Sau 15 năm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, nhất là từ khi được công nhận là đô thị loại 1, trên cơ sở Quy hoạch chung xây dựng thành phố Cần Thơ đến năm 2025, Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố Cần Thơ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, thành phố đã tổ chức lập quy hoạch hạ tầng kỹ thuật và các quy hoạch phân khu đô thị làm cơ sở để xác định các dự án đầu tư phát triển đô thị, lập khu vực phát triển đô thị, đầu tư đồng bộ hạ tầng chung của đô thị (hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội) theo định hướng quy hoạch chung… 15 năm qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Cần Thơ đã tập trung mọi nguồn lực để triển khai thực hiện các đề án, chương trình, dự án kêu gọi đầu tư để tăng cường hệ thống kết cấu hạ tầng đô thị, từng bước xây dựng các khu đô thị mới và mở rộng, nâng cao chất lượng các khu đô thị hiện hữu. Nhờ đó, diện mạo thành phố trung tâm vùng đồng bằng sông Cửu Long ngày càng khang trang, văn minh, hiện đại, đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện.

Song, trong tiến trình đô thị hóa, Cần Thơ cũng đang đối diện với nhiều bất cập, thách thức:

- Chất lượng quy hoạch đô thị chưa cao, công tác quản lý và tổ chức thực hiện quy hoạch có mặt chưa tốt, còn nhiều bất cập; quy trình, nội dung quy hoạch chưa kịp thời đổi mới theo hướng lồng ghép nội dung phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh; chưa tạo ra nền tảng đồng bộ về kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, nhằm thu hút sự tham gia đầu tư của toàn xã hội để kịp thời thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0; công tác triển khai quy hoạch và quản lý đô thị còn thiếu đồng bộ trong nhiều khâu (vốn, quỹ đất, thời gian, mức độ ưu tiên,…).

- Nhiều bất cập đã và đang xuất hiện trong quá trình phát triển đô thị như tình trạng ùn tắc giao thông; các dịch vụ thiết yếu về nhà ở, y tế, giáo dục, điện nước... còn nhiều hạn chế; tình trạng ngập úng ở đô thị gia tăng, ô nhiễm môi trường, xây dựng trái phép,… Tốc độ đô thị hóa và gia tăng dân số cơ học nhanh chóng dẫn đến nhiều thách thức trong giải quyết vấn đề về quy hoạch đô thị, giao thông, thoát nước, an ninh, y tế, giáo dục, đào tạo, năng lượng, nhà ở, xử lý ô nhiễm môi trường...

- Nguồn nhân lực cho công tác quản lý đô thị thiếu hụt; công tác quản lý đô thị từng lúc, từng nơi còn hạn chế do nhiều nguyên nhân, trong đó có tác động của tình trạng di dân từ các nơi khác về, đã và đang tạo ra sự mất cân đối, bất tương xứng về đầu tư hạ tầng (kinh tế - kỹ thuật, xã hội,…); thiếu tính kết nối trong quản lý đô thị để giải quyết nhu cầu thiết yếu của người dân, đặc biệt là hạn chế những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu và nước biển dâng.

Do đó, xây dựng Cần Thơ thành thành phố thông minh là một đòi hỏi mang tính tất yếu, khách quan nhằm sớm khắc phục những hạn chế phát sinh trong quá trình đô thị hóa, xây dựng và phát triển Cần Thơ thành một thành phố văn minh, hiện đại, mang lại nhiều tiện ích, an toàn, thân thiện cho mọi người dân dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ tiên tiến và hiện đại.

Quan điểm, mục tiêu, lộ trình xây dựng đô thị thông minh Cần Thơ

Ngày 11-4-2017, Thành ủy Cần Thơ ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TU về xây dựng thành phố Cần Thơ phát triển thành đô thị thông minh giai đoạn 2016 - 2025 (gọi tắt là Nghị quyết số 10-NQ/TU). Nghị quyết xác định quan điểm xây dựng Cần Thơ thành đô thị thông minh là: “Xây dựng đô thị thông minh là lĩnh vực mới, cần nghiên cứu thận trọng, chặt chẽ, bám sát sự chỉ đạo của Trung ương, phù hợp với xu hướng chung và điều kiện của thành phố; có bước đi vững chắc, lộ trình cụ thể, cân đối nguồn lực, thứ tự ưu tiên đầu tư, không làm hình thức, chạy theo phong trào, huy động mọi nguồn lực trong và ngoài nước nhằm phát huy hiệu quả cao nhất trong xây dựng và phát triển thành phố theo hướng hiện đại và thông minh”.

