Giai đoạn mới trong xu hướng cạnh tranh và hợp tác giữa Trung Quốc và Mỹ

TCCSĐT - Từ ngày 18 đến 21-1-2011, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào kết thúc chuyến thăm chính thức Mỹ. Nội dung chuyến thăm này là một trong những chủ đề trung tâm của các báo lớn trên thế giới bởi hai bên không chỉ thảo luận những vấn đề then chốt trong mối bang giao Mỹ - Trung mà cả trên phạm vi toàn cầu, mở ra giai đoạn mới trong quan hệ giữa hai siêu cường có ảnh hưởng lớn tới sự định hình trật tự thế giới trong thế kỷ XXI.

Chuyến thăm củng cố niềm tin

Chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào diễn ra trong bối cảnh Mỹ đang suy giảm vị thế sau cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế bùng phát từ năm 2008, còn Trung Quốc không những trở thành động lực cho nền kinh tế thế giới vượt qua khủng hoảng mà còn vượt qua Nhật Bản và vươn lên vị trị số 2 thế giới, chỉ đứng sau Mỹ. Từ đó, những mâu thuẫn vốn có giữa hai quốc gia vừa là đối tượng, vừa là đối tác của nhau này trở nên căng thẳng trong năm 2010, với những sự kiện liên tiếp gây bất hoà.

Đó là, đầu năm 2010, Quốc hội Mỹ quyết định chuyển giao cho Đài Loan khối lượng vũ khí hiện đại trị giá trên 6 tỉ USD và đã bị Trung Quốc kiến quyết phản đổi. Trong năm 2010, tại các diễn đàn khác nhau, các quan chức cao cấp của Oa-sinh-tơn tuyên bố rằng, Mỹ có lợi ích chiến lược ở Đông Bắc Á, Đông Nam Á và trên Biển Đông, nơi Trung Quốc đang mâu thuẫn và tranh chấp với một số nước trong khu vực này. Cũng trong năm 2010, một số vụ việc tranh chấp căng thẳng diễn ra giữa Trung Quốc với Hàn Quốc và Nhật Bản là hai đồng minh chiến lược của Mỹ ở Đông Bắc Á.

Trong năm 2010, các cuộc tranh chấp tiền tệ và thương mại khá căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc diễn biến theo chiều hướng trầm trọng hơn và đến nay vẫn chưa lắng dịu. Năm 2010, Trung Quốc quyết định thanh toán ngoại thương với Nga và EU bằng đồng nhân dân tệ (NDT) mà không sử dụng đồng USD. Đây là cú giáng mạnh vào vị thế đồng USD của Mỹ. Đặc biệt, trong năm 2010 bùng phát tình hình căng thẳng đến mức chưa từng thấy giữa hai miền Triều Tiên, trong đó phía Mỹ yêu cầu Trung Quốc cần lên tiếng để hóa giải.

“Nhật báo Phố Uôn” (The Wall Street Journal) của Mỹ ngày 18-1-2011 dẫn đánh giá của nhiều nhà phân tích chính trị hàng đầu của Mỹ cho rằng, Mỹ và Trung Quốc đã thực sự bước vào kỷ nguyên đối đầu mới. Do đó, có thể thấy, chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào có ý nghĩa đặc biệt là nhằm làm dịu bớt căng thẳng trong quan hệ giữa hai nước và củng cố niềm tin giữa hai siêu cường vừa là đối tượng, vừa là đối tác của nhau, trong điều kiện hai bên đang rất cần đến nhau trong một thế giới đang biến đổi cực kỳ năng động và nhanh chóng. Tuyên bố chung sau cuộc hội đàm giữa Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cầm Đào và Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma nhấn mạnh, hai bên sẽ tăng cường hơn nữa mối quan hệ Mỹ - Trung; mở rộng, thúc đẩy việc hợp tác trao đổi, đặc biệt là trao đổi cấp cao, trong nhiều lĩnh vực, từ xã hội, quốc phòng, an ninh đến kinh tế; hợp tác chặt chẽ nhằm đối phó với các thách thức trong khu vực, quốc tế trong đó có năng lượng, môi trường, tình trạng biến đổi khí hậu; xây dựng mối quan hệ đối tác kinh tế có lợi và toàn diện.

