-2014. Hai bên đang thúc đẩy hợp tác phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa thông qua dự án thành lập “Trung tâm phát triển doanh nhân Việt Nam-Ấn Độ (VIEDC)” và Biên bản ghi nhớ về hợp tác doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Bên cạnh đó, quan hệ hợp tác giáo dục, văn hóa, thể thao và du lịch, nông nghiệp, năng lượng, khoa học - công nghệ cũng được hai bên thúc đẩy hợp tác, mang lại hiệu quả thiết thực.

Hai bên phối hợp chặt chẽ và ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn đa phương, nhất là trong khuôn khổ Liên hợp quốc… Trong vai trò là điều phối viên quan hệ ASEAN-Ấn Độ (giai đoạn 2015-2018), Việt Nam ủng hộ Ấn Độ thực hiện Chính sách “Hành động hướng Đông,” các sáng kiến kết nối khu vực, hỗ trợ phát triển Tiểu vùng Campuchia-Lào-Myanmar-Việt Nam, sông Hằng-sông Mekong (MGC).

Quan hệ Việt Nam - Ấn Độ chiếm vị trí quan trọng hàng đầu trong mối quan hệ Ấn Độ với ASEAN

Trước thềm chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Đại sứ Việt Nam tại Ấn Độ Tôn Sinh Thành đã chia sẻ về quan hệ giữa ASEAN và Ấn Độ trong 25 năm qua cũng như ý nghĩa chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc.

Đại sứ Tôn Sinh Thành cho biết trong 25 năm qua, quan hệ ASEAN - Ấn Độ không ngừng phát triển và mở rộng trên nhiều lĩnh vực, từ chính trị, ngoại giao, an ninh cho đến lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Quan hệ giữa ASEAN - Ấn Độ đã được nâng cấp nhanh chóng từ quan hệ Đối tác đối thoại bộ phận vào năm 1992 lên quan hệ Đối thoại đầy đủ vào năm 1995. Hai bên bắt đầu tổ chức các Hội nghị Cấp cao hàng năm từ 2002. Đến năm 2012, ASEAN và Ấn Độ thiết lập quan hệ Đối thoại Chiến lược. Năm 2017, hai bên đã thiết lập Quan hệ đối thoại được 25 năm, cơ chế hội nghị cấp cao được 15 năm và Quan hệ Đối thoại Chiến lược được 5 năm.

Về chính trị-an ninh, Ấn Độ đã tham gia vào hàng loạt các cơ chế như Hội nghị Sau Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN với đối tác đối thoại (PMC), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Cấp cao Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+),… Các cơ chế hợp tác này đã giúp hai bên tăng cường hợp tác trong lĩnh vực chính trị-an ninh.

Ấn Độ đã tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và ký Tuyên bố chung về Hợp tác Chống khủng bố quốc tế từ năm 2003. Hai bên cũng đã thông qua Tuyên bố Đối tác ASEAN - Ấn Độ vì Hòa bình, Tiến bộ và Thịnh vượng chung năm 2004. Hai bên cũng liên tục triển khai các Kế hoạch hành động giai đoạn 2004-2010, 2010-2015, 2015-2020.

Về kinh tế, ASEAN và Ấn Độ đã ký Hiệp định về tự do hàng hóa vào năm 2009 và Hiệp định về Thương mại trong lĩnh vực Dịch vụ và Đầu tư năm 2014. Kể từ khi thiết lập quan hệ Đối tác Đối thoại đến nay, thương mại hai chiều ASEAN - Ấn Độ tăng 25 lần, từ 2,9 tỷ USD năm 1993 lên 76 tỷ USD năm 2017. Đầu tư trực tiếp giữa ASEAN và Ấn Độ cũng tăng mạnh trong vòng 25 năm qua, cho đến năm 2017, ASEAN đầu tư 70 tỷ USD vào Ấn Độ và tiếp nhận 40 tỷ USD từ Ấn Độ. Về du lịch, số lượng khách Ấn Độ đến ASEAN và ngược lại tăng nhanh chóng, tốc độ 7% năm. Cụ thể, nếu năm 2014 có khoảng 3 triệu lượt du khách Ấn Độ đến các nước ASEAN, năm 2015 tăng lên khoảng 3,3 triệu lượt. ASEAN là thị trường du lịch lớn thứ 4 của Ấn Độ trong khi đó lượng khách ASEAN đến Ấn Độ lớn thứ 7 so với các quốc gia và vùng lãnh thổ khác.

Về văn hóa-xã hội, hợp tác của hai bên được mở rộng trên nhiều lĩnh vực như phát triển nguồn nhân lực, giao lưu nhân dân, báo chí, học giả, thanh niên, giáo dục… Ấn Độ cũng tích cực đóng góp đối với việc thực hiện các sáng kiến hội nhập khu vực của ASEAN.

