Hà Nội: Nhiều khởi sắc từ giáo dục nghề nghiệp

Trong những năm gần đây, thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục - đào tạo, giáo dục nghề nghiệp Hà Nội có bước phát triển nhanh chóng theo hướng gắn kết thị trường lao động, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của doanh nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng số lượng lao động làm việc trong khu vực công nghiệp, dịch vụ; một số ngành, lĩnh vực đạt được trình độ khu vực và quốc tế, như công nghệ thông tin, cơ khí... Nhiều năm liền, các đoàn học sinh Việt Nam dự thi tay nghề quốc tế đều đạt kết quả cao, trong đó có những em ở các trường đào tạo nghề ở Hà Nội.

Giáo dục nghề nghiệp ở Hà Nội ngày càng thu hút được sự quan tâm và làm thay đổi nhận thức của xã hội, đóng góp ngày càng nhiều hơn trong quá trình phát triển thủ đô và đất nước. Hằng năm, tất cả các quận, huyện, thị xã trên địa bàn Hà Nội đều tổ chức “tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời”, đồng thời triển khai có hiệu quả Kế hoạch số 177/KH-UBND, ngày 4-12-2013, của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội về xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2013 - 2020 thành phố Hà Nội, tổ chức nhiều chuyên đề đáp ứng nhu cầu của người học, thu hút đông đảo học sinh tham gia. Thành phố ban hành văn bản hướng dẫn và chỉ đạo Hội Khuyến học thành phố Hà Nội tổ chức tập huấn cho các phòng giáo dục - đào tạo, hội khuyến học, trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên về đánh giá, xếp loại “cộng đồng học tập”. Các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên luôn quan tâm đến công tác giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống cho học viên, điều tra, nắm bắt nhu cầu học tập của người dân, tận dụng tối đa cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên sẵn có tại địa phương, tổ chức dạy văn hóa và các chuyên đề bồi dưỡng cho cán bộ, công chức, ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy học. Thành phố cũng chỉ đạo xây dựng thí điểm mỗi quận, huyện, thị xã có từ 2 đến 3 mô hình trung tâm học tập cộng đồng hoạt động hiệu quả, bền vững; tổ chức tập huấn chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý.

Nhằm chủ động tạo nguồn nhân lực có kỹ năng, tay nghề, trong giai đoạn 2016 -  2020 thành phố Hà Nội đã từng bước rà soát, sắp xếp lại hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Thành phố khuyến khích, tạo điều kiện để 376 cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn gắn kết, hợp tác với hơn 1.500 doanh nghiệp tổ chức đào tạo nghề, từ khâu tuyển sinh đến bảo đảm việc làm cho người học. Hiện tại, các doanh nghiệp đã tham gia giảng dạy gần 1.200 nghề, tiếp nhận gần 80.000 học sinh, sinh viên đến thực hành, thực tập; đồng thời ưu tiên tuyển dụng người học nghề vào làm việc ngay sau khi tốt nghiệp. Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã và đang đào tạo nghề theo đơn đặt hàng của gần 400 doanh nghiệp với hơn 20.000 học viên. Cũng trong giai đoạn 2016 - 2020, thành phố Hà Nội đã tập trung các nguồn lực đầu tư xây dựng trường chất lượng cao, nghề trọng điểm trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội, Trường Cao đẳng nghề Công nghệ cao Hà Nội đã được Chính phủ phê duyệt đầu tư thành trường chất lượng cao, hướng tới đạt chuẩn khu vực và quốc tế; Ủy ban nhân dân thành phố đã đề nghị Chính phủ bổ sung Trường Cao đẳng nghề Việt Nam - Hàn Quốc thành phố Hà Nội và Trường Cao đẳng nghệ thuật Hà Nội vào danh sách để đầu tư là trường chất lượng cao; phê duyệt đề án “Đầu tư Trường Cao đẳng nghề Công nghệ cao Hà Nội đồng bộ thành trường chất lượng cao, đào tạo một số nghề trọng điểm cấp độ quốc tế” với tổng mức đầu tư hơn 415 tỷ đồng; lựa chọn 39 nghề của 16 trường trung cấp, cao đẳng thuộc thành phố để đầu tư trở thành nghề trọng điểm, trong đó có 14 nghề cấp độ quốc tế, 11 nghề cấp độ ASEAN và 14 nghề cấp độ quốc gia…

