Vùng đất nhiều tiềm năng

Là một huyện miền núi, biên giới, nằm ở phía đông bắc của tỉnh Quảng Ninh, Bình Liêu có diện tích tự nhiên 475,1km², 42.999km đường biên giới trên đất liền với Trung Quốc, dân số trên 30 nghìn người, trong đó 96% số dân là đồng bào dân tộc thiểu số (chủ yếu là dân tộc Tày, Dao, Sán Chỉ) ⁽¹⁾. Bình Liêu được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu đặc trưng ôn hòa, mát mẻ; phong cảnh miền núi, biên giới tươi đẹp, những rừng hồi, quế, sở, những thửa ruộng bậc thang, những cao nguyên trùng điệp trải dài tầm mắt, nhất là vẻ đẹp tự nhiên, hùng vĩ của các danh lam, thắng cảnh, di tích lịch sử, như: thác Khe Vằn, đình Lục Nà, cây đa lịch sử Lục Hồn, bãi đá thần - núi Cao Ba Lanh, núi Cao Xiêm, thác Khe Tiền, thác Sông Moóc A…; đường biên giới hùng vĩ với những cột mốc thiêng liêng đánh dấu chủ quyền biên giới quốc gia. Cộng đồng các dân tộc huyện Bình Liêu có sự giao thoa và ảnh hưởng lẫn nhau về phong tục, tập quán, sinh hoạt văn hóa. Điều đó đã tạo nên một bề dày văn hóa phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc riêng. Đặc biệt, các dân tộc huyện Bình Liêu luôn có ý thức, lòng tự tôn dân tộc, thể hiện rõ nét trong việc gìn giữ tiếng nói, trang phục truyền thống, các phong tục, tập quán tốt đẹp với nhiều lễ, hội, sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc sắc, như: Lễ hội đình Lục Nà, hội hát Tháng Ba của dân tộc Sán Chỉ, ngày hội “Kiêng gió” của đồng bào dân tộc Dao; các chợ phiên hằng tuần vào ngày chủ nhật... Các lễ, hội thường xuyên diễn ra trong không khí vui tươi, lành mạnh, giữ nguyên nét truyền thống. Đây chính là những điểm khác biệt, những tiềm năng, nguồn tài nguyên vô giá để Bình Liêu phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch biên giới, du lịch cộng đồng,... với những bản sắc riêng có của mình, tạo ra sản phẩm du lịch mới cho tỉnh Quảng Ninh.

Xác định phát triển du lịch là khâu đột phá, một nhiệm vụ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, huyện Bình Liêu đã ban hành nghị quyết lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ này, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, triển khai lập quy hoạch tổng thể phát triển du lịch đến năm 2020, định hướng đến năm 2030; xây dựng đề án bảo tồn giá trị văn hóa các dân tộc trên địa bàn huyện, xúc tiến quảng bá phát triển sản phẩm và thu hút đầu tư vào du lịch; triển khai các chương trình kích cầu du lịch trong nước và quốc tế; xây dựng các điểm, tuyến du lịch. Nhờ đó, du lịch của huyện Bình Liêu đã có nhiều khởi sắc, với bức tranh toàn cảnh về môi trường thiên nhiên, địa lý và văn hóa hấp dẫn, tạo sức hút, cơ hội cho các nhà đầu tư và du khách đến với vùng đất đầy tiềm năng này; đồng thời, từng bước khẳng định tính đúng đắn trong chủ trương phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Trong giai đoạn 2015 - 2019, lượt khách du lịch đến Bình Liêu tăng đều mỗi năm. Nếu như năm 2015, Bình Liêu chỉ đón trên 33.000 lượt khách⁽²⁾, thì đến năm 2019, tổng số lượng khách du lịch đến địa bàn đạt trên 85.000 lượt, doanh thu từ các hoạt động dịch vụ liên quan du lịch đạt trên 26 tỷ đồng⁽³⁾. Tuy nhiên, từ đầu năm 2020 đến nay, đối mặt với khó khăn chung của ngành du lịch cả nước do tác động của đại dịch COVID-19, hoạt động dịch vụ du lịch của Bình Liêu bị ảnh hưởng đáng kể. Toàn huyện chỉ đón được gần 5.000 lượt khách, doanh thu đạt 2,6 tỷ đồng. Ngành du lịch Bình Liêu đặt mục tiêu đến năm 2025, đón 221.900 lượt khách tới du lịch, đạt tổng doanh thu 152,7 tỷ đồng; đến năm 2030, đón 648.000 lượt khách tới du lịch, đạt tổng doanh thu 554,3 tỷ đồng, đóng góp 20,3% vào tăng trưởng kinh tế của huyện ⁽⁴⁾. Có thể thấy, hoạt động du lịch góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện Bình Liêu; thu hút nhiều nguồn lực trong xã hội tham gia hoạt động. Sản phẩm du lịch ngày càng được đa dạng hóa và Bình Liêu đang phấn đấu từng bước trở thành một trong những trung tâm du lịch của tỉnh Quảng Ninh.