Mục tiêu xây dựng Cần Thơ thành đô thị thông minh là: Thông qua sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để thu thập, truyền, lưu trữ và xử lý dữ liệu hướng tới phục vụ người dân (nâng cao chất lượng cuộc sống) và quản lý đô thị thông minh hơn (chủ động trong các tình huống, phân tích và dự báo và đưa ra quyết định) góp phần nâng cao chất lượng quản lý nhà nước hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, xây dựng môi trường sống, sản xuất kinh doanh ngày càng văn minh, hiện đại; khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng, quản lý đô thị và giám sát khu vực hành chính công; đẩy mạnh thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết số 45-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa IX) “Về xây dựng và phát triển thành phố Cần Thơ trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”.

Nghị quyết số 10-NQ/TU xác định 9 nhiệm vụ trọng tâm: (1) Xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung của thành phố trên tất cả các lĩnh vực; (2) Quy hoạch thông minh; (3) Quản lý giao thông thông minh; (4) Quản lý môi trường thông minh; (5) Chỉnh quyền thông minh - Doanh nghiệp thông minh; (6) Chỉnh quyền thông minh - Công dân thông minh; (7) Chính quyền thông minh - Dịch vụ thông minh; (8) Nông nghiệp thông minh; (9) Quản lý an ninh chính trị - trật tự an toàn xã hội thông minh. Ngày 14-8-2017, Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ ban hành Kế hoạch số 120/KH-UBND về việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TU của Thành ủy Cần Thơ và thống nhất chọn Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam (VNPT) là đối tác để xây dựng Đề án “Xây dựng thành phố Cần Thơ phát triển thành đô thị thông minh giai đoạn 2016 - 2025”.

Sau một thời gian tiến hành phối hợp khảo sát, đánh giá thực tế, tháng 5 -2018, Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ và Tập đoàn VNPT đã chính thức ký kết thỏa thuận hợp tác về xây dựng và triển khai Đề “Xây dựng thành phố Cần Thơ phát triển thành đô thị thông minh giai đoạn 2016 - 2025” với Tầm nhìn: “Phát triển thành phố Cần Thơ trên nền tảng người dân làm trung tâm đô thị; nâng cao chất lượng cuộc sống, quản trị đô thị hiện đại; phát triển đô thị thịnh vượng, bền vững”. Đề án đề ra 04 mục tiêu: (1) Nâng cao chất lượng môi trường sống và làm việc, (2) Tăng cường sự tham gia quản lý của người dân trong quản lý đô thị, (3) Quản trị đô thị hiệu quả trên cơ sở dự báo, (4) Nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm tốt an ninh và trật tự an toàn xã hội”.

Trên cơ sở đó, Đề án xác định trong giai đoạn 2016 - 2025, thành phố ưu tiên phát triển 9 lĩnh vực để đưa Cần Thơ thành đô thị thông minh là: (1) Chính quyền số, (2) Quy hoạch đô thị thông minh, (3) Giao thông thông minh, (4) Quản lý môi trường thông minh, (5) Nông nghiệp thông minh, (6) Du lịch thông minh, (7) Y tế thông minh, (8) Giáo dục thông minh, (9) An ninh, an toàn trong đô thị thông minh.

Lộ trình triển khai tổng quát Đề án được đề xuất qua 3 giai đoạn: Giai đoạn 1 (2018 - 2020) hướng đến mục tiêu Thiết lập nền tảng hạ tầng kỹ thuật, công nghệ và các cơ sở dữ liệu nhóm ngành dùng chung cho đô thị thông minh; Giai đoạn 2 (2021 - 2023) hướng đến mục tiêu Triển khai đồng bộ các giải pháp trên khung nền tảng dùng chung, mở rộng, cải tiến theo hướng ngày càng thông minh hơn; Giai đoạn 3 (2024 - 2025) hướng đến mục tiêu Đổi mới, sáng tạo trong cung cấp các dịch vụ cho đô thị xuất phát chủ yếu từ khối tư nhân; thành phố đóng vai trò thu thập, cập nhật và chia sẻ dữ liệu mở, phân tích, dự báo để ban hành chính sách và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin. Đồng thời, tiếp tục cải tiến cập nhật công nghệ định hướng và xây dựng Kế hoạch cho giai đoạn tiếp theo…

Khó khăn, thách thức và một số giải pháp cần tập trung thực hiện

Cũng như nhiều đô thị khác trong nước, do đang trong bước đầu tiếp cận với lộ trình xây dựng đô thị thông minh và xuất phát từ những đặc thù riêng nên tiến trình xây dựng đô thị thông minh của Cần Thơ - một đô thị sông nước đặc trưng của vùng đồng bằng sông Cửu Long - đang đứng trước một số khó khăn, thách thức. Trong đó nổi lên 3 khó khăn, thách thức:

