EU không đạt đồng thuận về kế hoạch sửa đổi Hiệp ước Lisbon

Điểm lại lịch sử quốc tế hiện đại, thế giới đã từng chứng kiến 4 liên minh tiền tệ, với những quy mô và mức độ gắn kết khác nhau, bị tan rã sau những biến động lớn về kinh tế, chính trị, xã hội. Đó là đế quốc Áo - Hung tan rã năm 1919; liên minh tiền tệ tại Mỹ năm 1932-1933 đổ sụp sau khi Cục Dự trữ bang Chicago từ chối cho bang New York vay tiền; sự sụp đổ của Nhà nước Liên bang Xô viết năm 1992-1993; đất nước Tiệp Khắc bị chia cắt thành hai nửa vào thập niên 90 của thế kỷ 20. Tuy nhiên, so với viễn cảnh Eurozone sụp đổ, những biến động nói trên thật chẳng “thấm tháp” gì. Thực tế, sự ra đi của những liên minh tiền tệ này đều chưa đến mức gây đảo lộn nghiêm trọng cho nền kinh tế thế giới. Song nếu Eurozone sụp đổ, nhất định nó sẽ tạo ra một sự khác biệt lớn và chỉ có thể dùng hai từ duy nhất để mô tả, đó là một  “thảm họa”.

Thế nhưng, các nước EU và trước hết là bản thân 17 quốc gia Eurozone đã làm gì để nền kinh tế toàn cầu tránh khỏi một thảm họa được báo trước? Hội nghị thượng đỉnh EU kết thúc hồi trung tuần tháng 12 vừa qua, với việc các nhà lãnh đạo khu vực chỉ dừng lại ở sự nhất trí thực thi những nguyên tắc nghiêm ngặt hơn về ngân sách đối với Eurozone, mà không đạt được bất cứ đồng thuận nào về đề xuất của Pháp và Đức, liên quan đến việc sửa đổi Hiệp ước Lisbon - văn bản pháp lý cao nhất để quản lý EU. Thay vào đó, các nhà lãnh đạo quyết định soạn thảo một “Công ước tài chính” dựa trên các hiệp ước liên chính phủ, chỉ áp dụng cho Eurozone và những nước tham gia công ước này. Tuy nhiên, chưa cần bàn tới những giải pháp, những điều khoản sửa đổi siết chặt hơn nữa kỷ luật ngân sách, tránh lặp lại khủng hoảng nợ công…, người ta đã cảm thấy lo ngại, bởi ngay từ khi công ước nói trên đang được thai nghén và thông qua (dự kiến muộn nhất sẽ ký vào tháng 3-2012), thì ban đầu đã có tới 4 trên tổng số 10 quốc gia ngoài Eurozone ngập ngừng, không muốn tham gia, để rồi cuối cùng có Anh nhất quyết xin đứng ngoài nếu không được hưởng một “luật chơi” ưu ái hơn. Thủ đô Luân Đôn của “xứ sở sương mù” là nơi đóng đô của 75% ngành “công nghiệp” dịch vụ tài chính, và Anh phản đối đề xuất của Pháp và Đức về áp thuế giao dịch tài chính cũng như những quy định mới nhằm kiểm soát các giao dịch này. Đương nhiên, các quốc gia EU không thể chiều lòng Thủ tướng Anh David Cameron đòi dành cho Anh một số miễn trừ đối với các quy định về dịch vụ tài chính, bởi đó chính là lý do khởi nguồn cuộc khủng hoảng nợ công hiện nay. Nếu không lơ là trong việc tuân thủ các quy định trong khu vực tài chính, hẳn tình hình đã không đến mức bi đát như lúc này. Và rõ ràng, không thể có chuyện một khu vực tiền tệ tồn tại với một đồng tiền duy nhất nhưng lại có nhiều luật chơi. 

Kinh tế châu Âu đổ vỡ liên hoàn không còn là viễn tưởng

Có thể hình dung châu Âu sẽ náo loạn thế nào khi Eurozone sụp đổ: cảnh người gửi tiết kiệm hoảng loạn chạy khắp các nhà băng, giống hình ảnh từng thấy ở Mỹ trong cuộc khủng hoảng năm 1929; tiếp đến là sự phá sản của hàng loạt ngân hàng. Tất cả bị đẩy vào cảnh bần cùng với sự suy thoái của kinh tế các nước… Tuy nhiên, với ít nhất 6 lần tiến hành cái gọi là “hội nghị thượng đỉnh cuối cùng”, thì hội nghị thượng đỉnh “cuối cùng” lần thứ 6 diễn ra trong hai ngày 8 và 9-12 vừa qua đã không thể đưa ra được quyết định gì đột phá hơn. Rõ ràng, giới lãnh đạo chính trị châu Âu phản ứng quá chậm chạp trong việc giải quyết khủng hoảng; Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) thì quá “oải” nên cũng đã ngừng trợ giúp tài chính đối với các nước “vô kỷ luật” trong lĩnh vực tài chính; trong khi nợ công của Italia đã gây ra những hành động đầu cơ tiêu cực, và theo đánh giá của giới phân tích kinh tế, nền kinh tế Italia khó có thể trụ vững trong nay mai…

