Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của bộ máy Nhà nước là một nhiệm vụ trọng tâm để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Để làm rõ vấn đề này đã có nhiều cơ quan chức năng và nhiều nhà khoa học nêu lên khá hệ thống và cụ thể. Trong bài viết này tôi muốn làm rõ một số nội dung chính sau đây:

I. Trong nội dung đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Nhà nước, vấn đề đầu tiên là phải đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội. Bởi vì, đây là một trong những nội dung cơ bản của việc kiện toàn tổ chức và phương thức hoạt động của bộ máy nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.

Quốc hội là cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất và là cơ quan Nhà nước duy nhất do cử tri cả nước bầu ra theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Quốc hội bao gồm các đại biểu đại diện cho các tầng lớp nhân dân và cho các vùng lãnh thổ, là hình ảnh thể hiện khối đại đoàn kết dân tộc và đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, là nơi thực hiện và thể hiện chế độ dân chủ đại diện vừa là nơi thể hiện và thực hiện dân chủ trực tiếp. Quốc hội vừa có tư cách nhân dân, vừa có tư cách Nhà nước. Do đó, tổ chức và hoạt động của Quốc hội có vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống tổ chức quyền lực chính trị và trong bộ máy Nhà nước. Thực tế chỉ ra rằng, muốn xây dựng và củng cố nền tảng chính trị pháp lý vững chắc cho hệ thống quyền lực chính trị, quyền lực Nhà nước phải chăm lo xây dựng, củng cố và phát huy vai trò của Quốc hội trong việc thực hiện các chức năng lập hiến, lập pháp, giám sát tối cao toàn bộ hoạt động của Nhà nước.

Về đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội có mấy vấn đề sau đây:

1. Cần tiến hành trong tổng thể đổi mới hệ thống chính trị trước hết là đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, vì Đảng là hạt nhân lãnh đạo toàn bộ hệ thống. Nói phương thức lãnh đạo của Đảng bao gồm những nguyên tắc, quy tắc, cách thức, hình thức biện pháp mà các tổ chức, các cấp uỷ chọn lựa, sử dụng. Chẳng hạn như về đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của các tổ chức đảng ở cơ sở hiện nay có 3 nội dung cụ thể. Đó là:

- Đảng bộ, chi bộ cơ sở phải làm đúng vai trò hạt nhân lãnh đạo toàn diện ở cơ sở, nắm vững nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, chăm lo xây dựng chính quyền, mặt trận và các đoàn thể vững mạnh.

- Mọi đảng viên phải nêu cao vai trò tiền phong, gương mẫu vững vàng về chính trị, có đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh, gắn bó với nhân dân.

- Đổi mới việc ra nghị quyết của đảng bộ, chi bộ, của cấp uỷ đảng. Xây dựng quy chế làm việc giữa bí thư với những người đứng đầu chính quyền, mặt trận và các đoàn thể. Đổi mới các cuộc bầu cử ở cơ sở, tăng cường công tác kiểm tra. Đổi mới phương thức lãnh đạo, trong đó chú ý đặc trưng phương pháp dân chủ trong lãnh đạo nhân dân và các tổ chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở.

2. Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phù hợp với đặc điểm của đất nước, tính chất của thời đại.

Nghị quyết Đại hội IX của Đảng nêu rõ: Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có những đặc trưng cơ bản:

- Luôn xác định mục tiêu cao nhất là vì con người. Đặc trưng này thể hiện ngay từ khi thành lập Nhà nước ta và thể hiện đầy đủ trong các bản hiến pháp từ năm 1946 đến nay.Trong hiến pháp năm 1992, đã được thể hiện trong 1 chương với 34 điều cụ thể.

- Mọi quyền lực Nhà nước đều thuộc về nhân dân. Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nước một cách trực tiếp hoặc thông qua các cơ quan nhà nước do mình bầu ra.

- Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp, pháp luật và thể hiện địa vị tối cao của Hiến pháp, pháp luật trong đời sống xã hội.

- Ở đó, quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền hành pháp, lập pháp và tư pháp. Đây vừa là nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước vừa là quan điểm chỉ đạo quá trình tiếp tục thực hiện cải cách bộ máy nhà nước.

- Là Nhà nước do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo.

