Với thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, cách mạng nước ta chuyển sang giai đoạn mới. Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, từ căn bản hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân chuyển sang cách mạng xã hội chủ nghĩa. Miền Nam còn ở dưới ách thống trị của đế quốc Mỹ và tay sai, phải tiếp tục cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Nhiệm vụ chung của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn này là thực hiện thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh.

Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa II họp tháng 3-1955 đã nhận định: qua 8-9 năm kháng chiến, Đảng ta đã được rèn luyện và lớn lên nhiều. Sự lãnh đạo của Đảng về các mặt chính trị, tư tưởng và tổ chức đều có tiến bộ rõ rệt. Tuy vậy, trước tình hình đang thay đổi mạnh mẽ, từ chiến tranh chuyển sang hòa bình, từ nông thôn chuyển vào thành thị, từ phân tán chuyển đến tập trung, trong Đảng bộc lộ những biểu hiện hữu khuynh và “tả” khuynh. Công tác tư tưởng và lý luận chưa đáp ứng đúng mức yêu cầu của nhiệm vụ chính trị. Để “giúp vào việc nghiên cứu chính sách và giáo dục tư tưởng, bước đầu xây dựng công tác lý luận của Đảng”, Hội nghị Trung ương 7 đã ra nghị quyết xuất bản tạp chí Học tập.

Đề án xuất bản được Bộ Chính trị thông qua, đã nêu rõ tính chất nhiệm vụ, đối tượng và phương châm biên tập của tạp chí.

Tạp chí Học tập là “cơ quan lý luận và chính trị của Đảng”, do Trung ương Đảng trực tiếp lãnh đạo. Nhiệm vụ của tạp chí là “lấy học thuyết Mác - Lê-nin làm cơ sở, kết hợp chặt chẽ lý luận Mác - Lê-nin với thực tiễn cách mạng nước ta để tuyên truyền, giáo dục đường lối, phương châm, chính sách của Đảng một cách sâu sắc”; Tạp chí còn có nhiệm vụ “hướng dẫn cán bộ học tập theo chương trình do Đảng quy định”. Đối tượng phục vụ của tạp chí là: “Cán bộ Đảng từ trung cấp trở lên, những cán bộ ngoài Đảng và những người trí thức thích nghiên cứu chính trị và có trình độ đọc hiểu được”. Phương châm biên tập của tạp chí là “căn cứ vào nhiệm vụ trung tâm và những công tác lớn của Đảng trong từng thời kỳ mà định trọng tâm biên tập làm cho nội dung tạp chí gắn chặt với chính sách và sinh hoạt chính trị, sinh hoạt tư tưởng của Đảng”. Tạp chí “dựa trên cơ sở học thuyết Mác - Lê-nin để giải thích đường lối, phương châm, chính sách của Đảng, kết hợp với thực tế nước ta mà giáo dục lý luận. Cụ thể là căn cứ vào những chính sách và công tác lớn của Đảng, trình bày những vấn đề lý luận chung quanh chính sách và công tác ấy, nhằm vạch rõ cơ sở lý luận của nó, rồi lại căn cứ vào tình hình cụ thể của Việt Nam mà phân tích thêm, kết hợp lý luận Mác - Lê-nin với thực tế nước ta, làm cho cán bộ nắm vững nội dung, thực chất của các chính sách của Đảng, đồng thời đấu tranh chống những tư tưởng lạc hậu, sai lầm, trở ngại cho việc thực hiện các chính sách”; tạp chí cần tập trung vào những vấn đề chính trong nước, đồng thời dành một phần cần thiết cho những vấn đề quốc tế quan trọng.

Trong bài “Việc xuất bản tạp chí Học tập và công tác xây dựng Đảng” đăng trong số đầu tiên của tạp chí, đồng chí Trường Chinh viết: “Tạp chí Học tập phải đóng một vai trò xứng đáng trong công tác tư tưởng và công tác tổ chức của Đảng, trong công tác xây dựng, phát triển và củng cố Đảng... Nó phải đem lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin mà soi sáng những chính sách lớn của Đảng, nâng cao nhận thức của cán bộ trong Đảng và ngoài Đảng về tư tưởng, chính sách giúp cho họ tránh được những khuyết điểm, sai lầm trong khi thi hành những chính sách ấy. Ngược lại, nó phải góp phần làm cho cán bộ qua công tác cụ thể, chấp hành chính sách mà củng cố được lập trường, nâng cao được trình độ tư tưởng và lý luận... Mong rằng với tạp chí Học tập ra đời, Đảng ta sẽ đẩy mạnh phê bình, tự phê bình, đẩy mạnh đấu tranh chống mọi khuynh hướng sai lầm trong khi chấp hành đường lối, chính sách của Đảng và của Chính phủ, chống mọi sự xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lê-nin và những lệch lạc về tư tưởng đã khá nhiều ở nước ta hiện nay. Đồng thời, Đảng sẽ làm cho tư tưởng, lý luận của mình tiến trước và chỉ đường cho công tác thực hành, khắc phục được chủ nghĩa sự vụ, hẹp hòi hiện đang phổ biến trong cán bộ, đảng viên và cán bộ ngoài Đảng”.

Bộ Chính trị đã cử ra một Ban Biên tập tạp chí do đồng chí Trường Chinh làm Tổng Biên tập, đồng chí Trần Quang Huy làm Thư ký tòa soạn.

Sau một thời gian ngắn khẩn trương chuẩn bị, tạp chí Học tập ra số 1 vào tháng 12-1955.

Trong những năm đầu, tạp chí tập trung phục vụ các nhiệm vụ công tác lớn của Đảng: đấu tranh đòi thi hành Hiệp định Giơ-ne-vơ nhằm thực hiện hòa bình thống nhất nước nhà; hoàn thành cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức, khôi phục kinh tế, tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa và bước đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Về nhiệm vụ đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, trong nhiều xã luận, chuyên luận và trong mục Miền Nam dưới ách thống trị của Mỹ - Diệm, tạp chí đã vạch trần âm mưu của Mỹ - Diệm phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, hòng chia cắt lâu dài đất nước ta và nêu rõ những nhiệm vụ và phương hướng đấu tranh chống lại những âm mưu đó.

Đầu năm 1959, Hội nghị Trung ương 15 xác định đường lối cách mạng miền Nam trong giai đoạn mới. Hội nghị vạch rõ: nhiệm vụ cơ bản của cách mạng miền Nam là giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, cùng miền Bắc đã được hoàn toàn giải phóng xây dựng nên một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh. Nhiệm vụ trước mắt là đánh đổ tập đoàn thống trị Ngô Đình Diệm câu kết với đế quốc Mỹ... tiến tới hòa bình thống nhất đất nước. Hội nghị nhấn mạnh con đường phát triển cơ bản của cách mạng ở miền Nam là con đường bạo lực cách mạng, từ đấu tranh chính trị có thể, khi cần thiết, chuyển sang kết hợp với đấu tranh vũ trang.

Tạp chí đã có xã luận “Cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân miền Nam nhất định thắng lợi” (số 7-1960) và nhiều bài chuyên luận giới thiệu nội dung và phương hướng của cuộc đấu tranh cách mạng ở miền Nam theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 15.

Cuộc vận động cải cách ruộng đất đã đem lại những kết quả nhất định, nhưng cũng đã phạm những sai lầm nghiêm trọng. Sau khi phát hiện những sai lầm trong cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức, Đảng đã quyết định phải kiên quyết sửa sai.

Bài “Sửa sai và tiến lên” của đồng chí Trường Chinh (số 11-1956) phân tích sâu sắc những nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến sai lầm, trong đó nhấn mạnh nguyên nhân chủ quan: không xuất phát từ thực tế Việt Nam, không nghiên cứu kỹ những đặc điểm của tình hình Việt Nam, không nắm vững yêu cầu khách quan của nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện tại.

Bài “Nguồn gốc tư tưởng của những sai lầm trong cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức” của Minh Nghĩa (số 10-1956) đi sâu phân tích vấn đề về mặt tư tưởng, nêu rõ nguồn gốc sai lầm chính là chủ nghĩa chủ quan, mà biểu hiện cụ thể là đã sử dụng kinh nghiệm nước ngoài một cách giáo điều và áp dụng chính sách của Đảng ta theo lối kinh nghiệm chủ nghĩa.

Song song với cải cách ruộng đất, Đảng ta chủ trương ra sức khôi phục kinh tế, tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa, bước đầu phát triển kinh tế và văn hóa. Phục vụ những nhiệm vụ đó, tạp chí đã có nhiều xã luận, chuyên luận và trong các mục: Điều tra, Nghiên cứu, Trong phong trào hợp tác hóa nông nghiệp, Trên mặt trận lương thực, Trong phong trào cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh,... đã đăng nhiều bài viết có nội dung sâu sắc.

Sau khi nhiệm vụ khôi phục kinh tế căn bản hoàn thành, miền Bắc nước ta bước vào thời kỳ cải tạo xã hội chủ nghĩa, bước đầu phát triển kinh tế và văn hóa.

Theo sát các nghị quyết Hội nghị Trung ương 13, 14 và 16, tạp chí đã tích cực góp phần vào việc giáo dục tư tưởng xã hội chủ nghĩa cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, làm cho mọi người phân biệt được con đường xã hội chủ nghĩa và con đường tư bản chủ nghĩa, nhận rõ miền Bắc phải phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa, thấy rõ mối quan hệ khăng khít giữa nhiệm vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và nhiệm vụ giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà. Tạp chí đã tập trung tuyên truyền cho việc cải tạo và phát triển nông nghiệp và thủ công nghiệp, cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh, phát triển kinh tế quốc doanh ở miền Bắc.

Năm 1958, tạp chí đã có một loạt xã luận đề cập đến các mặt của nhiệm vụ kinh tế trong thời kỳ quá độ ở miền Bắc.

Khâu chính của toàn bộ nhiệm vụ kế hoạch nhà nước ba năm (1958-1960) là cải tạo và phát triển nông nghiệp. Tạp chí đã có những bài phân tích ý nghĩa lý luận và thực tiễn của con đường hợp tác hóa nông nghiệp, giải thích nội dung xây dựng và quản lý các loại hợp tác xã.

Về việc cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh, tạp chí nêu rõ, trong điều kiện lịch sử của nước ta, cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản dân tộc là cuộc đấu tranh giai cấp trong nội bộ nhân dân. Đó là vì mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản tuy vốn là đối kháng, đã trở thành mâu thuẫn vừa đối kháng vừa không đối kháng. Chúng ta có thể dùng phương pháp hòa bình để giải quyết mâu thuẫn, thực hiện việc chuyển hóa mâu thuẫn đó thành không đối kháng.

Để phục vụ công cuộc cải tạo công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa, tháng 11-1959, tạp chí mở cuộc trao đổi ý kiến rộng rãi về “Giai cấp tư sản ở miền Bắc nước ta”.

Trong các mục Chuyên luận, Điều tra, Nghiên cứu, tạp chí có nhiều bài bàn sâu vấn đề xây dựng công nghiệp, chủ yếu là công nghiệp quốc doanh, vấn đề cải tạo và phát triển tiểu công nghiệp và thủ công nghiệp, các vấn đề về quản lý xí nghiệp công nghiệp, hạch toán kinh tế, năng suất lao động, chế độ lương khoán, chế độ tiền thưởng, đặc biệt nhấn mạnh công nghiệp phải ra sức phục vụ sản xuất nông nghiệp. Các bài viết của tạp chí về những vấn đề mới được đặt ra như chính sách nội thương, chính sách ngoại thương, chính sách giá cả, công tác quản lý thị trường, hoạt động của ngân hàng nhà nước, quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng,… đã giúp cho cán bộ, đảng viên bước đầu nắm được những kiến thức cơ bản cần thiết về công tác kinh tế tài chính theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lê-nin.

Tạp chí còn có nhiều bài bàn về các lĩnh vực khác: nhà nước và pháp luật, quân đội và quốc phòng, công tác dân vận và Mặt trận, văn hóa, khoa học, giáo dục, văn nghệ, xây dựng Đảng, quốc tế.

