Nhìn lại kết quả phát triển ngành nông nghiệp năm 2019

Năm 2019 là một năm thử thách đặc biệt cho ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam khi phải đối mặt với những diễn biến phức tạp, khó lường của thời tiết, dịch bệnh, thị trường, gây ra những tác động xấu, ảnh hưởng lớn đến kết quả sản xuất, tăng trưởng của ngành. Tuy nhiên, những điều đó đã sớm được dự báo ngay từ khi ngành xây dựng Kế hoạch phát triển ngành nông nghiệp, nông thôn và dự toán ngân sách nhà nước năm 2019⁽¹⁾. Theo đó, chúng ta đã phân tích và chỉ ra rằng năm 2019 là năm có những thuận lợi, cơ hội, song cũng cực kỳ khó khăn và rất nhiều thách thức; từ đó, đã xây dựng một kế hoạch thực hiện khá căn cơ, bài bản.

Tình hình diễn biến năm 2019 đã minh chứng rằng những dự báo đó là đúng đắn. Cụ thể: Nông nghiệp nước ta tiếp tục hội nhập kinh tế quốc tế sâu hơn, đồng thời đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, như dịch tả lợn châu Phi xâm nhiễm và lan rộng trên cả nước, gây thiệt hại chưa từng có đối với ngành chăn nuôi; tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến các hình thái thời tiết cực đoan xảy ra bất thường, hạn hán, lũ lụt, cháy rừng, sạt lở, xâm nhập mặn mức độ nghiêm trọng hơn; tác động từ chiến tranh thương mại giữa các nền kinh tế lớn, làm cho sản xuất, xuất - nhập khẩu nông sản chủ lực luôn đứng trước những rủi ro, nhiều quy định mới về truy xuất nguồn gốc, xuất xứ, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm ngày càng cao hơn,...

Đầu năm 2019, chỉ 1 ngày sau khi Chính phủ ban hành Nghị quyết số 01/NQ-CP, ngày 1-1-2019, về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và Dự toán ngân sách nhà nước năm 2019, Ban cán sự Đảng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Nghị quyết số 685-NQ/BCSĐ; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Quyết định số 01/QĐ-BNN-KH⁽²⁾ nhằm sớm triển khai quyết liệt việc thực hiện Nghị quyết số 01/NQ-CP của Chính phủ.

Trong năm 2019, ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đã luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, sự hỗ trợ của các cấp, các ngành và địa phương; sự chung sức, vượt khó, sáng tạo của cộng đồng doanh nghiệp và bà con nông dân; sự đồng hành của các cơ quan truyền thông, tạo sự đồng thuận của cả xã hội. Toàn ngành đã nỗ lực bám sát thực tiễn, vượt qua khó khăn, thách thức, triển khai quyết liệt cơ cấu lại ngành gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng trên tất cả các lĩnh vực phát triển sản xuất, kinh doanh, đạt và vượt nhiều mục tiêu, kế hoạch đề ra.

Những điểm sáng nổi bật năm 2019 của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam có thể kể đến gồm:

Thứ nhất, nhiều lĩnh vực sản xuất, như thủy sản, lâm nghiệp đạt kết quả cao; toàn ngành duy trì tăng trưởng khá, góp phần vào tăng trưởng, phát triển kinh tế chung của cả nước. Theo Tổng cục Thống kê, tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) toàn ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn năm 2019 đạt khá: 2,01%.

Thứ hai, trong lĩnh vực chăn nuôi, do chịu ảnh hưởng lớn của dịch tả lợn châu Phi dẫn đến sản lượng thịt lợn giảm (giá trị của sản phẩm thịt lợn chiếm 10% giá trị toàn ngành), nhưng với sự quan tâm đặc biệt, chỉ đạo rất cụ thể và sát sao, thực hiện đồng bộ các giải pháp, dịch bệnh có xu hướng giảm trong những tháng cuối năm, góp phần kiểm soát dịch bệnh, duy trì sản xuất, chăn nuôi lợn bảo đảm an toàn và chuyển đổi gia tăng sản xuất chăn nuôi gia cầm, gia súc lớn đáp ứng thực phẩm thay thế thịt lợn, nhất là để phục vụ dịp tết Nguyên đán Canh Tý... Nhờ vậy, sản lượng các sản phẩm chăn nuôi khác đều tăng mạnh, như thịt gia cầm đạt 1,3 triệu tấn, tăng 145 nghìn tấn (chiếm 15%), trứng gia cầm tăng 1,4 tỷ quả (chiếm 12%),...