- Công tác quản lý cơ sở dữ liệu đô thị của thành phố còn nhiều hạn chế, chưa xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu đô thị chung. Nguồn dữ liệu đô thị đang bị phân tán ở nhiều ngành khác nhau như: xây dựng, giao thông - vận tải, tài nguyên - môi trường, thống kê… và ở các quận, huyện trên địa bàn thành phố. Vì thế, các tiêu chí, chỉ tiêu thống kê, đánh giá phát triển đô thị của các ngành, các địa phương có nhiều điểm khác biệt, khó chuẩn hóa để sử dụng chung trên nền tảng số hóa. Trong khi đó, chưa có văn bản pháp luật cụ thể quy định về công tác thu thập dữ liệu cho khu vực đô thị; nhiều ngành, lĩnh vực thiếu hoặc không có cán bộ chuyên trách để thực hiện công tác xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu đô thị.

- Xây dựng, phát triển đô thị thông minh đòi hỏi phải có nguồn lực đầu tư lớn, trong khi ngân sách thành phố còn hạn hẹp. Điều đó đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước các cấp, các ngành phải làm sao để vừa giữ vai trò điều phối các nguồn lực phát triển đô thị, xây dựng định hướng, chiến lược, kế hoạch phát triển dài hạn và khung quản lý đô thị thống nhất vừa có cơ chế thu hút được nhiều nguồn lực đầu tư để đảm bảo phát triển Cần Thơ thành đô thị thông minh trong bối cảnh nguồn lực đầu tư từ Nhà nước đang thiếu hụt.

- Tình trạng biến đổi khí hậu - nước biển dâng đang đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của Cần Thơ và nhiều đô thị khác ở đồng bằng sông Cửu Long. Điều đó đòi hỏi trong phát triển đô thị phải đảm bảo sự hài hòa giữa việc mở rộng, cải tạo đô thị và phát triển khu vực nông thôn theo định hướng bảo vệ môi trường sông nước và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu - nước biển dâng. Trong khi đó, tình trạng phát triển nhiều khu dân cư, đô thị tự phát vẫn còn diễn ra, ảnh hưởng đến cảnh quan sông nước vốn có ở các kênh, rạch, ao, hồ, suy giảm nhiều vùng đệm xanh, vành đai xanh giữa đô thị với vùng nông thôn, suy giảm cảnh quan môi trường văn hóa - sinh thái của đô thị sông nước Cần Thơ.

Trên cơ sở xác định tính tất yếu, khách quan trong việc xây dựng đô thị thông minh cùng những khó khăn, thách thức trong quá trình triển khai thực hiện, Thành ủy Cần Thơ đã xác định một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cần tập trung thực hiện để phát triển Cần Thơ thành đô thị thông minh trong thời gian tới:

Trước hết, tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền trong việc triển khai thực hiện các đề án, chương trình, kế hoạch xây dựng thành phố Cần Thơ thành đô thị thông minh. Lãnh đạo cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể các cấp phải đề cao tinh thần trách nhiệm trong công tác tuyên truyền, quán triệt đến từng tổ chức, cơ quan, đơn vị, cán bộ, đảng viên và nhân dân về quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển đô thị thông minh, tạo sự đồng thuận, thống nhất về quan điểm và các nội dung thực hiện.

Thứ hai, xây dựng hệ thống chính quyền các cấp trong sạch, vững mạnh, hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân. Tiếp tục thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 5 (khóa X) về cải cách hành chính; Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 - 2020 theo Nghị quyết số 30c/NQ-CP của Chính phủ; Chương trình cải cách hành chính thành phố Cần Thơ, giai đoạn 2011 - 2020, bảo đảm hoàn thành các mục tiêu, nhiệm vụ cải cách hành chính trong giai đoạn II (2016 - 2020), nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của thành phố.

Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin ở tất cả các cấp, các ngành; tăng cường đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng thông tin của thành phố hiện đại, an toàn, chuẩn hóa, đồng bộ, liên thông, bảo đảm khả năng tiếp cận và sử dụng cho các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và người dân; kết nối đường truyền băng thông rộng, chất lượng cao đến tất cả các xã, phường, thị trấn... Tiếp tục triển khai và sử dụng có hiệu quả mạng truyền số liệu chuyên dùng của các cơ quan đảng và nhà nước; xây dựng hoàn chỉnh mô hình tổng thể kiến trúc chính quyền điện tử thành phố Cần Thơ, xem đây là cơ sở quan trọng để xây dựng đô thị thông minh.

