Lợi thế từ nguồn tài nguyên du lịch nhân văn giàu giá trị

Không chỉ là trung tâm chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục quan trọng của cả nước, Hà Nội còn là trung tâm văn hóa lớn được bồi đắp qua hàng nghìn năm lịch sử với hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đa dạng, phong phú và đặc sắc. Đây chính nguồn tài nguyên du lịch nhân văn giàu giá trị, là một trong những lợi thế để Thủ đô phát triển du lịch bền vững, nhất là du lịch văn hóa, góp phần khẳng định vị thế động lực phát triển của vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước.

Hiện nay, Hà Nội là địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng di sản đô thị với gần 6.000 di tích văn hóa, lịch sử, trong đó có 16 di tích, cụm di tích quốc gia đặc biệt, gần 1.200 di tích được xếp hạng quốc gia, đặc biệt Khu Di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa thế giới năm 2010.

Các khu di tích lịch sử, công trình văn hóa nổi tiếng của Hà Nội từ lâu đã thu hút rất nhiều du khách, như Văn Miếu - Quốc Tử Giám, chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, chùa Quán Sứ, đền Voi Phục, đền Bạch Mã, đền Quán Thánh, Tháp Rùa - đền Ngọc Sơn, chùa Hương, chùa Tây Phương, chùa Thầy, Khu Di tích thành Cổ Loa, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh,… Hà Nội cũng có hệ thống bảo tàng, nhà hát được khách du lịch trong và ngoài nước quan tâm, đánh giá, như Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật, Bảo tàng Hà Nội, Nhà hát Lớn Hà Nội... Gắn bó chặt chẽ với hệ thống di tích lịch sử là những lễ hội truyền thống với nhiều quy mô, hình thức khác nhau, góp phần tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc của Thủ đô, tiêu biểu như hội Gióng tại đền Sóc và đền Phù Đổng (được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2010), hội Cổ Loa (huyện Đông Anh), hội chùa Hương (huyện Mỹ Đức), lễ hội Đống Đa (quận Đống Đa), hội chùa Thầy (huyện Quốc Oai), hội chùa Tây Phương (huyện Thạch Thất), hội chùa Trăm Gian (huyện Chương Mỹ)… Hà Nội cũng có nhiều loại hình biểu diễn nghệ thuật truyền thống và sinh hoạt văn nghệ dân gian, trong đó có những loại hình đã nổi tiếng, được vinh danh là di sản văn hóa thế giới, như ca trù, xẩm, hát văn…, tạo nên sức hấp dẫn lớn đối với du khách trong và ngoài nước.

Đặc biệt, khu phố cổ - “bảo tàng sống” về quá trình hình thành và phát triển của kinh thành Thăng Long - Hà Nội qua bao thăng trầm của lịch sử là một trong những điểm du lịch văn hóa hấp dẫn của Hà Nội thời gian qua. Nơi đây hiện còn lưu giữ được những nếp nhà với kiến trúc cổ, độc đáo, phản ánh đặc điểm địa lý và điều kiện sinh hoạt của người dân Thủ đô nói riêng, người Việt nói chung từ ngàn đời nay, thể hiện đặc điểm tôn giáo và tín ngưỡng, có sự hòa trộn của các nền văn hóa đa dạng, phong phú, sự đan xen kiến trúc nhiều thời kỳ cũng như kiến trúc phương Đông và phương Tây. Khu phố cổ không chỉ là một trung tâm kinh tế mà còn là một trung tâm văn hóa đa dạng, giàu bản sắc văn hóa đô thị Hà Nội, có mật độ công trình di tích cao nhất thành phố với hàng trăm di tích lịch sử, văn hóa, như đình, chùa, miếu, đền, các di tích lịch sử, cách mạng… Đặc biệt, yếu tố tạo nên “hồn cốt” của phố cổ Hà Nội chính là các giá trị văn hóa, giá trị đạo đức thể hiện qua các lễ hội truyền thống, phong tục tập quán, nếp sống, nếp sinh hoạt cộng đồng, cách ứng xử của người Hà Nội thanh lịch, văn minh…

Bên cạnh đó, không thể không kể tới hàng nghìn làng nghề của Thủ đô, tạo nên không gian văn hóa làng nghề đặc sắc, trong đó có nhiều làng nghề thủ công truyền thống lâu đời với những sản phẩm độc đáo, tinh xảo, như gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, tranh Hàng Trống, đồ đồng Ngũ Xã, sơn mài Hạ Thái... cùng những làng hoa, cây cảnh nổi tiếng, như Nhật Tân, Quảng Bá, Nghi Tàm, Tây Tựu, Mê Linh...