Tạp chí đã đăng các bài về tính chất và nội dung chuyên chính và dân chủ của nhà nước ta do đồng chí Trường Chinh viết, về quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân của đồng chí Nguyễn Duy Trinh, và một số bài khác đi sâu vào Hiến pháp sửa đổi, xây dựng dân chủ, bảo vệ chính quyền,…

Dưới ánh sáng Nghị quyết Trung ương 12, nhiều đồng chí lãnh đạo và cán bộ trong lực lượng vũ trang đã viết nhiều bài về quân đội và quốc phòng. Những bài chuyên luận quan trọng của các đồng chí Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Chí Thanh, Song Hào, Hoàng Văn Thái, v.v.. đã có tác dụng lớn đối với công cuộc xây dựng các lực lượng vũ trang, tăng cường hậu phương và củng cố quốc phòng.

Nhân dịp kỷ niệm Đảng ta tròn 30 tuổi, đồng chí Lê Duẩn đã viết bài: “Tiến quân vào khoa học để đẩy mạnh cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc”.

Từ giữa năm 1956 có một tình hình đặc biệt nổi cộm lên. Trong một số nước xã hội chủ nghĩa và trong nước ta có những khó khăn, những diễn biến phức tạp do bọn đế quốc và phản động gây ra. Trong bối cảnh đó, bọn tình báo, gián điệp của nước ngoài cùng một số văn nghệ sĩ xấu ở vùng tạm bị địch chiếm cũ, bằng nhiều thủ đoạn, lợi dụng quá trình chuẩn bị Đại hội văn nghệ toàn quốc lần thứ II, công khai đả kích đường lối văn nghệ xã hội chủ nghĩa, âm mưu kéo văn nghệ thoát ly sự lãnh đạo của Đảng. Họ ra các tập “Giai phẩm” và báo “Nhân văn” để truyền bá những quan điểm văn nghệ tư sản, đòi Đảng ta phải chia quyền lãnh đạo, công khai kêu gọi nhân dân xuống đường biểu tình chống chế độ.

Trước tình hình đó, trên mặt trận tư tưởng, tạp chí Học tập đã dẫn đầu cuộc đấu tranh chống lại luồng gió độc nói trên, kiên quyết bảo vệ sự lãnh đạo của Đảng, bảo vệ đường lối văn nghệ của Đảng. Tạp chí chỉ rõ: công cuộc xây dựng nền văn nghệ xã hội chủ nghĩa của chúng ta không thể tách rời cuộc đấu tranh chống những tư tưởng chính trị phản động và những quan điểm văn nghệ sai lầm.

Công tác dân vận và mặt trận được tạp chí rất chú ý. Bài xã luận số 5-1961 đã phân tích những đổi mới trong sự liên minh giữa giai cấp công nhân và các giai cấp, tầng lớp khác. Đó là liên minh dân tộc dân chủ chuyển thành liên minh xã hội chủ nghĩa, từ chỗ vẫn tồn tại mâu thuẫn giai cấp có đối kháng chuyển sang xóa bỏ đối kháng ... Sự nhất trí trong xã hội ngày càng tăng thì sự nhất trí trong mặt trận ngày càng cao, mặt trận càng thuần nhất hơn. Đó là đặc điểm nổi bật về mặt trận dân tộc thống nhất trong quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Tạp chí cũng đã quan tâm đến vấn đề trí thức. Bài của đồng chí Phạm Huy Thông (số 9-1957) nêu rõ, ngay từ khi thành lập, Đảng ta đã có nhận thức đúng về khả năng cách mạng của người trí thức và đã có đường lối đúng để vận động trí thức tham gia cách mạng. Chính cương của Đảng ghi rõ: “Lao động trí óc cần được khuyến khích, giúp đỡ phát triển tài năng để phục vụ nhân dân”. Trước sau chính sách của Đảng vẫn là đoàn kết trí thức và sử dụng hợp lý năng lực của mỗi người, cố gắng tạo điều kiện và phương tiện cần thiết để trí thức phát huy trí tuệ cùng toàn dân đóng góp cho cách mạng. Vấn đề là anh chị em trí thức, ý thức rõ vai trò và trách nhiệm của mình, cố gắng khắc phục khó khăn, thiếu thốn, không ngừng rèn luyện, học tập, bổ sung kiến thức để có những cống hiến ngày càng to lớn hơn cho đất nước.

Tạp chí đã đăng nhiều xã luận, chuyên luận phục cụ công tác xây dựng Đảng.

Ngoài các mục Sinh hoạt Đảng, Phê bình và sửa chữa đăng những bài ngắn và vừa, viết về tình hình sinh hoạt và kinh nghiệm lãnh đạo của tổ chức đảng ở các cơ sở và địa phương, tạp chí còn mở các cuộc trao đổi ý kiến thu hút nhiều cán bộ tham gia: Về việc tăng cường lãnh đạo tập thể do Hội nghị Trung ương 9 (mở rộng) nêu ra (từ số 7-1956 đến số 1-1957); Về công tác phát triển tổ chức đảng và giáo dục đảng viên (các số 4, 5, 6, 7, 12-1957 và 1-1958).

Vào dịp kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong bài “Ba mươi năm hoạt động của Đảng” đã khái quát quá trình ra đời, phát triển và lớn mạnh của Đảng, rút ra những bài học chủ yếu, và chỉ rõ phải làm gì trong giai đoạn cách mạng quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Người đã nêu một luận điểm rất mới, khẳng định Đảng ta là thành quả lớn nhất của sự kết hợp chủ nghĩa Mác - Lê-nin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước ở Việt Nam, một điều mà trước đó chưa có ai nói đến.

Cũng trong dịp kỷ niệm này, tạp chí còn đăng nhiều bài có tính lý luận sâu sắc của các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ, Hoàng Quốc Việt, Xuân Thủy, Tố Hữu, Minh Nghĩa,… tổng kết những kinh nghiệm chủ yếu của Đảng ta trong quá trình lãnh đạo cách mạng.

Dưới bút danh Trần Lực, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài: “Đạo đức cách mạng” trong số 12-1958. Bài này đã có tác dụng hết sức quan trọng đối với việc giáo dục và nâng cao phẩm chất cách mạng cho cán bộ, đảng viên, giúp anh chị em vượt qua được mọi thử thách trong sự nghiệp cách mạng giải phóng miền Nam và cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc.

Trong khi cán bộ, đảng viên, nhiều người còn bỡ ngỡ, không thấy những biểu hiện tinh vi của tư tưởng tư sản trên mọi lĩnh vực của đời sống, thậm chí có người không hiểu thế nào tư tưởng tư sản..., tạp chí đã đăng bài “Chống tư tưởng tư sản xâm nhập vào trong Đảng” (số 9-1957) của đồng chí Đào Duy Tùng phân tích sâu sắc những vấn đề nêu trên và chỉ rõ phải đấu tranh chống tư tưởng tư sản thế nào cho có hiệu quả.

Tạp chí đã coi trọng việc tuyên truyền đường lối đối ngoại và quan điểm quốc tế của Đảng ta. Trong các mục về các nước xã hội chủ nghĩa, về phong trào cộng sản và công nhân thế giới, về phong trào giải phóng dân tộc, v.v.. tạp chí đã có nhiều bài giới thiệu thành quả và kinh nghiệm cách mạng ở các nước, giới thiệu phong trào đấu tranh của nhân dân lao động thế giới.

Nhân dịp kỷ niệm 40 năm Cách mạng Tháng Mười Nga, tạp chí Học tập đã ra số đặc biệt, trang trọng đăng bài “Cách mạng Tháng Mười và sự nghiệp giải phóng các dân tộc phương Đông” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, kèm theo có bài xã luận “Kỷ nguyên vĩ đại nhất trong lịch sử loài người” (số 10-1957).

Từ ngày 5 đến 10-9-1960, Đảng ta họp Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III tại Hà Nội. Đại hội chỉ rõ, trong giai đoạn hiện tại cách mạng nước ta có hai nhiệm vụ chiến lược: một là, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc; hai là, giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc Mỹ và bọn tay sai, thực hiện thống nhất nước nhà, hoàn thành độc lập và dân chủ trong cả nước. Hai nhiệm vụ ấy có quan hệ mật thiết với nhau và có tác dụng thúc đẩy lẫn nhau. Trong đó, tiến hành cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc là nhiệm vụ quyết định nhất đối với sự phát triển của toàn bộ cách mạng Việt Nam, đối với sự nghiệp thống nhất nước nhà. Đại hội chỉ rõ nhiệm vụ trung tâm của cả thời kỳ quá độ ở miền Bắc nước ta là công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, mà mấu chốt là ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. Đại hội đã thông qua phương hướng và nhiệm vụ của kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965) nhằm mục tiêu phấn đấu xây dựng bước đầu cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, thực hiện một bước công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa và hoàn thành công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa, tiếp tục đưa miền Bắc tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội.

Trước tình hình mới và nhiệm vụ mới hết sức nặng nề, để tạp chí lý luận của Đảng làm tốt được vai trò của mình, Trung ương Đảng, đặc biệt là Bộ Chính trị và Ban Bí thư, hết sức quan tâm đến việc tăng cường lực lượng, nâng cao trình độ, cải tiến công tác của tạp chí.

Trong khoảng thời gian chưa đầy 5 tháng, từ ngày 20-10-1961 đến ngày 3-3-1962, Bộ Chính trị đã có hai cuộc họp và Ban Bí thư có một cuộc họp bàn về tạp chí Học tập.

Cuộc họp Bộ Chính trị ngày 20-10-1961 có các đồng chí Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Nguyễn Duy Trinh, Văn Tiến Dũng (Bộ Chính trị); tham dự có các đồng chí Nguyễn Khai, Trần Quang Huy (ủy viên dự khuyết Trung ương), Hồng Chương (tạp chí Học tập).

Cuộc họp Ban Bí thư ngày 19-2-1962 có đồng chí Trường Chinh (ủy viên Bộ Chính trị phụ trách tạp chí Học tập) và các đồng chí: Phạm Hùng, Lê Văn Lương, Nguyễn Văn Trân (Ban Bí thư); tham dự có các đồng chí: Trần Quang Huy (ủy viên dự khuyết Trung ương), Trần Quỳnh, Phạm Chung, Võ Trí Hữu (Văn phòng Trung ương), Hồng Chương (tạp chí Học tập).

Cuộc họp Bộ Chính trị ngày 3-3-1962 có: Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí: Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Phạm Hùng, Lê Thanh Nghị, Nguyễn Chí Thanh, Trần Quốc Hoàn (Bộ Chính trị); tham dự có các đồng chí: Trần Quỳnh, Phạm Chung (Văn phòng Trung ương), Hồng Chương (tạp chí Học tập).

