Khởi động lại quan hệ Trung - Mỹ

TCCSĐT- Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào sẽ đi thăm Mỹ vào ngày 18-1 tới. Ông và Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma sẽ có những cuộc hội đàm “khởi động lại” và làm ấm lên các quan hệ Trung - Mỹ vốn đã thiếu niềm tin và đầy sóng gió trong năm vừa qua. Chính giới hai nước hy vọng sự kiện này sẽ trở thành cột mốc quan trọng nhất trong lịch sử quan hệ hai nước suốt mấy thập niên gần đây. Thậm chí, Oa-sinh-tơn còn cho rằng, “cuộc gặp thượng đỉnh Trung - Mỹ lần này không phải chỉ là để giải quyết những xích mích nhất thời, mà sẽ hướng tới tiến trình tăng cường quan hệ dài lâu”, hay, nói như Tổng thống Mỹ, “sẽ định hình quan hệ Mỹ - Trung thế kỷ 21”.

Quan hệ quân sự

Cả Trung Quốc và Mỹ đều thực sự mong muốn làm cho cuộc gặp thượng đỉnh Trung - Mỹ đầu năm 2011 trở thành bước khởi đầu để tạo ra bầu không khí thân thiện hơn sau một năm không suôn sẻ trong nhiều vấn đề như: Mỹ chuyển giao một khối lượng lớn vũ khí hiện đại trị giá 6,4 tỉ USD cho Đài Loan hồi tháng 1-2010; chính sách tỷ giá hối đoái giữa đồng nhân dân tệ (NDT) và đồng đô-la (USD); vấn đề nhân quyền; việc Trung Quốc siết chặt kiểm duyệt Internet; tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông; xung đột giữa hai miền Triều Tiên; tình trạng biến đổi khí hậu; xuất khẩu đất hiếm…

Đúng như một nhà nghiên cứu thuộc Viện “Brookings”, ông Ken-nét Li-béc-tan (Kenneth Lieberthal), đã nói: “Quan hệ Trung - Mỹ đã lao dốc kể từ khi Tổng thống B. Ô-ba-ma tới Bắc Kinh năm 2009. Cả hai bên đều cho rằng chuyến thăm Mỹ của ông Hồ Cẩm Đào sắp tới sẽ đưa ra những tham số thực sự để cả hai chính phủ “tính toán cài đặt lại” quan hệ giữa hai nước trong vài năm tới”.

Quan hệ quân sự luôn được coi là vấn đề nhạy cảm nhất trong các mối quan hệ, dù đa phương hay song phương. Kể từ khi Trung Quốc và Mỹ bình thường hóa quan hệ đến nay, giao lưu quân sự giữa hai nước luôn nằm trong tình trạng thất thường, lúc tốt, lúc xấu, và tình trạng này càng trở nên rõ nét trong thời gian gần đây. Làm thế nào để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này, giúp cho quan hệ Trung - Mỹ có sự tin tưởng về chính trị và phát triển thuận lợi luôn là vấn đề cấp bách của cả hai bên. Bởi thế, việc tăng cường tin tưởng lẫn nhau là vấn đề then chốt trong quan hệ Trung - Mỹ. Mười ngày trước chuyến công du của ông Hồ Cẩm Đào, Nhà trắng đã phái Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Rô-bớt Ghết (Robert Gates) tới Bắc Kinh để giải quyết những vấn đề gay cấn, làm yên lòng các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Bắc Kinh cũng đã nhiều lần tuyên bố rằng, phía Mỹ cần phải thay đổi quan niệm và nhận thức về một Trung Quốc ngày càng lớn mạnh sẽ không đe dọa nước Mỹ; Trung Quốc hoàn toàn có thể và cần thiết trở thành đối tác của Mỹ; mối quan hệ Trung - Mỹ không phải là “trò chơi bên được, bên mất”...

Hơn thế nữa, Bắc Kinh tỏ ra không tin tưởng đối tác bên kia Đại Dương. Các chuyên gia luôn cảnh báo, cần phải nhận thức một cách đầy đủ tính chất hai mặt của quan hệ Trung - Mỹ, ý đồ của Mỹ trong việc hạn chế, thậm chí kiềm chế năng lực quân sự của Trung Quốc. Ý đồ đó chắc chắn sẽ không có sự thay đổi trong thời gian trước mắt. Chính vì vậy, bình luận về chuyến thăm Trung Quốc 4 ngày (bắt đầu từ ngày 9-1) của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Rô-bớt Ghết, ông Thẩm Đinh Lập, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu các vấn đề quốc tế của Trường Đại học Phúc Đán (Thượng Hải), đã nói: “Chỉ cần Mỹ tiếp tục bán vũ khí cho Đài Loan, phạm vào việc phá hoại chủ quyền, thống nhất của Trung Quốc, quan hệ quân sự Trung - Mỹ sẽ không thể phát triển thuận lợi”.