Là trung tâm văn hóa của cả miền Bắc từ nhiều thế kỷ, Hà Nội có văn hóa ẩm thực đặc sắc với những món ăn nức tiếng, như cốm làng Vòng, phở Hà Nội, bún chả, bún thang, bún ốc, bánh cuốn Thanh Trì, chả cá Lã Vọng, bánh tôm Hồ Tây,…

Tất cả trở thành nguồn tài nguyên nhân văn để phát triển nhiều loại sản phẩm thu hút khách du lịch, như du lịch văn hóa, tâm linh, du lịch làng nghề, du lịch lễ hội, du lịch ẩm thực, du lịch tổng hợp sinh thái, giải trí, thể thao, nghỉ dưỡng... thu hút nhiều khách du lịch nội địa và quốc tế.

Phát triển du lịch gắn kết với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa Thủ đô

Trên cơ sở nhận thấy rõ những lợi thế so sánh để phát triển du lịch, nhất là du lịch văn hóa, thời gian qua, Hà Nội đã có nhiều nỗ lực để thúc đẩy du lịch văn hóa phát triển, góp phần đáng kể trong việc khẳng định vị thế trung tâm du lịch lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô và cả nước.

Quyết định số 1259/QĐ-TTg, ngày 26-7-2011, của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Quy hoạch chung phát triển Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050” đã đề ra mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội phát triển bền vững, có hệ thống hạ tầng cơ sở xã hội và kỹ thuật đồng bộ, hiện đại, phát triển hài hòa giữa văn hóa, bảo tồn di sản, di tích lịch sử với phát triển kinh tế. Ngày 16-10-2012, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 4597/QĐ-UBND về việc phê duyệt “Quy hoạch phát triển du lịch thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”, trong đó khẳng định quan điểm phát triển du lịch Thủ đô có trọng tâm, trọng điểm, trong đó đặc biệt coi trọng phát triển du lịch văn hóa, lấy du lịch văn hóa làm cơ sở, nền tảng phát triển các loại hình du lịch khác. Ngày 26-6-2016, Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 06-NQ/TU về “Phát triển du lịch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2016 - 2020 và những năm tiếp theo”, trong đó tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển du lịch văn hóa, lấy du lịch văn hóa làm cơ sở, nền tảng phát triển các loại hình du lịch khác và coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để đưa du lịch Thủ đô trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Nghị quyết cũng xác định mục tiêu phát triển toàn diện du lịch Thủ đô Hà Nội cả về quy mô và chất lượng dịch vụ, bảo đảm tính bền vững; sản phẩm du lịch chất lượng cao, đa dạng, có thương hiệu, có sức cạnh tranh; mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc; thân thiện với môi trường; đưa Hà Nội trở thành điểm đến hấp dẫn, có đẳng cấp và xứng đáng là trung tâm du lịch của khu vực và cả nước. 