Thứ ba, trong bối cảnh khó khăn về thị trường, giá hầu hết các mặt hàng nông sản giảm từ 10% - 15%, nhưng tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2019 ước tính đạt 41,3 tỷ USD, tăng khoảng 3,2% so với năm 2018, riêng lĩnh vực lâm nghiệp đạt trên 11,2 tỷ USD, tăng 19,2%. Thặng dư thương mại toàn ngành ước đạt mức kỷ lục 10,4 tỷ USD, tăng 19,3% so với năm 2018. Ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam tiếp tục duy trì 8 nhóm mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD; trong đó có 4 mặt hàng trên 3 tỷ USD là gỗ và sản phẩm gỗ; tôm; rau quả; hạt điều.

Thứ tư, tính đến hết năm 2019, cả nước có 4.806 xã (chiếm tỷ lệ 54%) đạt chuẩn nông thôn mới, bình quân cả nước đạt 15,66 tiêu chí/xã, không còn xã dưới 5 tiêu chí, hoàn thành trước 1,5 năm và vượt mục tiêu 10 năm 2010 - 2020. Đồng thời, có 63 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và xuất hiện địa phương có xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Hiện nay, đã có 111/664 đơn vị cấp huyện thuộc 41 tỉnh, thành phố hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới; có 8 tỉnh, thành phố⁽³⁾ có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Hai tỉnh Nam Định và Đồng Nai được Thủ tướng Chính phủ công nhận là tỉnh hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Hiện nay, 94% số cư dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh, vượt mục tiêu đề ra vào năm 2020.

Sau 10 năm thực hiện, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã thúc đẩy sự phát triển của nông thôn, diện mạo nông thôn “thay da đổi thịt” từng ngày, khu vực nông thôn ngày càng phát triển văn minh và hiện đại hơn; cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động nông thôn chuyển đổi tích cực, công nghiệp và dịch vụ phát triển nhanh; kết cấu hạ tầng được nâng cấp, điều kiện sinh sống ở nông thôn được cải thiện rõ rệt.

Định hướng phát triển năm 2020

Năm 2020, tình hình thế giới, khu vực được dự báo sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường: Kinh tế tăng trưởng chậm; chiến tranh thương mại giữa các nền kinh tế lớn, nhiều quốc gia tăng cường sử dụng hàng rào kỹ thuật và các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ sản xuất trong nước; cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra tác động mạnh mẽ trên nhiều phương diện, cùng với sự gia tăng dân số, nhu cầu tiêu dùng các sản phẩm nông nghiệp trên thế giới có xu hướng tăng nhưng yêu cầu về chất lượng và an toàn thực phẩm ngày càng cao hơn.

Ở trong nước, năm 2020 ngành nông nghiệp xác định tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn cố hữu; đồng thời, đang đứng trước những thách thức mới: Chất lượng sản phẩm, bảo đảm an toàn sản phẩm còn thấp dẫn tới năng lực cạnh tranh của ngành hạn chế; thị trường tiêu thụ thiếu ổn định, tiếp tục chịu sự tác động chiến tranh thương mại giữa các nước lớn; hạn hán, thiếu nước sản xuất, sinh hoạt, xâm nhập mặn ở nhiều nơi sẽ diễn biến phức tạp, khó lường hơn; dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi ngày càng diễn biến phức tạp, trong đó bệnh dịch tả lợn châu Phi cần thời gian dài để xử lý.

Trước tình hình đó, ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam đề ra định hướng phát triển năm 2020 là: Tiếp tục cơ cấu lại nông nghiệp gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng và xây dựng nông thôn mới; tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị với 3 nhóm sản phẩm chủ lực (nhóm sản phẩm chủ lực quốc gia; nhóm sản phẩm chủ lực cấp tỉnh; nhóm sản phẩm chủ lực địa phương theo Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm”); khai thác và tận dụng tốt lợi thế nền nông nghiệp nhiệt đới, xây dựng và phát triển vùng chuyên canh hàng hóa chất lượng cao, quy mô lớn, đạt tiêu chuẩn phổ biến về an toàn thực phẩm; kết nối nông nghiệp với công nghiệp chế biến, bảo quản và thị trường xuất khẩu, với chuỗi giá trị toàn cầu; tổ chức liên kết chặt chẽ giữa các địa phương trong vùng, tạo đột phá trong phát triển nhanh, bền vững, nâng cao giá trị gia tăng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh. Nâng cao chất lượng, hiệu quả xây dựng nông thôn mới, cải thiện nhanh hơn đời sống của nông dân, góp phần xóa đói, giảm nghèo, bảo vệ môi trường.