Cùng với phát triển du lịch, Bình Liêu chú trọng đến khai thác vị trí của một huyện biên giới, đẩy mạnh phát triển kinh tế cửa khẩu, từ đó tạo thêm sức hút với khách du lịch. Hoạt động thương mại, dịch vụ của Bình Liêu phát triển mạnh với tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu hàng hóa qua cửa khẩu Hoành Mô trong năm 2021 đạt gần 84 triệu USD, thu ngân sách nhà nước đạt khoảng 230 nghìn tỷ đồng, số lượng doanh nghiệp làm thủ tục qua địa bàn huyện là 85 doanh nghiệp - con số cao nhất từ trước đến nay. Trong 9 tháng đầu năm 2022, cửa khẩu Hoành Mô thu hút 18 doanh nghiệp mới, với số doanh thu đóng góp là 10,48 tỷ đồng; kim ngạch xuất - nhập khẩu qua cửa khẩu Hoành Mô đạt trên 60 triệu USD, doanh thu xuất - nhập khẩu đạt trên 70 tỷ đồng. Hoạt động bưu chính - viễn thông, tài chính - ngân hàng có chất lượng ngày càng cao. Các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể được quan tâm bảo tồn, tôn tạo, phát huy… Cơ cấu các ngành kinh tế công nghiệp, nông nghiệp,… có sự chuyển dịch tương đối rõ nét. Dịch vụ vận tải được mở rộng quy mô, nâng cao chất lượng hoạt động với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, từng bước đáp ứng nhu cầu vận chuyển, lưu thông hàng hóa và đi lại của nhân dân. Trong thời gian tới, Bình Liêu hướng tới tập trung vốn đầu tư xây dựng hoàn thiện kết cấu hạ tầng Khu kinh tế Cửa khẩu Hoành Mô - Đồng Văn và hạ tầng khu vực thị trấn Bình Liêu, với tổng mức đầu tư gần 79 tỷ đồng; tăng cường kết nối giao thông đối ngoại, hoàn thiện giao thông đối nội; tăng cường liên kết các đô thị - khu kinh tế cửa khẩu trong vùng và các vùng lân cận; quản lý, duy tu, bảo dưỡng, bảo đảm hoạt động hiệu quả của 100% các tuyến đường giao thông do huyện quản lý; hình thành những động lực để phát triển kinh tế cho Bình Liêu, tạo các điểm đặc trưng về du lịch, dịch vụ.