Thực hiện chủ trương này, những năm qua, Hà Nội tập trung thu hút các nguồn lực trong xã hội để đầu tư phát triển hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật ngành du lịch, khai thác các tài nguyên nhân văn để phát triển du lịch văn hóa. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa, lễ hội được tăng cường, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch. Hà Nội là một trong những địa phương đầu tiên trên cả nước hoàn thành tổng kiểm kê di tích, triển khai khá hiệu quả công tác giáo dục di sản văn hóa, huy động thành công hàng trăm tỷ đồng mỗi năm cho hoạt động tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị di sản, góp phần phát triển du lịch bền vững. Thành phố đã triển khai nhiều dự án phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật, sản phẩm du lịch. Một số sản phẩm du lịch đã ghi được dấu ấn với du khách, như không gian đi bộ quanh hồ Hoàn Kiếm và vùng phụ cận, phố bích họa Phùng Hưng, phố sách Hà Nội, xe buýt hai tầng, chương trình biểu diễn thực cảnh “Tinh hoa Bắc Bộ”... Thành phố cũng triển khai những dự án tầm cỡ quốc tế, như Trung tâm Triển lãm quốc gia (huyện Ðông Anh), Công viên Kim Quy (huyện Ðông Anh), Công viên chủ đề Hello Kitty (quận Tây Hồ), đồng thời chủ trương mỗi quận, huyện trên địa bàn thành phố tập trung xây dựng một số sản phẩm du lịch chủ lực. Quận Tây Hồ đang khai thác hiệu quả không gian biểu diễn nghệ thuật, ẩm thực đường phố quận Tây Hồ (trên phố đi bộ Trịnh Công Sơn), điểm du lịch thưởng thức Trà sen Quảng An; tiếp tục xây dựng điểm du lịch “Cụm di tích đình, chùa Võng Thị và mô hình làng nghề sản xuất giấy dó”. Ngoài ra, huyện Thường Tín tổ chức hoạt động du lịch ở làng nghề sơn mài Hạ Thái, làng nghề sinh vật cảnh Hồng Vân; huyện Gia Lâm có làng nghề gốm Bát Tràng; quận Hà Ðông có làng nghề lụa Vạn Phúc. Một số làng nghề được đầu tư đồng bộ (hạ tầng giao thông, hạ tầng du lịch, hệ thống biển chỉ dẫn, xây dựng khu trung tâm giới thiệu làng nghề, xây dựng các hoạt động trải nghiệm cho khách tham quan, bồi dưỡng kiến thức làm du lịch cho người dân địa phương), trở thành điểm du lịch đạt tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, thu hút lượng lớn khách du lịch. Xác định sản phẩm văn hóa là sản phẩm bền vững nhất, Hà Nội chủ trương tái đầu tư cho sản phẩm văn hóa, chỉ đạo các công ty du lịch điều hành các tua, tuyến đến các điểm di tích, đầu tư mẫu mã quà tặng mang bản sắc Thủ đô một cách bài bản.

Bên cạnh đó, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật cũng tạo điểm nhấn cho các điểm du lịch văn hóa trên địa bàn Thủ đô. Trung bình mỗi năm, Hà Nội có hơn 300 chương trình nghệ thuật do các cơ quan, đơn vị tổ chức được cấp phép; hơn 2.500 buổi biểu diễn nghệ thuật do các nhà hát thuộc thành phố tổ chức, hàng nghìn buổi chiếu phim… Thành phố cũng tập trung khai thác du lịch văn hóa kết hợp với tổ chức các sự kiện mang tầm quốc tế, phát triển du lịch hội nghị; thông qua đó quảng bá trên khắp thế giới hình ảnh về Thủ đô Hà Nội thân thiện, hòa bình, giàu truyền thống văn hóa. Nhiều sự kiện văn hóa, thể thao được tổ chức thường niên tại Hà Nội, như Lễ hội hoa anh đào Nhật Bản, Chương trình hòa nhạc Vietnam Airlines Classic - Hanoi Concert, Ngày chạy Marathon quốc tế di sản Hà Nội, Lễ hội bơi chải truyền thống Hà Nội mở rộng…

Tháng 11-2019, Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo. Hà Nội chủ trương sẽ sớm cụ thể hóa các cam kết của thành phố tại hồ sơ ứng cử tham gia mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO bằng chương trình hành động dài hạn, có chiến lược cụ thể để nâng cao nhận thức, gắn kết công chúng với “nhịp đập” văn hóa và sáng tạo của thành phố, phát triển thêm những không gian văn hóa sáng tạo, tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, hoàn thiện hơn 20 công viên mới, trong đó dành nhiều không gian để văn nghệ sĩ tự do sáng tạo... Hoạt động này đã góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát triển của du lịch Thủ đô.

