Tuyên bố chung xác định "Việt Nam nhất trí hợp tác chặt chẽ với Hàn Quốc để tổ chức thành công Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hàn Quốc vào năm 2014 tại Hàn Quốc, kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ đối thoại ASEAN - Hàn Quốc". Đó là sự ghi nhận vai trò của Hàn Quốc trong cấu trúc an ninh khu vực.

Từ định hướng chiến lược…

Hàn Quốc hiện là nền kinh tế lớn thứ tư ở châu Á (sau Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ) và thứ 13 của thế giới. Chính sách phát triển Hiệp định thương mại tự do (FTA) được Hàn Quốc coi là động lực then chốt cho chiến lược giảm bớt những tác động xấu của sự phụ thuộc về kinh tế, đồng thời giúp Hàn Quốc phát triển sự “tự chủ về kinh tế”.

Hàn Quốc là quốc gia đang hướng tới một trật tự khu vực, đồng thời xây dựng các trụ cột an ninh dựa trên phát triển quan hệ đồng minh với Mỹ. Ngoài ra, Hàn Quốc còn là một trong những quốc gia tiên phong, tích cực trong tiến trình phát triển của G20.

Hàn Quốc thuộc thế lực tầm trung với vai trò và ảnh hưởng vừa phải đối với sự phát triển của cộng đồng quốc tế. Với vị thế đó, Hàn Quốc có thể hành động với vai trò trung gian, xúc tác cho những sáng kiến mới, tạo thuận lợi cho những liên kết giúp duy trì những sáng kiến và quá trình điều hành hoạt động của các thể chế đa phương vốn có.

Hàn Quốc là quốc gia hiểu rõ tầm quan trọng của xu thế xích lại gần nhau của các nước nhỏ để tránh trở thành “nạn nhân” trong các trò chơi cạnh tranh ảnh hưởng của các cường quốc. Với vị thế tầm trung của mình trong khu vực, Hàn Quốc đang theo đuổi việc xây dựng trật tự an ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương dựa trên hai trụ cột chính là kinh tế và ngoại giao.

…đến trật tự kinh tế

Hàn Quốc đã thông qua chiến lược phát triển FTA với các quốc gia khác trong khu vực nhằm đạt được một số mục tiêu an ninh. FTA giúp Hàn Quốc ràng buộc chặt chẽ về kinh tế để giảm thiểu những nguy cơ xung đột an ninh, nhất là đối với các quốc gia khác về thể chế chính trị. Do đó, việc phát triển FTA với nhiều quốc gia khác nhau được coi là một động lực cho chiến lược giảm bớt những tác động xấu của sự phụ thuộc về kinh tế thái quá vào các nước lớn trong khu vực, đồng thời giúp Hàn Quốc phát triển “tự chủ về kinh tế”.

Hàn Quốc cũng muốn thông qua FTA với đồng minh, nhất là Mỹ để tăng cường mối liên kết về mặt an ninh, đồng thời giúp Hàn Quốc có được sự ưu tiên của Mỹ trong việc tiếp cận thị trường và công nghệ quân sự. Mỹ luôn xem sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế như một cách tăng cường đồng minh quân sự và FTA của Mỹ luôn gắn với các điều kiện an ninh và an ninh hóa dưới chiêu bài “chống khủng bố”.

Vì thế, Hàn Quốc thậm chí chấp nhận một số thiệt thòi trong FTA với Mỹ để đánh đổi những lợi ích an ninh vì luôn có những khoản “chi phí chìm” cao cho những nước có chiến lược an ninh quốc gia được xây dựng dựa trên quan hệ đồng minh với Mỹ. FTA giữa Mỹ - Hàn Quốc có ý nghĩa quan trọng hơn một hợp tác kinh tế thuần túy giữa hai đồng minh, nhất là trong việc giúp Mỹ và Hàn Quốc hợp tác kiềm chế tham vọng thái quá của các nước lớn trong khu vực.

Ngoài ra, thông qua chiến lược phát triển FTA, Hàn Quốc muốn kêu gọi các quốc gia yếu hơn trong khu vực thắt chặt các mối quan hệ, để hướng tới các lợi ích chung cả về kinh tế và an ninh.

Với các mục tiêu nêu trên, Hàn Quốc đã triển khai mạnh mẽ FTA tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong suốt thập kỷ qua. Theo ước tính, Hàn Quốc là quốc gia đàm phán năng động nhất của thế giới với hơn 40 hiệp định tại nhiều thời điểm khác nhau đã được hoàn tất.

Từ năm 2004 đến nay, Hàn Quốc đã thông qua FTA với Chi-lê, Xin-ga-po, EU và ASEAN, đang đàm phán với Ca-na-đa, Ấn Độ, Mê-xi-cô, Niu Di-lân. Đối với FTA Mỹ - Hàn Quốc, đàm phán diễn ra nhanh chóng và một hiệp định đã được ký kết năm 2007. Đầu năm 2008, Hàn Quốc tuyên bố bãi bỏ những hạn chế về việc nhập khẩu thịt bò Mỹ, vì đây là trở ngại cuối cùng cho việc thông qua FTA. Hiện nay, Hàn Quốc đang tiếp tục đàm phán về Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEF) và đang cân nhắc việc tham gia đàm phán về Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).