Những nỗ lực trong phát triển du lịch, dịch vụ, thương mại, xuất - nhập khẩu… đã góp phần quan trọng để Bình Liêu đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao. Trong sáu tháng đầu năm 2022, mặc dù chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhưng kinh tế - xã hội của Bình Liêu vẫn giữ được đà tăng trưởng. Giá trị sản xuất của huyện ước đạt 830,2 tỷ đồng, tăng 13,9% so với cùng kỳ năm 2021. Cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng ngành dịch vụ. Trong đó, giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản đạt 174 tỷ đồng (tăng 9,25% so với cùng kỳ năm 2021); giá trị sản xuất ngành công nghiệp, xây dựng tiếp tục phát triển, đạt 134,4 tỷ đồng (tăng 14,81% so với cùng kỳ năm 2021); giá trị sản xuất ngành dịch vụ đạt 521,8 tỷ đồng (tăng 15,3% so với cùng kỳ năm 2021). Tổng doanh thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện ước đạt 66,442 tỷ đồng. Kết quả thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về huyện chuẩn nông thôn mới đạt 4/9 tiêu chí và 21/36 chỉ tiêu (tăng 1 tiêu chí và 2 chỉ tiêu so với đầu năm 2022)⁽⁵⁾. Dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế của Bình Liêu trong giai đoạn 2021 - 2030 đạt khoảng 12 - 15%/năm; giai đoạn 2030 - 2040 đạt khoảng 10 - 12%; giai đoạn 2040 - 2050 đạt khoảng 8 - 10%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp - xây dựng, dịch vụ - thương mại - du lịch, nông nghiệp - lâm nghiệp - thủy sản. Giá trị thu nhập bình quân đầu người năm 2030 đạt khoảng 5.300 USD; năm 2040 đạt khoảng 9.000 - 10.000 USD; năm 2050 đạt khoảng 14.000 - 16.000 USD ⁽⁶⁾.

Để tạo đột phá trong phát triển du lịch

Xuất phát từ xu hướng phát triển du lịch của thế giới và trong nước, nhu cầu du lịch của người dân, cũng như từ những lợi thế so sánh trong phát triển của huyện Bình Liêu; trên cơ sở Nghị quyết số 07-NQ/TU, ngày 24-5-2015, của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, “Về phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến năm 2030”; Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ huyện Bình Liêu lần thứ XXVII, nhiệm kỳ 2015 - 2020, Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Bình Liêu đã ban hành Nghị quyết về “Phát triển du lịch huyện Bình Liêu giai đoạn 2015 - 2020, định hướng đến năm 2030”. Để cụ thể hóa, Ủy ban nhân dân huyện Bình Liêu ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch huyện giai đoạn 2016 - 2020, tầm nhìn đến năm 2030; Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống cộng đồng các dân tộc trên địa bàn huyện giai đoạn 2016 - 2020, định hướng đến năm 2030, để khai thác hiệu quả những tiềm năng, lợi thế của huyện về phát triển du lịch nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo ra sự phát triển đột phá trong giai đoạn tới.

Huyện Bình Liêu xác định phát triển du lịch theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, có trọng tâm, trọng điểm, hạn chế sự trùng lặp với các địa phương có tiềm năng tương đồng, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường, tạo ra sự hấp dẫn và chất lượng, làm gia tăng giá trị và thương hiệu du lịch của Bình Liêu.

Để phát triển du lịch bền vững, năm 2015, huyện Bình Liêu đã lập hồ sơ các tuyến, điểm du lịch để Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh khảo sát, thẩm định và Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt⁽⁷⁾; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá về hình ảnh, con người và mảnh đất Bình Liêu; triển khai thực hiện kích cầu du lịch nội địa thông qua các chương trình “Người Việt Nam du lịch Việt Nam - Mỗi chuyến đi thêm yêu Tổ quốc”, “Phát huy vai trò của thanh niên khám phá miền biên giới thiêng liêng hùng vĩ, tham gia thương hiệu tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2014 - 2017”; phát triển các sản phẩm nông, lâm sản, sản phẩm đặc trưng của địa phương để phục vụ phát triển du lịch theo Chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP) do tỉnh Quảng Ninh phát động; tích cực huy động các nguồn vốn đầu tư, nhất là nguồn xã hội hóa để ưu tiên đầu tư hạ tầng phục vụ phát triển du lịch; tạo điều kiện thuận lợi để thu hút các doanh nghiệp đầu tư khai thác phát triển du lịch trên địa bàn huyện ⁽⁸⁾.