Hội nghị nhận định: thời gian qua, mặc dù còn rất nhiều thiếu thốn và gặp rất nhiều khó khăn, nhưng Bộ Biên tập đã phấn đấu để xuất bản được tạp chí như thế là có sự cố gắng rất lớn. Tuy nhiên, chất lượng tạp chí chưa cao, trình độ lý luận còn thấp, tính chiến đấu còn yếu. Việc Bộ Biên tập tạp chí chưa được kiện toàn, việc thiếu tổng biên tập chuyên trách có đủ thẩm quyền là nguyên nhân chính làm cho tạp chí chưa đáp ứng được yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng hiện nay. Cho nên phải tăng cường Ban Biên tập, tăng cường cán bộ có năng lực cho Bộ Biên tập tạp chí. Các đồng chí lãnh đạo của Đảng phải viết bài cho tạp chí. Hội nghị xác định: Tạp chí Học tập có một vị trí rất quan trọng trong toàn bộ công tác tư tưởng của Đảng, có thể nói nó là công cụ quan trọng bậc nhất, không thể thiếu được; nó là “vũ khí hạng nặng”, là “công nghiệp nặng”, là “ngành xây dựng cơ bản” trong công tác tư tưởng. Nó tác chiến trên mặt trận lý luận, tư tưởng, nó đề cập đến tất cả các vấn đề, nhưng không đi vào học thuật theo kiểu bác học. Hội nghị cũng bàn đến việc đổi tên tạp chí vì tên Học tập có thể làm cho người ta hiểu lầm chức năng của tạp chí, nhưng cuối cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí khác đều thấy nên giữ tên tạp chí là Học tập. Hội nghị đã vạch rõ nhiệm vụ của tạp chí Học tập. Nhiệm vụ đó đã được ghi trong Chỉ thị số 41/CT-TW, ngày 7-4-1962, của Bộ Chính trị về “Cải tiến tạp chí lý luận của Đảng”: “Nhiệm vụ của tạp chí Học tập là đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin làm cơ sở, kết hợp chặt chẽ lý luận Mác - Lê-nin với thực tiễn cách mạng Việt Nam để tuyên truyền đường lối, phương châm, chính sách của Đảng một cách sâu sắc; đem lý luận Mác - Lê-nin soi sáng những chủ trương, chính sách lớn của Đảng, nâng cao nhận thức của cán bộ trong Đảng và ngoài Đảng về tư tưởng chính sách, giúp họ tránh những khuyết điểm, sai lầm trong khi thi hành chính sách của Đảng và của Nhà nước. Tạp chí phải căn cứ vào chức năng của mình mà tuyên truyền cho Nghị quyết của Đại hội lần thứ III của Đảng và nghị quyết của các cuộc hội nghị Trung ương Đảng. Tạp chí phải góp phần đắc lực vào việc thực hiện hai nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam hiện nay là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc (mà trung tâm là công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa) và giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc Mỹ và bọn tay sai, thực hiện hòa bình thống nhất nước nhà, hoàn thành độc lập và dân chủ trong cả nước. Tạp chí phải góp phần vào việc tổng kết kinh nghiệm công tác của Đảng, đi đến những kết luận có tính chất lý luận để lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam. Nội dung của tạp chí cần phải tập trung vào những vấn đề chính trong nước, đồng thời cần dành một phần cần thiết cho những vấn đề quốc tế quan trọng.

Tạp chí Học tập cần tích cực góp phần vào việc tổng kết kinh nghiệm lịch sử của Đảng, viết về những vấn đề lớn trong lịch sử cách mạng Việt Nam và kinh nghiệm lãnh đạo của Đảng ta.

Việc hướng dẫn học tập cho cán bộ từ nay là trách nhiệm của tạp chí Tuyên huấn. Tạp chí Học tập không làm nhiệm vụ đó nữa. Tuy vậy, tạp chí Học tập cũng sẽ trình bày quan điểm về một số vấn đề lý luận quan trọng đã được nêu ra để thảo luận trong học tập.

Đối tượng của tạp chí từ nay quy định là: “các cán bộ đảng từ sơ cấp trở lên; các cán bộ ngoài Đảng và những người trí thức muốn nghiên cứu lý luận và chính trị”.

Về chế độ lãnh đạo của Trung ương Đảng đối với tạp chí, Chỉ thị của Bộ Chính trị nêu rõ: Ban Biên tập tạp chí là một Ban của Trung ương Đảng. Một ủy viên Bộ Chính trị chịu trách nhiệm trước Trung ương Đảng chỉ đạo công tác của tạp chí và thông qua các bài xã luận chính của tạp chí.

Cứ 6 tháng một lần Ban Biên tập tạp chí báo cáo công tác đã qua và chương trình công tác sắp tới lên Bộ Chính trị. Nói chung, cứ mỗi năm một lần, Bộ Chính trị có những nhận xét về công tác của tạp chí và cho những chỉ thị về phương hướng công tác của tạp chí.

Đồng chí phụ trách chủ yếu của tạp chí (tổng biên tập) được dự thính một số phiên họp của Trung ương, của Bộ Chính trị hoặc của Ban Bí thư để nắm tình hình và chủ trương, chính sách của Đảng để đặt kế hoạch tuyên truyền trên tạp chí. (Khi tổng biên tập đi vắng thì phó tổng biên tập hoặc thư ký tòa soạn có thể thay mặt tổng biên tập đến dự).

Từ đó cho đến cuối năm 1965 các đồng chí Trần Quỳnh, Vũ Tuân, Trần Quang Huy lần lượt được Trung ương cử làm Tổng Biên tập tạp chí. Cuối năm 1965 đồng chí Đào Duy Tùng được Trung ương cử làm Tổng Biên tập tạp chí cho đến năm 1982.

Sau Đại hội III của Đảng, tạp chí tập trung tuyên truyền cho Nghị quyết Đại hội và kế hoạch nhà nước 5 năm lần thứ nhất, đồng thời phục vụ cho sự nghiệp cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam và đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà.

Để cán bộ, đảng viên nắm vững tình hình và nhiệm vụ mới và có sự chuyển biến về tư tưởng, theo kịp yêu cầu của cách mạng, Trung ương Đảng quyết định mở cuộc vận động chỉnh huấn mùa Xuân 1961. Tạp chí đã ra số đặc biệt đăng nghị quyết của Bộ Chính trị, bài phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bài “Bồi dưỡng và xây dựng tư tưởng mới để đẩy mạnh cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc” của đồng chí Lê Duẩn, và báo cáo của đồng chí Trường Chinh tại Hội nghị chỉnh huấn Trung ương.

Số 1 năm 1961, năm đầu của kế hoạch nhà nước 5 năm lần thứ nhất, tạp chí đã ra xã luận chỉ rõ nhiệm vụ và phương hướng của kế hoạch này.

Để góp phần khắc phục những yếu kém trong quản lý kinh tế, nhằm bảo đảm thực hiện tốt kế hoạch nhà nước, tạp chí có một số bài hưởng ứng cuộc vận động “Nâng cao ý thức trách nhiệm, tăng cường quản lý kinh tế tài chính, chống tham ô, lãng phí, quan liêu” do Đảng và Chính phủ tổ chức, bắt đầu bằng bài xã luận đăng trên tạp chí số 9-1962.

Tạp chí có nhiều bài viết về đường lối chung của Đảng, đặc biệt là về công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa - nhiệm vụ trung tâm của toàn Đảng, toàn dân ta trong thời kỳ quá độ.

Tháng 5-1962, theo đề nghị của Ban Biên tập tạp chí Học tập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài “Con đường tiến đến no ấm sung sướng”. Dưới hình thức bài nói chuyện, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trình bày một cách súc tích vấn đề công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

Tháng 8-1962, tạp chí đã ra xã luận “Phát huy truyền thống anh dũng của Cách mạng Tháng Tám, đẩy mạnh cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, xây dựng miền Bắc vững mạnh làm cơ sở cho sự nghiệp đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà”. Với bài xã luận này, lần đầu tiên trên báo chí nước ta, tạp chí Học tập đã trình bày luận điểm của Đảng ta về “ba cuộc cách mạng”: cách mạng về quan hệ sản xuất; cách mạng khoa học - kỹ thuật; cách mạng tư tưởng và văn hóa.

Tạp chí có nhiều bài bàn về thực hiện cuộc vận động “Cải tiến quản lý hợp tác xã, cải tiến kỹ thuật, nhằm phát triển sản xuất nông nghiệp toàn diện, mạnh mẽ và vững chắc” và về tiếp tục cải tạo công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa.

Nhằm thống nhất nhận thức, thực hiện đúng đắn chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với nông dân, phát huy tính tích cực cách mạng của họ, giữa năm 1963 tạp chí đã tổ chức cuộc trao đổi ý kiến về “Đặc điểm và bản chất của nông dân lao động Việt Nam”.

Tháng 12-1963 và tháng 2-1964 tạp chí lại tổ chức cuộc trao đổi ý kiến về “Vấn đề sản xuất hàng hóa, quy luật giá trị và chính sách giá cả”. Các ý kiến trao đổi xoay quanh các vấn đề: đặc điểm của sản xuất hàng hóa và quy luật giá trị ở miền Bắc nước ta; căn cứ để xác định giá cả; vấn đề trao đổi ngang giá và quan hệ tỷ giá giữa hàng nông sản và hàng công nghiệp; giá cả thị trường “tự do” và quan hệ giữa tiền và hàng; phương châm, chính sách giá cả. Tạp chí đã đăng các ý kiến khác nhau để mọi người cùng suy nghĩ, đóng góp thêm ý kiến làm cơ sở cho các cơ quan chức năng nghiên cứu, hoạch định chính sách.

Tạp chí đã có nhiều bài về tính chất giai cấp và tính chất tiền phong của Đảng, tăng cường công tác xây dựng Đảng về tư tưởng và tổ chức, bồi dưỡng, nâng cao trình độ lý luận, nghiệp vụ và văn hóa cho cán bộ, đảng viên, phát huy vai trò của tổ chức cơ sở đảng, tăng cường công tác kiểm tra, củng cố đoàn kết nhất trí trong Đảng, chống quan liêu, sự vụ.

Một trong những bài đáng chú ý nhất về xây dựng Đảng là bài “Nâng cao lập trường, tư tưởng vô sản, đoàn kết, phấn đấu giành thắng lợi mới” của đồng chí Nguyễn Chí Thanh đăng trong số 10-1963. Bài báo phân tích, phê phán một cách sâu sắc, tập trung và toàn diện những biểu hiện của tư tưởng tiểu tư sản và ảnh hưởng của tư tưởng tư sản, cùng những ảnh hưởng của chủ nghĩa xét lại hiện đại và chủ nghĩa cơ hội hữu khuynh trong phong trào cộng sản quốc tế, những tư tưởng sai lầm khác ở một bộ phận cán bộ, đảng viên ở nước ta. Đồng thời nêu lên những yêu cầu quan trọng đối với công tác tư tưởng.

Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 35 Ngày thành lập Đảng, Tạp chí có nhiều bài về đẩy mạnh phê bình và tự phê bình, nâng cao ý thức tổ chức, kỷ luật, củng cố đoàn kết, tăng cường sức chiến đấu của Đảng.

Tháng 6-1965, Tạp chí đăng bài “Xây dựng tư tưởng làm chủ tập thể trên lập trường giai cấp vô sản” của đồng chí Lê Duẩn.

Tạp chí tiếp tục có các bài tổng kết những kinh nghiệm lịch sử của Đảng do các đồng chí Trường Chinh, Văn Tiến Dũng, Hoàng Văn Thái, Hồng Chương viết.

Tạp chí đã tuyên truyền cho bản Tuyên bố của Hội nghị các đảng cộng sản và công nhân họp ở Mát-xcơ-va tháng 11-1960. Tạp chí còn đăng nhiều bài nói về quan điểm của Đảng ta đối với những vấn đề chiến lược và sách lược của phong trào cộng sản quốc tế, về chống chủ nghĩa xét lại hiện đại và bảo vệ sự đoàn kết trong phong trào cộng sản quốc tế và của phe xã hội chủ nghĩa.

Năm 1964, trước nguy cơ sụp đổ của nguỵ quân, nguỵ quyền và thất bại hoàn toàn của “chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam nước ta, đế quốc Mỹ đưa lực lượng chiến đấu của Mỹ vào chuẩn bị tiến hành “chiến tranh cục bộ” ở miền Nam, đồng thời mở cuộc chiến tranh phá hoại chủ yếu bằng không quân ra miền Bắc nước ta nhằm cứu vãn tình thế của chúng. Đầu tháng 8-1964, đế quốc Mỹ gây ra “sự kiện Vịnh Bắc Bộ” để lấy cớ tiến công miền Bắc nước ta bằng không quân và hải quân.

Đồng chí Tổng Bí thư Lê Duẩn thăm Bộ Biên tập Tạp chí (ngày 25-1-1966)

Đồng chí Trường Chinh, Ủy viên Bộ Chính trị thăm Bộ Biên tập Tạp chí (ngày 15-12-1965)

Trong số 8-1964 tạp chí đã ra xã luận vạch trần âm mưu của địch, nêu rõ nhiệm vụ của các lực lượng vũ trang và nhân dân ta là nâng cao tinh thần sẵn sàng chiến đấu, làm tốt mọi công tác cần thiết để đập tan những hành động khiêu khích, phá hoại của địch, bảo vệ lãnh thổ, vùng biển, vùng trời của miền Bắc nước ta.