Phải chăng chuyến thăm Trung Quốc của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Rô-bớt Ghết là dấu hiệu cho thấy mối quan hệ quân sự Mỹ - Trung đang được khôi phục? Bởi hiếm khi thấy các nhà lãnh đạo cao cấp nhất của Trung Quốc dành cho một bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ sự đón tiếp nhiệt tình, trọng thị và nội dung các cuộc tiếp kiến, hội đàm phong phú như thế. Các vị chủ nhà, gồm Chủ tịch nước, Chủ tịch Quân ủy Trung ương Hồ Cẩm Đào; Phó Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương Tập Cận Bình; Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương Từ Tài Hậu; Ngoại trưởng Dương Khiết Trì; Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lương Quang Liệt… đã lần lượt hội kiến và hội đàm với ông Rô-bớt Ghết. Ông Rô-bớt Ghết còn thăm Bộ Tư lệnh Tên lửa Trung Quốc. Trong hội đàm, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng hai nước đã trao đổi ý kiến sâu rộng về tình hình an ninh quốc tế và khu vực, quan hệ quân sự giữa hai nước và nhiều vấn đề khác mà hai bên cùng quan tâm.

Thế nhưng, các giới quân sự và học giả Trung Quốc lại chẳng mấy hy vọng vào chuyến thăm của ông Rô-bớt Ghết. Ông Trương Bác, một chuyên gia quân sự cao cấp của Trung Quốc, cho rằng không nên quá kỳ vọng chuyến thăm này sẽ giúp quan hệ quân sự Trung - Mỹ có những cải thiện lớn hoặc nâng cấp. Sự can thiệp quân sự của Mỹ đã thọc sâu vào các khu vực lợi ích chiến lược của Trung Quốc nên không thể không gây ảnh hưởng đối với Trung Quốc. Nếu Mỹ tăng cường thực lực quân sự để đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc, quan hệ Trung - Mỹ sẽ không thể duy trì được sự ổn định lâu dài. Giao lưu quân sự giữa hai nước, trên thực tế, vẫn ở mức khá thấp, vì thế chuyến thăm này mang ý nghĩa tượng trưng nhiều hơn.

Còn Phó Chủ tịch Quỹ Nghiên cứu các vấn đề quốc tế của Trung Quốc, ông Phan Chấn Cường, thì nhận định, giao lưu quân sự Trung - Mỹ còn rất nhiều trở ngại; để vượt qua được những trở ngại này, hai bên cần phải giải quyết rất nhiều vấn đề như: việc Mỹ tiếp tục yêu cầu Trung Quốc gia tăng “sự minh bạch về quân sự”; xây dựng cơ chế hữu hiệu nhằm tránh xung đột và kiểm soát nguy cơ trên biển… Bên cạnh đó, phía Trung Quốc cũng có những yêu cầu đối với Mỹ trong vấn đề “bán vũ khí cho Đài Loan”, “Luật Ủy quyền quốc phòng”, các hành vi “theo dõi không phận và hải phận Trung Quốc của tàu chiến, máy bay Mỹ”… Chuyến thăm Trung Quốc lần này của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ không thể tạo ra bước đột phá về chất trong việc giải quyết các vấn đề nói trên.

Đông đảo các giới bình luận quốc tế cũng cho rằng, tuy chương trình nghị sự trong chuyến thăm của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Rô-bớt Ghết khá phong phú, nhưng nó chỉ có tác dụng làm ấm lên quan hệ Trung - Mỹ đã từng bị băng giá trong năm 2010 liên quan tới quyết định của Lầu năm góc chuyển giao hàng loạt vũ khí, trang thiết bị quân sự hiện đại cho Đài Loan và Báo cáo năm 2010 của Bộ Quốc phòng Mỹ “thổi phồng, không đúng sự thật” về sức mạnh quân sự của Trung Quốc. Dư luận báo chí và các nhà phân tích chính trị - quân sự quốc tế đều cho rằng, chuyến thăm Trung Quốc của ông Rô-bớt Ghết không tạo ra được sự đột phá trong quan hệ quân sự giữa hai nước, mà chỉ có tác dụng nối lại các cuộc tiếp xúc quân sự bình thường giữa Oa-sinh-tơn và Bắc Kinh trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc đang rất cần đến nhau để làm dịu “tình hình căng thẳng nguy hiểm” tại khu vực Đông Bắc Á nói chung và trên bán đảo Triều Tiên nói riêng. Bởi theo Mỹ, Trung Quốc là “điểm tựa” đóng vai trò then chốt và rất có ảnh hưởng tới sự ổn định quan hệ giữa Bình Nhưỡng và Xơ-un.

