Tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ Việt Nam

Di chúc được Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi thảo vào năm 1965 và qua một số lần sửa chữa, được hoàn chỉnh vào tháng 5-1969. Nghiền ngẫm, trăn trở trong suốt bốn năm (1965 - 1969), chắt lọc tình cảm và suy nghĩ cả cuộc đời, nên dù chỉ “để lại mấy lời”, “chỉ nói tóm tắt vài việc” với vẻn vẹn hơn 1.000 chữ, nhưng lời nào trong Di chúc cũng đầy sức nặng, việc nào cũng rất hệ trọng.

Di chúc được viết vào lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đang ở thời kỳ ác liệt nhất, nhưng với tầm nhìn rộng lớn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quan tâm đặc biệt đến công việc chăm lo đào tạo, bồi dưỡng thế hệ kế tục sự nghiệp cách mạng cho đời sau. Người căn dặn: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khǎn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chǎm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa “hồng” vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết…”(1). Những năm cuối cùng của cuộc đời, dù bộn bề việc nước, việc dân, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn dành cho thế hệ trẻ của đất nước tình yêu thương, sự quan tâm và niềm tin sâu sắc.

Với tầm nhìn toàn diện và sâu sắc về chiến lược, sách lược cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thấy, nếu thiếu lực lượng kế cận xứng đáng thì chẳng những sự nghiệp cách mạng sẽ gặp khó khăn, mà ngay cả những gì đã có cũng khó được gìn giữ, bảo tồn. Người đã từng khẳng định: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”(2). Tuổi trẻ là rường cột của đất nước, có vai trò to lớn với vận mệnh quốc gia, dân tộc. Do đó, sự nghiệp giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ Việt Nam là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Đảng, bảo đảm duy trì thắng lợi của sự nghiệp cách mạng, phát huy truyền thống trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. 

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, lớp người xây dựng chủ nghĩa xã hội phải vừa “hồng”, vừa “chuyên”, chính là vừa phải có đạo đức, vừa phải có trình độ chuyên môn. Nói cụ thể là phải có đức và tài. Nhiệm vụ của Đảng là phải đào tạo lớp người vừa có lý tưởng cách mạng, có phẩm chất chính trị, tinh thần trách nhiệm, không ngại khó, ngại khổ phục vụ nhân dân, đất nước; vừa có học vấn, trình độ chuyên môn. Theo Người: “Thanh niên phải có đức, có tài. Có tài mà không có đức ví như một anh làm kinh tế tài chính rất giỏi nhưng lại đi đến thụt két thì chẳng những không làm được gì lợi ích cho xã hội, mà còn có hại cho xã hội nữa. Nếu có đức mà không có tài ví như ông Bụt không làm hại gì, nhưng cũng không lợi gì cho loài người”(3).

Trong mối quan hệ giữa đức và tài, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đạo đức là cái “gốc” của người cách mạng. Người có đạo đức cách mạng mới gánh được nặng, đi được xa. Vì vậy, vấn đề rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng là một nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên không chỉ của từng tổ chức đảng, mỗi cán bộ, đảng viên, mà còn là yêu cầu bắt buộc đối với thế hệ trẻ cách mạng. Có như vậy, chúng ta mới hoàn thành được công việc cách mạng khó khăn, đưa cách mạng đi đến thắng lợi, đồng thời mới có thể bảo đảm kế thừa, phát huy những thành quả cách mạng. 

Đạo đức cách mạng không phải tự nhiên mà có. Nó do rèn luyện, giáo dục hằng ngày của mỗi người, từng tổ chức mà hình thành, phát triển. Cũng như “ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”. Để có đạo đức cách mạng, theo tư tưởng Hồ Chí Minh, đòi hỏi mỗi đoàn viên, thanh niên, phải thể hiện trong thực tiễn phong trào cách mạng bằng nhận thức và những việc làm cụ thể. Xa rời thực tiễn, tự tách mình khỏi phong trào đấu tranh cách mạng của đất nước, dân tộc thì không thể có đạo đức cách mạng.

Trong khi khẳng định đạo đức là gốc, là nền tảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh không vì thế mà xem nhẹ tài năng. Theo Người, đạo đức là trong hành động, lấy hiệu quả thực tế làm thước đo; do vậy, Người luôn đặt đạo đức bên cạnh tài năng, gắn đức với tài. Thiếu một trong hai yếu tố trên, người cán bộ, đảng viên không thể lãnh đạo được nhân dân. Chính sự dốt nát là một trong những nguyên nhân cơ bản kìm hãm sự phát triển. Vì vậy, để trở thành người có trí tuệ, có tri thức, tức là có tài, bên cạnh việc trau dồi đạo đức cách mạng, thanh niên còn phải hăng hái học tập, kết hợp thấm nhuần lý luận cách mạng với tích cực học tập văn hoá, khoa học - kỹ thuật, sử dụng những tri thức đó để xây dựng xã hội phát triển. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trăn trở suy nghĩ, dành tình yêu thương cho thế hệ trẻ, “vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”. Người nhiều lần căn dặn: “Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà? Mình phải làm thế nào cho ích lợi nước nhà nhiều hơn? Mình đã vì lợi ích nước nhà mà hy sinh phấn đấu chừng nào?”(4). Những lời căn dặn, chỉ huấn đó đã động viên, thôi thúc, trở thành khẩu hiệu, phương châm hành động của các thế hệ thanh niên Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước trước kia và trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay.