ASEAN đóng vai trò quan trọng, chủ chốt trong "Chính sách hướng Đông", được nâng cấp lên thành "Chính sách hành động hướng Đông" hiện nay của Chính phủ Ấn Độ. "Chính sách hành động hướng Đông" có mức độ, phạm vi rộng hơn "Chính sách hướng Đông" trước đây, không chỉ tập trung tăng cường quan hệ với các nước Đông Nam Á mà còn mở rộng ra cả các nước Đông Bắc Á, Australia, New Zealand. "Chính sách hành động hướng Đông" tăng cường sự can dự nhiều mặt của Ấn Độ đối với ASEAN và khu vực châu Á - Thái Bình Dương, thúc đẩy hội nhập kinh tế, hợp tác chính trị-an ninh và đối thoại văn hóa-xã hội với các nước trong khu vực.

Tuy vậy, ASEAN vẫn giữ vai trò hạt nhân, ngày càng quan trọng trong "Chính sách hành động hướng Đông của Ấn Độ" bởi những lý do sau: Thứ nhất, ASEAN là khu vực sát sườn phía Đông của Ấn Độ, có chung biên giới trên bộ với khu vực Đông Bắc của Ấn Độ, là láng giềng trên biển của Ấn Độ và có các mối liên kết về lịch sử, văn hóa, tôn giáo từ lâu đời với Ấn Độ. Thứ hai, ASEAN là khu vực phát triển năng động, đóng vai trò trung tâm và dẫn dắt trong cấu trúc an ninh hợp tác khu vực. Hơn nữa, ASEAN luôn coi Ấn Độ là một đối tác tự nhiên và tin cậy trong khu vực trong khi Ấn Độ có mối quan hệ tốt không chỉ với cả khối mà với từng quốc gia. Đó là những điều kiện cơ bản để thúc đẩy Quan hệ Đối tác Chiến lược giữa Ấn Độ và ASEAN trở nên vững mạnh và sâu sắc hơn.

Trong mối quan hệ của Ấn Độ với ASEAN thì quan hệ Việt Nam - Ấn Độ chiếm một vị trí quan trọng hàng đầu. Phát huy mối quan hệ hữu nghị truyền thống, đối tác chiến lược toàn diện và sự tin cậy vốn có giữa hai nước, Việt Nam đã làm tốt vai trò điều phối viên quan hệ ASEAN - Ấn Độ giai đoạn 2015-2018, góp phần tích cực vào việc thúc đẩy hai bên hoàn thành nhiều chương trình hợp tác trên tất cả các lĩnh vực chính trị, an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội.

Việc Ấn Độ lần đầu tiên mời lãnh đạo tất cả 10 nước ASEAN tham dự Lễ kỷ niệm 69 năm Ngày Cộng hòa và tham dự Hội nghị cấp cao là sự kiện chưa từng có trong lịch sử kỷ niệm Ngày Cộng hòa của Ấn Độ. Điều này nói lên vị trí, vai trò quan trọng của ASEAN trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ. Hơn nữa, điều đó cũng thể hiện mong muốn của Ấn Độ về một hình ảnh ASEAN thống nhất, đoàn kết trong quan hệ với Ấn Độ.

Việc nguyên thủ và người đứng đầu chính phủ các quốc gia Đông Nam Á dự Hội nghị cấp cao kỷ niệm 15 năm đối thoại cấp cao ASEAN - Ấn Độ và hàng loạt các sự kiện bên lề như Hội nghị Kinh doanh và Đầu tư, Hội nghị Dệt may ASEAN - Ấn Độ, Diễn đàn doanh nghiệp Mekong - Hằng Hà... là một bước thúc đẩy, tăng cường hợp tác giữa hai bên lên tầm cao hơn, sâu sắc hơn.

Việt Nam là một trong những nước đầu tiên nhận lời mời thăm Ấn Độ khi Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc sẽ thăm Ấn Độ với tư cách là khách mời chính trong Lễ Ngày Cộng hòa và sẽ tham dự Hội nghị cấp cao đặc biệt kỷ niệm 25 năm ngày thiết lập quan hệ Đối tác Đối thoại ASEAN - Ấn Độ, thể hiện sự coi trọng mối quan hệ với Ấn Độ và vai trò điều phối tích cực của phía Việt Nam.

Chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc diễn ra vào thời điểm ý nghĩa khi hai nước vừa kỷ niệm 46 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và hai bên đã ký kết Kế hoạch Chương trình Hành động nhằm triển khai các nội dung được cam kết trong Tuyên bố về quan hệ Đối tác Chiến lược toàn diện với Ấn Độ. Đây là cơ hội để hai bên thúc đẩy hợp tác và sự tin cậy về chính trị; làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ quốc phòng, an ninh; tăng cường hợp tác mạnh mẽ về kinh tế, đầu tư, du lịch; nhanh chóng tăng cường kết nối để tăng giao lưu kinh tế, văn hóa giữa hai bên; khai thác tốt hơn tiềm năng hợp tác trong lĩnh vực giáo dục-khoa học công nghệ./.