Năm 1965, chống Mỹ, cứu nước trở thành nhiệm vụ hàng đầu của toàn Đảng, toàn dân ta.

Hội nghị Trung ương 11 (tháng 3-1965) và Hội nghị Trung ương 12 (tháng 12-1965) đã xem xét tình hình do âm mưu và hành động chiến tranh mới của đế quốc Mỹ, quyết định nhiều vấn đề quan trọng về chủ trương chiến lược, phương châm và biện pháp cách mạng trong giai đoạn mới.

Sau các hội nghị này, tạp chí đã có nhiều bài vạch rõ việc đế quốc Mỹ đưa quân chiến đấu vào miền Nam và tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc nước ta không chứng tỏ chúng mạnh, trái lại nó chứng tỏ rằng chúng đang thất bại nặng nề ở miền Nam nước ta, chính sách thực dân kiểu mới của chúng ở miền Nam nước ta bị phá sản. Tuy nhiên, do bản chất của chúng, chừng nào chưa bị đánh gục, chúng còn hung hăng liều lĩnh. Nhân dân ta phải luôn luôn cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu đập tan các cuộc tiến công của địch. Bài “Chuyển mạnh sự lãnh đạo của các cấp, các ngành, ra sức xây dựng miền Bắc vững mạnh về kinh tế và quốc phòng” (số 10-1965) của đồng chí Lê Duẩn là một bài quan trọng soi sáng nhiệm vụ xây dựng miền Bắc thành cơ sở vững chắc của công cuộc chống Mỹ, cứu nước của toàn dân ta.

Cuối năm 1965, nhân kỷ niệm 10 năm Ngày tạp chí Học tập ra số đầu tiên, Bộ Biên tập đã tổ chức một cuộc trưng bày các tư liệu, hình ảnh và hiện vật về truyền thống của tạp chí Đảng. Những tư liệu, hiện vật được trưng bày nói lên sự quan tâm và cố gắng lớn của Đảng ta đối với việc xây dựng cơ quan lý luận của Đảng trong những hoàn cảnh cực kỳ khó khăn, thiếu thốn, đồng thời cũng cho thấy quá trình trưởng thành và phát triển của tạp chí.

Nhân dịp kỷ niệm này, vào cuối năm 1965, đầu năm 1966 một số đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đã đến thăm Bộ Biên tập tạp chí.

Đồng chí Lê Duẩn, trong dịp đến thăm ngày 25-1-1966 đã căn dặn tạp chí đi sâu nghiên cứu, viết nhiều bài về kinh tế hơn nữa, dùng lý luận để soi sáng ba cuộc cách mạng ở nước ta, làm sáng tỏ vấn đề giai cấp và đấu tranh giai cấp, vấn đề dân tộc, góp phần xây dựng con người Việt Nam, chú ý thanh niên và phụ nữ. Đồng chí nhấn mạnh: làm công tác lý luận thì phải độc lập suy nghĩ. Muốn đấu tranh chống chủ nghĩa xét lại và chủ nghĩa biệt phái để bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin thì trước hết và chủ yếu là đấu tranh chống những biểu hiện của các khuynh hướng sai lầm đó ở trong nước ta. Cần tập trung lực lượng chống đế quốc Mỹ. Cần phê phán sự lưng chừng trong việc chống đế quốc Mỹ.

Tại cuộc họp kỷ niệm 10 năm xuất bản tạp chí Học tập, ngày 15-12-1965, đồng chí Trường Chinh đã phát biểu một số ý kiến về công tác lý luận. Đồng chí nói: kinh nghiệm của Đảng ta rất phong phú, độc đáo, nhưng chúng ta chưa tổng kết được. Trình độ lý luận của cán bộ, đảng viên ta nói chung còn thấp. Có hai bệnh phổ biến: một là sự vụ, thiển cận, kinh nghiệm chủ nghĩa; hai là lý luận suông, sách vở. Tình hình đó đòi hỏi chúng ta phải tăng cường công tác lý luận của Đảng. Về yêu cầu và nội dung của công tác lý luận hiện nay, đồng chí nói đại ý: phải soi sáng đường lối cách mạng của Đảng ta; phục vụ cuộc đấu tranh để bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin; phục vụ việc xây dựng Đảng về tư tưởng và tổ chức; tổng kết những kinh nghiệm lịch sử và kinh nghiệm hiện tại của Đảng ta để đi đến những kết luận có tính chất lý luận. Trong khi tiến hành công tác nghiên cứu lý luận, phải nắm vững phương châm: kết hợp lý luận với thực tiễn; nghiên cứu có trọng điểm; phát huy tinh thần độc lập tự chủ: tiếp thu có phê phán, có chọn lọc những thành quả nghiên cứu lý luận của người khác; kết hợp việc nghiên cứu trước mắt với nghiên cứu lâu dài.

Trong dịp đến thăm Bộ Biên tập ngày 27-11-1965, đồng chí Phạm Văn Đồng đã nói về tầm quan trọng của công tác báo chí, công tác lý luận và nêu lên những điều kiện cần thiết để làm tốt các công tác này. Đồng chí chỉ rõ, tạp chí phải vũ trang cho cán bộ, đảng viên ta những quan điểm đúng đắn của Đảng; như thế họ mới có được sự suy nghĩ độc lập và sẽ vững vàng trước mọi biến chuyển của tình hình.

Các đồng chí Lê Đức Thọ, Nguyễn Lương Bằng, Tố Hữu, trong các dịp đến thăm, đã phát biểu những ý kiến quan trọng về công tác của tạp chí.

Với những thành tích đã đạt được qua 10 năm, tạp chí Học tập đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất (trước đó, ngày 25-8-1962, Tạp chí đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì).

Từ đầu năm 1966, tạp chí Học tập bước vào thời kỳ mới của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước với hành trang mới: Chỉ thị số 116/CT-TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Nâng cao chất lượng của tạp chí Học tập để phục vụ sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước và tiếp tục xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội” ra ngày 14-12-1965.

Sau khi chỉ ra những ưu điểm và khuyết điểm của tạp chí trong thời gian qua, chỉ thị vạch rõ: Hiện nay, cách mạng nước ta đang ở trong một bước chuyển biến mới. Cả nước ta đang có chiến tranh với mức độ khác nhau ở mỗi miền. Nhân dân ta đang có nhiệm vụ cấp bách là chống Mỹ, cứu nước. Tạp chí Học tập phải đóng một vai trò quan trọng trong công tác tư tưởng của Đảng, nhằm góp phần bảo đảm cho thắng lợi của sự nghiệp đánh thắng giặc Mỹ trong cả nước và sự nghiệp tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện có chiến tranh.

Về phương hướng biên tập của tạp chí, Chỉ thị chỉ rõ:

1- Vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin để soi sáng đường lối chống Mỹ, cứu nước, làm cho mọi người nhận rõ tình hình và yêu cầu mới của cách mạng, đánh giá đúng đắn âm mưu thâm độc của đế quốc Mỹ và tay sai đối với nước ta, phân tích lực lượng, đối sánh giữa ta và địch, vạch rõ thế tất thắng của ta và thế thất bại của địch; hiểu rõ phương hướng, chủ trương mới về các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, các chính sách đối nội và đối ngoại do Đảng đề ra trong tình hình mới; biên tập những bài có chất lượng cao về chiến tranh nhân dân và quốc phòng toàn dân. Do đó làm cho mọi người tin tưởng tuyệt đối vào đường lối chống Mỹ, cứu nước của Đảng, vào nhiệm vụ vừa kháng chiến vừa kiến quốc, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, nâng cao trình độ về mọi mặt, cống hiến nhiều nhất cho cách mạng, đưa sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước đến toàn thắng.

2- Vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin để soi sáng hơn nữa đường lối cách mạng xã hội chủ nghĩa và chủ trương tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc trong điều kiện có chiến tranh. Phục vụ tốt việc xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội theo phương châm mới thích hợp với tình hình mới. Cần làm rõ mối quan hệ giữa sản xuất và chiến đấu, giữa nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và nhiệm vụ chống Mỹ, cứu nước. Cần phục vụ tốt ba cuộc cách mạng đang được tiến hành ở miền Bắc.

Cần chú ý vận dụng lý luận để soi sáng các vấn đề về quan hệ giữa cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội, giữa công nghiệp và nông nghiệp, giữa tích luỹ và tiêu dùng, giữa cơ sở kinh tế và kiến trúc thượng tầng, giữa xây dựng kinh tế và tăng cường quốc phòng. Trong tình hình mới, cần làm rõ vị trí của công nghiệp trung ương và công nghiệp địa phương; của kinh tế đồng bằng và kinh tế trung du, kinh tế miền núi; của sản xuất và phân phối, của công tác văn hóa và xã hội.

Kết hợp với việc giáo dục về tình hình và nhiệm vụ mới mà tuyên truyền cho các cuộc vận động lớn trong nền kinh tế và các phong trào thi đua, nhằm đẩy mạnh sản xuất, tăng năng suất lao động và hiệu suất công tác, tăng cường công tác chuẩn bị chiến đấu và chiến đấu tốt.

Phải góp phần vào việc củng cố và tăng cường Nhà nước chuyên chính dân chủ nhân dân, thực chất là chuyên chính vô sản, nhằm xây dựng và bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, giải phóng miền Nam, tiến tới thực hiện thống nhất nước nhà.

3- Tuyên truyền cho quan điểm của Đảng về các vấn đề quốc tế quan trọng, tích cực góp phần vào việc bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, đấu tranh chống chủ nghĩa xét lại hiện đại là nguy cơ chủ yếu của phong trào cộng sản quốc tế, đồng thời chống chủ nghĩa giáo điều; khôi phục và tăng cường sự đoàn kết trong phe xã hội chủ nghĩa và trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế; ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc của nhân dân châu á, châu Phi và Mỹ La-tinh, ủng hộ phong trào đấu tranh vì dân chủ và chủ nghĩa xã hội của giai cấp công nhân và nhân dân lao động các nước tư bản chủ nghĩa; đấu tranh chống bọn đế quốc hiếu chiến do đế quốc Mỹ cầm đầu, góp phần bảo vệ hòa bình ở Đông Nam Á và thế giới.

4- Phục vụ việc xây dựng Đảng về tư tưởng và tổ chức; tuyên truyền cho đường lối xây dựng Đảng; biểu dương những điển hình tốt; đồng thời phê phán những biểu hiện tiêu cực trong sinh hoạt Đảng; đấu tranh chống tư tưởng hữu khuynh và ảnh hưởng của chủ nghĩa xét lại hiện đại là chủ yếu, đồng thời ngăn ngừa và khắc phục tư tưởng “tả” khuynh và bệnh giáo điều, rập khuôn, máy móc.

5- Cùng các cơ quan có trách nhiệm góp phần tổng kết những kinh nghiệm lịch sử của Đảng ta. Qua tổng kết kinh nghiệm lịch sử của cách mạng Việt Nam mà làm cho mọi người thêm tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và ra sức phát huy tinh thần tích cực, chủ động và sáng tạo trong công tác của mình.

Chỉ thị của Ban Bí thư nêu rõ: Tình hình mới và nhiệm vụ mới của cách mạng đòi hỏi tạp chí Học tập phải nâng cao hơn nữa chất lượng, tính chiến đấu và tính chỉ đạo, đồng thời phải bảo đảm nâng cao tính lý luận. Tạp chí phải phục vụ kịp thời nhiệm vụ cách mạng trước mắt, đồng thời giữ vững chức năng của mình là cơ quan lý luận của Đảng. Nhiệm vụ của tạp chí Học tập rất nặng nề. Dù tình hình đấu tranh chống Mỹ, cứu nước sẽ ác liệt đến đâu, tạp chí Học tập cũng phải khắc phục khó khăn, tiếp tục xuất bản đều để góp phần phát triển công tác lý luận của Đảng.

Chỉ thị xác định: Tạp chí Học tập phát hành đến tận tổ chức cơ sở của Đảng. Đọc tạp chí là một nghĩa vụ đối với cán bộ của Đảng.