Năm 2020 có ý nghĩa rất quan trọng, là năm diễn ra đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; năm bứt phá hoàn thành Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016 - 2020. Để thực hiện thắng lợi những mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, toàn ngành xác định mục tiêu chung là: “Xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hội nhập quốc tế, thích ứng với biển đổi khí hậu, nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, gắn với xây dựng nông thôn mới phồn vinh và văn minh”.

Những chỉ tiêu cơ bản cần đạt được trong năm 2020 của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn là: 1- Phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng GDP toàn ngành khoảng 3%;
2- Kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 42 tỷ - 43 tỷ USD; 3- Tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới là 59%, có thêm ít nhất 10 đơn vị cấp huyện, 4 tỉnh - 5 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương được công nhận đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; 4- Tỷ lệ che phủ rừng đạt 42%;
5- Cả nước có 17.000 hợp tác xã nông nghiệp, trong đó trên 15.000 hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả.

Để đạt được những mục tiêu đó, đòi hỏi toàn ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn phải chung sức, đồng lòng, quyết tâm nhất trí, quyết liệt thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ và hiệu quả, trong đó cần xác định đẩy mạnh thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm sau:

Một là, nâng cao chất lượng, hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng và xây dựng nông thôn mới. Đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp với nhu cầu thị trường, thích ứng với biến đổi khí hậu. Thúc đẩy phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, sản xuất hàng hóa theo hướng hiện đại, hiệu quả cao với quy mô phù hợp theo từng ngành hàng, sản phẩm và thị trường. Sử dụng linh hoạt, có hiệu quả diện tích đất trồng lúa, chuyển đổi sang trồng cây hằng năm, cây lâu năm hoặc trồng lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản có hiệu quả kinh tế cao hơn.

Hai là, tăng cường phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh gia súc, gia cầm. Tập trung các nguồn lực ngăn chặn lây lan, phát tán, tiến tới khống chế bệnh dịch tả lợn châu Phi; đồng thời, cần triển khai xây dựng lại các đàn ở những nơi bảo đảm an toàn sinh học, đáp ứng đủ điều kiện.

Ba là, triển khai đồng bộ, hiệu quả các khuyến nghị mà Cộng đồng châu Âu (EC) đưa ra, nhằm gỡ “thẻ vàng” của EC đối với ngành thủy sản Việt Nam và hướng tới phát triển thủy sản bền vững; chấm dứt tình trạng đánh bắt cá bất hợp pháp, không quản lý, không khai báo.

Bốn là, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng, chống thiên tai, hạn hán, xâm nhập mặn; đẩy nhanh triển khai có hiệu quả các chương trình, dự án ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là với tình trạng nước biển dâng, sạt lở bờ sông, bờ biển.

Năm là, tăng cường xúc tiến thương mại, phát triển thị trường xuất khẩu. Tháo gỡ rào cản kỹ thuật, giải quyết có hiệu quả vấn đề kiểm dịch động vật, thực vật, bảo đảm an toàn thực phẩm, chất lượng và truy xuất nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa.

Sáu là, tiếp tục đổi mới, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ thúc đẩy mạnh mẽ cơ cấu lại nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới; sửa đổi, bổ sung pháp luật về đất đai theo hướng tháo gỡ, phát triển thị trường quyền sử dụng đất tạo thuận lợi hơn cho tích tụ, tập trung đất đai, sản xuất nông nghiệp quy mô lớn.

Bảy là, ưu tiên bố trí vốn đầu tư công để tiếp tục đầu tư cho các dự án lớn, có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển ngành nông nghiệp, nông thôn hiệu quả, an toàn, bền vững./.

------------------------
(1) Kèm theo Văn bản số 5637/BNN-KH, ngày 25-7-2018, của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
(2) Nghị quyết số 685-NQ/BCSĐ, ngày 2-1-2019, của Ban cán sự Đảng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Nghị quyết số 01/QĐ-BNN-KH, ngày 2-1-2019, của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Về thực hiện Nghị quyết số 01/NQ-CP, ngày 1-1-2019, của Chính phủ, về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và Dự toán ngân sách nhà nước năm 2019 và ban hành Kế hoạch hành động của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện Nghị quyết số 01/NQ-CP, ngày 1-1-2019, của Chính phủ
(3) Gồm 6 tỉnh: Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, Hưng Yên, Bình Dương, Đồng Nai và 2 thành phố Đà Nẵng, Cần Thơ