Cần nhau nhưng vẫn thiếu niềm tin

Chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào diễn ra vào thời điểm căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn chưa được giải quyết, mặc dù hai bên đã nỗ lực tìm tiếng nói chung trong các vấn đề như hạt nhân của Triều Tiên và I-ran. Nhưng cả hai bên đều mong muốn chuyến công du diễn ra tốt đẹp, khi ông B. Ô-ba-ma nhận thấy tương lai của Mỹ ngày càng gắn kết với một quốc gia 1,3 tỉ dân, nền kinh tế đã trở thành lớn thứ hai thế giới và với một châu Á phát triển rất năng động. Trong khi đó, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào cũng muốn thực hiện tốt những năm lãnh đạo cuối cùng, trước khi trao quyền cho người kế nhiệm vào năm 2013.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, bà Khương Du, cho biết: “Trung Quốc coi chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào là một sự kiện lớn trong quan hệ Trung - Mỹ trong giai đoạn mới. Phía Trung Quốc hy vọng thông qua chuyến thăm, quan hệ hợp tác tích cực, toàn diện Trung - Mỹ sẽ phát triển hơn nữa”.

Cuối năm ngoái, khi tiếp hai quan chức Mỹ - ông La-ri Săm-mơ (Larry Summers), Cố vấn kinh tế chính của Tổng thống B. Ô-ba-ma và Tô-mát Đô-ni-lon (Thomas Donilon), Phó Cố vấn an ninh quốc gia, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã ca ngợi những tiến bộ mới trong quan hệ Trung - Mỹ. Ông khẳng định: “Trong các lĩnh vực thương mại, kinh tế, năng lượng, bảo vệ môi trường, văn hóa và trao đổi giữa hai dân tộc, sự hợp tác giữa hai nước đã được mở rộng và tăng cường liên tục”. Ông Hồ Cẩm Đào cho rằng, hai nước Trung - Mỹ cần phải nhìn nhận và thúc đẩy phát triển quan hệ hai nước từ tầm nhìn toàn cầu và tầm cao chiến lược, thúc đẩy đối thoại, giao lưu và hợp tác trên các lĩnh vực, không ngừng mở rộng lợi ích chung, xử lý ổn thỏa tình hình mới và vấn đề mới trong phát triển quan hệ hai nước. Ông bày tỏ sẵn sàng cùng Mỹ thúc đẩy những mối quan hệ lành mạnh và ổn định giữa hai nước.

Nhà Trắng cũng tuyên bố: "Chuyến thăm của ông Hồ Cẩm Đào sẽ phản ánh đầy đủ tầm quan trọng về việc mở rộng hợp tác song phương, hợp tác trong các vấn đề khu vực và toàn cầu giữa hai nước, đồng thời cũng thể hiện tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước".

Trong thời gian hơn một năm qua, kể từ khi Tổng thống Mỹ B. Ô-ba-ma thăm Trung Quốc năm 2009, ông Hồ Cẩm Đào và B. Ô-ba-ma đã gặp nhau 6 lần, cả song phương và đa phương. Tại các cuộc gặp đa phương, đương nhiên là họ phải tập trung vào những vấn đề quốc tế và khu vực, tùy theo chương trình nghị sự của cuộc gặp. Thế nhưng, mỗi khi có dịp gặp tay đôi, nguyên thủ hai nước đều quan tâm nhiều hơn tới các quan hệ Trung - Mỹ.

Trong lĩnh vực giao thương Mỹ - Trung, phía Mỹ tỏ ra rất bức xúc trước tình trạng thâm hụt cán cân thương mại hằng năm ngày càng gia tăng; năm 2010 thâm hụt tới 270 tỉ USD. Để xoa dịu sự bực bội này, tháng trước Trung Quốc đề xuất sẽ mua thịt bò và quyền sở hữu trí tuệ của Mỹ. Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế Trường Đại học Thanh Hoa (ở Bắc Kinh) cảnh báo: sẽ là sai lầm nếu Oa-sinh-tơn kỳ vọng được Trung Quốc tặng cho “một lẵng quà lớn” trong các vấn đề tỷ giá hối đoái.