Đầu tháng 7-1966, Hội đồng Quốc phòng tối cao nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã họp dưới sự chủ tọa của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi và công bố Lệnh động viên cục bộ để vừa bảo đảm tăng cường lực lượng quốc phòng, vừa bảo đảm xây dựng và phát triển nền kinh tế quốc dân. Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tạp chí đã ra xã luận và đăng một số chuyên luận về vấn đề này.

Thực hiện chủ trương của Hội nghị Trung ương 13, tạp chí đã có một số bài bàn về đẩy mạnh đấu tranh ngoại giao.

Mùa khô 1965-1966 Mỹ - ngụy bị một đòn phủ đầu choáng váng, nhưng chúng vẫn ngoan cố và hy vọng về một giải pháp quân sự trên chiến trường, nên bước vào mùa khô 1966-1967, chúng mở tiếp một cuộc phản công chiến lược quy mô gấp bội. Kết cục chúng vẫn thua to, ta lại thắng lớn. Sau thắng lợi vẻ vang đó, đồng chí Nguyễn Chí Thanh, với bút danh Trường Sơn, đã từ miền Nam viết bài tổng kết gửi đăng tạp chí Học tập (số 6-1967) nêu rõ năm bài học thắng lợi về chỉ đạo chiến lược quân sự của chúng ta trong đông xuân 1966-1967.

Tháng 1-1968, nhằm góp phần chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân, tạp chí ra xã luận “Tất cả để đánh thắng hoàn toàn giặc Mỹ xâm lược”.

Bị thất bại nặng nề ở cả hai miền Nam Bắc nước ta, ngày 31-3-1968 Chính phủ Mỹ buộc phải tuyên bố “ném bom hạn chế” miền Bắc. Ngày 1-11-1968 Chính phủ Mỹ lại buộc phải thừa nhận chấm dứt không điều kiện các cuộc ném bom bắn phá trên toàn bộ lãnh thổ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhận họp Hội nghị bốn bên về Việt Nam tại Pa-ri. Trước sự kiện đó, tạp chí Học tập đã có bài phân tích nguyên nhân và ý nghĩa thất bại của đế quốc Mỹ, và nêu rõ nhiệm vụ trước mắt của quân và dân ta.

Trong những năm địch ném bom, bắn phá miền Bắc, Ban Biên tập tạp chí đã nhiều lần đưa cán bộ vào các tỉnh Khu 4 cũ để nghiên cứu, viết bài nhằm biểu dương tinh thần sản xuất và chiến đấu kiên cường của quân và dân ta, đồng thời phổ biến kinh nghiệm lãnh đạo sản xuất và chiến đấu của các cấp ủy đảng và chính quyền ở nơi đầu sóng ngọn gió này của miền Bắc.

Sau khi Chính phủ Mỹ chấm dứt không điều kiện các cuộc ném bom, bắn phá trên toàn bộ miền Bắc nước ta, tạp chí đã sớm chủ động tổ chức việc tổng kết cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của Mỹ ở các tỉnh Khu 4 cũ - địa bàn địch tập trung đánh phá rất ác liệt trong bốn năm qua. Ngoài các bài riêng về từng tỉnh, tạp chí có bài tổng kết chung: “Khu 4 cũ - tuyến đầu dũng cảm của miền Bắc nước ta”. Loạt bài nói trên đã khắc họa nên một hình ảnh đẹp về sự kết hợp hai nhiệm vụ chiến lược mà Đảng ta đã đề ra.

Cuộc tiến công và nổi dậy với khí thế mới của quân và dân miền Nam từ cuối tháng 3-1972 đã giáng một đòn mãnh liệt vào dã tâm xâm lược của đế quốc Mỹ. Chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của chúng đứng trước nguy cơ bị sụp đổ hoàn toàn. Bị thua to ở cả hai miền nước ta, trên bàn đàm phán, Mỹ đã phải thỏa thuận với ta văn bản “Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam” nhưng Mỹ đã lật lọng, trì hoãn việc ký hiệp định. Tháng 12-1972 đế quốc Mỹ đã huy động hầu như toàn bộ lực lượng không quân chiến lược của chúng ở Đông Nam á, Thái Bình Dương và đại bộ phận lực lượng không quân chiến thuật của chúng ở Đông Dương mở cuộc tập kích chiến lược lớn ra miền Bắc nước ta, tập trung đánh có tính chất hủy diệt Hà Nội, Hải Phòng và một số vùng đông dân khác hòng uy hiếp chúng ta, gây sức ép, tạo thế mạnh trên chiến trường và trên bàn đàm phán. Nhưng quân và dân ta đã đập tan cuộc tập kích chiến lược đó, cuối cùng đã buộc Chính phủ Mỹ phải ký Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam vào ngày 27-1-1973 tại Pa-ri. Ngay sau đó, tạp chí đã ra số đặc biệt về thắng lợi này.

Sau khi Hiệp định Pa-ri về Việt Nam được ký kết, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã vi phạm Hiệp định một cách nghiêm trọng và có hệ thống. Tạp chí đã ra xã luận nói lên tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ 21 của Trung ương Đảng, chỉ rõ nhiệm vụ của nhân dân cả nước ta trong giai đoạn mới, xác định thái độ của chúng ta là luôn luôn tỏ rõ thiện chí của mình, nhưng quyết không dung thứ bất cứ hành động nào phá hoại hòa bình, vi phạm hiệp định.

Cho đến cuối năm 1974, tình hình đã có những chuyển biến căn bản. Những điều kiện cho việc giải phóng hoàn toàn miền Nam đang chín muồi. Hội nghị Bộ Chính trị tháng 10-1974 và tháng 1-1975 đã xem xét tình hình, và khi thời cơ xuất hiện, đã quyết định hoàn thành giải phóng miền Nam trước mùa mưa 1975. Ngày 30-4-1975 chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng. Trong số 5-1975, tạp chí Học tập đã ra xã luận “Thắng lợi vẻ vang của 30 năm chiến tranh giải phóng”. Bài báo nêu rõ: Lần đầu tiên trong hơn 100 năm nay đất nước ta đã sạch bóng quân cướp nước. Thắng lợi có tính chất thời đại của nhân dân ta là một cống hiến rất quan trọng của cách mạng Việt Nam đối với cách mạng thế giới. Đó là một đòn chí tử giáng vào chủ nghĩa thực dân mới, phá vỡ một phòng tuyến quan trọng của chúng, làm phá sản chiến lược toàn cầu của chủ nghĩa đế quốc. Thắng lợi đó trước hết là thắng lợi của sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo, đường lối độc lập tự chủ của Đảng ta.

Trong số này còn đăng bài “Dân tộc ta có đủ tinh thần và nghị lực, sức mạnh và tài năng, biến nước ta thành một nước văn minh, giàu mạnh” - Diễn văn của đồng chí Lê Duẩn đọc tại lễ mừng chiến thắng ngày 15-5-1975 tại Hà Nội.

Tiếp đó, tạp chí số 6-1975 đăng bài “Cuộc tổng tiến công và nổi dậy đại thắng mùa Xuân năm 1975” của các đồng chí Võ Nguyên Giáp và Văn Tiến Dũng. Bài viết tổng kết trận quyết chiến chiến lược đại thắng mùa Xuân 1975 mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, nói lên bước phát triển mới của nghệ thuật lãnh đạo chiến tranh cách mạng của Đảng ta.

Từ khi một số tỉnh, thành phố ở miền Nam được giải phóng, Ban Biên tập tạp chí Học tập đã lần lượt cử các đoàn cán bộ vào nghiên cứu tình hình trước và sau giải phóng, và làm việc với các đồng chí lãnh đạo ở đây. Kết quả là sau đó trên tạp chí xuất hiện một số bài viết tổng hợp hoặc về từng mặt: chính trị, xã hội, kinh tế, xây dựng Đảng của một số địa phương miền Nam.

Miền Nam được hoàn toàn giải phóng, Trung ương Đảng họp Hội nghị lần thứ 24 quyết định nhiệm vụ chiến lược của cách mạng nước ta trong giai đoạn mới. Tạp chí đã có nhiều bài đi sâu vào lĩnh vực khác nhau để phục vụ nghị quyết hội nghị nói trên.

Cùng với việc phục vụ nhiệm vụ chống Mỹ, cứu nước, tạp chí Học tập đã tích cực phục vụ nhiệm vụ tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc trong điều kiện có chiến tranh.

Tạp chí đề cập nhiều đến các vấn đề: kết hợp kinh tế với củng cố quốc phòng, mối quan hệ giữa động viên cao độ sức người, sức của và bồi dưỡng sức dân; xây dựng kinh tế địa phương: phát triển nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng,… trong thời chiến.

Năm 1967, tạp chí đã cử cán bộ biên tập về Thái Bình là tỉnh đầu tiên ở miền Bắc đạt 5 tấn thóc một héc-ta cả năm trên diện tích lúa toàn tỉnh để nghiên cứu rút ra những bài học về lãnh đạo sản xuất của tỉnh ủy. Bài báo về vấn đề này đã có tác dụng tích cực đối với nhiều địa phương.

Đầu năm 1971, Hội nghị Trung ương 19, ngoài nhiệm vụ chống Mỹ, cứu nước, đã thảo luận vấn đề cải tạo xã hội chủ nghĩa, phục hồi và phát triển kinh tế miền Bắc. Tuyên truyền cho Nghị quyết Hội nghị Trung ương 19, trong năm 1971 tạp chí đã có nhiều bài về xây dựng kinh tế, tăng cường lực lượng của chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp phát triển toàn diện, mạnh mẽ, vững chắc, từng bước tiến lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, củng cố và hoàn thiện quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa ở nông thôn, làm tốt công tác quản lý...

Tạp chí còn đăng nhiều bài đi sâu vào các vấn đề cải tiến quản lý hợp tác xã, cải tiến kỹ thuật, thực hiện ba mục tiêu trong nông nghiệp, đẩy mạnh công tác khoa học kỹ thuật nông nghiệp, phát triển kinh tế phụ gia đình xã viên... Tạp chí tiếp tục phát hiện, biểu dương thành tích, khái quát những bài học thành công của các điển hình tiên tiến, đồng thời đã chỉ ra, phân tích, uốn nắn những sai lầm, lệch lạc của một số địa phương, đơn vị yếu kém.

Khi có chỉ thị của Ban Bí thư Trung ương Đảng về việc tổ chức lại sản xuất nông nghiệp và cải tiến một bước quản lý nông nghiệp từ cơ sở theo hướng tiến lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, tạp chí đã dành riêng một số tập trung đăng xã luận, bài nói, báo cáo của các đồng chí Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Hoàng Anh tại Hội nghị bàn về tổ chức lại sản xuất, cải tiến một bước quản lý nông nghiệp ở các tỉnh đồng bằng và trung du đầu tháng 8-1974, và các bài khác.

Quản lý kinh tế là một khâu yếu của chúng ta, nó mang đậm dấu vết của nền sản xuất nhỏ, thủ công nghiệp, nặng về hành chính cung cấp. Để góp phần vào việc tăng cường công tác quản lý kinh tế, quản lý xí nghiệp theo phương thức kinh doanh xã hội chủ nghĩa, hầu như năm nào tạp chí cũng có nhiều xã luận và chuyên luận bàn về vấn đề này.

Đầu năm 1974, sau khi có Nghị quyết Hội nghị Trung ương 22 xác định nhiệm vụ chung của miền Bắc trong giai đoạn mới, tạp chí có bài bàn về nhiệm vụ, phương hướng khôi phục và phát triển kinh tế.

Sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, tạp chí đã có một số bài nghiên cứu về tình hình kinh tế miền Nam, bàn về việc thực hiện nhiệm vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Nam và nhiệm vụ cải tạo, khôi phục và phát triển kinh tế trong cả nước, phát huy sức mạnh tổng hợp của nền kinh tế thống nhất.

Trong phần kinh tế của tạp chí, mục Điều tra - Nghiên cứu được sử dụng nhiều nhất so với các phần khác và được bạn đọc chú ý nhiều.