Có thể thấy, ngành du lịch đã dần khẳng định vị trí, vai trò là một ngành kinh tế mũi nhọn, có tốc độ tăng trưởng ổn định, đóng góp hiệu quả vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Thủ đô. Tính đến cuối năm 2019, Hà Nội có khoảng 3.500 cơ sở lưu trú du lịch, với gần 61 nghìn buồng, phòng, trong đó, có 67 khách sạn từ ba đến năm sao, tổng số 10 nghìn buồng và bảy khu căn hộ du lịch cao cấp, với 1.350 phòng. Đến hết năm 2019, du lịch Thủ đô đã cơ bản hoàn thành 4/4 chỉ tiêu Nghị quyết số 06-NQ/TU về “Phát triển du lịch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2016 - 2020 và những năm tiếp theo” đã đề ra, trong đó chỉ tiêu đón khách du lịch quốc tế đến Hà Nội đã về đích trước 2 năm, tốc độ tăng bình quân khách du lịch đạt 10,1%/năm, trong đó, khách quốc tế là 21,2%/năm; tốc độ tăng trưởng tổng thu từ khách du lịch bình quân ước đạt 17,6%/năm; công suất sử dụng buồng phòng của các cơ sở lưu trú ước năm 2019 đạt 67,9%... Những năm qua, Hà Nội liên tiếp góp mặt trong nhiều cuộc bình chọn về điểm đến được yêu thích nhất trên thế giới. Hà Nội là 1/8 điểm đến cho mọi đối tượng du khách do Tạp chí Time (Mỹ) bình chọn năm 2018, xếp thứ 4/25 điểm đến tốt nhất châu Á năm 2019 do độc giả bình chọn trên trang TripAdvisor.

Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động du lịch văn hóa của Hà Nội vẫn còn một số hạn chế, như việc gắn kết du lịch với di sản văn hóa chưa có sự đột phá. Nhận thức của một số cán bộ các cấp, các ngành cũng như cộng đồng dân cư chưa thật sự đầy đủ về mối quan hệ giữa bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch. Nguồn lực đầu tư cho các nhà hát, các di tích danh thắng, di sản văn hóa… để nâng cao chất lượng các sản phẩm văn hóa phục vụ du lịch còn hạn hẹp. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa còn không ít khó khăn, thách thức; số lượng di tích xuống cấp hoặc bị xâm phạm còn nhiều... Ý thức bảo vệ di sản văn hóa của một bộ phận người dân chưa cao. Sản phẩm du lịch văn hóa chưa được khai thác thực sự hiệu quả. Chất lượng một số điểm đến du lịch còn có hạn chế về vệ sinh môi trường, tổ chức dịch vụ, hướng dẫn viên,… Còn nhiều bất cập trong công tác bảo tồn các công trình kiến trúc cổ do cơ chế phân cấp quản lý chưa rõ ràng. Hoạt động quảng bá và giới thiệu các giá trị văn hóa của Thủ đô chưa được tổ chức rộng rãi. Hiệu quả khai thác kinh doanh và quảng bá du lịch, các điểm đến chưa cao. Việc khai thác tài nguyên du lịch nhân văn chưa xứng với tiềm năng.

Một số giải pháp thời gian tới

Thứ nhất, đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức về gắn kết di sản văn hóa với phát triển du lịch ở các cấp, các ngành và các tầng lớp nhân dân Thủ đô. Tăng cường đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn và nhận thức về du lịch của đội ngũ cán bộ quản lý và người lao động trong ngành du lịch. Bồi dưỡng những kiến thức, kỹ năng về du lịch văn hóa (kỹ năng đón tiếp, hướng dẫn tại chỗ và phục vụ ăn, nghỉ, vận chuyển, kỹ năng trình diễn và giới thiệu tài nguyên, sản phẩm du lịch bản địa, các hoạt động biểu diễn văn hóa - nghệ thuật, kỹ năng bán hàng, kỹ năng giao tiếp và văn hóa ứng xử…) cho cộng đồng dân cư trên địa bàn Thủ đô. Triển khai các dự án hỗ trợ phát triển cộng đồng; bảo đảm hài hòa lợi ích mang lại từ phát triển du lịch văn hóa cho cả người dân tham gia ở địa phương.

Thứ hai, phát triển, đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch dựa trên lợi thế của từng địa phương. Xây dựng hoàn thiện các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch tâm linh gắn vói các loại hình du lịch MICE (du lịch hội nghị, hội thảo, triển lãm, sự kiện), du lịch làng nghề, sinh thái, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí, thể thao, mua sắm, ẩm thực, chữa bệnh... theo hướng du lịch xanh, bền vững, có trách nhiệm với môi trường và xã hội. Tập trung tạo dựng sản phẩm hoàn chỉnh và khai thác hiệu quả hơn ở khu vực Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Bảo tàng Hồ Chí Minh, khu di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, Khu Di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám,...