Thông qua sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp và người học, từ năm 2016 đến nay mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn Hà Nội đã tổ chức tuyển sinh, đào tạo nghề cho hơn 1 triệu lượt người, vượt hơn 235.000 lượt người so với mục tiêu. Trung bình mỗi năm, các trường nghề tuyển sinh, đào tạo cho hơn 202.000 lượt người, đạt 132% so với kế hoạch. Kết quả này góp phần quan trọng vào việc nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo. Tỷ lệ lao động qua đào tạo ở Hà Nội tăng 3% - 4% mỗi năm, thuộc nhóm cao của cả nước, nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo trên địa bàn thành phố từ 53,14% vào cuối năm 2015 lên 70,2% vào năm 2020. Tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ năm 2020 đạt tỷ lệ 48%. Sau học nghề, hơn 70% người lao động đã có việc làm với thu nhập ổn định. Hà Nội luôn dẫn đầu trong nhiều kỳ thi, hội thi tay nghề cấp quốc gia và quốc tế.

Một số khó khăn đặt ra hiện nay

Theo Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội, do tác động của dịch COVID-19, mặc dù đã nỗ lực tuyển sinh nhưng tỷ lệ học viên tham gia các hệ đào tạo nghề năm học 2020 chưa đạt chỉ tiêu đề ra. Cụ thể, mục tiêu tuyển sinh của 21 cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập thuộc thành phố là 18.735 người, gồm 7.980 chỉ tiêu tuyển hệ cao đẳng, 10.755 chỉ tiêu hệ trung cấp. Tính đến ngày 24-9-2020, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên mới tuyển sinh được 2.514 người học trình độ cao đẳng, đạt 31,5% kế hoạch; 6.520 người học trình độ trung cấp, đạt 60,6%... Tính chung, kết quả tuyển sinh của 21 trường nghề công lập từ đầu năm 2020 đến nay mới đạt 48,2% chỉ tiêu. Kết quả tuyển sinh trình độ trung cấp, cao đẳng trên còn thấp so với chỉ tiêu đề ra mặc dù các nhà trường đã chủ động, tích cực triển khai công tác tuyên truyền, bảo đảm tuyển sinh đúng ngành, nghề, trình độ đào tạo đã được cơ quan có thẩm quyền cấp. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, một phần do dịch bệnh Covid-19 kéo dài đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác tuyển sinh, đào tạo và hoạt động của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội. Bên cạnh đó, tâm lý trọng bằng cấp vẫn còn tồn tại trong suy nghĩ của một số người dân nên đa số học sinh sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông đều đặt mục tiêu vào đại học. Hơn nữa, những năm gần đây các trường đại học lại có chỉ tiêu tuyển sinh lớn, tiêu chí xét tuyển thấp… đây là những yếu tố ảnh hưởng không nhỏ đến việc tuyển sinh học nghề.

Cùng với đó, công tác tự chủ về tài chính theo Nghị định số 16/2015/NĐ-CP, ngày 14-2-2015, của Chính phủ, quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập, đối với các trường cao đẳng, trung cấp công lập thuộc thành phố Hà Nội còn gặp nhiều khó khăn, vẫn cần có sự hỗ trợ từ nguồn ngân sách nhà nước. Mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo nghề và doanh nghiệp chưa có sự ràng buộc chặt chẽ, hoạt động liên kết đào tạo chưa thu hút được nhiều doanh nghiệp tham gia do chưa thấy được lợi ích từ những hoạt động này.

Trước thực trạng trên, để bảo đảm chỉ tiêu phấn đấu đến năm 2025 có 40% học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở và ít nhất 45% học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông theo học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội đã đề xuất Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tiếp tục quan tâm đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ đào tạo cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập của thành phố, đặc biệt là các trường được phê duyệt đầu tư trường chất lượng cao, trường được phê duyệt đầu tư nghề trọng điểm nhằm nâng cao năng lực đào tạo của các đơn vị.