Tiến hành đổi mới phương thức tổ chức và hoạt động của Quốc hội nhằm kiện toàn tổ chức và phương thức hoạt động của bộ máy nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay cần phải nắm vững các nguyên tắc trên. Mặt khác, cần nhận thức rõ chúng ta xây dựng Nhà nước pháp quyền trong điều kiện một đảng lãnh đạo và thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là công việc hoàn toàn mới, chưa có tiền lệ trong lịch sử. Mặc khác với những kết quả đạt được qua gần 20 năm đổi mới, nhận thức, yêu cầu của nhân dân ngày một nâng cao, nhiệm vụ xây dựng bộ máy nhà nước và nguyện vọng của nhân dân ngày càng đòi hỏi phải có bộ máy trong sạch, vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả mới đáp ứng tình hình và nhiệm vụ cách mạng.

3. Thực hiện theo các nguyên tắc chung về tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước và các nội dung, yêu cầu có tính đặc thù của Quốc hội.

Đây là điều rất quan trọng khi thực hiện đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội. Các nguyên tắc chung về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước là bao gồm:

- Nhà nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân, và vì dân. Đây là một nguyên tắc rất cơ bản.

- Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Đây cũng là nội dung đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước.

- Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam; quản lý xã hội bằng pháp luật, đồng thời coi trọng giáo dục, nâng cao đạo đức xã hội chủ nghĩa đối với công dân.

- Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước

Năm nguyên tắc trên là những định hướng chỉ đạo để tiếp tục đổi mới tổ chức, phương thức hoạt động của Quốc hội. Trong quá trình thực hiện đổi mới hoạt động của Quốc hội cần nhận thức, làm rõ những yêu cầu mang tính đặc thù như:

- Tính hiệu quả trong tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội – nhất là hiệu quả về kinh tế và các hiệu quả cụ thể khác.

- Tính chuyên nghiệp và hiện đại. Cụ thể là phải có tỷ lệ đại biểu Quốc hội chuyên trách thích hợp, có bộ máy tham mưu trình độ cao, có phương thức hoạt động phát huy đầy đủ dân chủ, trí tuệ của các đại biểu Quốc hội.

- Tính minh bạch trong tổ chức và hoạt động. Nguyên tắc này đòi hỏi trong hoạt động phải quy định rõ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của mỗi tổ chức, cá nhân trong bộ máy, có cơ chế tự kiểm tra, thanh tra các hoạt động và có sự giám sát từ phía nhân dân đã khắc phục tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí – những điều không thể tồn tại trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.

Để làm tốt những nội dung trên, đòi hỏi phải thực hiện thường xuyên và tập trung các giải pháp:

a. Nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện các chức năng của Quốc hội đã đề ra.

b. Phát huy vai trò, trách nhiệm, nâng cao năng lực của các đại biểu Quốc hội, bảo đảm họ thực sự là người đại diện cho nhân dân, vừa có đạo đức, năng lực, có bản lĩnh và các kỹ năng hoạt động nghị trường, tham gia đóng góp, quyết định được những vấn đề trọng đại của đất nước.

c. Tiếp tục kiện toàn các cơ quan của Quốc hội, thường xuyên tăng cường quan hệ hai chiều giữa Quốc hội với nhân dân….

II. Phải đẩy mạnh cải cách hành chính theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.

Nền hành chính nhà nước gồm có:

- Hệ thống thể chế hành chính.

- Hệ thống cơ quan hành chính.

- Đội ngũ cán bộ, công chức hành chính.

- Hệ thống quản lý tài chính công.

Nền hành chính nhà nước có vị trí, vai trò hết sức quan trọng. Điều này được thể hiện cụ thể ở chỗ: Nó là bộ phận lớn nhất trong hệ thống từ Trung ương đến cơ sở. Là hệ thống trực tiếp thực hiện các đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Mặt khác, trong quá trình thực hiện, cơ quan hành chính nhà nước còn góp phần cụ thể hoá hoặc điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các đường lối, chủ trương chính sách, để bảo đảm thực hiện một cách hiệu quả nhất nền hành chính nhà nước.

Trong thời gian qua, nền hành chính nhà nước ta đã đạt được những kết quả cụ thể, góp phần vào sự ổn định, phát triển đất nước, bảo đảm sự thành công của công cuộc đổi mới…; tuy nhiên, cũng còn bộc lộ nhiều khuyết điểm, tồn tại như:

- Còn mang nặng tính chất cơ chế quản lý tập trung, quan liêu, bao cấp, chưa đáp ứng với những yêu cầu của cơ chế quản lý mới, hiệu lực, hiệu quả chưa cao.

- Chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước của bộ máy hành chính nước ta đến nay vẫn chưa được xác định rõ với tính chất của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với các thành phần kinh tế khác nhau.

- Hệ thống thể chế hành chính chưa đồng bộ, còn chồng chéo, thiếu thống nhất, thủ tục hành chính còn rườm ra, phức tạp, gây ra những ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả quản lý của Nhà nước.

- Đội ngũ cán bộ trong bộ máy nhà nước các cấp còn nhiều yếu kém, bất cập. Nhiều nơi để xảy ra những vấn đề nổi cộm, phức tạp kéo dài, xử lý lúng túng, bị động…..

Những hạn chế, khuyết điểm nêu trên đã ảnh hưởng không nhỏ tới kết quả của nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và tạo kẽ hở cho các thế lực thù địch chống phá cách mạng, xuyên tạc vai trò lãnh đạo của Đảng, phủ nhận thành quả của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng, lãnh đạo. Do đó đây là vấn đề cần được quan tâm đầy đủ, khắc phục kịp thời và có hiệu quả. Để thực hiện được điều đó, cần tập trung giải quyết những vấn đề sau:

Một là, tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế nền hành chính, trước hết tập trung cải cách thể chế nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhất là đối với một số thể chế then chốt. Tiếp tục cải cách hành chính, kiên quyết loại bỏ những thủ tục chồng chéo, phiền hà. Ban hành cụ thể cơ chế kiểm tra cán bộ, công chức, quy định rõ trách nhiệm cá nhân trong khi thi hành công vụ.

Hai là, cải cách tổ chức hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương và chính quyền địa phương. Kiên quyết giải tán các tổ chức trung gian, kém hiệu quả. Khắc phục tình trạng Trung ương có gì địa phương cũng có nấy, cơ quan chính quyền có gì, cơ quan đảng cũng có…. Đồng thời, cải tiến phương thức quản lý, lề lối làm việc của các cơ quan hành chính các cấp hiện nay, cả cơ quan cấp Trung ương, bộ, tỉnh, huyện và cơ sở.

Ba là, phải nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác cán bộ, để có sự đổi mới mạnh mẽ hơn, có biện pháp nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức các cấp, nhất là ở cơ sở để tạo sự chuyển biến tích cực, hiệu quả hơn.

Ở đây, có 2 vấn đề chính là: vừa đổi mới đội ngũ cán bộ, công chức hành chính vừa phải đổi mới công tác quản lý cán bộ, công chức. Muốn làm tốt điều này cần có sự đánh giá một cách thực chất hơn, cụ thể hơn thực trạng đội ngũ cán bộ, công chức và công tác quản lý cán bộ, công chức hiện nay, nhất là trong điều kiện thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội. Từ đó phải có đường lối xây dựng cán bộ phù hợp với tình hình mới, có những chính sách cụ thể để phát huy những mặt tốt, những khả năng trong hệ thống tổ chức và trong mỗi cán bộ. Kịp thời phát hiện phát hiện và ngăn chặn những mặt hạn chế, bất cập, suy thoái trong cán bộ các cấp khi thực hiện cơ chế mới, với nhiều thành phần kinh tế và mở cửa, hội nhập hiện nay.

Để thực hiện có kết quả nhiệm vụ đổi mới, nâng cao chất lượng cán bộ, có một số giải pháp cụ thể:

- Xây dựng cho được những tiêu chuẩn cụ thể của các chức danh cán bộ. Có quy định thống nhất về đánh giá cán bộ, công chức. Khả năng về bằng cấp, không máy móc mà phải đúng thực chất, năng lực, uy tín. Phải biết được sở trường của từng người để bố trí đúng việc. Đổi mới việc lấy phiếu tín nhiệm và tránh hiện tượng mua bán, chạy chức quyền như tình trạng diễn ra lâu nay ở một số nơi đã bị dư luận phê phán.

- Hoàn thiện chế độ tuyển dụng cán bộ, công chức, bảo đảm thực sự công khai, dân chủ, khách quan. Đồng thời, có hình thức đưa khỏi các cơ quan những cán bộ suy thoái tư tưởng, đạo đức hoặc năng lực, uy tín yếu kém, nhằm bảo đảm cho công việc có kết quả và tăng niềm tin của quần chúng đối với cơ quan công quyền.