Một câu hỏi đặt ra, khi các nền kinh tế Eurozone lâm vào tình cảnh đổ vỡ dây chuyền như những quân bài đôminô, các quốc gia sẽ ra sao nếu quay trở về với đồng tiền riêng trước kia? Điều này đồng nghĩa với việc các nước lớn ở Nam Âu sẽ phá giá đồng tiền của mình xuống 30-40% để giành lại sức cạnh tranh với các nước Bắc Âu, đồng thời giảm giá hàng xuất khẩu và nâng giá hàng nhập khẩu. Đối tượng bị ảnh hưởng đầu tiên không ai khác, chính là người dân, bởi sức mua bị giảm sút do đồng lương giảm 30-40%. Ai sẽ là người có trách nhiệm khi tiền gửi tiết kiệm của người dân khu vực Nam Âu bỗng dưng giảm sút do đồng tiền bị mất giá? Và còn biết bao hệ lụy khác nữa mà chúng ta khó có thể hình dung hết khi nó chưa thực sự diễn ra. Các chuyên gia tính toán, toàn bộ châu Âu sẽ trải qua một đợt suy thoái trầm trọng với GDP tăng trưởng âm 3% và kéo dài ít nhất 3 năm. Tuy nhiên, số liệu trên chỉ mang tính lý thuyết, bởi không thể đánh giá hết mức độ hoảng loạn trên thực tế. Không ai có thể đánh giá hết hậu quả khi các nhà đầu tư tháo chạy khỏi các quốc gia Eurozone. 

Giấc mộng về một châu Âu thống nhất đã chấm dứt?

“Giấc mộng” về một châu Âu thống nhất có vẻ như đã chấm dứt. Trong năm qua, người ta đã nói nhiều tới nguy cơ tan rã của Eurozone. Có thể tin chắc rằng dù chỉ có một thành viên yếu nhất rời khỏi khu vực này, thì hậu quả cũng đủ lớn để gây ra sự hỗn loạn. Còn trong trường hợp Eurozone tan vỡ toàn bộ hoặc tổng thể, có nghĩa là sẽ hình thành một nhóm nước sử dụng đồng mác (Đức) và một nhóm khoảng 10 thành viên quay lại đồng tiền quốc gia cũ, thì hậu quả sẽ khủng khiếp hơn nhiều. Một số chuyên gia còn đặt giả thuyết, nếu Italia và Tây Ban Nha rút khỏi Eurozone, một cuộc đổ vỡ có hệ thống sẽ xuất hiện trong các tổ chức tài chính lớn khắp châu Âu, Bắc Mỹ, và hệ lụy là một cuộc suy thoái toàn cầu kéo dài. Đó là chưa kể nếu Eurozone tan rã, sẽ xuất hiện cả những vấn đề về cơ sở hạ tầng. Phải làm thế nào để đưa đồng tiền quốc gia trở lại lưu thông? Làm thế nào để tính toán tỷ giá trong tình hình bất ổn định? Cần làm gì để chuyển đổi tất cả các khoản nợ? Làm gì với hàng tỉ euro đã được chi ra để cứu trợ các nước trong khu vực? Dùng loại tiền tệ nào để chi trả các hợp đồng đang còn hiệu lực? Và còn rất nhiều vấn đề khác nữa.

Cuộc khủng hoảng nợ công còn đe dọa sự tồn tại của các thể chế ở châu Âu, mà trước hết là việc Pháp và Đức, cùng một số nước EU khác muốn sửa đổi Hiệp ước Lisbon, cho dù EU đã phải mất rất nhiều công sức mới đạt được sự đồng thuận về văn bản pháp lý này. Ngoài ra, cũng có ý kiến đề nghị cải tổ Ủy ban châu Âu (EC), cơ quan lập pháp của EU, và tăng thêm quyền lực cho Hội đồng châu Âu như một người cầm lái có khả năng tiên lượng, quyết định và can dự nhằm giải quyết tốt hơn mọi cuộc khủng hoảng có thể xảy ra.    

Liệu Eurozone có vượt qua “cơn bạo bệnh”? Liệu thế giới có rơi vào cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế mới? Điều đó chỉ có thể phụ thuộc vào những nỗ lực và quyết tâm mạnh mẽ cũng như sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả của các nước châu Âu. Không biết cuộc khủng hoảng nợ công sẽ còn “đeo bám” châu Âu và Eurozone đến lúc nào, chỉ chắc chắn một điều, các khu vực khác trên thế giới từng mong muốn xây dựng một liên minh thống nhất như EU và Eurozone, hẳn đã thôi ấp ủ niềm mong ước này./.