Trên cơ sở các tuyến, điểm du lịch đã được quy hoạch, trong những năm qua, huyện Bình Liêu đã tăng cường đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển du lịch. Đến nay, đã hoàn thành các tuyến đường tuần tra biên giới và đường lên các cột mốc biên giới có cảnh quan đẹp, như: Đường Lục Ngù - Khe Tiền, Nà Ếch - Khe Vằn, Đồng Văn - Khe Tiền... Đối với dịch vụ lưu trú, nếu trước đây, huyện Bình Liêu chỉ có một nhà nghỉ Bình Sơn ở trung tâm thị trấn và 5 nhà nghỉ có quy mô nhỏ tại cửa khẩu Hoành Mô, thì hiện nay, Bình Liêu đã phát triển được 18 cơ sở lưu trú, với 197 phòng nghỉ phục vụ khách du lịch. Cùng với đó, hệ thống mô hình “homestay” gắn với bản sắc văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số cũng đang mang lại kết quả khả quan cho Bình Liêu.

Các hoạt động quảng bá, xúc tiến, đào tạo nguồn nhân lực phát triển du lịch được Bình Liêu quan tâm. Đặc biệt, để giới thiệu, kết nối, quảng bá và cung cấp các sản phẩm, dịch vụ du lịch của địa phương, tháng 8-2017, huyện Bình Liêu thành lập và đưa vào hoạt động Văn phòng Du lịch. Định kỳ hằng năm, các ngành, đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch tuyên truyền, quảng bá xúc tiến du lịch và triển khai thực hiện thường xuyên, góp phần nâng cao thương hiệu du lịch Bình Liêu - Quảng Ninh.

Bên cạnh những kết quả đạt được, ngành du lịch của huyện Bình Liêu cũng tồn tại một số hạn chế. Thực trạng phát triển du lịch trên địa bàn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của địa phương, nhất là tiềm năng, lợi thế về bản sắc văn hóa cộng đồng các dân tộc trên địa bàn. Công tác phối hợp giữa các ngành, cơ quan và đơn vị liên quan trong triển khai nghị quyết chưa thực sự chủ động và thường xuyên. Hạ tầng phục vụ du lịch, nhất là hạ tầng giao thông đến các tuyến, điểm du lịch còn khó khăn và thiếu đồng bộ. Các dịch vụ du lịch còn thiếu, chưa được quan tâm phát triển, nhất là các điều kiện về ăn, nghỉ phục vụ lưu trú của du khách; sản phẩm hàng hóa phục vụ nhu cầu du khách còn đơn điệu. Các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn quy mô còn nhỏ lẻ, chưa có sự liên kết hiệu quả. Công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực phát triển du lịch còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Tại các tuyến, điểm du lịch, công tác bảo vệ, giữ gìn cảnh quan sinh thái, vệ sinh môi trường, các điều kiện phục vụ du khách chưa tốt; nếu không được khắc phục kịp thời sẽ tiềm ẩn nguy cơ về tai nạn, rủi ro trong hoạt động du lịch, gây ấn tượng không tốt cho du khách. Công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn gắn với việc phát triển du lịch chưa được quan tâm, chú trọng, dẫn đến nguy cơ mai một văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số rất cao. Nguồn nhân lực du lịch tuy đã được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng và có bước chuyển biến tích cực, nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu hội nhập quốc tế, nhất là thiếu đội ngũ lao động có trình độ ngoại ngữ, chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo chính quy, chuyên nghiệp...

Nguyên nhân của những hạn chế trên là do: Thứ nhất, Bình Liêu là một trong những huyện có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn nhất tỉnh Quảng Ninh, điểm xuất phát thấp. Vì vậy, các điều kiện phục vụ phát triển du lịch chưa đáp ứng được yêu cầu; việc huy động các nguồn lực để đầu tư phát triển du lịch còn gặp nhiều khó khăn. Thứ hai, nhận thức của các cấp ủy, chính quyền, nhất là cấp cơ sở và cộng đồng dân cư về sự cần thiết phát triển du lịch trên địa bàn chưa thật sự đầy đủ. Thứ ba, phát triển du lịch là nhiệm vụ mới, do đó, huyện chưa có kinh nghiệm trong công tác quản lý nhà nước cũng như tổ chức thực hiện tốt các giải pháp để phát triển du lịch. Thứ tư, công tác tham mưu và tổ chức triển khai phát triển du lịch của các phòng, ban chức năng chưa thực sự chủ động. Thứ năm, công tác xây dựng quy hoạch và quản lý du lịch chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến việc phát triển du lịch còn mang tính tự phát, chưa hiệu quả. Thứ sáu, kinh phí dành cho hoạt động quảng bá, xúc tiến du lịch của huyện còn hạn chế; nhiều doanh nghiệp chưa chủ động, thiếu sự liên kết chặt chẽ trong công tác xúc tiến, quảng bá và tổ chức các sự kiện thu hút khách du lịch; hoạt động kinh doanh du lịch còn mang tính nhỏ lẻ, tính chuyên nghiệp chưa cao. Thứ bảy, công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ cho phát triển du lịch chưa được chú trọng. Thứ tám, dịch bệnh COVID-19 và tình hình thiên tai… đã kéo theo sự suy giảm mạnh số lượng khách du lịch trong và ngoài nước.