và coi trọng khu vực

Chính sách ngoại giao châu Á của Hàn Quốc có sự khác biệt là sự tập trung vào Đông Nam Á với vai trò trọng tâm của ASEAN và hướng tới trật tự an ninh khu vực. Hàn Quốc coi ASEAN là ưu tiên ngoại giao trong khu vực vì: (1) ASEAN là trung tâm của các diễn đàn quan trọng và có ảnh hưởng nhất trong khu vực, đặc biệt trên lĩnh vực an ninh (Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS)). Hàn Quốc và ASEAN có thuận lợi hơn trong phát triển các mối quan hệ khi so sánh với các nước lớn khác trong khu vực vì Hàn Quốc không đe dọa đến an ninh, chủ quyền của ASEAN; (2) Hàn Quốc và ASEAN đều từng là nạn nhân của các nước lớn trong khu vực, trong lịch sử, nên đều có quan điểm thận trọng khi các nước lớn xích lại gần hơn với các nước nhỏ.

Hàn Quốc có lợi thế khi tăng cường quan hệ với ASEAN vì: (1) Do ASEAN là trung tâm trong các diễn đàn lớn của khu vực, tranh thủ tăng cường quan hệ với ASEAN có lợi cho Hàn Quốc trong cạnh tranh ảnh hưởng tại khu vực Đông Nam Á với các nước lớn; (2) Hàn Quốc thông qua vai trò của ASEAN trong các diễn đàn an ninh khu vực nhằm tác động đến vấn đề Triều Tiên, nhất là khi cơ chế “Đàm phán 6 bên” vẫn chưa được khai thông và hướng tới việc đưa vấn đề Triều Tiên vào diễn đàn ARF.

Với các mục tiêu nêu trên, Hàn Quốc đã đẩy mạnh quan hệ với ASEAN. Ngay từ tháng 3-2009, Hàn Quốc đưa ra sáng kiến “Chính sách ngoại giao châu Á mới” nhằm cạnh tranh ảnh hưởng với các nước lớn trong khu vực. Thông qua sáng kiến này, Hàn Quốc muốn mở rộng sự hỗ trợ phát triển cho mục đích tăng cường hợp tác kinh tế với ASEAN, đồng thời tăng cường hợp tác về các vấn đề toàn cầu. Tuy Hàn Quốc vẫn đi sau Trung Quốc và Nhật Bản, song “Sáng kiến châu Á mới” được cho là đã giúp thúc đẩy tăng trưởng thực sự của viện trợ Hàn Quốc cho ASEAN, cung cấp 400 triệu USD mỗi năm cho ASEAN cho tới năm 2015.

Một trong những điểm nhấn trong mối quan hệ của Hàn Quốc với ASEAN là việc Hàn Quốc làm chủ nhà tổ chức “hội nghị đặc biệt” kỷ niệm 20 năm các mối quan hệ chính thức của Hàn Quốc với ASEAN với sự tham dự của các nhà lãnh đạo Hàn Quốc và 10 quốc gia ASEAN. Diễn ra vào năm 2009, với khẩu hiệu “hợp tác tin cậy, tình bạn tốt đẹp”, Hội nghị này là một sự kiện hiếm hoi mà ASEAN thực hiện bên ngoài Đông Nam Á (tính đến thời điểm đó), đã nâng tầm ảnh hưởng của Hàn Quốc ở Đông Nam Á lên ngang hàng với hai láng giềng lớn tại Đông Bắc Á như Trung Quốc và Nhật Bản.

Cũng vào năm 2009, trong khuôn khổ ASEAN+3, Hàn Quốc đã tham gia “Sáng kiến Chiang Mai - CMI”, trong đó các bên chuyển từ hình thức các hiệp định song phương sang các cam kết đa phương cho một quỹ đối phó khủng hoảng chung, trong đó Trung Quốc và Nhật Bản mỗi nước góp 32% của tổng số quỹ 120 tỷ USD, Hàn Quốc góp 16% và ASEAN góp 20%.

Như vậy, tổng số đóng góp của Hàn Quốc và ASEAN đã vượt qua Trung Quốc và Nhật Bản. Dù tới nay, khả năng vận hành của CMI trong suốt cuộc khủng hoảng vẫn chưa được kiểm chứng song CMI cũng đã cho thấy một nét mới trong sự phát triển của những cơ chế đối phó khủng hoảng trong khu vực, trong đó sự tham gia của Hàn Quốc đã thêm vào một nhân tố cho quá trình đưa ra các quyết định bằng việc hợp tác chiến lược với ASEAN, làm tăng tính pháp lý của cấu trúc ASEAN+3.

Hàn Quốc có vai trò trung gian quan trọng, chất xúc tác trong việc triển khai và duy trì thực hiện các sáng kiến mới trong khu vực để hướng tới trật tự an ninh khu vực. Hàn Quốc đang tác động vào việc xây dựng trật tự an ninh khu vực thông qua hai trụ cột chính là kinh tế và ngoại giao, trong đó, trụ cột kinh tế tập trung vào chiến lược phát triển các khu vực mậu dịch tự do. Đối với trụ cột ngoại giao, Hàn Quốc tập trung vào thúc đẩy quan hệ với các nước Đông Nam Á thông qua cơ chế với ASEAN làm trọng tâm. Tuy nhiên, cấu trúc nào cho an ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương và vai trò thực sự của Hàn Quốc hiện vẫn còn đang ở phía trước./.