Hiện nay Trung Quốc là nước chủ nợ lớn nhất của Mỹ; tính đến cuối năm 2010 Mỹ đã nợ Trung Quốc hơn 900 tỉ USD. Là nước đầu tư lớn vào các tập đoàn tài chính hàng đầu của Mỹ, các quỹ liên quan đến Chính phủ Trung Quốc đã trở thành một phần quan trọng trong hoạt động tài chính ở Phố U-ôn (Wall) và điều đó mang lại cho Trung Quốc ảnh hưởng to lớn tại Oa-sinh-tơn. Việc cung cấp tài chính của Trung Quốc cho Mỹ thông qua việc mua trái phiếu chính phủ đã tạo thuận lợi cho chính sách phục hồi kinh tế và giải quyết các vấn đề mà Mỹ đang phải đối mặt. Tuy nhiên, chính việc cung cấp tài chính này cũng làm ảnh hưởng đến sản xuất hàng hóa và dịch vụ nội địa và về lâu dài, sẽ làm suy yếu vai trò toàn cầu của Mỹ. Khả năng của Chính phủ Mỹ đưa ra các quyết định liên quan đến thương mại và tài chính quốc tế đã bị hạn chế bởi sự phụ thuộc về tài chính vào Trung Quốc. Gần đây, Trung Quốc đã gia tăng sức ép đối với tương lai các khoản nợ của Mỹ mà Trung Quốc đang nắm giữ. Ngược lại, cũng phải thấy hiện Trung Quốc lệ thuộc nhiều vào thị trường xuất khẩu của Mỹ và số trái phiếu chính phủ Mỹ chiếm tỷ lệ khá lớn so với tổng dự trữ ngoại hối của Trung Quốc. Trung Quốc hiện là nhà xuất khẩu hàng đầu thế giới, trong khi Mỹ là thị trường xuất khẩu đứng thứ hai của họ. Nền kinh tế của Trung Quốc tiếp tục phụ thuộc nhiều vào thị trường Mỹ. Chính vì sự phụ thuộc lẫn nhau đó, cả Oa-sinh-tơn và Bắc Kinh đều thấy rất cần nhau. Dù còn vấn đề này hay vấn đề khác, nhưng hai nước vẫn phải nương tựa vào nhau, không thể trở thành đối đầu nhau.

Đầu năm 2009, khi B. Ô-ba-ma bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống của mình, nhóm G-20, trong đó bao gồm cả các nền kinh tế đang phát triển nhanh như Trung Quốc, Ấn Độ, đã thay cho G-8 trở thành nhóm chèo lái nền kinh tế thế giới. Đến nay, đã 20 năm sau khi kết thúc “Chiến tranh lạnh” và gần 10 năm sau vụ khủng bố rung động cả thế giới 11-9 (2001), chắc chắn Mỹ sẽ “có những điều chỉnh để thích nghi với thế giới G-20”. Chuyến công du của Chủ tịch Trung Quốc tới Mỹ càng trở nên quan trọng trong việc định hình những quy định căn bản cho thế giới đó. Ông Đu-glát Pôn (Douglas Paal), một chuyên gia cao cấp của Viện Hòa bình “Carnegie Endowment” đã nhận định, chỉ riêng sự kiện diễn ra cuộc gặp thượng đỉnh Trung - Mỹ đã đem lại những tiến triển trong một số lĩnh vực. Chẳng hạn, đồng NDT đã tăng giá 3,6%; quan hệ quân sự Mỹ - Trung bị đóng băng lâu nay giờ đang được khởi động lại; Bắc Triều Tiên cũng đã tạm dừng chiến dịch phát ngôn và hành động “mang tính chất gây gổ”. Bắc Kinh dự kiến đồng NDT sẽ có thể tăng thêm 5,6% so với đồng USD do Ngân hàng Trung ương dùng tỷ giá hối đoái để làm dịu sức ép lạm phát…

Trong thập niên đầu tiên của thế kỷ 21, thực lực của Trung Quốc đã tăng mạnh và quốc gia này đã bước vào giai đoạn “trỗi dậy thời kỳ đầu”. Mười năm tới sẽ là khoảng thời gian Trung Quốc tiếp tục nỗ lực để củng cố xu thế trỗi dậy, nhằm tránh bị cản trở. Vì thế, Trung Quốc sẽ rất thận trọng, phát hiện trước vấn đề và kiên quyết giải quyết một cách thiết thực. Trên phương diện quốc tế, trong thời kỳ đầu Trung Quốc trỗi dậy, ngoài sự kinh ngạc, các nước vẫn chưa có phản ứng gì. Tuy nhiên, từ nay về sau, tình hình có thể sẽ khác hoàn toàn, đặc biệt là Mỹ đã chuẩn bị đối phó. Năm 2010 là thời điểm bước ngoặt. Cùng với sách lược trở lại châu Á, Mỹ đã dốc toàn lực tiến hành chuẩn bị về mặt quân sự để có thể sử dụng vũ lực bất cứ lúc nào nhằm ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc. Đương nhiên, chiến tranh không phải là điều tất yếu. Trung Quốc có thể phải chuẩn bị để đối phó với chiến tranh, nhưng đó là những cuộc chiến tranh trên các lĩnh vực như chính trị, xã hội và kinh tế…/.