Trung Quốc và Mỹ đang rất cần đến nhau

Trong bối cảnh hiện nay, quan hệ Trung - Mỹ vừa đứng trước những cơ hội mới để phát triển, vừa phải đương đầu với không ít thách thức mà hai nước cần hóa giải để tạo ra sự ổn định chiến lược trong quan hệ giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới, mà theo Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma, là sẽ “định hình thế giới trong thế kỷ XXI”.

Về phía Trung Quốc, họ rất cần Mỹ vẫn tiếp tục là thị trường tiêu thụ hàng hóa của Trung Quốc, đồng thời là nguồn cung cấp công nghệ cao cho quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa của Trung Quốc. Trung Quốc rất cần một nền kinh tế Mỹ phát triển ổn định, ít nhất là trong 20 đến 30 năm tới, vì nó đáp ứng lợi ích phát triển của Trung Quốc. Bằng chứng cụ thể là trong chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào, hai bên đã ký kết nhiều hợp đồng trị giá 45 tỉ USD, vừa tạo điều kiện cho Trung Quốc tiếp thu công nghệ cao, vừa tạo cho Mỹ hàng chục nghìn việc làm mới.

Về phía Mỹ, họ cần Trung Quốc để tháo “ngòi nổ” từ tình hình căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên, trong chương trình hạt nhân của I-ran và nhiều vấn đề khác. Theo Mỹ, Trung Quốc là bên đóng vai trò then chốt và có ảnh hưởng quyết định tới sự ổn định quan hệ giữa hai miền Triều Tiên. Mỹ cũng rất cần sự ủng hộ của Trung Quốc trong nhiều vấn đề tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, bởi sự ủng hộ đó sẽ tạo cho Mỹ hình ảnh có thiện cảm hơn đối với thế giới trong bối cảnh tinh thần chống Mỹ ngày càng dâng cao trên thế giới. Đặc biệt, Mỹ đang rất cấn Trung Quốc điều chỉnh tỉ giá đồng NDT so với đồng USD nhằm giảm bớt thâm hụt thương mại song phương. Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma đã phải đề nghị Trung Quốc hướng vào thị trường nội địa hơn là xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Có thể nói, Mỹ là đất nước đang trên bờ vực phá sản với món nợ quốc gia đã lên đến gần 15.000 tỉ USD đầu năm 2011. Trong khi đó, Trung Quốc lại là nền kinh tế đang lên với dự trữ vàng - ngoại tệ lên tới 2.850 tỉ USD, tương đương xấp xỉ 1/3 toàn bộ tài sản của Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF) và nhiều hơn tổng dự trữ của tất cả các nước thuộc khu vực đồng ơ-rô, Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc và A-rập Xê-út, trong đó có trên 1.000 tỉ USD là trái phiếu Chính phủ Mỹ. Nói cách khác, Mỹ mắc nợ Trung Quốc và món nợ này sẽ ngày càng phình to ra. Và như vậy, đồng USD của Mỹ đang bị phụ thuộc vào đồng NDT của Trung Quốc.

Vì thế, theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, trong khi nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc vào Mỹ khoảng 40%, thì kinh tế Mỹ phụ thuộc vào Trung Quốc khoảng 60%. Do đó, Trung Quốc hiện là quốc gia có vai trò bảo đảm cho sự ổn định nền tài chính của Mỹ. Nói cách khác, số phận của nền kinh tế Mỹ phụ thuộc vào Trung Quốc. Vì thế, ngày 19-1-2011, Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma đã khẳng định, chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào sẽ đặt nền móng cho các mối quan hệ song phương trong tương lai. Phát biểu trong cuộc họp báo chung sau khi kết thúc hội đàm tại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma nêu rõ: "Với chuyến thăm này, chúng ta có thể đặt nền móng cho 30 năm tới. Trong một thế giới liên kết và một nền kinh tế toàn cầu, các quốc gia, gồm cả Mỹ và Trung Quốc, sẽ thịnh vượng hơn và an toàn hơn khi hợp tác với nhau”.