Một số giải pháp cần thực hiện trong thời gian tới

Trong thời gian tới, phát triển giáo dục nghề nghiệp ở Hà Nội vẫn là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tăng năng suất lao động và năng lực cạnh tranh. Do đó, đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp cần chú trọng cả quy mô, cơ cấu và chất lượng đào tạo đồng bộ với đổi mới căn bản toàn diện về giáo dục nghề nghiệp; kế thừa và phát huy những thành tựu đã đạt được, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, bảo đảm tính ổn định của hệ thống nhưng cần tầm nhìn dài hạn. Phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng mở, đa dạng, linh hoạt, hiện đại với nhiều phương thức và trình độ đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu học tập và nâng cấp kỹ năng nghề nghiệp suốt đời của người lao động để đáp ứng yêu cầu của vị trí làm việc, giảm tình trạng thất nghiệp và sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực. Lấy sự chấp nhận của thị trường lao động là thước đo của hiệu quả giáo dục nghề nghiệp; nâng chất lượng giáo dục nghề nghiệp từng bước đạt chuẩn khu vực và quốc tế để đáp ứng nhu cầu nhân lực trong nước và hội nhập với thị trường lao động khu vực và thế giới; thích ứng với những biến đổi nhanh chóng của thị trường lao động. 

Để thực hiện được những mục tiêu trên, cần tạo chuyển biến mạnh mẽ về số lượng, cơ cấu, chất lượng và hiệu quả của giáo dục nghề nghiệp, nhất là đào tạo chất lượng cao theo hướng ứng dụng, thực hành, bảo đảm đáp ứng nhu cầu nhân lực trực tiếp cho thị trường lao động, góp phần nâng cao năng suất lao động, chất lượng tăng trưởng, sức cạnh tranh của nền kinh tế trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế. Chú trọng tuyển sinh các ngành, nghề đáp ứng các ngành kinh tế mũi nhọn, trọng điểm quốc gia. Áp dụng, đẩy mạnh phương pháp đào tạo theo năng lực thực hiện có kết hợp với các phương pháp dạy nghề truyền thống còn hiệu quả; chương trình đào tạo đã được thiết kế chủ yếu theo tích lũy tín chỉ; khuyến khích, đẩy mạnh xây dựng, phát triển đội ngũ nhà giáo có khả năng giảng dạy tích hợp. Nhà giáo cần đáp ứng về trình độ đào tạo, năng lực sư phạm, đặc biệt kỹ năng nghề, Đối với giáo viên dạy các nghề tiếp cận trình độ khu vực, quốc tế cần phải có năng lực tương thích với năng lực nhà giáo của các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới để đào tạo được học sinh, sinh viên cùng trình độ, cùng mặt bằng chất lượng. Việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên dạy nghề cần đáp ứng tình hình mới, phải đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu ngành nghề đào tạo, bảo đảm chất lượng ở các trình độ khác nhau. Quy hoạch, phát triển, nâng cao năng lực mạng lưới cơ sở đào tạo, bồi dưỡng giáo viên dạy nghề. Sớm thành lập Học viện Giáo viên dạy nghề để tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học về dạy nghề; đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp; đào tạo gắn liền với nghiên cứu… Nâng cao năng lực, đổi mới hoạt động của các trường sư phạm kỹ thuật, các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng giáo viên dạy nghề. Phát triển chương trình theo hướng tăng thời lượng rèn luyện kỹ năng nghề, phương pháp giảng dạy bộ môn, modul, tín chỉ. Tổ chức đào tạo xen ghép giữa học trong trường và đi thực tế ở các doanh nghiệp…

Mặt khác, cần chú trọng đẩy mạnh tuyên truyền định hướng nghề nghiệp. Thực hiện phối hợp với các doanh nghiệp trong tổ chức đào tạo và giải quyết việc làm, nhiều ngành nghề, học sinh, sinh viên ra trường được doanh nghiệp tuyển dụng 100%, như kỹ thuật máy lạnh và điều hòa không khí; công nghệ kỹ thuật điện, điện tử; cơ khí; công nghệ ô tô... với mức lương khởi điểm là 6 triệu đến 10 triệu đồng/tháng. Đây sẽ là hướng đi cần đẩy mạnh trong thời gian tới. Liên kết để đẩy mạnh công tác tư vấn, định hướng nghề nghiệp cho học sinh bậc trung học cơ sở, trung học phổ thông; cung cấp thông tin, dữ liệu tuyển sinh cho các nhà trường và người học, nhất là các ngành, nghề thị trường lao động cần. Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội cần tiến hành rà soát các dự án liên quan đến giáo dục nghề nghiệp, để có hướng quan tâm đầu tư phù hợp trong thời gian tới. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cần tiếp tục tăng cường phối hợp với các cơ quan, tổ chức, nhất là các doanh nghiệp để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, nâng cao nhận thức của xã hội và lớp trẻ suy nghĩ đúng đắn về giáo dục nghề nghiệp./.