Tạp chí còn có nhiều bài bàn về củng cố Nhà nước, tăng cường chuyên chính vô sản, đề cao dân chủ, phát huy hiệu lực các pháp lệnh của Nhà nước, đấu tranh chống phản cách mạng, bảo vệ an ninh Tổ quốc và hạnh phúc của nhân dân, tăng cường kiểm tra, thanh tra, chống quan liêu, mệnh lệnh...

Trong số bài viết về quân đội và quốc phòng, có bài “Vũ trang quần chúng cách mạng, xây dựng quân đội nhân dân” của đồng chí Võ Nguyên Giáp đăng trong các số 1, 2, 4, 10-1972, trình bày luận điểm về tổ chức quân sự của Đảng ta, truyền thống và kinh nghiệm xây dựng lực lượng vũ trang của dân tộc ta, sự sáng tạo của Đảng ta và nhân dân ta trong việc vũ trang quần chúng cách mạng và xây dựng quân đội nhân dân. Ngoài ra, còn có công trình nghiên cứu lịch sử mang ý nghĩa thời sự của tổ nghiên cứu lịch sử chiến tranh thuộc Học viện Quân sự Việt Nam: “Tài thao lược kiệt xuất của ông cha ta” (số 11, 12-1972) và “Cuộc chiến tranh giải phóng ở thế kỷ XV trong giai đoạn cuối cùng của nó” (4-1973)...

Sau khi miền Nam được giải phóng, tạp chí đã đăng các bài đề cập đến nội dung chủ yếu của công cuộc xây dựng và củng cố nền quốc phòng toàn dân trong kỷ nguyên mới của dân tộc, và bàn về nhiệm vụ xây dựng kinh tế của lực lượng vũ trang trong giai đoạn mới của cách mạng.

Tạp chí đã có bài về vai trò của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và về công tác vận động quần chúng trong giai đoạn mới của cách mạng.

Tạp chí đã mở các mục Diễn đàn của những người trí thức và Diễn đàn của các nhà khoa học đăng ý kiến đóng góp của các nhà trí thức, khoa học về các công việc chung của đất nước.

Tạp chí cũng đã đăng các bài của nhiều văn nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, phê bình văn học nghệ thuật viết về lý luận và thực tiễn văn nghệ ở nước ta. Đáng chú ý nhất là bài “Về phê bình văn nghệ” của đồng chí Trường Chinh (số 11-1969). Tháng 4-1972, tạp chí đã ra xã luận về việc mở rộng phê bình trên báo chí. Đầu năm 1974, tạp chí có bài về nhiệm vụ của văn nghệ trong giai đoạn mới. Cuối năm, tạp chí đăng bài “Tăng cường tính đảng, đi sâu vào đời sống nhân dân, tạo một khí thế mới trong văn nghệ ta” khẳng định đường lối văn nghệ của Đảng, phân tích, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc ở một số văn nghệ sĩ.

Giữa năm 1966, tạp chí ra xã luận về tăng cường công tác xây dựng Đảng để bảo đảm nhiệm vụ lãnh đạo sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và công cuộc chống Mỹ, cứu nước.

Đảng ta rất coi trọng công tác lý luận. Trong số 9-1966, với bài xã luận “Đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận của Đảng”, Tạp chí đã khái quát những thắng lợi to lớn của cách mạng nước ta trong 36 năm qua (kể từ ngày thành lập Đảng) và chỉ rõ, đó chính là thắng lợi của việc Đảng ta đã kết hợp chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lê-nin với thực tiễn cách mạng Việt Nam để định ra đường lối cách mạng đúng đắn. Nắm vững lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tổng kết kinh nghiệm Việt Nam, học tập có chọn lọc kinh nghiệm cách mạng của các đảng anh em, Đảng ta đã lãnh đạo nhân dân ta sáng tạo ra phương pháp tiến hành cách mạng thích hợp với một nước vốn là thuộc địa và nửa phong kiến. Cách mạng luôn luôn phát triển và đề ra những yêu cầu ngày càng cao về mặt nhận thức. Vì thế, chúng ta phải từ thực tiễn sinh động của cách mạng Việt Nam mà nghiên cứu, suy nghĩ độc lập, tìm tòi, nâng kinh nghiệm đã được tổng kết lên nhận thức lý luận, bổ sung cho đường lối, chính sách của Đảng.

Cuối năm 1966, Ban Biên tập tạp chí đã đưa một số cán bộ biên tập lên làm việc với Tỉnh ủy Lạng Sơn, nghiên cứu tổng kết quá trình phấn đấu của Đảng bộ Lạng Sơn nhằm khắc phục những sai lầm hữu khuynh khá phổ biến và nghiêm trọng từng khiến cho phong trào cách mạng trong toàn tỉnh bị sa sút mấy năm liền. Bài báo về vấn đề này đã nêu lên những bài học sâu sắc rất bổ ích đối với những người làm công tác lãnh đạo ở các địa phương.

Nhằm quán triệt và thúc đẩy việc thực hiện Nghị quyết 136 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, tạp chí đã tổ chức trao đổi ý kiến về tăng cường cấp huyện và xây dựng huyện ủy “bốn tốt” trong các số 8, 9, 10, 12-1967 và 1-1968.

Giữa lúc toàn quân, toàn dân ta đang đẩy mạnh cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội, ngày 2-9-1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần, để lại niềm tiếc thương vô hạn cho toàn Đảng, toàn dân ta và bầu bạn khắp năm châu. Tạp chí đã ra số đặc biệt với bài xã luận: “Dũng cảm tiến lên kế tục sự nghiệp vĩ đại của Hồ Chủ tịch”. Trong hai số tiếp theo, tạp chí đăng các xã luận “Quyết tâm vươn lên thực hiện bằng được Di chúc của Hồ Chủ tịch”, “Thực hiện Di chúc của Hồ Chủ tịch, làm tốt công tác xây dựng Đảng”.

Tháng 2-1970, kỷ niệm 40 năm Ngày thành lập Đảng, tạp chí ra số đặc biệt với bài xã luận “Đảng ta tiến bước vững chắc trên đường thắng lợi” và đăng toàn văn tác phẩm của đồng chí Lê Duẩn: Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, vì độc lập, tự do, vì chủ nghĩa xã hội, tiến lên giành những thắng lợi mới, một tác phẩm quan trọng tổng kết kinh nghiệm 40 năm lãnh đạo cách mạng của Đảng, soi sáng con đường tiến lên của cách mạng Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 26 năm Cách mạng Tháng Tám và Ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tạp chí đã có bài nêu cao đường lối độc lập tự chủ đúng đắn, sáng tạo của Đảng ta và tinh thần tự lực tự cường của nhân dân ta. Bài báo nhấn mạnh: Nắm vững và phát huy đường lối độc lập tự chủ, tinh thần tự lực tự cường, tăng cường đoàn kết quốc tế, chúng ta đã giành được thắng lợi to lớn trong 26 năm qua và nhất định sẽ giành được thắng lợi to lớn hơn nữa trong sự nghiệp cách mạng của mình. Vấn đề này, trong nhiều bài viết khác, các đồng chí lãnh đạo Đảng ta cũng thường đề cập đến.

Kỷ niệm lần thứ 80 Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, tạp chí đã ra số đặc biệt với xã luận “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại” và bài của đồng chí Phạm Văn Đồng: “Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm của thời đại”... Cũng nhân dịp này, tạp chí số 6-1970 đăng bài “Hồ Chủ tịch, nhà chiến lược thiên tài, người cha thân yêu của các lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam” của đồng chí Võ Nguyên Giáp.

Tạp chí số 3-1973 đăng bài của đồng chí Lê Duẩn: “Mấy vấn đề về cán bộ và về tổ chức trong cách mạng xã hội chủ nghĩa”, một bài quan trọng thể hiện nội dung nghị quyết của Bộ Chính trị Trung ương Đảng về công tác cán bộ trong giai đoạn mới. Số 7-1973 có bài về nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình trong Đảng. Một thời gian trong một số cán bộ, đảng viên, quần chúng xuất hiện những tư tưởng xa lạ với chế độ xã hội chủ nghĩa và những biểu hiện bi quan, dao động, ngại khó khăn gian khổ, thấy đúng không dám bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh, thiếu cảnh giác cách mạng, thiếu tin tưởng vào tiền đồ của cách mạng. Trước tình hình đó, tháng 9-1974 tạp chí đã ra xã luận “Nâng cao ý chí cách mạng, cảnh giác, tin tưởng, phấn đấu đưa sự nghiệp cách mạng tiến lên”, nghiêm khắc phê phán những hiện tượng nói trên.

Cuối năm 1974 Trung ương Đảng họp Hội nghị lần thứ 23 bàn về việc tăng cường lãnh đạo và nâng cao sức chiến đấu của Đảng, một cuộc hội nghị đầu tiên của Trung ương Đảng chuyên bàn về công tác xây dựng Đảng. Sau hội nghị, tạp chí đã ra xã luận làm sáng tỏ những vấn đề mà hội nghị đã kết luận.

Hơn một năm sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, cách mạng Việt Nam chuyển sang giai đoạn mới, trong một số cán bộ, đảng viên có hiện tượng giảm sút phẩm chất cách mạng. Bộ Chính trị đã quyết định mở một đợt giáo dục chính trị, tự phê bình và phê bình trong toàn đảng. Để góp phần triển khai có kết quả quyết định của Bộ Chính trị, tạp chí số 9-1976 đã ra xã luận và đăng bài của đồng chí Nguyễn Duy Trinh: “Xác định quan điểm đúng đắn, nâng cao năng lực và phẩm chất của cán bộ, đảng viên”, vạch rõ ý nghĩa lớn của đợt giáo dục chính trị này và những yêu cầu cần đạt được.

Mục Sinh hoạt tư tưởng trong thời kỳ này tiếp tục phản ánh sinh hoạt và kinh nghiệm lãnh đạo của các tổ chức đảng, phân tích, phê phán tệ lười học, lười suy nghĩ, bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa, sợ trách nhiệm, tùy tiện, thiếu trung thực, vô tổ chức, đầu óc công thần, cục bộ bản vị, địa phương, bảo thủ, tệ tham ô, lãng phí, quan liêu ... Bằng lối viết ngắn gọn mà súc tích, nhẹ nhàng mà sâu sắc, đi vào những “ngõ ngách” của các căn bệnh, các bài thuộc loại này đã chỉ ra được những biểu hiện và nguyên nhân, cùng tác hại của những thói hư tật xấu ở một số cán bộ, đảng viên. Loại bài này được bạn đọc rất ưa thích vì nó không “đao to búa lớn” mà phân tích có lý có tình, giúp cho người đã mắc khuyết điểm tự giác sửa chữa, người chưa mắc thì cảnh giác phòng ngừa.

Thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng ta, tạp chí tập trung mũi nhọn chống đế quốc Mỹ và các lực lượng chư hầu của chúng, đồng thời ra sức tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của anh em, bầu bạn khắp năm châu đối với sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta. Tạp chí cũng đã tích cực tham gia vào việc bảo vệ và củng cố hòa bình thế giới, nêu cao chủ nghĩa quốc tế vô sản, nhiệt tình ủng hộ công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của các nước anh em, cổ vũ cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân các nước á, Phi, Mỹ La-tinh và các nước tư bản phát triển, vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Tạp chí đã có nhiều bài phê phán chủ nghĩa xét lại hiện đại, chủ nghĩa cơ hội hữu khuynh, chủ nghĩa biệt phái và ảnh hưởng của chủ nghĩa dân tộc tư sản, bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, góp phần vào việc củng cố sự đoàn kết của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế và của phe xã hội chủ nghĩa. Ngoài xã luận và chuyên luận về các vấn đề đó, khi có những sự kiện đáng chú ý, tạp chí có bình luận kịp thời tỏ rõ quan điểm, thái độ của mình.

Vào những dịp có ngày kỷ niệm lớn: Kỷ niệm 50 năm Cách mạng Tháng Mười Nga, 150 năm Ngày sinh C. Mác, 100 năm Ngày sinh V.I. Lê-nin, 150 năm Ngày sinh Ph. Ăng-ghen, 100 năm Công xã Pa-ri, tạp chí đã ra số đặc biệt hoặc có xã luận, chuyên luận nói lên ý nghĩa lớn của các sự kiện đó và vai trò vĩ đại của những con người kiệt xuất ấy đối với cách mạng thế giới và cách mạng Việt Nam. Tháng 10-1975, tạp chí đăng bài của đồng chí Nguyễn Duy Trinh tổng kết 30 năm đấu tranh ngoại giao vì độc lập tự do của Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội, nhân nước Việt Nam dân chủ cộng hòa tròn 30 tuổi.