Hợp tác trong điều kiện vẫn còn nhiều mâu thuẫn

Quan hệ Mỹ - Trung là quan hệ vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, trong đó mâu giữa hai nước sẽ ngày càng gia tăng. Hiện nay, có thể phân loại mâu thuẫn giữa Mỹ và Trung Quốc thành 5 nhóm:

(1) Tiền tệ (NDT đang cạnh tranh với USD để đứng vào vị thế đồng tiền chung của thế giới);

(2) Thương mại (cán cân thương mại nghiêng hẳn về phía Trung Quốc);

(3) Nhân quyền (Mỹ vẫn cáo buộc Trung Quốc “vi phạm nhân quyền”);

(4) Các vấn đề khu vực (vấn đề phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, quan hệ với Nhật Bản, quan hệ với Đài Loan, “hồ sơ hạt nhân” của I-ran...);

(5) Những vấn đề toàn cầu (chống khủng bố, chống biến đổi khí hậu, cạnh tranh tài nguyên ở Trung Đông, Trung Á, châu Phi...).

Trong đó, mâu thuẫn tiền tệ là gay gắt nhất. Do sức mạnh kinh tế ngày càng lớn, nên Trung Quốc sẽ cạnh tranh với Mỹ trong lĩnh vực địa - chính trị.

Vừa qua, Mỹ có đề nghị Trung Quốc thành lập nhóm G2 (gồm hai nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ và Trung Quốc), nhưng Bắc Kinh đã từ chối “sáng kiến” của Mỹ bởi Trung Quốc hiện đang cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ không chỉ ở khu vực mà còn trên thế giới. Vì thế trong tương lai, mâu thuẫn giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ ngày càng gia tăng.

Về triển vọng đồng NDT cạnh tranh với đồng USD

“Nhật báo Phố Uôn” của Mỹ đưa tin, trước khi thực hiện chuyến thăm Mỹ lần này, trong bài trả lời phỏng vấn các báo lớn ở Mỹ, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã bày tỏ quan điểm cho rằng, các thể chế tài chính quốc tế hiện hành đã không phản ánh đầy đủ vị thế của các nước đang phát triển trong nền tài chính và kinh tế thế giới.

Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào nhận định, hệ thống tiền tệ quốc tế hiện nay là sản phẩm của quá khứ và Trung Quốc đang thực hiện ý định biến đồng NDT thành đồng tiền dự trữ ngoại tệ của thế giới và đây sẽ là một quá trình lâu dài. Cũng theo người đứng đầu Nhà nước Trung Quốc, việc phổ biến đồng NDT là nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường thế giới và điều này đã được thể hiện ở khối lượng ngày càng lớn đồng NDT trong các hoạt động thanh toán quốc tế.