Tiếp tục đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ vừa “hồng”, vừa “chuyên” theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh phải ưu tiên phát triển giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ. Thực hiện lời căn dặn của Người, trong những năm qua, Đảng ta luôn coi trọng công tác giáo dục, bồi dưỡng thanh niên thành lớp người vừa “hồng”, vừa “chuyên”, kế tục trung thành sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Ngày 24-3-2015, Ban Bí thư đã ra Chỉ thị số 42-CT/TW về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 - 2030”. Dưới sự chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng, công tác quản lý nhà nước về thanh, thiếu niên ngày càng được hoàn thiện. Giáo dục về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ không ngừng được tăng cường, đổi mới, kết hợp lý luận với tổng kết thực tiễn. Thông qua các hoạt động giáo dục, các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước đã tạo môi trường lành mạnh để thế hệ trẻ rèn luyện, trưởng thành, góp phần hình thành lý tưởng cách mạng trong thời kỳ đổi mới. Nhìn chung, thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay có sự nhận thức đúng đắn với con đường phát triển của đất nước gắn liền với quá trình đấu tranh giành độc lập, thống nhất nước nhà và sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. 

Thực hiện di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và thấm nhuần lý tưởng cách mạng của Đảng là “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”, thế hệ trẻ Việt Nam ngày nay không ngừng phấn đấu, đóng góp không nhỏ trí lực và công sức của mình vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Nếu trong quá khứ, khi đất nước phải đối mặt với âm mưu xâm lược của chủ nghĩa thực dân, đế quốc, khi ranh giới giữa sự sống và cái chết mong manh, nhiều thế hệ thanh niên đã sẵn sàng “xếp bút nghiên”, xả thân vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thì trong giai đoạn cách mạng mới với xu thế hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, lý tưởng cách mạng của thanh niên Việt Nam chính là sự khẳng định vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế bằng một thể chế chính trị ổn định, môi trường an ninh được bảo đảm, xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, và đặc biệt là sớm đưa đất nước ta trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. 

Tiếp bước cha anh, thế hệ đoàn viên, thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh hiện nay đã và đang tích cực góp phần xây dựng đất nước “to đẹp hơn, đàng hoàng hơn” như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Di chúc. Những tấm gương, điển hình tiên tiến, xung kích, đi đầu trong chiến đấu, lao động, học tập và công tác, nhất là trong sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế đã tiếp tục khẳng định vị thế và vai trò quan trọng của thế hệ trẻ. 

Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều bất cập trong công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ hiện nay. “Nhiều tổ chức, cá nhân chưa nhận thức đúng và đầy đủ tầm quan trọng của nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ, nhất là trong bối cảnh đất nước có nhiều thay đổi. Việc cụ thể hóa các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác giáo dục thế hệ trẻ chưa kịp thời và hiệu quả; nhiều mục tiêu, chỉ tiêu chưa đạt yêu cầu. Vai trò, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội trong chăm lo, giáo dục thế hệ trẻ chưa được như mong muốn, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn hiện nay. Một bộ phận giới trẻ giảm sút niềm tin, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, thiếu lý tưởng, xa rời truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Một số ít thanh niên bị các thế lực thù địch lôi kéo, kích động chống sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta. Tình trạng tội phạm và tệ nạn xã hội trong giới trẻ diễn biến phức tạp”(5).

Chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, thế hệ kế cận vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu trong giai đoạn hiện nay. Mặc dù công tác đào tạo, bồi dưỡng được tăng cường, số lượng cán bộ, công chức qua các lớp, khóa đào tạo khá lớn, đủ để bảo đảm luôn có lớp thế hệ kế cận, nhưng nhìn chung, chất lượng đội ngũ cán bộ trẻ, nhất là về kiến thức quản lý nhà nước mới và kỹ năng nghiệp vụ hành chính còn thấp... Bằng cấp, chứng chỉ tăng nhanh, nhưng chất lượng chuyên môn của đội ngũ cán bộ trẻ vẫn còn nhiều hạn chế. Thực trạng này nếu không được giải quyết kịp thời thì sẽ tác động tiêu cực đến chất lượng thế hệ kế cận trong thời gian tới. 