- Chế độ tiền lương phải thực sự khuyến khích người có tài năng, làm việc có hiệu quả. Khắc phục tình trạng tiền lương thấp, có tính bình quân hiện nay. Đồng thời phải thực hiện tiền tệ hoá đầy đủ tiền lương.

- Vấn đề đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cũng phải đổi mới, xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ và đào tạo chuyên sâu. Tránh đào tạo tràn lan nhưng chất lượng, kiến thức hạn chế, không góp phần nâng cao chất lượng công tác được giao…

III. Đẩy mạnh cải cách tư pháp theo yêu cầu mới của nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay.

Để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn hiện nay, yêu cầu của cải cách tư pháp phải tiến hành đồng bộ cả về thể chế, tổ chức, đội ngũ cán bộ, công chức của các cơ quan tư pháp ở các cấp và phải được đặt trong tổng thể đổi mới của cả hệ thống chính trị. Nội dung đẩy mạnh cải cách tư pháp hiện nay có nhiều nội dung, yêu cầu cụ thể, trong đó cần tập trung vào những vấn đề sau đây:

1. Sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động tư pháp. Trong khi xây dựng mới và sửa đổi, bổ sung các luật tố tụng (Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật Tố tụng hình sự….) các luật tổ chức cơ quan tư pháp, Bộ luật Dân sự (sửa đổi)… phải phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và tương thích với pháp luật quốc tế hiện hành, cũng như đáp ứng yêu cầu hợp tác song phương, đa phương của nước ta. Trong tổ chức hoạt động của toà án nhân dân phải sửa đổi theo hướng tăng thẩm quyền xét xử cấp huyện, tiến tới thực hiện toà án theo hai cấp xét xử và nghiên cứu việc thành lập toà án khu vực, bảo đảm xét xử có hiệu quả. Đối với hoạt động của Viện kiểm sát, tập trung làm tốt chức năng công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Kiên quyết khắc phục vấn đề bức xúc hiện nay là tình trạng xử oan sai bỏ, lọt tội phạm, biểu hiện tiêu cực trong quá trình xét xử

2. Đẩy mạnh nhiệm vụ xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp đáp ứng yêu cầu về chất lượng và số lượng.

Đây là nội dung rất quan trọng và cấp bách. Thực trạng đội ngũ cán bộ tư pháp của ta hiện nay về chất lượng và số lượng chưa thật đáp ứng với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nếu không có sự quan tâm đầu tư, đẩy mạnh việc đào tạo đội ngũ cán bộ tư pháp thì có thể nói sẽ ảnh hưởng rất lớn tới nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền. Bởi lẽ yêu cầu và nhiệm vụ mới đặt ra nhiều vấn đề đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ tư pháp có đủ năng lực trình độ mới giải quyết được những vấn đề thực tế đặt ra, không những ở các cơ quan, ban, ngành trung ương mà cả ở các cơ sở. Vì vậy, vấn đề đặt ra là phải sớm có quy hoạch phù hợp, có kế hoạch tuyển chọn, đào tạo. sử dụng đúng khả năng, yêu cầu. Đồng thời, phải coi trọng và tăng cường việc quản lý, kiểm tra, giám sát đội ngũ cán bộ tư pháp để họ thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Mặt khác, cũng cần phải chú ý tới những đặc thù nghề nghiệp để có tiêu chuẩn, chế độ phù hợp đối với đội ngũ cán bộ này.

Vừa qua, đội ngũ cán bộ tư pháp nước ta có những cố gắng cụ thể, hoàn thành tốt nhiệm vụ. Nhưng qua các phương tiện thông tin đại chúng, qua những vụ tiêu cực, phạm pháp bị phát hiện và đưa ra xét xử, chúng ta thấy, một bộ phận cán bộ trong ngành tư pháp có năng lực hạn chế, khi xử lý công việc còn lúng túng, bị động, bản lĩnh thiếu vững vàng, có không ít người biến chất, bị đồng tiền mua chuộc, nên khi điều tra, xét xử thiếu công tâm, khách quan.... Đây là vấn đề cần phải được đặc biệt quan tâm và khắc phục kịp thời trong thời gian tới.