Ngoài những bài viết về các lĩnh vực nói trên, tạp chí còn có nhiều bài đi sâu vào khía cạnh triết học và các bài có tính chất lý luận chung, như “Chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế vô sản”, “Chủ nghĩa Mác và phong trào cách mạng Việt Nam”, “Chân lý là cụ thể, cách mạng là sáng tạo”, “Đấu tranh giai cấp hay “đối thoại”, “hòa đồng” trên lĩnh vực hệ tư tưởng”, “Tình cảm cách mạng và tri thức cách mạng”, “Quan hệ giữa cái bình thường và cái phi thường trong quá trình cách mạng của nhân dân ta”... tạp chí cũng có một số bài phân tích và phê phán những luận điểm xa lạ, thù địch với chủ nghĩa Mác - Lê-nin đang được truyền bá ở nơi này nơi khác trên thế giới và ở miền Nam nước ta.

Ngày 14-2-1973, trong dịp làm việc với Ban Biên tập Tạp chí Học tập, đồng chí Trường Chinh đã phát biểu nhiều ý kiến về công việc của tạp chí, trong đó nhấn mạnh một số điểm về công tác biên tập: Tạp chí phải bảo đảm tính chủ động, bám sát sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, bám sát các ban của Đảng. Tránh đi vào học thuật.

Có phương hướng phát huy vai trò của cộng tác viên trong việc nghiên cứu các vấn đề nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình và yêu cầu do Trung ương đề ra.

Khi vạch ra chương trình biên tập của tạp chí, trước hết phải định phương hướng biên tập chung của tạp chí, sau đó mới định ra các đề mục biên tập cho các ban của tạp chí. Không nên làm cách ngược lại là định ra các đề mục cho các ban trước, rồi sau đó đem cộng các đề mục của các ban lại, làm thành chương trình chung của Bộ biên tập.

Tùy theo tầm quan trọng của các vấn đề cần biên tập mà tổ chức việc biên tập:

- Có đề tài riêng cho một ban tổ chức việc biên tập.

- Có đề tài giao cho một ban chủ trì, có sự phối hợp của các ban khác.

- Có đề tài do Ban Biên tập chủ trì và có sự kết hợp của tất cả các ban.

- Ngoài ra còn có đề tài dự trữ.

Phải chọn vấn đề cho đích đáng để tổ chức việc biên tập. Khi viết phải đi thẳng vào vấn đề. Bài phải có tính phê phán mạnh mẽ.

Viết báo phải rất thận trọng. Người viết phải có thái độ nghiêm túc. Cái gì chưa chắc chắn thì không nên viết. Tính đảng và tính khoa học của báo chí là nhất trí. Không nên vì muốn tỏ ra độc đáo mà đưa ra những cái chưa thật chắc chắn.

*
*   *

Nhìn lại những năm 1955-1976, tạp chí Học tập đã tích cực góp phần đưa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng vào cuộc sống. Đáng chú ý nhất là:

Tạp chí đã tuyên truyền tập trung cho đường lối chống Mỹ, cứu nước và đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà. Gắn với nhiệm vụ này, việc xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng được tạp chí rất coi trọng.

Tạp chí đã góp phần đắc lực vào việc thực hiện các nhiệm vụ: sửa sai và hoàn thành cải cách ruộng đất, chỉnh đốn tổ chức; cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội, khôi phục và phát triển kinh tế, phát triển văn hóa, tiến hành ba cuộc cách mạng, thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa ... làm cho miền Bắc trở thành cơ sở vững chắc cho công cuộc chống Mỹ, cứu nước của toàn dân ta. Những nhiệm vụ đó không tách rời việc củng cố nhà nước dân chủ nhân dân.

Cùng với việc phục vụ công tác xây dựng Đảng về tổ chức, tạp chí đã tích cực đấu tranh chống những tư tưởng sai lầm trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, góp phần nâng cao phẩm chất cách mạng cho mọi người, củng cố đoàn kết nhất trí trong Đảng. Tạp chí đã đi đầu trong cuộc đấu tranh chống nhóm “Nhân văn - Giai phẩm”, bảo vệ sự lãnh đạo của Đảng.

Tạp chí đã tích cực tuyên truyền đường lối đối ngoại và quan điểm quốc tế của Đảng; phê phán chủ nghĩa xét lại hiện đại, chủ nghĩa cơ hội... bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, bảo vệ sự đoàn kết quốc tế; kiên quyết chống chủ nghĩa đế quốc, ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

Nói chung trong 21 năm (1955-1976), tạp chí Học tập đã cố gắng đóng góp vào công tác lý luận và tư tưởng của Đảng, và góp phần tích cực vào việc thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam. Trong những năm đế quốc Mỹ tăng cường và mở rộng chiến tranh phá hoại ở miền Bắc, nhiều năm tháng phải làm việc trong điều kiện sơ tán, phân tán, khó khăn chồng chất, tạp chí Học tập vẫn xuất bản đều đặn và không ngừng cố gắng nâng cao chất lượng bài viết. Tuy nhiên, nhìn chung trình độ lý luận của tạp chí vẫn còn hạn chế. Có thời gian trên tạp chí có nhiều bài viết về công tác của ngành, nặng về phản ánh tình hình, nêu nhiệm vụ công tác, thiếu tính khái quát.

Mặt khác, do nhận thức chưa theo kịp sự phát triển của cuộc sống, trên một số vấn đề chưa vượt ra khỏi tư duy cũ, còn lệ thuộc vào một vài mô hình sẵn có. Có những lúc không đem lý luận phân tích thực tiễn một cách đầy đủ và từ phân tích thực tiễn mà rút ra kết luận thích đáng, cho nên chậm nhận ra những nhân tố mới, sáng tạo trong phong trào của quần chúng, cũng như thiếu nhạy cảm trước những điều không phù hợp trong một số chủ trương, chính sách; từ đó không kịp thời phát hiện, đề xuất ý kiến với lãnh đạo, góp tiếng nói tích cực vào việc bổ sung, sửa đổi một số chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

TẠP CHÍ TIỀN PHONG

Bên cạnh tạp chí Học tập - tạp chí chung của toàn Đảng, thì ở miền Nam, trong những năm 1962-1975 có tạp chí Tiền phong, do Trung ương cục miền Nam của Đảng xuất bản. Dưới đây là một số nét khái quát về tạp chí đó.

Từ khi có Nghị quyết Hội nghị Trung ương 15, đặc biệt là sau thắng lợi của phong trào đồng khởi, tình hình miền Nam tiếp tục phát triển có lợi cho cách mạng. Thời kỳ tạm ổn định của Mỹ và tay sai đã qua, bộ máy thống trị của chúng bị đẩy vào tình trạng khủng hoảng, suy sụp nghiêm trọng. Cách mạng miền Nam chuyển sang thế tiến công mạnh mẽ, liên tục và rộng khắp. Một yêu cầu được đặt ra cho công tác tư tưởng trong tình hình mới là đẩy mạnh việc tuyên truyền giáo dục đường lối, chính sách của Đảng một cách sâu sắc, nâng cao trình độ chính trị và lý luận Mác - Lê-nin cho cán bộ, đảng viên ở miền Nam, từng bước đúc kết kinh nghiệm trong đấu tranh và trong công tác xây dựng Đảng, nâng cao sức chiến đấu và vai trò lãnh đạo của Đảng, nhằm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà.

Vào lúc này, Bộ Chính trị Trung ương Đảng ta quyết định xây dựng và mở rộng căn cứ địa kháng chiến ở miền Nam, kiện toàn Trung ương cục và các cấp ủy đảng, tăng cường cán bộ, đẩy mạnh việc tiếp tế các phương tiện thiết yếu cho miền Nam.

Về hoạt động báo chí, tuy toàn Đảng đã có cơ quan lý luận và chính trị là tạp chí Học tập, nhưng do điều kiện giao thông liên lạc giữa hai miền đất nước có nhiều khó khăn, trở ngại nên tạp chí Học tập chưa thể phát hành rộng rãi vào các tỉnh miền Nam. Do vậy, từ đầu năm 1962, Trung ương cục miền Nam quyết định cho xuất bản tạp chí Tiền phong dùng làm tài liệu nghiên cứu, học tập trong cán bộ, đảng viên.

Tạp chí Tiền phong mang tiêu đề “Nội san của Đảng Nhân dân cách mạng Việt Nam” (tên gọi công khai của Đảng bộ miền Nam Đảng Lao động Việt Nam, tức Đảng Cộng sản Việt Nam hiện nay).

Là tờ nội san, tạp chí Tiền phong đã được Trung ương cục quy định khá chặt chẽ đối tượng phục vụ. Thông báo đăng trên các số đầu của tạp chí nói rõ : “Theo chỉ thị của cấp ủy thì tờ Tiền phong, nội san của Đảng phải được bảo quản như tài liệu mật và chỉ lưu hành trong cán bộ trình độ tương đương quận ủy trở lên”. thông báo còn căn dặn: “Trong lúc cấp phát cho đồng chí nào, đồng chí phụ trách cơ quan phải ghi sổ và kiểm tra việc bảo quản. Tuyệt đối không được mang theo trong lúc đi công tác. Trường hợp không bảo đảm việc bảo quản, sau khi xem xong thì đốt hủy và báo cáo cho đồng chí phụ trách biết”(1). Có lúc trên trang bìa tạp chí còn in thêm hai chữ “tối mật” (như ở số 5 ra tháng 8-1962).

Thông báo của cấp ủy đảng cũng nêu rõ: “Để sử dụng tờ nội san được tốt, các cơ quan, các cấp ủy nên tổ chức những buổi đọc và trao đổi tập thể, coi những buổi đó như là sinh hoạt học tập”.

Như vậy, tạp chí Tiền phong được xuất bản như một tạp chí lý luận và chính trị, nhưng nó chỉ lưu hành trong nội bộ Đảng, phục vụ việc nghiên cứu, học tập của cán bộ Đảng.

Quyết định xuất bản tạp chí Tiền phong đáp ứng kịp thời yêu cầu cấp bách của tình hình, nhưng vì ở miền Nam lúc bấy giờ, cán bộ phải đảm đương nhiều nhiệm vụ, cho nên trong nhiều năm đầu, Bộ Biên tập tạp chí thường gồm những cán bộ kiêm nhiệm. Theo quy định, tạp chí Tiền phong đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của đồng chí Bí thư Trung ương cục miền Nam. Song trên thực tế, trong nhiều năm liền cơ quan tạp chí Tiền phong được coi là một bộ phận trực thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương cục. Đồng chí ủy viên thường trực Ban Tuyên huấn Trung ương cục được giao trách nhiệm chỉ đạo phương hướng biên tập, thông qua kế hoạch biên tập từng số và duyệt xã luận của tạp chí. Ban Biên tập tạp chí tuy có được lập ra nhưng ít khi được ổn định lâu về nhân sự. Các thành viên trong Ban Biên tập thường được Đảng điều động đột xuất nhận các nhiệm vụ mới. Ban Biên tập tạp chí do vậy đã qua nhiều lần thay đổi về nhân sự.