Tiếp tục định vị thương hiệu du lịch

Ở góc độ khác, những khó khăn do sự biến động về nguồn khách du lịch cũng là cơ hội để huyện Bình Liêu nhìn nhận, đánh giá đúng thực trạng ngành du lịch của huyện trong thời gian qua, từ chất lượng nguồn nhân lực đến việc đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, khai thác thị trường du lịch, hạ tầng phục vụ du lịch,… để có những giải pháp phù hợp nhằm biến những tiềm năng du lịch to lớn của huyện trở thành hiện thực, định vị và tiếp tục khẳng định thương hiệu du lịch, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Một là, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát của cấp ủy, công tác quản lý, điều hành của chính quyền từ huyện đến cơ sở đối với công tác phát triển du lịch trên địa bàn. Từ đó, từng bước nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và quần chúng nhân dân trong việc chủ động, tích cực tham gia phát triển du lịch.

Hai là, giảm bớt sự phụ thuộc và đa dạng hóa dòng khách quốc tế, hướng mạnh đến dòng khách nội địa để thích ứng với tình hình mới, tìm hướng đi có tính ổn định, bền vững và hiệu quả, lâu dài cho việc thu hút khách du lịch. Tích cực hưởng ứng chương trình kích cầu du lịch, cải thiện chất lượng dịch vụ, nhất là thực hiện phương châm “Người Việt Nam du lịch Việt Nam - Mỗi chuyến đi thêm yêu Tổ quốc”.

Ba là, tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, cổng thông tin điện tử của thành phố, cổng thông tin của các cơ quan, ban, ngành trên địa bàn nhằm tạo sự lan tỏa về hình ảnh một huyện vùng biên giới sáng - xanh - sạch - đẹp, thanh bình, lãng mạn, với nhiều điểm đến hấp dẫn giàu bản sắc, kèm theo những ưu đãi đặc biệt về giá cả dịch vụ; mời gọi bà con kiều bào tại các nước trên thế giới về thăm quê hương, cũng như tăng cường phát triển loại hình du lịch kết hợp hội nghị, du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm…

Bốn là, đẩy mạnh đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua việc tăng cường, mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nhân lực du lịch quốc tế kết hợp khai thác các nguồn tài trợ của các doanh nghiệp về đào tạo nhân lực để phát triển, cung ứng lực lượng lao động có tay nghề cao, các cán bộ quản lý chuyên nghiệp. Từng bước quan tâm đào tạo ngoại ngữ cho đội ngũ lao động du lịch, nhất là người dân ở những điểm du lịch cộng đồng để thu hút khách quốc tế đến địa bàn.

Năm là, chú trọng công tác quy hoạch, đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng và cơ sở vật chất phục vụ du lịch. Theo đó, rà soát quy hoạch tổng thể, xây dựng quy hoạch phát triển du lịch của địa phương để làm căn cứ phân định đất dành cho phát triển du lịch, từ đó xây dựng các đề án, dự án, công trình phục vụ cho phát triển du lịch; tiếp tục thu hút đầu tư phát triển các công trình, dự án đã được phê duyệt. Quan tâm phát triển các dịch vụ phục vụ du lịch, như hệ thống khách sạn, nhà hàng cao cấp với các sản phẩm ẩm thực mang đặc trưng văn hóa của địa phương. Tiếp tục phát triển các thương hiệu hàng hóa đặc sản thế mạnh của địa phương để phục vụ nhu cầu mua sắm của du khách. Tăng cường quản lý, phát triển các chợ trên địa bàn theo hình thức đầu tư hợp tác công - tư (PPP) để nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác cơ sở vật chất phục vụ phát triển thương mại, du lịch trên địa bàn huyện.