Thứ ba, đẩy mạnh công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị văn hóa của các di tích lịch sử, các công trình văn hóa; bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch tại làng gốm sứ Bát Tràng và làng dệt lụa Vạn Phúc… tạo thành điểm đến du lịch hấp dẫn phục vụ khách du lịch. Đổi mới cải tiến các sản phẩm lưu niệm gắn với các di sản văn hóa, các làng nghề truyền thống của Hà Nội. Nâng cấp các điểm đến thuộc di tích, danh thắng phục vụ khách du lịch. Triển khai chi tiết quy hoạch bảo tồn không gian di tích (không gian văn hóa, trong môi trường xã hội và cảnh quan tạo nên giá trị tổng hòa và đặc trưng của di tích). Tăng cường đầu tư nguồn vốn (nguồn vốn của Nhà nước, nguồn vốn xã hội hóa) và nguồn nhân lực cho công tác bảo tồn các di tích lịch sử - văn hóa để bảo đảm giữ gìn bản sắc kiến trúc cổ trong quá trình trùng tu, tôn tạo.

Thứ tư, rà soát, đánh giá việc thực hiện Quy hoạch phát triển du lịch thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về du lịch, bảo tồn di sản văn hóa, tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các ban, ngành liên quan trong công tác quản lý du lịch văn hóa; kiên quyết giải quyết, xử lý các trường hợp vi phạm quy định của pháp luật. Nâng cấp hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ cho hoạt động du lịch. Có chiến lược, kế hoạch dài hạn để tuyên truyền, quảng bá du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa với quy mô lớn hơn, chất lượng, hiệu quả cao hơn.

Thứ năm, tổ chức tốt các lễ hội trên địa bàn Hà Nội gắn với các hoạt động liên kết, quảng bá, thu hút khách du lịch, nhất là các lễ hội quy mô lớn, đón nhiều du khách hằng năm, như hội gò Đống Đa, hội Cổ Loa, hội Gióng, hội đền Sóc, hội đền Hai Bà Trưng, hội chùa Hương... Chú trọng khai thác lợi thế văn hóa ẩm thực của Thủ đô Hà Nội, phát triển các trung tâm ẩm thực; tổ chức lễ hội văn hóa ẩm thực Hà Nội định kỳ 2 lần/năm, góp phần thúc đẩy phát triển điểm đến du lịch của Hà Nội. Tiếp tục triển khai hiệu quả việc thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn Hà Nội và Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức người lao động trong các cơ quan thuộc thành phố Hà Nội, góp phần điều chỉnh lời nói, thái độ, hành vi ứng xử, gìn giữ nét văn hóa Hà Nội, phát huy truyền thống tốt đẹp của Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến, phát huy hình ảnh Hà Nội là điểm đến du lịch an toàn, thân thiện, chất lượng, hấp dẫn.

Thứ sáu, tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp du lịch và cộng đồng dân cư làm du lịch. Khuyến khích doanh nghiệp du lịch đầu tư trực tiếp vào các điểm đến văn hóa hoặc khu vực lân cận để phát triển du lịch văn hóa cũng như các loại hình du lịch khác. Xây dựng quy chế cụ thể khai thác du lịch gắn với bảo vệ tài nguyên và môi trường. Gắn kết phát triển du lịch với nhiệm vụ bảo đảm trật tự an toàn xã hội, quốc phòng an ninh.

Thứ bảy, đẩy mạnh quảng bá, xúc tiến du lịch Hà Nội. Đa dạng hóa các hình thức quảng bá du lịch thông qua các phương tiện truyền thông, tổ chức các sự kiện mang tính văn hóa. Tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại trong hoạt động quản lý, kinh doanh du lịch, đào tạo nhân lực du lịch, nghiên cứu thị trường, xúc tiến, quảng bá du lịch, cũng như trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích, như lập ngân hàng dữ liệu di sản văn hóa, số hóa hoạt động quản lý di sản văn hóa phục vụ  phát triển du lịch bền vững.

Thứ tám, tăng cường hợp tác quốc tế để học tập kinh nghiệm, phương pháp và kiến thức chuyên sâu trong hoạt động bảo tồn các di sản văn hóa với phát triển du lịch bền vững. Chủ động chuẩn bị tổ chức các sự kiện văn hóa - thể thao quốc tế lớn tại Hà Nội để thu hút khách du lịch quốc tế, qua đó thúc đẩy quảng bá du lịch văn hóa Thủ đô đến với các nước trên thế giới./.