Từ năm 1962 đến năm 1975, các đồng chí Trần Trọng Tân, Trần Văn Quang, Trần Bạch Đằng, Tô Văn Lâm (nguyên ủy viên Ban Biên tập của tạp chí Học tập của Trung ương Đảng được điều về miền Nam công tác từ tháng 4-1961), Nguyễn Văn Cầm, Tô Bửu Giám, Hà Phú Thuận,… đã từng có thời kỳ tham gia Ban Biên tập tạp chí. Đồng chí Trần Trọng Tân công tác ở tạp chí từ đầu cho đến cuối năm 1967, sau đó bị địch bắt đày ra Côn Đảo. Từ 1968 đến khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, đồng chí Hà Phú Thuận là ủy viên chuyên trách kiêm thường trực Ban Biên tập tạp chí. Từ cuối năm 1969, Ban Biên tập tạp chí Tiền phong được tách khỏi Ban Tuyên huấn Trung ương cục, chính thức là một ban trực thuộc Trung ương cục miền Nam. Ban biên tập tạp chí từ đó gồm một số đồng chí cán bộ cao cấp của Trung ương cục do đồng chí Phạm Hùng, Bí thư Trung ương cục đứng đầu. Tuy vậy, hầu hết các đồng chí này đều phải dành phần lớn thì giờ cho nhiệm vụ chính chỉ đạo phong trào cách mạng ở miền Nam; thời gian dành cho việc lãnh đạo tạp chí rất hạn chế.

Cơ quan tạp chí gồm hai bộ phận chính:

a- Bộ phận biên tập, kiêm cả việc trình bày tạp chí, sửa morát, theo dõi việc in và phát hành.

b- Bộ phận quản trị, lo công việc văn phòng, cấp dưỡng, giao liên, bảo vệ,…

Về bộ phận biên tập, trong vài năm đầu, chỉ có một cán bộ chuyên trách. Từ năm 1964, có một tổ 3 người, rồi tăng dần lên 6 - 7 người do đồng chí Tô Quyên (nguyên cán bộ biên tập tạp chí Học tập được điều về miền Nam công tác từ tháng 10-1963) làm tổ trưởng. Sau đó, một số đồng chí được chuyển sang cơ quan khác, đến năm 1969, bộ phận biên tập tạp chí chỉ còn 2 cán bộ, trong đó có đồng chí Lê Vân là cán bộ biên tập lâu năm nhất.

Số cán bộ trong Bộ Biên tập thường viết khoảng 15% - 20% số bài đăng trên tạp chí, còn phần lớn là do cộng tác viên viết. Ngoài công tác biên tập, anh em còn tham gia tải gạo, làm rẫy, đánh bắt cá để cải thiện đời sống. Mỗi khi chuyển trụ sở cơ quan, tất cả cán bộ, nhân viên cơ quan đều phải đi phát rừng, đốn cây làm nhà, đào hầm hố, thường phải mất 1-2 tháng mới ổn định được nơi ăn ở và làm việc. Khi địch đến càn thì phải cầm súng chiến đấu. Từng thời gian, cán bộ biên tập đi thực tế ở các địa phương để nghiên cứu viết bài, đồng thời kết hợp giúp địa phương, cơ sở kiện toàn tổ chức đảng. Có những chuyến đi phải mất nhiều ngày đêm đi bộ, băng qua nhiều con lộ, rất dễ bị vướng mìn và bị địch phục kích. Những chuyến đi đầy gian lao nguy hiểm như thế đã giúp anh em rèn luyện về nhiều mặt.

Cuộc sống của anh chị em cán bộ, nhân viên cơ quan tạp chí thực sự là cuộc sống của các chiến sĩ. Và qua những năm tháng công tác cho đến ngày miền Nam được giải phóng, đã có 6 đồng chí cán bộ, nhân viên thuộc biên chế của tạp chí hy sinh trong khi làm nhiệm vụ.

Trụ sở cơ quan tạp chí Tiền phong đóng trong khu căn cứ của Trung ương cục, thuộc địa phận huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh. Vùng này địa bàn rộng, có rừng rậm, kín đáo, nhưng vẫn thường bị máy bay của Mỹ ném bom bắn phá, và đã từng là nơi địch tiến hành trận càn quét lớn mang tên Gian-xơn Xi-ti hồi năm 1967. Những lúc chiến sự ác liệt như vậy, cơ quan tạp chí lại phải chuyển đi nơi khác an toàn hơn.

Tạp chí Tiền phong ra số đầu vào tháng 4-1962. Thời gian đầu ra hằng tháng, khi chiến sự ác liệt hoặc phải đối phó với các trận càn lớn thì ra không đều kỳ, mỗi năm khoảng 7 - 8 số. Từ năm 1973 đến khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, tạp chí ra đều kỳ hằng tháng.

Khoảng cuối năm 1964, tờ Tiền phong được chuyển nhiệm vụ thay cho tờ Nhân dân miền Nam đình bản, nên thể tài, hình thức thay đổi như một tờ báo nguyệt san. Trên các trang báo không chỉ có xã luận, chuyên luận, bình luận mà còn có cả thơ ca. Khổ tờ báo cũng in rộng hơn. Nhưng chỉ mấy tháng sau, khi tờ Giải phóng của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, thì Tiền phong trở lại với chức năng chính là tạp chí lý luận và chính trị.

Mấy năm đầu, tạp chí in theo khổ 17x25cm, về sau in theo khổ 15x22cm. Thời gian đầu, tạp chí in ở nhà in của tỉnh Tây Ninh, cách Bộ biên tập 3 - 4 ngày đường. Có lúc cán bộ tạp chí phải tự vận chuyển giấy in, thồ bằng xe đạp hoặc chở bằng thuyền, đi vào ban đêm, rất vất vả. Sau chuyển đến in ở nhà in Trần Phú của Trung ương cục, gần hơn, chỉ cách một ngày đường.

Về nội dung, tạp chí Tiền phong đã cố gắng bám sát đường lối, chủ trương chống Mỹ, cứu nước của Đảng, tuyên truyền, giáo dục kịp thời, giúp cán bộ, đảng viên quán triệt tinh thần nội dung các nghị quyết của Đảng, thấu suốt các yêu cầu của nhiệm vụ đánh địch và xây dựng lực lượng cách mạng.

Hầu hết các đồng chí lãnh đạo chủ chốt, cán bộ nghiên cứu của các ban, ngành chung quanh Trung ương cục miền Nam và một số đồng chí lãnh đạo địa phương đã tham gia viết bài cho tạp chí Tiền phong. Trên các số tạp chí, thường gặp các bài viết của các tác giả có bút danh: H.Văn, Nam Hải, Cửu Long, Ba Bình, Trần Quang, Hoài Văn, Tô Liêm,… Đồng chí Nguyễn Thị Định cũng đã viết cho tạp chí bài “Phát huy khả năng vô tận của nhân dân miền Nam anh hùng, phụ nữ miền Nam quyết đánh tan kế hoạch “Bình định đặc biệt” của Mỹ - ngụy”.

Trên tạp chí thường có các bài xã luận, chuyên luận, bình luận, và các mục: Trao đổi kinh nghiệm, Giới thiệu lý luận, Trả lời bạn đọc v.v.. Thỉnh thoảng có trích đăng bài nói của các đồng chí lãnh đạo Trung ương cục phát biểu ở trường Đảng.

Hầu hết các số tạp chí đều có xã luận. Các bài xã luận thường đề cập những vấn đề lớn có nội dung chỉ đạo hành động cho toàn đảng bộ và quân dân miền Nam trong từng thời kỳ, nhằm phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, kiên trì lập trường chiến đấu của quân và dân miền Nam, làm thất bại mọi âm mưu của địch.

Các bài thuộc các thể loại khác của tạp chí thường tập trung vào các vấn đề về đường lối chiến tranh nhân dân, phương châm đấu tranh vũ trang đi đôi với đấu tranh chính trị, phát triển lực lượng vũ trang về mọi mặt, đẩy mạnh công tác binh vận, nguỵ vận ... nhằm bảo đảm đánh thắng địch trong mọi tình huống.

Công tác xây dựng Đảng được tạp chí đặc biệt chú ý. Tạp chí đã có các bài viết xoay quanh các vấn đề: phát triển Đảng đi đôi với củng cố chi bộ; nâng cao chất lượng đảng viên; nắm chắc công tác chính trị, tư tưởng và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ; tăng cường chỉ đạo và giúp đỡ cụ thể cho cán bộ xã,…

Một vấn đề lớn thường được nêu trên tạp chí là xây dựng và mở rộng vùng căn cứ giải phóng thành hậu phương trực tiếp và vững chắc của cách mạng, đồng thời ra sức củng cố xã, ấp chiến đấu, chống địch bình định lấn chiếm. Nhiều bài viết thuộc nhiều thể loại khác nhau đã cung cấp cho người đọc tình hình thực tế của một số địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ đó. Chẳng hạn, trong mục Trao đổi kinh nghiệm, đã có các bài: “Tấn công địch thắng lợi bằng ba mũi giáp công của xã L.” (1968); “Xã L. xây dựng chi bộ 4 tốt” (1970); “Xã T. đánh bại kế hoạch “bình định cấp tốc” (1970); “Vùng G. chống lấn chiếm, giữ dân, giành thắng lợi” (1973).

Tình hình vùng tạm bị chiếm, bao gồm bước phát triển mới của phong trào đấu tranh chính trị của nhân dân các thành thị miền Nam cùng với sự suy sụp, bế tắc của nền kinh tế chiến tranh của Mỹ - nguỵ, cũng đã được phản ánh rõ nét. Một số bài đã vạch rõ đặc điểm chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ, thực chất của viện trợ Mỹ ở miền Nam, vạch trần bộ mặt xâm lược của đế quốc Mỹ.

Tạp chí đã có nhiều bài phân tích ý nghĩa thắng lợi của miền Bắc trong việc chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ và trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhằm củng cố niềm tin của quân và dân miền Nam vào hậu phương lớn, căn cứ địa vững chắc của cách mạng cả nước.

Trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn về phương tiện thu nhận thông tin và tài liệu tham khảo, tạp chí cũng đã có những bài viết giúp bạn đọc theo dõi được diễn biến của tình hình quốc tế. Vào những dịp kỷ niệm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, V. I. Lê-nin, C. Mác, tạp chí đều có xã luận, chuyên luận phục vụ các ngày kỷ niệm đó. Tháng 5-1974, tạp chí đã ra số đặc biệt với chủ đề “Hồ Chủ tịch sống mãi trong sự nghiệp chúng ta”.

Về công tác phát hành, những năm đầu, bình quân mỗi số phát hành khoảng 1.000 bản, từ năm 1968 tăng lên 2.000 bản. Tạp chí in xong, đơn vị giao bưu chuyển đi theo các địa chỉ đã ghi sẵn. Ngoài ra, khi có bài quan trọng, Bộ Biên tập tạp chí đã tổ chức chép lại dưới dạng “bạch thư” (viết bằng mực hóa học) để bí mật và kịp thời gửi vào khu Sài Gòn - Gia Định và một vài vùng khác đang chịu sự kiểm soát gắt gao của địch.

Nhìn chung, trong hoàn cảnh kháng chiến cực kỳ ác liệt, cán bộ thiếu, điều kiện nghiên cứu, biên tập, in ấn, phát hành hết sức khó khăn, tạp chí Tiền phong đã cố gắng thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ của mình, tích cực phục vụ sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước ở miền Nam. Không ít bài của tạp chí đã được đăng hoặc phát lại trên các báo, đài của trung ương, nhằm động viên, cổ vũ đồng bào cả nước.

Ngày 10-1-1971, tập thể cán bộ, nhân viên tạp chí Tiền phong (mang bí danh D205) đã vinh dự được Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tặng thưởng Huân chương Giải phóng hạng Nhất về “phẩm chất cách mạng và thành tích trong mọi mặt công tác nghiên cứu, biên soạn, phục vụ và xây dựng của đơn vị” (Quyết định số 66/QĐ-KT).

Sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, Bộ Biên tập tạp chí Tiền phong từ căn cứ kháng chiến về đóng tại nhà 19 đường Duy Tân (sau này là đường Phạm Ngọc Thạch), quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh. ít lâu sau, tạp chí Tiền phong giải thể vì đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của mình.

Ngôi nhà nói trên được chuyển giao cho cơ quan thường trú tại miền Nam của tạp chí Học tập.

---------------------------------------------

(1) Tuy nhiên, tạp chí Tiền phong là tài liệu nghiên cứu, học tập không thể thiếu, cho nên nhiều người đã không hủy. Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, kéo dài, không ít đồng chí vẫn giữ được các số tạp chí cho đến ngày miền Nam được giải phóng