Từ giữa năm 2010, Phó chủ tịch Ngân hàng nhân dân Trung Quốc tuyên bố, Trung Quốc đã bắt đầu thực hiện chủ trương đưa NDT thành đồng tiền có giá trị trao đổi quốc tế trong bối cảnh họ đã vượt Nhật Bản và trở thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới, chỉ đứng sau Mỹ. Hoạt động thanh toán trong thương mại quốc tế bằng đồng NDT bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc được bắt đầu từ tháng 7-2010. Đến tháng 12-2010, giá trị thanh toán bằng đồng NDT đã lên tới 400 triệu USD, chỉ mới chiếm 0,01% tổng khối lượng 4.000 tỉ USD giao dịch hằng ngày trên thế giới. Tuy nhiên, thế giới ngày càng quan tâm đến đồng NDT. Thí dụ điển hình nhất là số lượng các nhà xuất khẩu của Trung Quốc được phép sử dụng đồng NDT trong các hoạt động quốc tế tăng từ con số 365 hồi tháng 7-2010 lên tới 67.400 vào cuối năm. Tổng số vốn của các công ty Trung Quốc trong tài khoản ở Hồng Kông vào cuối năm 2010 đã đạt tới con số 300 tỉ đồng NDT, tương đương 45 tỉ USD. Theo tính toán của các nhà phân tích, hiện nay đã có khoảng 1% tổng hợp đồng nhập khẩu trên thế giới trị giá 23 tỉ USD được ký kết bằng đồng NDT. Dự báo, trong 2 đến 3 năm tới, con số này lên tới 30%.

Một trong những cản trở chủ yếu trên con đường đồng NDT trở thành đồng tiền chuyển đổi trên quy mô toàn cầu là tỉ giá chính thức của đống tiền này đối với đồng USD. Vì thế, Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma khẳng định, mặc dù Bắc Kinh đã thực thi các biện pháp nhằm nâng giá đồng nội tệ của mình, song đến nay đồng NDT vẫn đang bị định giá thấp và Trung Quốc cần tiếp tục điều chỉnh. Người đứng đầu Nhà Trắng hy vọng, đồng NDT sẽ được Bắc Kinh định giá đúng nhằm bảo đảm không quốc gia nào sở hữu một lợi thế kinh tế "không xứng đáng".

Một lý do nữa khiến đồng NDT chưa thể cạnh tranh được với đồng USD là dù GDP của Trung Quốc có vượt Mỹ thì khoảng cách giữa sức mạnh kinh tế của hai nước vẫn còn lâu mới được khoả lấp, một mặt do dân số Trung Quốc lớn hơn dân số Mỹ 4 lần, mặt khác do cơ cấu GDP của Trung Quốc có chất lượng thấp hơn của Mỹ. Trong khi sản phẩm công nghệ cao và các dịch vụ có hàm lượng khoa học cao chiếm ưu thế trong cơ cấu nền kinh tế Mỹ, thì sức mạnh chủ yếu của kinh tế Trung Quốc là sản xuất hàng loạt. Vì thế, để đạt được ưu thế chất lượng, Trung Quốc còn phải cần một thời gian phấn đấu khá dài nữa bởi Mỹ vẫn không đứng tại chỗ và có thể luôn vượt trước Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao. Chính vì thế, việc biến đồng NDT thành đồng tiền trao đổi và dự trữ quốc tế còn gặp nhiều khó khăn lớn.

Ngoài ra, cuộc khủng hoảng cũng gây ra nhiều phiền toái cho Trung Quốc. Hiện nay, nhu cầu đối với hàng hóa Trung Quốc trên thị trường thế giới bị sụt giảm và tình hình này sẽ khó được phục hồi trong một thời gian dài. Nếu Trung Quốc muốn duy trì nhịp độ tăng trưởng GDP cao, họ phải đẩy mạnh công suất sản xuất, nhưng nếu chỉ phục vụ nhu cầu nội địa thì sẽ rất khó khăn. Trong khi đó, nền tảng của đồng USD là toàn bộ tiềm lực kinh tế của Mỹ và tất cả các nước trên thế giới đều đang sử dụng đồng tiến của Mỹ làm phương tiện trao đổi và thanh toán quốc tế. Hiện nay chưa có một đồng tiền nào có được giá trị tương đương. Không phải bỗng nhiên mà hội nghị G20 trong năm 2010 vẫn quyết định sử dụng đồng USD như là đồng tiền dự trữ quốc tế chủ yếu và không ai bàn đến khả năng thay thế đồng USD bằng một đồng tiền nào khác. Tất cả đều có những nguyên nhân sâu sa của nó./.