Thực trạng trên càng minh chứng, lời di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, dù đã trải qua 50 năm, vẫn còn nguyên tính thời sự và cấp thiết. Tư tưởng của Người cho thấy cần phải thực hiện tốt chiến lược “trồng người” và bồi dưỡng thế hệ trẻ đáp ứng yêu cầu xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh mới, bảo đảm xây dựng đội ngũ cán bộ kế cận đủ đức, đủ tài, hoàn thành tốt nhiệm vụ mà Tổ quốc và nhân dân giao phó. Muốn vậy, thời gian tới, cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:

Thứ nhất, xây dựng một hệ tiêu chí chi tiết, cụ thể để có thể đánh giá đúng thực trạng công tác thanh niên. Các tiêu chí cần được đánh giá trong tính hệ thống, phải thật sự khách quan, từ khâu đầu tư đầu vào, nâng cao chất lượng công tác giáo dục, bồi dưỡng đến khâu đầu ra là đạo đức cách mạng, trình độ chuyên môn của thế hệ trẻ.

Thứ hai, các cấp ủy đảng, các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức đoàn cần có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ với các chủ thể xã hội khác trong thực hiện chức năng lãnh đạo, quản lý thanh niên và công tác thanh niên. 

Thứ ba, trong công tác đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, cần đổi mới nội dung và phương thức giáo dục, nâng cao nhận thức về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; làm cho thế hệ trẻ nhận thức đẩy đủ, đúng đắn tính khoa học và tính cách mạng, giá trị thời đại của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đặc biệt là nhận thức rõ vị trí, vai trò to lớn của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc; làm cho thanh niên nhận thức rõ âm mưu “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị, nhất là trên lĩnh vực tư tưởng, văn hoá, để kịp thời và tích cực tham gia đấu tranh chống những âm mưu đó. Song song với giáo dục, cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, trong đó có sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan chức năng từ Trung ương đến địa phương, cũng như các cơ quan báo chí, truyền thông, đặc biệt là hệ thống báo chí của tổ chức đoàn, các cơ quan ngôn luận, cơ quan lý luận và chính trị của Đảng...

Thứ tư, tiếp tục đổi mới, nâng cao tính hiệu quả, thiết thực của các phong trào, chương trình hành động của Đoàn Thanh niên; qua đó, phát huy tinh thần sáng tạo, tiên phong, xung kích, tình nguyện của đoàn viên, thanh niên. Chủ động phát hiện, biểu dương và nhân rộng những tấm gương điển hình tiên tiến trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, từng bước làm chuyển biến nhận thức chính trị, củng cố niềm tin, tăng cường ý thức trách nhiệm của đoàn viên, thanh niên với cộng đồng và với quê hương, đất nước. Bên cạnh đó, cần chủ động nắm bắt và dự báo tình hình tư tưởng thanh niên, nhận biết những nhận thức lệch lạc để uốn nắn kịp thời. 

Thứ năm, Đảng, Nhà nước đẩy mạnh đầu tư cho công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong đội ngũ thanh niên. Trong những năm tới, tình hình thế giới và khu vực vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường. Sự bùng nổ của khoa học - công nghệ, sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế số, kinh tế tri thức và xu hướng quốc tế hoá nguồn nhân lực vừa là thời cơ, vừa là thách thức đối với nước ta. Đây cũng là giai đoạn chuyển giao thế hệ từ lớp cán bộ sinh ra, lớn lên, được rèn luyện, trưởng thành trong chiến tranh, chủ yếu được đào tạo ở trong nước và tại các nước xã hội chủ nghĩa, sang lớp cán bộ thế hệ trẻ sinh ra, lớn lên, trưởng thành trong hoà bình và được đào tạo từ nhiều nguồn, nhiều nước có thể chế chính trị khác nhau. Xuất phát từ yêu cầu mới của thực tiễn, Đảng ta cần tập trung đầu tư mọi nguồn lực để đào tạo, ươm mầm đội ngũ cán bộ trẻ là những thanh niên ưu tú, cả về chuyên môn và nhận thức chính trị. Đây là nhiệm vụ cần thiết và quan trọng trong bối cảnh nước ta đang trong giai đoạn cơ cấu “dân số vàng” với phần lớn là lao động trẻ. 

Thứ sáu, bản thân từng đoàn viên, thanh niên và thế hệ trẻ nói chung cần tự giác, chủ động, nỗ lực phấn đấu trong học tập, lao động và trong cuộc sống; không ngừng tu dưỡng và rèn luyện đạo đức, lối sống; nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ, khoa học - kỹ thuật. Đứng trước thời cơ và những thách thức mới, mỗi đoàn viên, thanh niên cần ý thức đầy đủ về trách nhiệm của mình và chuẩn bị một hành trang tri thức, bản lĩnh sống, bản lĩnh chính trị vững vàng, để tự tin gánh vác nhiệm vụ "là rường cột nước nhà" như lời Bác căn dặn./.

--------------------------------------

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 12, tr. 498
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 185
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 9, tr. 172
(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 455
(5) Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 24-3-2015, của Ban Bí thư, về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015-2030”