Sáu là, đẩy mạnh công tác xã hội hóa, huy động mọi nguồn lực cho đầu tư phát triển du lịch. Tập trung dành nguồn vốn ngân sách nhà nước theo hướng là “vốn mồi” dẫn dắt các nguồn vốn khác cho phát triển du lịch. Huy động vốn từ nguồn tích lũy tại địa phương, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia hoạt động du lịch dưới những hình thức khác nhau, thực hiện xã hội hóa đầu tư bảo vệ, tôn tạo di tích, thắng cảnh, các lễ hội, hoạt động văn hóa dân gian phục vụ phát triển du lịch./.

-------------------------

(1) Bình Liêu là huyện có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao nhất tỉnh Quảng Ninh và cũng thuộc nhóm huyện có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao nhất cả nước
(2) Xem: Nguyễn Thanh: “Bình Liêu: Quyết tâm tạo đột phá trong phát triển du lịch”, Báo Quảng Ninh điện tử, ngày 17-9-2918, https://baoquangninh.com.vn/binh-lieu-quyet-tam-tao-dot-pha-trong-phat-trien-du-lich-2401394.html
(3) Xem: P. Nam: “Tín hiệu vui từ du lịch Bình Liêu”, Báo điện tử Đại biểu nhân dân, ngày 10-5-2020, https://daibieunhandan.vn/An-ninh-phat-trien/Tin-hieu-vui-tu-du-lich-Binh-Lieu-i130810/
(4) Xem: “Bình Liêu: Tập trung phát triển bền vững”, Báo Quảng Ninh điện tử, ngày 5-10-2022, https://baoquangninh.com.vn/binh-lieu-tap-trung-phat-trien-ben-vung-2503484.html
(5) Xem: Nguyễn Dung: “Bình Liêu: Hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng”, Báo Quảng Ninh điện tử, ngày 11-7-2022, https://baoquangninh.com.vn/hien-thuc-hoa-cac-muc-tieu-tang-truong-3194606.html
(6) La Lành: “Phản biện Quy hoạch xây dựng vùng huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2050”, Cổng Thông tin điện tử huyện Bình Liêu, ngày 3-8-2022, https://binhlieu.quangninh.gov.vn/Trang/ChiTietTinTuc.aspx?nid=8408
(7) Cụ thể: tuyến 1 (từ thị trấn Bình Liêu - xã Húc Động - xã Đồng Văn - Cửa khẩu Hoành Mô), tuyến 2 (từ trung tâm thị trấn Bình Liêu - xã Lục Hồn - cửa khẩu Hoành Mô - xã Đồng Văn), tuyến 3 (từ thị trấn Bình Liêu - đường tuần tra biên giới - cửa khẩu Hoành Mô); 7 điểm du lịch trên địa bàn huyện, bao gồm: thác Khe Vằn, thác Khe Tiền, thác Sông Moóc, đình Lục Nà, chợ trung tâm huyện Bình Liêu, chợ Đồng Văn và cột mốc số 1317, cửa khẩu Hoành Mô
(8) Công ty cổ phần Sen Á Đông đầu tư khai thác phát triển du lịch cộng đồng tại bản Sông Moóc A, sông Moóc B thuộc xã Đồng Văn; Công ty cổ phần đầu tư xây dựng Nam Kỳ đầu tư hạ tầng, phát triển các dịch vụ để phục vụ du khách tại Di tích danh thắng cấp tỉnh - Thác Khe Văn thuộc xã Húc Động; hợp tác với Công ty TNHH một thành viên Nam Phong đưa khách du lịch đến với Bình Liêu…