Thứ tư, thực hiện tốt các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về quy hoạch chung, quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thành phố Cần Thơ; điều chỉnh, sắp xếp các khu đô thị tại các quận trung tâm theo hướng đô thị thông minh; quan tâm đầu tư hạ tầng đô thị đồng bộ, hiện đại có tính đến yếu tố biến đổi khí hậu; tập trung đầu tư một số lĩnh vực mà thành phổ có lợi thế cạnh tranh như: dịch vụ, du lịch, công nghiệp với hàm lượng công nghệ cao... Song song đó, liên kết chặt chẽ các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thành phố với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của vùng đồng bằng sông Cửu Long; gắn kết phát triển kinh tế với phát triển các lĩnh vực xã hội, giáo dục và đào tạo, y tế, du lịch, văn hóa, xây dựng nông thôn mới, từng bước thu hẹp khoảng cách giữa khu vực thành thị và nông thôn.

Thứ năm, rà soát quy hoạch phát triển giao thông của thành phố gắn với quy hoạch sử dụng đất và các quy hoạch khác, đảm bảo phát triển giao thông phải phục vụ tốt nhất cho phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Có cơ chế, chính sách phù hợp để huy động mọi nguồn lực đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông đồng bộ, hiện đại, nhất là hạ tầng giao thông nội thị; quan tâm xử lý tốt các điểm ngập nghẹt, các điểm ùn tắc giao thông; chú trọng kết nối giao thông phát triển bền vững, cả giao thông bộ và giao thông thủy, tạo cơ sở quan trọng để phát triển hệ thống giao thông thông minh.

Thứ sáu, khẩn trương xây dựng cơ chế, chính sách thu hút đầu tư phục vụ phát triển đô thị thông minh; xây dựng chính sách khuyến khích xã hội hóa trong các lĩnh vực nhằm huy động, khuyến khích mọi nguồn lực trong và ngoài nước tham gia phát triển đô thị thông minh một cách bền vững.

Về tài chính, thành phố xác định: Đối với các dự án liên quan đến hạ tầng công nghệ (có chi phí đầu tư cao, công nghệ thay đổi nhanh) ưu tiên thuê dịch vụ từ doanh nghiệp để giảm chi phí đầu tư ban đầu, tránh bị lạc hậu về công nghệ và vận hành ổn định, hiệu quả. Đối với các dự án, dịch vụ có nguồn thu rõ ràng (kể cả dịch vụ công ích) sẽ xem xét xã hội hóa toàn phần hoặc chia theo khu vực để xã hội hóa, nhằm tận dụng được nguồn lực của khối tư nhân, tạo môi trường cạnh tranh, giúp người dân nhận được dịch vụ chất lượng hơn. Thành phố sẽ huy động các nguồn lực xã hội thực hiện xây dựng đô thị thông minh, rất ít dự án sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước… Giai đoạn 2018 - 2025, sẽ có 57 dự án, nhiệm vụ, trong đó chỉ có 04 dự án đầu tư hoàn toàn từ ngân sách, còn lại chủ yếu thực hiện theo hình thức hợp tác công tư (PPP), thuê dịch vụ.

Thứ bảy, phát triển nông nghiệp theo hướng nông nghiệp thông minh. Đẩy mạnh cơ cấu lại nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới; tổ chức triển khai thực hiện tốt Đề án cơ cấu lại ngành nông nghiệp của thành phố; chú trọng ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp; phát triển nông nghiệp theo hướng nông nghiệp sạch, thân thiện với môi trường, nông nghiệp hữu cơ, có năng suất cao, có giá trị lớn, phục vụ tốt cho tiêu dùng và xuất khẩu; triển khai hiệu quả liên kết trong sản xuất, phát triển mạnh mẽ hình thức liên kết, hợp tác sản xuất theo mô hình hợp tác xã, trang trại, cánh đồng lớn,…

Thứ tám, tăng cường công tác bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Đẩy mạnh công tác phòng, chống tội phạm, kiên quyết triệt phá những băng, nhóm tội phạm, tội phạm công nghệ cao, tội phạm có tổ chức, tội phạm ma túy, môi trường, tội phạm kinh tế, khủng bố...; chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin, khoa học kỹ thuật trong phòng, chống các loại tội phạm; thực hiện đồng bộ các giải pháp bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội; xây dựng xã hội kỷ cương, an toàn, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của thành phố phát triển ổn định, bền vững./.